Natalia Marska-Dzioba

Instytucje Unii Europejskiej

Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania

Uniwersytet Szczeciński

Katedra Finansów

Na podstawie

www.europa.eu

, stan na 10.2014

Unia Europejska powstała w okresie następującym po drugiej
wojnie światowej. Pierwsze kroki polegały na usprawnieniu
współpracy gospodarczej zgodnie z zasadą, że kraje, które
prowadzą między sobą wymianę handlową, są współzależne, a
zatem będą unikać konfliktów.

Unia Europejska nie jest federacją jak Stany Zjednoczone. Nie jest też zwykłą
organizacją współpracy między rządami jak Organizacja Narodów
Zjednoczonych. Kraje wchodzące w skład UE pozostają niezależne i suwerenne,
jednak łączą swoją suwerenność, aby uzyskać siłę i wpływy w skali światowej,
jakich żaden z nich nie mógłby osiągnąć samodzielnie.

Łączenie suwerenności oznacza w praktyce, że państwa

członkowskie przekazują niektóre swoje uprawnienia

decyzyjne wspólnie utworzonym instytucjom, tak aby decyzje

w konkretnych obszarach wspólnego zainteresowania można

było podejmować demokratycznie na poziomie europejskim.

Historia Unii Europejskiej

1945

– 1959

Europa w dobie pokoju

– początki współpracy

Unię Europejską utworzono po to, aby położyć kres krwawym wojnom,
wybuchającym często pomiędzy sąsiadującymi krajami, z których
najstraszliwszą była II Wojna Światowa.

Od 1952 r. Europejska Wspólnota Węgla i Stali jednoczy gospodarczo i
politycznie państwa Europy, by tym samym zapewnić długotrwały
pokój. Założyło ją sześć krajów: Belgia, Francja, Holandia,
Luksemburg, Niemcy i Włochy. Lata pięćdziesiąte upływają pod
znakiem zimnej wojny pomiędzy Wschodem a Zachodem. Rok 1957 to
również data utworzenia na podstawie traktatu rzymskiego
Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG), innymi słowy
„wspólnego rynku”.

Historia Unii Europejskiej

1960

– 1969

„Szalone lata sześćdziesiąte” – epoka wzrostu
gospodarczego

Lata sześćdziesiąte są świadkiem narodzin „kultury młodzieżowej”.
Zespoły takie jak Beatlesi, przyciągając przy każdym pojawieniu się
olbrzymie tłumy nastoletnich fanek, stanowią jedną z sił napędowych
rewolucji kulturalnej i poszerzają przepaść międzypokoleniową. To
pomyślny okres dla gospodarki, miedzy innymi ze względu na likwidację
ceł w handlu pomiędzy państwami członkowskimi. Państwa te
postanawiają również wspólnie sprawować kontrolę nad produkcją
żywności, tak by nikomu jej nie zabrakło. Wkrótce dzięki takiej polityce
pojawiają się nawet nadwyżki żywności. Maj 1968 przechodzi do historii
pod znakiem studenckich zamieszek w Paryżu. Tak zwane „Pokolenie
‘68” staje się motorem wielu zmian społecznych i obyczajowych.

Historia Unii Europejskiej

1970 - 1979
Coraz większa Wspólnota – pierwsze rozszerzenie

Dania, Irlandia i Wielka Brytania przystępują do Unii Europejskiej 1
stycznia 1973 r., powiększając tym samym liczbę jej członków do
dziewięciu. W następstwie wojny arabsko-izraelskiej w październiku
1973 r. rozpoczyna się kryzys energetyczny i problemy gospodarcze w
Europie. Wraz z obaleniem portugalskiego reżimu Salazara w 1974 r. i
-

rok później - śmiercią generała Franco w Hiszpanii kresu dobiegają

ostatnie prawicowe dyktatury w Europie. Dzięki polityce regionalnej UE
ogromne sumy zaczynają napływać do biedniejszych regionów,
wspierając tworzenie miejsc pracy i infrastruktury. Parlament
Europejski umacnia swój wpływ na sprawy unijne, a w 1979 r.
obywatele po raz pierwszy wybierają jego członków w bezpośrednich
wyborach.

Historia Unii Europejskiej

1980 - 1989
Zmiana oblicza Europy

– upadek muru berlińskiego

Po strajkach w stoczni gdańskiej latem 1980 r. polski związek zawodowy
Solidarność i jego przywódca Lech Wałęsa, urastają do rangi symbolu w
Europie i na świecie. W 1981 r. Grecja staje się dziesiątym członkiem UE,
Hiszpania i Portugalia przystępują do niej pięć lat później. W 1986 r.
podpisano Jednolity Akt Europejski. Jest to traktat tworzący podstawy dla
szeroko zakrojonego sześcioletniego programu, mającego na celu
usunięcie przeszkód dla wolnego przepływu handlu w UE, a w
konsekwencji utworzenia „jednolitego rynku”. Wraz z upadkiem muru
berlińskiego 9 listopada 1989 r. Europa przeżywa prawdziwy wstrząs
polityczny. Po raz pierwszy od 28 lat otwierają się granice pomiędzy
wschodnią i zachodnią częścią Niemiec, które wkrótce ponownie się
jednoczą.

Historia Unii Europejskiej

1990 - 1999
Europa bez granic

Upadek komunizmu w państwach Europy Środkowo-Wschodniej sprzyja
zbliżeniu obywateli sąsiadujących ze sobą krajów. W 1993 r. ukończono
proces tworzenia jednolitego rynku z jego „czterema wolnościami”, czyli
swobodą przepływu towarów, usług, osób i kapitału. Lata
dziewięćdziesiąte są również dekadą dwóch traktatów: w 1993 wchodzi
w życie traktat z Maastricht, a w 1999 r. Traktat Amsterdamski.
Obywatele są zainteresowani kwestiami ochrony środowiska, a także
współpracy w zakresie bezpieczeństwa i obrony. W 1995 r. Unii
przybywa trzech nowych członków: to Austria, Finlandia i Szwecja. Małe
miasteczko w Luksemburgu daje nazwę układowi z Schengen, który
stopniowo zapewni obywatelom możliwość podróżowania bez kontroli
paszportowych na granicach. Dzięki wsparciu UE miliony młodych ludzi
podejmuje studia za granicą. Telefony komórkowe i internet ułatwiają
komunikację coraz większej liczbie osób.

Historia Unii Europejskiej

2000

– do dziś

Dekada rozwoju

Euro staje się nową walutą dla wielu Europejczyków. Po zamachach
terrorystycznych w Nowym Jorku i Waszyngtonie, data 11 września
2001 r. nieodłącznie kojarzy się z „wojną z terroryzmem”. Kraje UE
podejmują coraz ściślejszą współpracę w walce z przestępczością.
Przystąpienie aż 10 nowych państw do UE w 2004 r. uznano za kres
podziałów politycznych pomiędzy Wschodem a Zachodem. W 2007
do wspólnot przystąpiły Bułgaria i Rumunia.

Państwa członkowskie

Kraje przyj

ęte w 2007:

Bułgaria i Rumunia.

Kraje kandyduj

ące:

Chorwacja

– przyjęta 2013,

Była Jugosłowiańska
Republika Macedonii
oraz Turcja.

Traktaty Wspólnotowe

Unia Europejska opiera się na zasadach praworządności.

Oznacza to, że podstawą wszystkich jej działań są traktaty,
przyjęte dobrowolnie i demokratycznie przez wszystkie państwa
członkowskie. Jeżeli dany obszar polityki nie jest wymieniony w
traktacie, Komisja nie może proponować przepisów dotyczących tego
obszaru.

Traktat jest wiążącą umową między państwami członkowskimi

UE. Określa się w nim cele UE, zasady funkcjonowania instytucji UE,
sposób podejmowania decyzji oraz relacje między UE a jej państwami
członkowskimi.

Traktaty są zmieniane, aby UE stawała się bardziej skuteczna

i przejrzysta, była przygotowana na przyjęcie nowych państw
członkowskich i obejmowała nowe obszary współpracy, takie jak jedna
waluta.

Traktaty Wspólnotowe

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę
Węgla i Stali (1952)

Cel

: stworzenie współzależności na rynku węgla i stali, tak aby jeden kraj nie

mógł mobilizować sił zbrojnych bez wiedzy innych krajów. Złagodzenie braku
zaufania i napięć po drugiej wojnie światowej. Traktat EWWiS wygasł w 2002
roku.

Do zmian traktatów założycielskich dochodziło, gdy do UE
przystępowały nowe kraje:
1973 (Dania, Irlandia, Wielka Brytania)
1981 (Grecja)
1986 (Hiszpania, Portugalia)
1995 (Austria, Finlandia, Szwecja)
2004 (Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Czechy, Słowacja,
Słowenia, Węgry).
2007 (Bułgaria, Rumunia)

Traktaty Wspólnotowe

Traktaty rzymskie

– traktaty EWG i EURATOM

(1958)

Cel

: powołanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i

Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom).
Najważniejsze zmiany: rozszerzenie procesu integracji
europejskiej na ogólną współpracę gospodarczą.

Traktat fuzyjny

– Traktat brukselski (1967)

Cel

: usprawnienie działania instytucji europejskich.

Najważniejsze zmiany: utworzenie jednej Komisji i jednej Rady
do obsługi trzech wspólnot europejskich (EWG, Euratom, EWWiS).
Uchylony traktatem amsterdamskim.

Traktaty Wspólnotowe

Jednolity akt europejski (1986)

Cel

: reforma instytucji w ramach przygotowań do członkostwa Portugalii i

Hiszpanii oraz przyspieszenie procesu decyzyjnego w ramach
przygotowań do jednolitego rynku.
Najważniejsze zmiany: rozszerzenie procedury głosowania większością
kwalifikowaną w Radzie (pojedynczemu krajowi jest trudniej zawetować
proponowane przepisy), utworzenie procedur współpracy i zgody,
zwiększenie wpływu Parlamentu.

Traktat o Unii Europejskiej

– traktat z Maastricht

(1993)

Cel

: przygotowanie europejskiej unii walutowej i wprowadzenie elementów

unii politycznej (obywatelstwo, wspólna polityka zagraniczna i wspólna
polityka spraw wewnętrznych).
Najważniejsze zmiany: ustanowienie Unii Europejskiej i wprowadzenie
procedury współdecyzji, przyznanie Parlamentowi większej roli w procesie
decyzyjnym. Nowe formy współpracy między rządami UE – na przykład w
obszarze obrony, sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Traktaty Wspólnotowe

Traktat amsterdamski (1999)

Cel

: reforma instytucji UE w ramach przygotowania do przyjęcia nowych

państw członkowskich.
Najważniejsze zmiany: zmiana, nowa numeracja i konsolidacja traktatów
UE i EWG. Bardziej przejrzysty proces decyzyjny (częstsze stosowanie
procedury współdecyzji).

Traktat nicejski (2003)

Cel

: reforma instytucji umożliwiająca efektywne funkcjonowanie UE przy

25 państwach członkowskich.
Najważniejsze zmiany: metody zmiany składu Komisji i określony w
nowy sposób system głosowania w Radzie.

Traktaty Wspólnotowe

Traktat lizboński (2009)

Cel

: Unia Europejska ma być bardziej demokratyczna,

skuteczniejsza i lepiej przygotowana na podejmowanie globalnych
problemów, takich jak zmiana klimatu, wypowiadając się jednym
głosem.
Najważniejsze zmiany: większe uprawnienia Parlamentu
Europejskiego, zmiana procedur głosowania w Radzie, inicjatywa
obywatelska, stały przewodniczący Rady Europejskiej, nowy
wysoki przedstawiciel do spraw zagranicznych, nowe służby
dyplomatyczne UE.

Instytucje i inne organy UE

Rada Europejska

wskazuje Unii Europejskiej ogólny

kierunek działań politycznych i wytycza jej ogólne priorytety.

Wraz z wejściem w życie traktatu z Lizbony 1 grudnia 2009 r. zyskała
status instytucji. Jej przewodniczącym został Herman Van Rompuy.
W procesie decyzyjnym w ujęciu ogólnym i w procedurze współdecyzji w
szczególności uczestniczą trzy główne instytucje:

Parlament Europejski

, reprezentujący obywateli Unii i przez nich

bezpośrednio wybierany,

Rada Unii Europejskiej

, która reprezentuje poszczególne państwa

członkowskie,

Komisja Europejska

, która dba o interesy całej Unii.

Ta „instytucjonalna triada” odpowiada za kształtowanie polityki i
stanowienie prawa, które stosuje się w całej UE. Zasadniczo Komisja
proponuje nowe przepisy, natomiast Parlament i Rada je przyjmują.
Następnie Komisja i państwa członkowskie odpowiadają za ich
wdrażanie, zaś sama Komisja czuwa nad ich przestrzeganiem.

Instytucje i inne organy UE

Bardzo ważną rolę odgrywają również dwie inne instytucje:

Trybunał Sprawiedliwości

stoi na straży stosowania prawa

europejskiego, a

Trybunał Obrachunkowy

kontroluje finansowanie

działań Unii.
Uprawnienia i obowiązki tych instytucji określono w traktatach, które
stanowią podstawę wszystkich działań UE. W traktatach określono
również zasady i procedury, których muszą przestrzegać instytucje
UE. Treść traktatów uzgadniają prezydenci lub premierzy wszystkich
państw UE, a ich ratyfikacji dokonują parlamenty narodowe.

Po wejściu w życie traktatu z Lizbony Rada Europejska mianowała
Catherine Ashton na stanowisko wysokiego przedstawiciela Unii do
spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Jej zadaniem jest
teraz przewodniczyć Radzie do Spraw Zagranicznych i kierować
wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa oraz dbać o spójność i
koordynację zewnętrznych działań Unii Europejskiej.
Wsparcia wysokiemu przedstawicielowi udziela Europejska Służba
Działań Zewnętrznych

Instytucje i inne organy UE

Unia Europejska posiada szereg innych, wyspecjalizowanych

instytucji i organów:

Europejski Komitet Ekonomiczno-

Społeczny

reprezentuje społeczeństwo

obywatelskie, pracodawców i pracowników,

Komitet Regionów

reprezentuje samorządy regionalne i lokalne,

Europejski Bank Inwestycyjny

finansuje projekty inwestycyjne UE i wspiera

małe przedsiębiorstwa poprzez Europejski Fundusz Inwestycyjny,

Europejski Bank Centralny

odpowiada za europejską politykę pieniężną,

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich

bada skargi dotyczące przypadków

niewłaściwego administrowania w instytucjach i organach UE,

Europejski Inspektor Ochrony Danych

odpowiada za ochronę prywatności

danych osobowych obywateli,

Urząd Publikacji Unii Europejskiej

wydaje publikacje UE,

Europejski Urząd Doboru Kadr

odpowiada za rekrutację pracowników do

instytucji i innych organów UE,

Europejska Szkoła Administracji

ma za zadanie zapewnić szkolenia dla

pracowników UE w konkretnych dziedzinach.
Ponadto utworzono wyspecjalizowane agencje do niektórych zadań technicznych,
naukowych lub zarządczych.

Instytucje i inne organy UE

Rada Europejska

Rola Rady Europejskiej jest dwojaka

– polega na wyznaczaniu

ogólnych kierunków polityki i priorytetów UE oraz rozwiązywaniu
złożonych i delikatnych kwestii, których nie można było rozwiązać na
niższym szczeblu współpracy międzyrządowej.

Chociaż Rada Europejska ma wpływ na określanie kalendarza
politycznego UE, nie ma uprawnień do uchwalania aktów prawnych. W
skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw lub rządów każdego
kraju UE, przewodniczący Komisji i przewodniczący Rady Europejskiej,
który przewodniczy posiedzeniom. W posiedzeniach uczestniczy także
wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych. Przewodniczącym
Rady Europejskiej jest Herman Van Rompuy. Posiedzenia Rady
odbywają się zwykle w Brukseli, co najmniej raz na 6 miesięcy, jednak
w razie potrzeby przewodniczący może zwołać posiedzenie specjalne.
O ile traktaty nie stanowią inaczej, Rada Europejska podejmuje decyzje
w drodze konsensusu.

Instytucje i inne organy UE

Rada Unii Europejskiej

Rada nie ma stałych członków. Na każde posiedzenie Rady
wszystkie państwa wysyłają ministrów odpowiedzialnych za obszar
polityki będący tematem dyskusji. Rada ministrów spraw
zagranicznych ma stałego przewodniczącego – jest nim Wysoki
Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki
Bezpieczeństwa. Wszystkim innym posiedzeniom Rady
przewodniczy odpowiedni minister kraju, który wówczas sprawuje
rotacyjną prezydencję w Unii Europejskiej.

Rada i Parlament wspólnie podejmują ostateczną decyzję w sprawie
nowych aktów prawnych UE zaproponowanych przez Komisję. Co
do zasady Rada UE podejmuje decyzje kwalifikowaną większością
głosów. Im większa liczba ludności danego państwa, tym więcej ma
ono głosów, jednak liczba głosów jest ważona na korzyść państw
słabiej zaludnionych:

Instytucje i inne organy UE



Niemcy, Francja, Włochy i Wielka Brytania: 29 głosów



Hiszpania i Polska: 27



Rumunia: 14



Holandia: 13



Belgia, Czechy, Grecja, Węgry i Portugalia: 12



Austria, Bułgaria i Szwecja: 10



Dania, Irlandia, Litwa, Słowacja i Finlandia: 7



Cypr, Estonia, Łotwa, Luksemburg i Słowenia: 4



Malta: 3

OGÓŁEM: 345

Podczas głosowania w Radzie stosuje się „większość kwalifikowaną”.
Większość kwalifikowana zostaje osiągnięta, kiedy:



większość (w niektórych przypadkach nawet dwie trzecie) 27 państw

członkowskich UE oddaje głos „za”



oddano co najmniej 255 głosów na 345 możliwych.

Dodatkowo każde państwo członkowskie może wystąpić o sprawdzenie,
czy głosy „za” stanowią co najmniej 62 proc. łącznej liczby ludności. Jeżeli
ten warunek nie jest spełniony, wniosek nie może zostać przyjęty.

Instytucje i inne organy UE

Posłowie do Parlamentu Europejskiego reprezentują obywateli. Są wybierani w
wyborach bezpośrednich, które odbywają się co pięć lat. Parlament jest, wraz z
Radą, odpowiedzialny za stanowienie prawa w UE. Parlament pełni trzy
podstawowe funkcje:



debatuje nad aktami prawa europejskiego i uchwala je wraz z Radą,



sprawuje nadzór nad innymi instytucjami UE, w szczególności nad

Komisją, aby upewnić się, że działają w sposób demokratyczny,



debatuje nas budżetem UE i przyjmuje go wraz z Radą.

Wraz z Radą Parlament przyjmuje roczny budżet UE i każdego roku dokonuje
oceny wykonania przez Komisję budżetu na poprzedni rok.
Posłowie zasiadają w PE nie według kraju pochodzenia, lecz według
przynależności politycznej.
Parlament Europejski ma trzy siedziby

– w Brukseli (Belgia), w Luksemburgu i

w Strasburgu (Francja). Luksemburg jest siedzibą administracji Parlamentu –
Sekretariatu Generalnego. Posiedzenia całego Parlamentu („posiedzenia
plenarne”) odbywają się w Strasburgu i w Brukseli. Posiedzenia komisji
parlamentarnych odbywają się w Brukseli.

Parlament Europejski

Instytucje i inne organy UE

Zadaniem Komisji Europejskiej jest reprezentowanie i ochrona interesów
całej Unii. Komisja przygotowuje wnioski dotyczące nowych aktów prawa
europejskiego. Zarządza bieżącymi sprawami związanymi z wdrażaniem
polityki UE w poszczególnych obszarach i wydatkami z funduszy UE.
Dwudziestu siedmiu komisarzy, po jednym z każdego państwa UE,
stanowi polityczne przywództwo Komisji przez okres ich pięcioletniej
kadencji. Przewodniczący powierza każdemu komisarzowi
odpowiedzialność za określony obszar polityki.
Powołanie wszystkich komisarzy włącznie z przewodniczącym podlega
zatwierdzeniu przez Parlament Europejski.

Bieżącą działalnością Komisji zajmują się pracownicy Komisji przydzieleni
do departamentów zwanych dyrekcjami generalnymi (DG).

Komisja ma siedzibę w Brukseli i Luksemburgu, posiada również biura
(przedstawicielstwa) w każdym państwie UE oraz delegatury w stolicach
całego świata.

Komisja Europejska

Instytucje i inne organy UE

Europejski Komitet Ekonomiczno-

Społeczny

Komitet jest zgromadzeniem doradczym wydającym opinie skierowane do

większych instytucji – w szczególności do Rady, Komisji i Parlamentu
Europejskiego. Za pośrednictwem EKES-u europejskie grupy interesu –
związki zawodowe, pracodawcy, rolnicy – mogą formalnie wypowiadać się na
temat wniosków legislacyjnych UE.

Europejski Komitet Ekonomiczno-

Społeczny liczy 344 członków

reprezentujących grupy interesu ekonomicznego i społecznego z całej
Europy. Członkowie są nominowani przez rządy krajów Unii i mianowani
przez Radę Unii Europejskiej na odnawialną pięcioletnią kadencję.
Członkowie Komitetu należą do jednej z trzech grup: pracodawców,
pracowników, różnych grup interesu (np. grup rolników, konsumentów).

Liczba członków z poszczególnych państw zależy od liczby ich ludności:
Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania – 24 członków
Hiszpania, Polska

– 21 członków

Rumunia

– 15 członków

I itd..

Instytucje i inne organy UE

Komitet Regionów

Komitet Regionów jest organem doradczym reprezentującym

lokalne i regionalne samorządy w Unii Europejskiej. Zadaniem
Komitetu Regionów jest wyrażanie opinii na temat aktów prawnych
UE z perspektywy lokalnej i regionalnej. Komitet czyni to poprzez
sporządzanie sprawozdań („opinii”) dotyczących wniosków Komisji.

Komitet Regionów liczy obecnie 344 członków (i tyle samo

zastępców) ze wszystkich 27 państw UE. Każdy kraj wybiera swoich
członków zgodnie z własną procedurą, jednak skład wszystkich
delegacji odzwierciedla polityczną, geograficzną i regionalną/lokalną
równowagę w danym kraju. Członkowie Komitetu są pochodzącymi z
wyboru przedstawicielami władz regionalnych lub lokalnych albo
pełnią kluczowe funkcje w takich władzach w swoich regionach.