1

AUTOKREACJA JAKO PRZEDMIOT BADAO ANDRAGOGIKI PRACY

a) Istota, swoistośd i kierunki badao andragogiki pracy
Tadeusz Nowacki jest twórcą polskiej andragogiki pracy. Zdaniem tego uczonego „andragogika pracy
zawiera badania i analizę osobowości pracownika i jej zawodu ze względu na udział w pracy.”
Jednym z ważnych pojęd i kategorii ,która umożliwia wykrywanie związków między pracą
a osobowością pracownika jest pojęcie kwalifikacji zawodowych. To pojęcie zdaniem profesora
Tadeusza Nowackiego jest swoistym „kluczem” do analizy andragogicznych aspektów rozwoju
osobowości zawodowej.
Istnieje 10 obszarów badao andragogiki pracy:

1. obszar badaczy – obejmuje badania nad celami kształcenia i samokształcenia zarówno

jednostek jak i zespołów, stosowanych w indywidualnym rozwoju, a także w formach
zorganizowanych szkolnych i pozaszkolnych.

2. Drugi obszar problemowy – dotyczy zagadnieo zawodoznawstwa. Są to doświadczenia

obejmujące zagadnienie podziału pracy z tej racji są przedmiotem badao
interdyscyplinarnych. Dla andragogiki pracy najważniejsze znaczenie mają badania nad
zmiennością zawodów. Badania są jedną z podstaw doradztwa zawodowego, które właśnie
ma na celu ułatwienie osobom dorosłym stawianie celów i formowanie programów
dokształcania i doskonalenia.

3. Trzeci dotyczy opracowanych charakterystyk zawodowych i dokumentacji pedagogicznych.
4. Czwarty obszar dotyczy zagadnieo wychowawczych. W skład obszaru wchodzą rożne sprawy:

z jednej strony umiejętnośd takiego postępowania, aby drugich nie zrazid, z drugiej zaś
problematyka rozwijania motywów postępowania.

5. Piąty dotyczy przygotowania materiałów dla nauczycieli.
6. Szósty obszar fenomenologii form kształcenia i doskonalenia.
7. Dotyczy środowiska materialnego , form kształcenia.
8. Zagadnienia skuteczności procesów kształcenia i doskonalenia
9. Zagadnienia funkcjonowania nauczycieli szkól dla dorosłych
10. Zagadnienia problematyki metodologii badao andragogiki pracy.

b) Autokreacja zawodowa jako przedmiot badao andragogiki pracy

Centralnym zagadnieniem andragogiki pracy jest analiza rozwoju osobowości człowieka i jej

rozwoju pobudzanego udziałem w pracy i działalnośd w czasie wolnym. Tak sformułowany przedmiot
badao andragogiki obejmuje także proces autokreacji zawodowej, czyli tworzenia świadomie przez
jednostkę ludzką tych cech osobowości które umożliwiają jej racjonalne, odpowiedzialne, skuteczne
satysfakcjonujące, użyteczne dla społeczeostwa, twórcze, wykorzystujące zdobycze postępu
technicznego i technologicznego.

Do zadao badawczych andragogiki pracy, dotyczących autokreacji zawodowej, można zatem

zaliczyd takie cele i zagadnienia, jak:



zagadnienie motywacji i kryteriów wyboru określonego zawodu i kierunku kształcenia
(tradycja rodzinna, opłacalnośd, społeczny prestiż, warunki pracy)

Autokreacja jako proces kształtowania swojej osobowości jest aktem w pełni świadomym,

opartym na dobrowolnej decyzji i samokontroli. Andragogika może właśnie badad przebieg tego
procesu dostosowywania się przez człowieka swojej osobowości do wymagao społecznych i
jednoczesnego dążenia do zachowania, pielęgnowania i rozwijania swojej indywidualności. Proces
autokreacji zawodowej idzie zawsze w parze z autokreacją moralną i kulturową.

W zakres autokreacji zawodowej jako przedmiotu badao andragogiki pracy wchodzą

następujące zagadnienia:
a) cele, istota i specyfikacja autokreacji zawodowej
b) samokształcenie i samowychowanie jako składniki autokreacji zawodowej

c)doskonalenie zawodowe jako jeden z kierunków autokreacji zawodowej

2

d) odkrywanie humanistycznej i społecznej wartości pracy jako jeden z czynników autokreacji
zawodowej

e) rozwijanie twórczych aspiracji człowieka jako warunek autokreacji zawodowej
f) samopoznanie jako warunek programowania rozwoju zawodowego człowieka
g)wyzwalanie potencjalnych możliwości człowieka i prace autokreacji zawodowej
h) autokreacja jako proces uczenia się racjonalnego i skutecznego funkcjonowania w zawodzie
i) wybór zawodu i jego konsekwencje dla procesu autokreacji jednostki
j) wpływ zmiany zawodu na proces autokreacji
k) zewnętrzne i wewnętrzne stymulatory procesu autokreacji
l)autokreacja zawodowa i pielęgnowanie własnej indywidualności
m)związek autokreacji zawodowej, społecznej, rodzinnej i kulturowej
n) programy realizacji celów i zadao
o) autokreacja jako czynnik dynamizacji osobowości i jej zdolności do profesjonalnego działania
p)przygotowanie człowieka dorosłego do autokreacji
r)kryteria skuteczności procesu autokreacji zawodowej( stabilizacja w zawodzie)

c) Metody i techniki badao autokreacji zawodowej

Autokreacja to proces świadomego i skutecznego przystosowania swojej osobowości do specyfiki,
wymagao i warunków pracy, wchodzenia i funkcjonowania w roli pracownika,
rozwijania przez jednostkę w procesie kształcenia i samowychowania swoich zdolności i potrzeb
samorealizacji.

Autokreacja zawodowa może byd badana za pomocą następujących metod i technik:

a) metoda monografii andragogicznej

b) metoda eksperymentu andragogicznego

c) metoda sondażu diagnostycznego

d) metody analizy indywidualnych przypadków

e) metoda analizy historyczno – porównawczej

Cenny materiał można zebrad przy użyciu takich technik jak: ankieta, wywiad kwestionariuszowy,
obserwacja, analiza treści pisemnych wypowiedzi autobiograficznych, analiza dokumentów i
wytworów. Duże znaczenie ma analiza tych indywidualnych przypadków, w których jednostka ludzka
dzięki autokreacji stała się szczególnie wartościowym pracownikiem i człowiekiem.

METODOLOGIA WŁASNYCH BADAO EMPIRYCZNYCH AUTORA

a) autokreacyjne funkcjonowanie w zawodzie

Problematyka związków autokreacji z wyborem i uprawnieniem zawodu jest rozległa, złożona,
wieloaspektowa i stanowi ważny składnik andragogiki pracy. Obejmuje takie zagadnienia jak:

- motywy wyboru kierunku kształcenia zawodowego
- zdolnośd do wykonywania wybranego zwodu (predyspozycje)
- treści doświadczenia zawodowego
- godzenie ról zawodowych, rodzinnych, społecznych i kulturowych
- funkcjonowanie twórczych aspiracji człowieka dorosłego
- znajomośd wymagao zawodowych
- wiedza o tradycjach zawodowych i jej roli w przyciąganiu do zwodu
- wpływ płci na wybór zawodu (podział na zawody męski i żeoskie)
- wpływ stanu zdrowia na wybór zawodu
- kryteria przydatności zawodowej
- opłacalnośd zawodu
- wiedza o chorobach zawodowych i wpływ na wybór i wykonywanie zawodu
- społeczne zapotrzebowanie na ludzi posiadających określone zawody i jego wpływ na wybór,
uprawnienie i doskonalenie zawodowe

b) swoistośd andragogicznego punktu widzenia

3

Andragogika pracy bada wybór zwodu, identyfikację z nim, funkcjonowanie w zawodzie z punktu

widzenia przygotowania dorosłych do pracy w zawodowej m.in. w instytucjach oświatowych, szkoły,
wyższe uczelni, kursy.

Autokreacja zawodowa odgrywa niezmiernie ważną rolę we wszystkich etapach drogi zawodowej, w

etapie wyboru kierunku kształcenia zawodowego, funkcjonowania w zawodzie, zmiany zawodu.

Specyfika andragogicznego punktu widzenia polega na tym, badania mają na celu wykrywanie tych

czynników, które optymalizują przygotowanie do zwodu i jego wykonanie, a także na uznaniu
wykrytej przez psychologów, prawidłowości, zgodnie z którą człowiek „staje się”, między innymi pod
wpływem własnej autokreacji.
Andragogika odrzuca tezę, że ludzie rozwijają się tylko w dzieciostwie i młodości i uzasadnia
twierdzenie, że człowiek rozwija się i zdobywa nowe doświadczenia przez całe życie, w szczególności
wtedy, kiedy jest czynny zawodowo.
Andragogika dostrzega, główną siłę rozwoju człowieka, jaką jest praca zawodowa i autokreacja.
Andragogiczny punkt widzenia manifestuje się także w uznaniu tezy, że ludzie mają duże potencjalne
możliwości rozwojowe, które aktualizują się właśnie w procesie ich wielostronnej autokreacji.
Ważne miejsce w problematyce andragogiki pracy zajmuje zagadnienie przystosowania się do
wymagao zakładu pracy i do środowiska pracy (adaptacja zawodowa i społeczna). Przystosowanie to
może mied wymiar realny i racjonalny (uznanie sensowności wymagao i wzorów pracy na danym
stanowisku) lub pozorny, głęboki (zrozumienie intencji i uzasadnieo) bądź płytki, odpowiedzialny,
bądź konformistyczny.
Andragogika pracy bada możliwości takiego przygotowania pracownika by łączył dyscyplinę i
ład z zachowaniem swojej zawodowej i ludzkiej tożsamości, aby prace traktował nie tylko jako źródło
dochodu, ale jako tworzenie autentycznych wartości materialnych i kulturowych.
W autokreacji leży założenie, że człowiek może byd lepszy, jeśli podejmuje trud pracy nad sobą.
Autokreacja zawodowa pomaga człowiekowi w odkrywaniu walorów wykonanej pracy i możliwości
optymizacji i racjonalizacji.
Z tych względów problematyka autokreacji zawodowej, będąca przedmiotem badao, jest ważnym
składnikiem andragogiki pracy.

Im pełniejsza jest i bardziej świadoma celów autokreacja, tym sprawniej przebiega proces
adaptacji do zawodu i identyfikacja z nim. Im silniejsza jest autokreacja – tym skuteczniejsze jest
przystosowanie się ludzi do warunków życia i pracy.
Autokreacja zawodowa umożliwia ludziom ukształtowanie u siebie tych cech, które są konieczne
dla skutecznego realizowania czynności i zadao wynikających z koncepcji wybranej roli zawodowej.

c) metody i techniki badao problematyki andragogiki pracy

Autor w swoich badaniach posłużył się metodą biograficzną i metodą analizy indywidualnych
przypadków. Natomiast wybranymi technikami były: ankieta i analiza indywidualnych przypadków.
Relacje autobiograficzne badanych dowodzą, ze w olbrzymiej większości respondenci traktują pracę
jako jedną z naczelnych wartości, lecz wiążą z nią nadzieję na możliwie wysoki poziom konsumpcji.
Ich stosunek do pracy jest motywowany pragnieniem samorealizacji i rozwoju ich potencjalnych
możliwości. Utratę pracy przeżywają jako klęskę życiową. Interesujące jest to , ze realizując swoje
obowiązki zawodowe, angażują nie tylko swój intelekt , ale także mają do niego stosunek
emocjonalny.

Materiały autobiograficzne ukazały obraz człowieka , a nie tylko wizerunek pracownika.

Dzięki temu możliwe było określenie indywidualnego stosunku badanych osób do pracy zawodowej.
Materiały te są cennym źródłem wiedzy o tym , jak autokreacja pogłębia zaangażowanie w pracę i jej
twórczy charakter- jak praca z kolei pobudza potrzebę autokreacji zawodowej i ogólnej. Okazało się ,
ze badani studenci realizują różne modele, jak :

-

model samorealizacyjny; praca zgodna z kwalifikacjami zawodowymi

-

model hedonistyczny; praca jako źródło przyjemności

-

model obywatelski; praca dla dobra kraju

4

-

model autokreacyjny; praca rozwijająca osobowośd

-

model heroiczny; podejmowanie pracy trudnej, wymagającej odporności psychicznej i
poświęcenia

-

model konsumpcyjny; praca dobrze płatna

Materiały te pozwalają głębiej poznad i zrozumied, czym w życiu osobistym i w pracy

badanych, a także w działalności społecznej, jest właśnie AUTOKREACJA.
Z analizy indywidualnych przypadków wynika niezwykle ważna informacja, mianowicie ta, że każda z
badanych osób wiąże z pracą odmienne oczekiwania.
Dotyczą one takich potrzeb i pragnieo , jak:

-

możliwośd podniesienia poziomu konsumpcji

-

szansę rozwoju swoich zdolności

-

dążenie do zawodowego awansu

-

pragnienie sprawdzenia się

-

chęd wyrwania się z domu

-

pragnienie kontaktu z interesującymi ludźmi i wejścia w świat kultury

-

uniezależnienie finansowe od mężów

Z badao wynika wniosek, że problematyka autokreacji zawodowej stanowid winna integralną
częśd problematyki badawczej andragogiki pracy. Zawarte w relacjach autobiograficznych
informacje dowodzą , że w życiu badanych studentów autokreacja zawodowa spełnia wiele
ważnych funkcji:
-

umacnia ich poczucie zawodowej przydatności

-

pomaga w odkryciu swoich potencjalnych uzdolnieo

-

skłania do pracy nad sobą

-

aktywizuje

-

zachęca do samopoznania i samooceny

-

rozwija te cechy osobowości , które są przydatne do pracy

-

pogłębia poczucie sensu życia

-

uczy sztuki radzenia sobie w trudnych sytuacjach zawodowych i życiowych

Z zebranych materiałów badawczych wynika także wniosek, że wybór zawodu

i funkcjonowanie w zawodzie, stanowi ważny składnik życia ludzkiego i wymaga nie tylko dobrego
teoretycznego i praktycznego przygotowania, ale także szczególnego zamiłowania, obowiązkowości i
pracowitości oraz umiejętności godzenia różnych ról i zadao życiowych.
Materiały potwierdzają przyjętą w badaniach hipotezę, że praca jest głównym czynnikiem rozwoju
osobowości i że racjonalne i odpowiedzialne wykonywanie wymaga prawidłowego , skutecznego i
mądrego realizowania.

ROLA WYWIADU UKRYTEGO W BADANIU DOŚWIADCZEO AUTOKREACYJNYCH

Prowadzenie badao za pomocą jawnych technik umożliwia dotarcie tylko do tych informacji o

doświadczeniach, poglądach i zachowaniach autokreacyjnych ludzi, które osoba badana chce
przekazad za pomocą opisu, charakterystyki i interpretacji.
Osoba badana w ten sposób przekazuje pozytywny autowizerunek swojej osobowości
i zachowania. Badanie doświadczeo autokreacyjnych dorosłych wymaga jednak dotarcia do informacji
o tych faktach, sytuacjach i zachowaniach, które są świadectwem głębokiego , osobistego, pełnego
zaangażowania w trudy i złożony proces autokreacji zawodowej i
ogólnokulturowej.
Ludzie dorośli nie poinformowani o tym , że są obiektem badao naukowych, są bardziej szczerzy,
bezpośredni, odkrywają tajemnice swoich sukcesów autokreacyjnych , chętni do prezentowania
swoich najbardziej osobistych przeżyd, związanych z udziałem w procesie tworzenia, poprawiania,
doskonalenia swojej osobowości zawodowej i kulturowej.

5

ROLA METODY BIOGRAFICZNEJ W BADANIU AUTOKREACJI ZAWODOWEJ

Autokreacja zawodowa jest rodzajem aktywności samokształceniowej i samowychowawczej

człowieka dorosłego, który ma na celu samodzielne ukształtowanie potrzebnych do sprawnego i
skutecznego uprawiania zawodu cech swojej osobowości.
Istotą zawodowej autokreacji jest dążenie do doskonalenia zarówno stylu i metod pracy, jak i twórcze
przystosowywanie się do zmieniających się ustawicznie warunków pracy- organizacyjnych,
technologicznych, technicznych, materiałowych, psychologicznych
Autokreacja zawodowa w swej najgłębszej istocie polega na potrzebie sprawdzenia przez człowieka
dorosłego swoich możliwości rzetelnego, efektywnego działania zawodowego i
tworzenia wartości materialnych i duchowych.
Punktem wyjścia decyzji o podjęciu trudu autokreacji zawodowej jest rozpoznanie swoich
wrodzonych uzdolnieo i możliwości ich wykorzystania w pracy zawodowej. U podstaw autokreacji
leży głębsze poznanie swoich nie tylko zdolności , ale także temperamentu, woli, wyobraźni, emocji,
zainteresowao, inteligencji racjonalnej i emocjonalnej.
Autokreacja jest trudnym procesem przekształcania przez jednostkę ludzką swojej osobowości,
eliminowania przeszkadzających w pracy wad oraz rozwijania nowych, potrzebnych w danym
zawodzie- zalet.
Z tej racji do badania procesu tworzenia swojej osobowości zawodowej szczególna przydatnośd ma
metoda biograficzna. Metoda ta, właściwie użytkowana, umożliwia uzyskanie informacji o tym , jakie
cele i dlaczego stawia je sobie jednostka ludzka podejmując trud autokreacji. W grę wchodzą takie
cele i wartości , jak: osobista doskonałośd zawodowa, pogłębienie sensu życia, sprawdzenie
możliwości realizowania swojego ideału pracy zawodowej, pragnienie tworzenia rzeczy oryginalnych i
użytecznych, dążenie do szczęścia , którego składnikiem jest zadowolenie z pracy zawodowej, wybór
optymalnej drogi życiowej i zawodowej.
Proces autokreacji zawodowej jest uwikłany w losy życiowe dorosłych . Z tej racji olbrzymie znaczenie
ma metoda biograficzna, umożliwiająca dotarcie do najbardziej osobistych motywów, potrzeb i
aspiracji ludzi uprawiających zawodową autokreację.
Metoda biograficzna umożliwia odkrycie i wyjaśnienie , czy uprawianie autokreacji zawodowej
jest tylko wynikiem przymusu ze strony zakładu pracy, czy wyrazem dążenia do doskonałości? Czy
jest tylko metodą i życiowym eksperymentem? Czy też rezultatem uświadomieni sobie przez
człowieka jego różnorodnych możliwości pogłębienia wartości swojej pracy i rozwoju swojej
osobowości? Metoda biograficzna otwiera perspektywy docierania do tych informacji o dorosłych ,
uprawiających zawodową autokreacje, które charakteryzują trudności procesu tworzenia siebie i
optymalnego funkcjonowania w wyuczonym zawodzie. Metoda biograficzna umożliwia zebranie
materiałów badawczych charakteryzujących proces uczenia się doskonałych wzorów aktywności
zawodowej i oduczania się przestarzałych zawodowych nawyków.