18 Ekonomia Współczesny system bank

Ekonomia

Współczesny system bankowy

Wykład

Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz

WARSZAWA

2005

© Copyright by Dariusz Prokopowicz

Zagadnienia tematu

1. Rola instytucji finansowych w gospodarce

2. Transformacja oszczędności w inwestycje

3. Polski system bankowy do 1989 i po roku 1989

4. Dwuszczeblowy system bankowy

5. Bank centralny i banki komercyjne

6. Operacje banku komercyjnego

7. System rozliczeń clearingowych. Rola KIR S.A.

8. Bankowość elektroniczna

9. Dominujące modele bankowości

10. Czynności bankowe

Okre

lenie: po

rednik finansowy

Pośrednik finansowy

to instytucja, która stanowi

ogniwo ułatwiające kontakty pomiędzy kredytodawcami
a kredytobiorcami

Banki komercyjne

Kasy oszczędnościowo-kredytowe

Instytucje ubezpieczeniowe

Fundusze inwestycyjne

Fundusze emerytalne

Domy maklerskie

Towarzystwa budowlane itp

Okre

lenie: BANK

Banki komercyjne

to pośrednicy finansowi, którym

państwo udzieliło licencji na działalność polegającą

głównie na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu

depozytów (włączając w to wkłady, w których ciężar

mogą być wystawiane czeki).

Rola instytucji finansowych w gospodarce

Wielowymiarowa transformacja pieniądza:

Transformacja pieniądza

w czasie

(tj. przekształcanie środków

finansowych zdeponowanych na krótkie terminy na długoterminowe
operacje aktywne, np. krótkoterminowe depozyty w długoterminowe
kredyty)

Transformacja

ilościowa

pieniądza

(tj. przekształcanie drobnych

oszczędności, głównie pochodzących z gospodarstw domowych na wielkie
kapitały inwestycyjne podmiotów gospodarczych np. wielomilionowej
wartości kredyty)

Transformacja rodzajowa pieniądza polegająca na zamianie
operacji rynku pieniężnego na inwestycje realizowane

na rynku

kapitałowym

i odwrotnie

Poza tym:

Prowadzenie różnego rodzaju rozliczeń w obrocie

krajowym i zagranicznym

(głównie w zakresie realizacji płatności

między różnymi podmiotami gospodarczymi)

Udzielanie innych usług i produktów finansowych w
przypadku

banków uniwersalnych

(np. pośrednictwo w obrocie

papierami wartościowymi, operacje leasingowe, sprzedaż polis
ubezpieczeniowych, doradztwo inwestycyjne, doradztwo podatkowe,
sprzedaż jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych,...)

Rola instytucji finansowych w gospodarce

Rys. Schemat ruchu okrężnego w gospodarce z uwzględnieniem instytucji
finansowych pośredniczących w przekształcaniu oszczędności (S) w inwestycje (I).

Źródło: Opracowanie własne.

Gospodarstwa

domowe

Przedsi

biorstwa

Dochody czynników produkcji

Usługi czynników produkcji

Dobra

kapitałowe dla

przedsi

biorstw

Wydatki

inwestycyjne

Oszcz

dno

Dobra i usługi dla gospodarstw domowych

Wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi

Instytucje finansowe

(w tym banki)

Rys. Bezpośredni i pośredni przepływ kapitału od oszczędności gospodarstw
domowych do kapitału inwestycyjnego podmiotów gospodarczych.

Źródło: Opracowanie własne.

Podaż

Gospodarstwa

domowe

Podmioty

gospodarcze

Banki

Fundusze inwestycyjne

Fundusze emerytalne

Towarzystwa ubezpieczeniowe

Giełda papierów

warto

ciowych

Popyt

Oszczędności

Kapitał

inwestycyjny

Bezpośredni przepływ kapitału

Pierwotne źródła

zewnętrznego finansowania

(np. emisja obligacji)

Wtórne źródła zewnętrznego

finansowania

rednicy finansowi

Publiczny obrót papierami wartościowymi

Od kiedy nasz system bankowy zacz

ł si

kształtowa

Czym uwarunkowany jest rozwój systemu
bankowego w Polsce

Jaki był wpływ informatyki na rozwój systemów
bankowych?

Pytania

Polski system bankowy do 1989 i po roku

1989 – podstawowe problemy

... przed rokiem 1989:

Radziecki system monobanku

Brak konkurencji międzybankowej

Banki pełniące rolę kas rozliczeniowych dla
podmiotów gospodarki centralnie-kierowanej

... po roku 1989:

Nowe Prawo bankowe i Ustawa o NBP (1.01.1989)

Pojawienie się nowych banków (banki „9” i inne)

Wzrost konkurencji w sektorze bankowym

Pogorszenie jakości portfela kredytowego

Wzrost liberalizacji i globalizacji w sektorze bankowym

Pojawienie się banków zagranicznych w Polsce

Wzrost integracji technologii informatycznej z bankowością
(w tym rozwój bankowości elektronicznej)

Rozwój instytucji okołobankowych (np. BIK, BIG, BFG, Fitch
Polska)

Konsolidacja w sektorze bankowym

Definicja

Banki to instytucje systemu pieniężno-kredytowego
pośredniczące w obiegu pieniądza w gospodarce.

Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z
przepisami ustaw, działającą na podstawie
zezwoleń uprawniających do wykonywania

czynności bankowych

obciążających

ryzykiem

środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem
zwrotnym.

Prawo bankowe:

Pocz

tki nowoczesnego systemu bankowego

Nowoczesną bankowość zapoczątkowały operacje
przeprowadzane przez

średniowiecznych złotników

, którzy

pełnili rolę „skarbników” przechowując w swych skarbcach
złoto należące do klientów.

Od czasu, gdy klienci zaczęli przekazywać prawo własności
do swego złota w formie

zapisów na papierze

, a nie

fizycznego transferu, datuje się instytucja czeku.

Gdy złotnicy przekonali się, że ich klienci nie będą
jednocześnie domagać się zwrotu powierzonego złota,
wprowadzili

kredyt bankowy

i instytucję kredytu w rachunku

bieżącym.

Dwuszczeblowy system bankowy

Bank centralny

B a n k i k o m e r c y j n e

Przebudowa systemu bankowego w Polsce

Przej

cie od systemu monobankowego do

struktury dwupoziomowej

(bank centralny i

banki komercyjne).

Bank centralny – w Polsce Narodowy Bank Polski

Banki „9” i inne nowoutworzone

(banki z większościowym udziałem kapitału

prywatnego, banki spółdzielcze poza strukturą
BGś, banki spółdzielcze zrzeszone w BGś oraz
banki z udziałem kapitału zagranicznego).

I poziom:

II poziom:

Banki

„

”

Bank Gdański w Gdańsku

Bank Śląski w Katowicach

Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie

Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie

Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi

Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu

Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie

Powszechny Bank Kredytowy w Warszawie

Bank Zachodni we Wrocławiu

Ustawa Prawo bankowe

Obecnie funkcjonuje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997
roku - Prawo bankowe (Dz. U. Nr 140, poz. 939.) oraz jej
nowelizacja z dnia 23 sierpnia 2001 r. (Dz. U. Nr 111,
poz. 1195) z późniejszymi zmianami.

Ustawa określa zasady:

zasady prowadzenia działalności bankowej

tworzenia i organizacji banków, oddziałów i
przedstawicielstw banków zagranicznych

sprawowania nadzoru bankowego

postępowania naprawczego

likwidacji i upadłości banków

Bank centralny

Bank banków

(tj. działa jako bankier dla banków komercyjnych)

bank państwa

(sprawuje kontrolę nad podażą pieniądza i finansuje deficyt budżetu
państwa)

emitent prawnych środków płatniczych

utrzymuje u siebie pewną część rezerw banków
komercyjnych, wyłączając z obiegu pewną część gotówki

bank centralny pełni funkcję bankiera całego systemu
bankowego.

Kredytodawca ostatniej instancji

Szczególną cechą banku centralnego jest możliwość

zaciągania zobowiązań w nieograniczonych

rozmiarach, bez obawy bankructwa – jeżeli wymagają

tego okoliczności.

Bank centralny reguluje poda

pieni

dza za pomoc

Bank centralny i system pieni

ęż

rezerwy obowiązkowej

stopy dyskontowej

operacji otwartego rynku

Bank centralny prowadzi równie

bie

żą

polityk

pieni

ęż

jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do
wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne
na mocy decyzji banku centralnego.

Bank centralny i system pieni

ęż

Stopa rezerwy obowiązkowej

Pytanie

Od czego zależy ilość gotówki utrzymywanej
przez banki w formie rezerw?

od kosztu alternatywnego, tj. zysku jaki byłby osiągnięty przeznaczając te
pieniądze na kredyty,

od prawdopodobieństwa przedterminowego wycofywania wkładów z
banków.

jest to stopa procentowa stosowana przez bank

centralny przy udzielaniu pożyczek bankom

komercyjnym.

Bank centralny i system pieni

ęż

Stopa dyskontowa

występują wtedy, kiedy bank centralny zmienia wielkość

bazy monetarnej kupując lub sprzedając papiery

wartościowe na otwartym rynku.

Bank centralny i system pieni

ęż

Operacje otwartego rynku

Banki komercyjne

główni pośrednicy finansowi w gospodarce

działają w systemie clearingowym (rozrachunkowym)

są nastawione na maksymalizację zysku (tak jak
przedsiębiorstwa)

Charakteryzują się specyfiką w zakresie m.in. oferty
produktów i usług, sprawozdawczości finansowej i
struktur organizacyjnych.

W modelu bankowości depozytowo-kredytowej:

Banki komercyjne zarabiają pieniądze dzięki

udzielaniu kredytów i pożyczek według wyższej

stopy procentowej niż stopa płacona za

uzyskiwane i utrzymywane depozyty.

Banki komercyjne

Banki operacyjne (komercyjne)

Są najbardziej rozpowszechnioną formą instytucji bankowej.

Cel działania banku operacyjnego to dążenie do zaspokajania
potrzeb podmiotów gospodarczych w zakresie usług
bankowych przy jednoczesnym dążeniu do uzyskania zysku.

Z jednej strony banki świadczą określone usługi niezbędne z
punktu widzenia społecznego, a z drugiej strony ich celem
powinno być osiągnięcie zysku.

Banki komercyjne

Bilans banku komercyjnego

Głównym przedmiotem zarządzania pasywami są

depozyty

klientów w postaci wkładów na żądanie i wkładów
terminowych, certyfikaty depozytowe i inne produkty
lokacyjne.

Zarządzanie portfelem aktywów przez bank polega na takim
ukształtowaniu struktury aktywów, aby osiągnąć wysoką
stopę zwrotu przy niskim ryzyku, a jednocześnie utrzymać
wystarczającą płynność aktywów do niezakłóconej obsługi
klientów.

Po stronie pasywów:

Po stronie aktywów:

pasywa są to wszelkiego rodzaju zobowiązania w stosunku
do innych podmiotów gospodarczych i instytucji, które
zdeponowały swoje walory.

Bilans banku komercyjnego

aktywami są wszelkiego rodzaju należności, papiery
wartościowe oraz inny majątek będący własnością banku.

Pasywa

Aktywa

Struktura aktyw

w i pasyw

Uproszczony bilans banku

(na przykładzie BRE S.A.)

Suma pasywów

Suma aktywów

Zobowi

zania wobec NBP

Lokaty mi

dzybankowe bierne

Depozyty klientów

Rozliczenia mi

dzyokresowe

Kapitał akcyjny

Pozostałe kapitały własne

Inne pasywa

Kasa i

rodki w NBP

Lokaty mi

dzybankowe czynne

Kredyty udzielone

Papiery warto

ciowe

Rozliczenia mi

dzyokresowe

Rzeczowy maj

tek trwały

Inne aktywa

PASYWA

AKTYWA

Banki wykonuj

norodne operacje, kt

na podzieli

na pasywne i aktywne

operacje aktywne

polegają na dokonywaniu przelewów na

polecenie właścicieli depozytów z ich rachunków na rzecz
innych właścicieli czy podmiotów, a także na dokonywaniu
wypłat gotówkowych oraz udzielaniu kredytów

operacje pasywne

polegają na przyjmowaniu depozytów, tj.

gromadzeniu wolnych środków kapitałowych jednostek
gospodarczych i innych osób prawnych oraz wolnych środków
ludności.

Zarz

dzanie aktywami i pasywami w banku

Dla efektywnego funkcjonowania banku z punktu
widzenia analizy i kontroli podejmowanego ryzyka
istotne jest przede wszystkim

zarządzanie aktywami

Zarządzanie portfelem aktywów przez bank polega na

takim ukształtowaniu struktury aktywów, aby osiągnąć
wysoką stopę zwrotu przy

niskim ryzyku

, a

jednocześnie

utrzymać wystarczającą płynność

aktywów

do niezakłóconej obsługi klientów.

Płynno

ść

aktywów banku

Pojęcie płynności

dotyczy szybkości i pewności, z jaką

dana pozycja aktywów może być z powrotem
zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w
którym zażyczą sobie tego jej posiadacze.

Z tego punktu widzenia składnikiem aktywów o najwy

szej

płynno

ci jest sam

pieni

(gotówka).

Płynno

ść

to łatwo

ść

, z jak

na zamieni

jedno aktywo na

drugie.

Weksle

kredyty krótkoterminowe

nale

żą

do po

yczek

krótkookresowych o wysokim stopniu płynno

ci.

Akcje

kredyty długoterminowe

yczkami długokresowymi –

charakteryzuj

niskim stopniem płynno

ci.

Operacje banku komercyjnego

Operacje

pasywne

Operacje

aktywne

Operacje

pośredniczące

Operacje pracujące

Operacje niepracujące

System clearingowy

jest to ogół porozumień, na mocy

których wzajemne zobowiązania i należności banków

rozlicza się przez zestawienie wszystkich transakcji

dokonanych w danym okresie i dokonanie spłaty tylko

zobowiązań netto powstałych w rozliczeniach

międzybankowych

System rozlicze

clearingowych

Banki działają w

systemie clearingowym

(rozrachunkowym)

– w ramach którego codziennie dokonuje się rozliczeń sald,
wynikających z obsługiwanych transakcji między
uczestnikami systemu

Rozrachunki między bankami są dokonywane za
pośrednictwem

Krajowej Izby Rozliczeniowej

(KIR).

Ma ona tzw. bankowe regionalne izby rozrachunkowe
(BRIR), z których usług korzystają położone na terenie
danego regionu banki uczestniczące w KIR.

System rozlicze

clearingowych

Rola KIR S.A. w Polsce

System KIR S.A.

KIR pełni dwie funkcje:

Pośredniczy przy przesy

redniczy przy przesy

aniu dokumentacji rozlicze

aniu dokumentacji rozliczeń

między bankami

dzy bankami

Rozlicza salda operacji

System KIR

System ELIKSIR

Stopniowe wprowadzanie, od 1994 roku, systemu
wymiany zleceń płatniczych rejestrowanych
elektronicznie, zwanego

ELIKSIR

, skróciło cykl

większości rozliczeń.

W tym systemie zlecenie klienta wprowadza się do sieci
komputerowej w oddziale banku, skąd jest przetwarzane
komputerowo i przekazywane poprzez BRIR`y i KIR do
banku beneficjanta. Jeżeli bank beneficjanta nie jest
podłączony do systemu w trybie on-line, zlecenie jest
przekazywane w postaci plików na dyskietce.

Rys. Schemat rozliczeń międzybankowych za pośrednictwem KIR w systemie ELIXIR

Źródło: Opracowanie własne.

Oddział banku A

Oddział banku B

Klient

BRIR

Centrala KIR S.A.

Centrala Banku A

Centrala Banku B

NBP

Transmisja on-line

Dyskietka

Bankowo

ść

elektroniczna

Dynamiczny rozwój technologii teleinformatycznej to
podstawowy czynnik determinujący rozwój zdalnego
dostępu klienta do banku.

Obserwowany jest dynamiczny rozwój różnych odmian

elektronicznej bankowości

Home banking

Internet banking

WAP banking

SMS banking

Phone banking

Dominuj

ce modele bankowo

Model bankowości

anglo-amerykańskiej

Model bankowości

niemiecko-japońskiej

Amerykańskiej

Bankowość
wyspecjalizowana

Bankowość
inwestycyjna

Reńskiej, niemieckiej

Bankowość uniwersalna

Bankowość
depozytowo-kredytowa

Banki uniwersalne i specjalne (wyspecjalizowane)

Są bankami, których sfera działania obejmuje
całokształt działalności banku komercyjnego. Banki te
oferują dla klienta indywidualnego i instytucjonalnego
szeroką ofertę usług i produktów finansowych również
pod względem rodzaju jak i formy ich dystrybucji.

Są bankami, których sfera działania w porównaniu z
bankami uniwersalnymi ma specjalny charakter pod
względem zakresu i formy działania.

Banki specjalne

Banki uniwersalne

Czynno

ci bankowe

Działalność gospodarcza, której przedmiotem są te

czynności, mogą być wykonywane wyłącznie przez banki

(lub inne usługi finansowe wykonywane przez banki).

Czynno

ciami bankowymi

które mogą być wykonywane wyłącznie przez banki są:

a) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie

lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie
rachunków tych wkładów,

b) prowadzenie innych rachunków bankowych,

c) udzielanie kredytów,

d) udzielanie gwarancji bankowych,

e) emitowanie bankowych papierów wartościowych,

f) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

g) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie

dla banku w odrębnych ustawach (innych niż Prawo
bankowe)

Czynno

ciami bankowymi s

wnie

nast

puj

czynno

ci, o ile s

one wykonywane przez banki:

a) udzielanie pożyczek pieniężnych,
b) operacje czekowe i wekslowe,
c) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy

ich użyciu (wykonywane przez inne podmioty na zlecenie
banków, traktowane są jak czynności bankowe),

d) terminowe operacje finansowe,
e) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
f) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych

oraz udostępnianie skrytek sejfowych,

g) wykonywanie czynności obrotu dewizowego,
h) udzielanie poręczeń,
i) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją

papierów wartościowych.

Banki poza wykonywaniem czynno

ci bankowych,

o kt

rych mowa powy

ej, mog

obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej

nie będącej bankiem lub jednostki uczestnictwa w funduszach
powierniczych, z tym że ich łączna wartość w stosunku do jednego podmiotu
nie może przekroczyć 15 % funduszy własnych banku,

b) zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych,

c) dokonywać obrotu papierami wartościowymi,

d) dokonywać na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem zamiany

wierzytelności na składniki majątku dłużnika, z tym że bank jest zobowiązany
do ich sprzedaży w okresie nie dłuższym niż 3 lata od daty nabycia,

e) nabywać i zbywać nieruchomości oraz wierzytelności zabezpieczone

hipoteką,

f) świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych,

g) świadczyć inne usługi finansowe

Wzrost znaczenia zarz

dzania ryzykiem w banku

Istota ryzyka

Podstawowe rodzaje ryzyka bankowego

Składowe procesu zarządzania ryzykiem kredytowym

Podstawowe metody zarządzania ryzykiem kredytowym

w banku

Asymetria informacji na płaszczyźnie: bank – klient

Ocena zdolności kredytowej potencjalnego

kredytobiorcy

Zintegrowane zarządzanie ryzykiem w banku