nr 5, grudzieñ 2010

nr 5, grudzieñ 2010

Magazyn dla subskrybentów newslettera

Tym razem przesy³am Wam krótki materia³, który jak

s¹dzê pomo¿e Wam zg³êbiæ co nieco temat praktyk

koncentracyjno-medytacyjnych (samyama: dharana,

dhyana, samadhi), które s¹ w rzeczywistoœci kulminacj¹

i zasadnicz¹ czêœci¹ praktyki jogi. Mam nadziejê, ¿e ten

materia³ oka¿e siê Wam przydatny w Waszej praktyce.

Jeœli bêdziecie mieæ jakieœ pytania lub potrzebê

otrzymania szczegó³owych instrukcji to piszcie lub

zapytajcie na warsztatach lub zajêciach (instrukcji do

medytacji nie udzielam mailem).

Poniewa¿ to ostatni newsletter w tym roku

chcia³bym te¿ ¿yczyæ Wam wszystkiego dobrego z

okazji œwi¹t. Czêsto rozmawiaj¹c z ró¿nymi osobami

dowiadujemy siê, ¿e Bo¿e Narodzenie, które ma

szczególne miejsce poœród œwi¹t w naszym kraju,

zamiast staæ siê okazj¹ do kultywowania spokoju i

refleksji, staje siê okazj¹ do konfliktów rodzinnych.

¯yczê Wam przede wszystkim tego, ¿eby Œwiêta by³y

Œwiêtami, okazj¹ do polepszenia relacji, do odczucia

ciep³a, które mog¹ dawaæ zwi¹zki miêdzyludzkie. A w

Nowym Roku ¿yczê Wam, ¿ebyœcie mieli marzenia i

realizowali je!

Pozdrawiam serdecznie,

Maciej Wielobób

P.S. Wszystko wskazuje na to, ¿e moja ksi¹¿ka bêdzie ju¿ pod koniec grudnia :D

Witajcie w kolejnym numerze newslettera!

Witajcie w kolejnym numerze newslettera!

MACIEJ WIELOBÓB - NAJBLI¯SZE WARSZTATY:

MACIEJ WIELOBÓB - NAJBLI¯SZE WARSZTATY:

4 grudnia 2010, Jaworzno: Oddech w praktyce pozycji jogi

11 grudnia 2010, Kraków: Seminarium „Joga Krishnamacharyi (IV)”

12 grudnia 2010, Kraków: Tamas, rad¿as i sattwa w praktyce asan

22 stycznia 2010, Kraków: Seminarium „Joga Krishnamacharyi (V)”

23 stycznia 2010, Kraków: warsztat (temat zostanie podany w grudniu)

29-30 stycznia 2010, Przemyœl: Stabilnoœæ i równowaga

Szczegó³owe informacje na temat warsztatów:

UWAGA!

Podaliœmy ju¿ terminy wakacji z jog¹ 2011

:

http://maciejwielobob.pl/?page_id=16

http://maciejwielobob.pl/?page_id=18

http://maciejwielobob.pl/?page_id=16

http://maciejwielobob.pl/?page_id=18

3.

Magazyn dla subskrybentów newslettera

Magazyn dla subskrybentów newslettera

Pratyahara – techniki wycofywania zmys³ów, przygotowanie

umys³u do medytacji

Praktyki wycofania zmys³ów (pratyahara) s¹ rzadziej rozpatrywan¹ czêœci¹ jogi, ale dostarczaj¹ nam

interesuj¹cego narzêdzia do pracy z pojawiaj¹cymi siê wra¿eniami i s¹ bezpoœrednim przygotowaniem

umys³u do koncentracji i medytacji. Czêsto zapomina siê o tym, ¿e pratyahara jest tym elementem praktyki

jogi, który pozwala uogólniæ efekty praktyki asan i pranajamy na praktykê „poza mat¹” czyli wykorzystaæ

to, czego siê nauczyliœmy, w ¿yciu codziennym. Jak bêdzie mo¿na zorientowaæ siê po treœci tego artyku³u,

pratyahara jest w du¿ej mierze kontynuacj¹ technologii praktyki asany.

Patañd¿ali (J.S. II.54) definiuje pratyaharê jako oddzielenie zmys³ów od potencjalnych obiektów,

by sprowadziæ je (zmys³y) do naturalnego sattwicznego stanu umys³u. Praktyka ta ma przynieœæ panowanie

nad zmys³ami i narz¹dami dzia³ania (J.S. II.55). Najpopularniejsze praktyki pratyahary to: g³êboka

œavasana, joga nidra, œanmukhi mudra, jak równie¿ opisywana w Yoga-Yajnavalkyi (YY, VII.8-37)

technika koncentracji prany w 18 punktach witalnych (marmasthana).

Techniki koncentracji na marmasthana nie s¹ powszechnie nauczanym elementem praktyki, a w

tych liniach przekazu, w których naucza siê tej techniki, pojawiaj¹ siê bardzo du¿e ró¿nice w zakresie

rozpoznania iloœci punktów witalnych (od 18 po 1008). Tutaj stosunkowo interesuj¹c¹ i uporz¹dkowan¹

technik¹ jest tzw. æwiczenie 61 punktów opisane przez Swamiego Ramê w II tomie ksi¹¿ki Droga ognia i

œwiat³a. Joga nidra jest jeszcze bardziej donios³¹ technik¹ i doczeka³a siê w jêzyku polskim ciekawego

opracowania w postaci ksi¹¿ki Les³awa Kulmatyckiego na jej temat.

Œanmukhi mudra (pieczêæ siedmiu otworów twarzy), znana te¿ jako joni mudra, jest prost¹, lecz

niezwykle donios³¹ praktyk¹. Unosimy d³onie i uk³adamy je na twarzy w nastêpuj¹cy sposób: kciuki

wk³adamy do uszu (kciuki autentycznie, a nie symbolicznie zatykaj¹ uszy), palce wskazuj¹ce i œrodkowe

k³adziemy (nie dociskamy) na powiekach, palce serdeczne mniej wiêcej na wysokoœci nosa, a ma³e – w

pobli¿u k¹cików ust. £okcie uk³adamy w taki sposób, by nie zamykaæ klatki piersiowej. Pozostaj¹c w takiej

pozycji, siedz¹c bez napiêcia z prostym krêgos³upem, obserwujemy oddech (nie wprowadzamy ¿adnych

zmian, tylko obserwujemy). Zalecam obserwowaæ miêdzy 30 a 50 oddechów w ten sposób. Wielu osobom

bardzo szybko mêcz¹ siê ramiona lub barki, dlatego mo¿na sobie ten czas "podzieliæ na raty" czyli po prostu

opuœciæ rêce i – jak ramiona odpoczn¹ – kontynuowaæ œanmukhi mudrê. Po zakoñczeniu praktyki nale¿y

chwilê zostaæ jeszcze w relaksie na siedz¹co i obserwowaæ stan umys³u, który powstaje przez tê mudrê albo

po prostu przejϾ do koncentracji / medytacji.

4.

Równie¿ istotn¹ technik¹ wycofywania zmys³ów bêdzie dla nas praca z wra¿eniami w relaksie na

le¿¹co lub w pozycji siedz¹cej. Gdy ktoœ wchodzi w stan relaksu, przewa¿nie prêdzej lub póŸniej dochodzi

do momentu, w którym pojawiaj¹ siê jakieœ bodŸce, które wydaj¹ siê przeszkadzaæ w tym procesie.

Pojawiaj¹ siê rozmaite wra¿enia czy to pochodz¹ce z organizmu, czy doznania zmys³owe, jak równie¿

wra¿enia o charakterze umys³owym (myœli, emocje). Wiêkszoœæ osób wybiera b³êdn¹ strategiê pracy z tego

typu wra¿eniami: (a) albo stara siê je zatrzymaæ, nie dopuszczaæ do siebie, ewentualnie zaprzeczaæ im, co

prowadzi do zwiêkszania siê napiêcia, a potem zwiêkszonego naporu wra¿eñ, (b) albo w momencie

pojawienia siê doznania zaczyna je etykietowaæ, analizowaæ, rozpatrywaæ jego treœæ i genezê, co nakrêca

aktywnoœæ umys³ow¹ i zwiêksza pobudzenie. Jest tylko jedna w³aœciwa strategia pracy w takim wypadku:

musimy pozwoliæ „wejœæ” wszystkim wra¿eniom, które siê pojawiaj¹ (nie zatrzymywaæ ich, nie

kontrolowaæ), pozwoliæ im przep³ywaæ przez nasz „system”, ale jednoczeœnie zachowaæ uwa¿noœæ i

obserwowaæ przep³yw tych wra¿eñ. Co wa¿ne obserwacja ta musi byæ zupe³nie bezstronna, beznamiêtna,

bez cienia kontroli. Mnie zawsze taki sposób obserwacji kojarzy siê z bezmyœlnym patrzeniem w chmury,

gdy w gor¹cy letni dzieñ le¿ymy na trawie. Widzimy, ¿e chmury przep³ywaj¹, rejestrujemy ten przep³yw,

ale ani nie analizujemy ich kszta³tu, ani sposobu przep³ywu, ani tym bardziej nie próbujemy kontrolowaæ

tego procesu. Podobnie z pojawiaj¹cymi siê wra¿eniami: pozwalamy im swobodnie przep³ywaæ,

obserwujemy, jak wp³ywaj¹, jak przep³ywaj¹ przez cia³o lub umys³, jak powoli znikaj¹, wyp³ywaj¹.

Magazyn dla subskrybentów newslettera

5.

Œanmukhi mudra

Nie analizujemy ich, nie staramy siê kontrolowaæ, bezwarunkowo akceptujemy nawet te wra¿enia, które

nam siê nie podobaj¹. Dziêki temu wchodzimy w œwie¿y stan umys³u, w którym jest on w pe³ni

zrelaksowany, ale jednoczeœnie uwa¿ny. Z drugiej strony uczymy siê reagowaæ w sposób neutralny nawet

na nieprzyjemne wra¿enia, co znajduje póŸniej zastosowanie w sposobie reagowania w ¿yciu codziennym.

Gdy nauczymy siê takiej pracy, le¿¹c lub siedz¹c w relaksie, mo¿na j¹ zastosowaæ do ka¿dej sytuacji, w

której trudno uczniowi zdystansowaæ siê od naporu wra¿eñ.

Praktyki koncentracyjno-medytacyjne w jodze okreœla siê wspólnym mianem samyama (J.S. III.4).

Dharana (koncentracja), dhyana (medytacja) i samadhi s¹ kolejnymi etapami tego procesu.

J.S.III.1. deœabandhanaœ cittasya dharana

„Koncentracja (dharana) jest zogniskowaniem umys³u na jednym obiekcie.”

J.S.III.2. tatra pratyayaikatanata dhyanam

„Medytacja (dhyana) zachodzi, gdy proces koncentracji jest jednostajnie i bez wysi³ku utrzymywany

przez d³u¿szy czas.”

J.S.III.3. tadevarthamatranirbhasam svarupaœunyam iva samadhih

„W samadhi umys³ (œwiadomoœæ empiryczna) przejmuje w³aœciw¹ naturê przedmiotu koncentracji

(przedmiot i podmiot zlewaj¹ siê w jedno).”

Jest oczywiœcie wiele „szkó³ medytacji”, które proponuj¹ ró¿ne techniki medytacyjne, jednak¿e

wszystkie sprowadzaj¹ siê do wyboru okreslonego przedmiotu koncentracji i skoncentrowania umys³u na

tym wybranym obiekcie. Analiza jogicznej koncepcji umys³u pokazuje, ¿e przedmiotem koncentracji mo¿e

byæ w zasadzie ka¿dy przedmiot, który bêdzie wytwarza³ samskarê (wra¿enie) spokoju umys³u. Czêsto

stosowane przedmioty koncentracji to: oddech, mantra, wizerunek nauczyciela, wizerunek bóstwa, dŸwiêk

etc.

Samyama (dharana, dhyana, samadhi) – praktyki koncentracyjno-

medytacyjne

W dalszych sutrach Patañd¿ali podkreœla, ¿e doskonalenie siê w samyamie prowadzi do pojawienia siê

œwiat³a wiedzy (J.S.III.5), jak równie¿, ¿e proces doskonalenia siê w ramach praktyk koncentracyjno-

medytacyjnych nastêpuje w etapach (J.S.III.6). W dalszych sutrach Patañd¿ali podkreœla,

Samyama (dharana, dhyana, samadhi) – praktyki koncentracyjno-

medytacyjne

Magazyn dla subskrybentów newslettera

6.

¿e opisane tu procesy s¹ wstêpnym krokiem do samadhi bez zal¹¿ka (nirbija samadhi), w którym poprzez

samskarê powœci¹gniêcia (samskarê „spokoju umys³u”) zostaj¹ zniszczone pozosta³e samskary. Jogasutry

zawieraj¹ równie¿ opis technik samyamy na konkretnych obiektach, które przynosz¹ okreœlone specjalne

umiejêtnoœci (siddhi), jednak¿e ostrzegaj¹, i¿ umiejêtnoœci te mog¹ byæ bardziej przeszkod¹ ni¿ pomoc¹ na

œcie¿ce.

* * *

Temat koncentracji-medytacji jest trudny do opisywania. Z jednej strony procesy medytacyjne s¹

proste w swojej mechanice, a z drugiej strony, gdy przychodzi do ich opisu – czasem bardzo intymne. Z

jednej strony doœwiadczenia psychologiczne (uwaga! œwiadomie u¿ywam terminu psychologiczne, a nie

„duchowe”) zwi¹zane z medytacj¹ nie s¹ przedmiotem zbiorowego omawiania na zasadzie „grupy

terapeutycznej”, a z drugiej warto dzieliæ siê pewnymi wgl¹dami, poniewa¿ wokó³ terminu naros³o wiele

nieporozumieñ. Dlatego te¿ pozwalam sobie na poni¿sze 2 s³owa, które proszê traktowaæ raczej jako

przypis do powy¿szych fragmentów Jogasutr, a nie komentarz…

* * *

Gdy popatrzy siê na konstrukcjê g³ównej metody Patañd¿alego – jogi oœmiostopniowej – widzimy

jak poprzez praktykê umys³ musi przejœæ drogê od z³o¿onoœci w stronê prostoty. Wbrew powszechnemu

mniemaniu medytacja jest bardzo prosta (co nie oznacza ³atwa!) i w³aœnie dlatego stanowi tak¹ trudnoœæ dla

naszego umys³u, zapl¹tanego w swojej grze. Patañd¿ali prowadzi adeptów jogi drog¹ od stosunkowo

bardziej z³o¿onych praktyk: jamy i nijamy (które pozwalaj¹ „zarz¹dzaæ” swoimi relacjami z innymi i z

samym sob¹), póŸniej asanê, pranajamê, pratyaharê do praktyk samyamy. WyraŸnie widaæ, ¿e praktyk¹,

która stanowi pewien prze³om jest opisana powy¿ej pratyahara.

W oparciu o koncepcjê umys³u w jodze nastêpuj¹co mo¿na wyt³umaczyæ mechanizm procesu

koncentracji/medytacji: medytacja na danym przedmiocie koncentracji wyzwala samskarê (wra¿enie)

spokoju umys³u, które stopniowo usuwa inne samskary. St¹d istotna rola pratyahary jako przygotowania do

medytacji. Pratyahara uczy obojêtnoœci na bodŸce z zachowaniem uwa¿noœci. W medytacji oprócz

koncentracji na wybranym przedmiocie oczywiœcie pojawiaj¹ siê inne bodŸce, które musz¹ byæ traktowane

z obojêtnoœci¹, a w wypadku gdy umys³ „ucieka” do tych wra¿eñ musi byæ bezemocjonalnie przywracany

do skupienia na przedmiocie koncentracji. Te, czasami dosyæ dziwaczne, wra¿enia, które pojawiaj¹ siê w

trakcie medytacji to w³aœnie ró¿norakie „schodz¹ce” samskary. Gdy pozwalamy naszej koncentracji

œledziæ je, utrwalamy je i pozwalamy im zamieniaæ siê na myœli, emocje etc. (poruszenia umys³u / cittavrtti),

gdy pozostajemy z umys³em zogniskowanym na przedmiocie medytacji, uwalniamy siê od nich.

Magazyn dla subskrybentów newslettera

7.

Kilka praktycznych wskazówek dla u³atwienia koncentracji -

medytacji

1.

Do medytacji siadaj ubrany ciep³o w pozycji, w której mo¿esz pozostawaæ wygodnie przez czas

trwania medytacji, zachowuj¹c wyprostowany krêgos³up. Uwa¿am, ¿e lepiej nie opieraæ siê o œcianê, gdy¿

sprzyja to przysypianiu w trakcie praktyk koncentracyjno-medytacyjnych. Jeœli siedzenie na ziemi, kocu

czy poduszce medytacyjnej jest nie wygodnie – wybierz siad na krzeœle. Nic nie stracisz, a byæ mo¿e

zyskasz wiêksz¹ ³atwoœæ koncentracji.

2.

Rozplanuj sobie dzieñ i wybierz porê na praktykê medytacji, w której jest zminimalizowane ryzyko,

¿e ktoœ Ci przeszkodzi, jak równie¿ najlepiej moment, w którym nie musisz siê spieszyæ.

3.

Na pewno u³atwia wchodzenie w stan koncentracji codzienna praktyka w tym samym miejscu, ale

te¿ nie przywi¹zuj siê do miejsca, ani do okreœlonych rytua³ów (np. zapalenia œwieczki czy kadzid³a).

4.

Jeœli masz na to czas niew¹tpliwie, szczególnie na pocz¹tku, bêdzie ³atwiej Ci siê skoncentrowaæ,

gdy przed medytacj¹ wykonasz krótk¹ seriê spokojnych, ale raczej dynamicznych asan, jak¹œ pranajamê i

np. œanmukhi mudrê. Aczkolwiek nie jest to konieczne – ja np. asany praktykujê osobno, a do pranajamy i

medytacji siadam przed snem.

5.

Zaakceptuj to, ¿e na pocz¹tku umys³ jest rozbiegany i nie utrzymuje koncentracji przez d³ugi czas.

Gdy nie bêdziesz siê spinaæ, stopniowo zaobserwujesz, ¿e umys³ utrzymuje koncentracjê przez d³u¿szy

czas.

6.

Poproœ nauczyciela, by przydzieli³ ci przedmiot koncentracji. Nie zmieniaj tego przedmiotu (chyba,

¿e instrukcja od nauczyciela stanowi inaczej), to u³atwi ci uspokojenie umys³u. Przedmiot koncentracji

powinien byæ akceptowalny kulturowo dla medytuj¹cego (osoba wyznaj¹ca religiê rzymsko-katolick¹ nie

powinna koncentrowaæ siê np. na wizerunku Narayany, a np. na symbolu religijnym swojej religii, na

okreœlonym punkcie w ciele czy na uniwersalnym symbolu etc.).

7.

Pamiêtaj, ¿e wszelkie wra¿enia przyjemne i nieprzyjemne w medytacji to skutki uboczne i nie

stanowi¹ o wartoœci medytacji. Nie koncentruj siê na nich, œwiadomoœæ ma byæ zogniskowana na

przedmiocie koncentracji.

8.

Nie marnuj energii na gadanie o medytacji. Po prostu poœwiêæ tê sam¹ energiê na praktykê.

9.

Nie t³umacz sobie, ¿e nie masz warunków do praktykowania w domu. Je¿eli twoj¹ praktyk¹ nie jest

medytacja z g³oœn¹ mantr¹ to praktykê mo¿esz wykonywaæ wszêdzie. PójdŸ do spokojnego koœcio³a i tam

usi¹dŸ. Nikt nie bêdzie przeszkadza³ w twoim skupieniu.

10.

Zacznij od 5 minut, ale regularnie (5-7 razy w tygodniu). Wkrótce zobaczysz efekty.

Kilka praktycznych wskazówek dla u³atwienia koncentracji -

medytacji

Magazyn dla subskrybentów newslettera

8.

Trataka jako przygotowanie do koncentracji

Aby przygotowaæ siê do praktyk medytacyjnych z jednej strony stosujemy æwiczenia pratyahary (np.

œanmukhi mudrê), by osi¹gn¹æ stan g³êbokiego relaksu i obojêtnoœci na przychodz¹ce wra¿enia, a z drugiej

strony musimy nauczyæ umys³ koncentracji. S³u¿y oczywiœcie temu synchronizacja oddechu z ruchem w

asanach, a ju¿ w szczególnoœci pranajama, ale czasami stosuje siê te¿ æwiczenia przygotowawcze do

medytacji, okreœlane jako trataka. Technika ta, nie jest opisywana przez Patañd¿alego w jodze klasycznej,

jednak¿e by³a istotn¹ praktyk¹ w postklasycznej hatha jodze.

Trataka t³umaczy siê jako wpatrywanie siê, koncentracjê wzrokow¹ (w przeciwieñstwie do

koncentracji umys³u w dharanie) na okreœlonym punkcie. Najbardziej znan¹ wersj¹ trataki jest

wpatrywanie siê w p³omieñ œwiecy. Aby wykonaæ tê wersje trataki nale¿y usi¹œæ w pozycji medytacyjnej

(stabilnie, wygodnie i z prostym krêgos³upem), a œwiecê umieœciæ na wysokoœci wzroku. Pokój

przeznaczony na tego typu praktykê powinien byæ zaciemniony i bez przeci¹gów. W p³omieñ œwiecy

wpatrujemy siê staraj¹c siê nie mrugaæ do czasu a¿ oczy zaczn¹ ³zawiæ. Wówczas zamykamy powieki,

zachowuj¹c jednak powidok p³omienia i nadal koncentruj¹c siê na nim. Æwiczenie mo¿emy kilkakrotnie

powtarzaæ.

Innym popularnym rodzajem trataki jest wpatrywanie siê w nieruchomy punkt. Jednym ze

sposobów realizacji tej praktyki jest narysowanie czarnej plamy o œrednicy 5-10 cm i przyklejenie jej do

œciany na wysokoœci wzroku. Regu³y praktyki s¹ takie same jak w poprzednim æwiczeniu. Z rzadka stosuje

siê bardziej z³o¿one obiekty. Oczywiœcie s¹ równie¿ inne techniki trataki, jednak¿e te opisane tu przeze

mnie s¹ najbardziej u¿yteczne w konkteœcie przygotowania umys³u do praktyk koncentracyjno-

medytacyjnych.

Trataka jako przygotowanie do koncentracji

Magazyn dla subskrybentów newslettera

9.