Gospodarka lokalna i strategia rozwoju gminy

27.09.2011

Dr M.Wdowicka

[e-mail]

Dyżur pokój 120:

wtorki 11:00-13:00;

piątki 10:00-12:00

Forma: egzamin pisemny, pytania otwarte
Data: 31.01.2012, godz.10:15
Egzamin poprawkowy: luty (sesja egzaminacyjna zimowa)

18.10.2011-nie ma wykładu !!!

Zakres wykładów

•

przedmiot oraz cele gospodarki lokalnej i strategii rozwoju

•

podstawy teoretyczne rozwoju lokalnego

•

specyfika, czynniki i bariery rozwoju lokalnego

•

strategia rozwoju gminy

•

konkurencyjność gospodarki w warunkach globalizacji

•

rola samorządu terytorialnego w rozwoju lokalnym

Literatura:

•

Blakely E.J. 1989. Planning Local Economic Development. Theory and Practice. SAGE Publication,
London.

•

Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z. 2007. Region i jego rozwój w warunkach globalizacji. Wyd.
Cedetu, Warszawa.

•

Parysek J. 2001. Podstawy gospodarki lokalnej. Wyd. UAM, Poznań.

•

Strzelecki Z. (red.) 2008. Gospodarka regionalna i lokalna. PWN, Warszawa.

•

Wysocka E. (red.) 1996. Strategia i polityka rozwoju gmin i województw. Wydawnictwo Zachodnie
Centrum Organizacji, Zielona Góra.

•

Strahl D. (red.), 2010, Gospodarka lokalna w teorii i praktyce, Wrocław.

•

Słupińska M. (red.), 2010, Innowacyjna metropolia, konkurencyjny region. Folia Oeconomica 246, Wyd.
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

•

Chojnicki Z., Czyż T. 2006. Aspekty regionalne gospodarki opartej na wiedzy w Polsce. Bogucki
Wyd.Naukowe, Poznań.

•

Doma

ński R. 2000. Miasto innowacyjne. PWN, Studia PAN KPZK, t. CIX, Warszawa.

•

Klamut M. (red.) 1999. Konkurencyjność regionów. AE, Wrocław.

•

Klasik A. 2002. Strategie regionalne. Formułowanie i wprowadzanie w życie. AE, Katowice.

•

Maik W. (red.) 1997, Problematyka rozwoju lokalnego w watunkach transformacji systemowej

•

Markowski.R. 1999. Zarządzanie rozwojem miast.

•

Winiarski B. (red.), 1994, promowanie rozwoju lokalnego i …

Czemu słu

ży gospodarka lokalna?

W jakim celu buduje się strategie rozwoju gminy?

Każdy z nas realizuje swój indywidualny interes, którym jest dotarcie w określone miejsce na określony czas…żeby nasze
poruszanie się w przestrzeni było efektywne (jak najkrótsze i najtańsze) potrzebne jest odpowiednie gospodarowanie
przestrzenią, by jakość życia mieszkańców aglomeracji była najwyższa, byśmy mieli czas na realizację pasji a nie
marnowanie czasu.
Ktoś musi zarządzać, by pogodzić często sprzeczne interesy ludzi. Społeczeństwo jest b.intensywnie nastawione na
interesy indywidualne, nie koniecznie publiczne. Od naszego podejścia zależy życie całej społeczności, która nas otacza.

Transport:
Każdy chce jak najszybciej dotrzeć w swoje miejsce. Korzystamy z różnego rodzaju środków transportu. Wielokrotnie
dojeżdżając do miasta, można zaobserwować, że w samochodzie jest tylko kierowca. 60-70 osób w autobusie
rozładowałoby korki. Wprowadziliby więcej autobusów, skróciłby się czas jazdy. (problem w Pol)
Na zachodzie ten problem ma mniejszy rozmiar. W Polsce nie wykorzystywane są rzeki jako transport publiczny. W
Holandii przeciwnie. W Szwecji: organizacja w ramach osiedla, kupują 1 samochód i organizują wspólne wyjazdy.

Ochrona środowiska:
Południowe Niemcy, Dania, Szwecja (partie zielonych): baterie słoneczne, oczyszczalnie ścieków, jedynie ekologiczne
technologie.
Estetyka, ład przestrzenny, za granicą zabudowa jest uporządkowana, w Polsce gargamelizacja☺

Śmieci:
Pojemniki, wywóz gruzu.
Litwa, Łotwa – porządek urbanistyczny (realizacja domów w podobnym stylu), pieniądze na rewitalizację śródmieść i
zabytkowych dzielnic.
Zawsze oczekujemy, że wprowadzone zostają zmiany, jednak nie mamy na to wpływu.

Japonia: poczucie interesu zbiorowego ważniejszego niż interes jednostki.
Prawa strona na schodach
Zbierają śmieci, nie spożywają pokarmów na ulicy.

Musimy dążyć do interesu ogólnospołecznego, wtedy zarządzanie będzie łatwiejsze, bardziej ekonomiczne i
efektywne.

Podstawowe poj

ęcia:

Gospodarka – prowadzenie działalności w celu uzyskania określonych efektów.

W teorii ekonomii gospodarka oznaczać będzie prowadzenie działalności z założonym zyskiem.

Gospodarowa

ć – rozporządzać, zarządzać czymś, kierować gospodarką przedsiębiorstwa/miasta.

Żeby właściwie zarządzać, trzeba zrobić porządne rozeznanie. Inne zarządzanie gminą wiejską, z dostępem do morza, z dostępem do rzeki, posiadającą
cenne zasoby kulturowe, portem morskim, wielomilionową aglomeracją.
Trzeba koncentrować się na zupełnie innych potrzebach mieszkańców. Należy przeprowadzić także analizę środków, możliwości i wytyczyć kierunki
rozwoju.

Gmina jako przedmiot gospodarki lokalnej

Wszystko co znajduje się w granicach administr: nieruchomości, mieszkańcy (społeczność lokalna),
przedsiębiorstwa, inwestorzy, zasoby środowiska przyrodniczego.

W Polsce typy gmin:
-wiejska’
-wiejsko miejska
-miejska

Gmina, żeby się rozwijać, musi wykorzystać co posiada (czynniki endogeniczne), nie jest jednak odizolowana z
otoczenia, działają na nią czynniki egzogeniczne. Gospodarując, należy wziąć pod uwagę oba rodzaje.

Lokalno

ść a globalność

Lokalność: pojedyncza jednostka terytorialna gminy. Włączona jest w system globalny. W przestrzeni małych gmin
pojawia się coraz więcej wielkich inwestorów.
W największych miastach Polski przeważa zatrudnienie w usługach.

•

Stwierdzenie myśleć globalnie, działać lokalnie znajduje swą definicję w pojęciu glokalizacja
zaproponowanym przez R.Robertsona.

•

Glokalizacja jest syntezą pojęć: globalizacji i lokalizacji. Zwraca uwagę na znaczenie działań lokalnych w
procesie globalizacji oraz na znaczenie procesów globalnych w strategiach rozwoju lokalnego.

•

nie można dzisiaj mówić zatem o rozwoju lokalnym, budować strategii rozwoju miast, gmin bez odniesienia
do uwarunkowań globalnych.

To, co dzieje się na świecie wpływa na inne państwa, np. symptomy kryzysu.

•

Rozwój miasta/gminy w dobie globalizacji należy planować w oparciu o specyficzne, unikatowe,
kreatywne zasoby.

Wykształceni, kreatywni pracownicy.

Samorz

ąd terytorialny jako gospodarz gminy

Samorząd to cała społeczność gminy. Polega na decentralizacji.
Każda gmina dostała teraz możliwość odpowiedzialności za środki finansowe i ustalania, na co je przeznacza.
Zwraca wtedy uwagę na cele i zasoby które posiada.


Samorz

ąd terytorialny (w znaczeniu prawnym) rozumiany jest jako wykonywanie zadań administracji

publicznej w sposób zdecentralizowany i na własną odpowiedzialność przez odrębne w stosunku do państwa
podmioty, które nie są w zakresie wykonywania swoich zadań poddane żadnej ingerencji państwowej.

Światowa Deklaracja Samorządu Lokalnego (uchwalona we wrześniu 1985r.) stanowi, iż
„samorząd lokalny stanowi prawo i powinność władz lokalnych do lokalnego regulowania i zarządzania
sprawami publicznymi dla dobra społeczności lokalnej”.

Europejska Karta Samorz

ądu (1985 r.)

Samorząd jest odrębny od państwa, sami decydujemy o tym co, za co i kiedy zrealizujemy ku naszej korzyści.

Podmiot i przedmiot samorz

ądu

Podmiot

•

społeczność lokalna

•

interes lokalny

•

osobowość prawna

-publiczna
-prywatna (cywilno-prawna)

Samorząd reprezentuje społeczność lokalną i ma działać w interesie lokalnym. Zdarza się, że interes lokalny jest
rozbieżny z ogólnonarodowym, należy wtedy wyważyć.
Dolina Rospudy

Samorząd posiada osobowość prawną. Ma kompetencje do sprawowania administracji publicznej ale także może
zaciągać zobowiązania finansowe (budowa odcinka drogi, oczyszczalnie ścieków itp.), może zaciągać kredyty,
ubiegać się o dotacje, jest odpowiedzialna za te środki.

Przedmiot

•

sprawowanie administracji państwowej w wyznaczonym zakresie

•

zadania i obowiązki samorządu lokalnego

•

zasada subsydiarności

Często dochodzi o konfliktów między samorządami poszczególnych szczebli. (wojewódzki, powiatowy, gminny).
Czy zadanie należy do gminy czy wyższego szczebla. Wtedy obowiązuje zasada subsydiarności – jeżeli dana gmina
może wykonać zadanie w sposób efektywny i ekonomiczny, ma na to budżet, środki techniczne, znaczy że należy ono
do niej, jeśli z kolei nie ma możliwości, przekazane zostaje zadanie szczebel wyżej.

Sieć kanalizacyjna w gminie: gmina
Lotnisko międzynarodowe, autostrady: koordynacja przez jednostki wyższego szczebla.

Zadania samorządu lokalnego

•

własne

•

zlecone

Własne: zadania, które wypływają z potrzeb mieszkańców tej gminy.
Zlecone: powierzone gminie przez państwo. Akt zlecenia oznacza, że przestaje być zadaniem państwowym.

Kwestia samodzielności gmin względem pa

ństwa
AUTONOMIA

W literaturze przedmiotu pojęcie autonomii często identyfikuje się z pojęciem samorządności.
Każda gmina jest częścią większego organizmu (państwa) – zadania nie mogą być sprzeczne z jego interesem.

REGULACJE PRAWNE

•

Konstytucja RP z 27 maja 1990 r.

•

Ustawa o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1990 r.

Art. 2, 6, 40. najbardziej podkreślają gospodarkę lokalną.
2- gmina wykonuje zad publ na własną odpow. Podkreśla samorządność.
Wszystkie sprawy którymi ma zajmować się władza lokalna muszą mieć:
-charakter publiczny, interesowi publicznemu musza być podporządkowane interesy jednostkowe
- znaczenie lokalne , dot gminy w jej granicach

Gmina ma osobowość prawną.

Zadania własne gminy

Obowiązki dotyczące:

•

ładu przestrzennego, gospodarki terenami i ochrony środowiska

•

lokalnego układu komunikacyjnego oraz lokalnego transportu publicznego

•

zaopatrzenia w wodę, odprowadzenia i oczyszczenia ścieków, odbioru, składowania i utylizacji odpadów,
utrzymania czystości gminy

•

ochrony zdrowia oraz opieki i pomocy społecznej

•

komunalnego budownictwa mieszkaniowego

•

oświaty

•

kultury

•

kultury fizycznej, sportu i rekreacji

•

zieleni komunalnej i cmentarzy

•

porządku publicznego i ochrony przeciwpożarowej

•

utrzymania gminnych obiektów użyteczności publicznej i administracji

Kompetencja:
Władztwo finansowe
Może dysponować własnym majątkiem, ale z 2 strony całą gospodarkę gminną musi z czegoś sfinansować,
prowadzi GL w oparciu o swój budżet, musi wypracować dochody.

Gospodarka lokalna i strategia rozwoju gminy 04.10.2011

Definicje gospodarki lokalnej

•

działania na rzecz rozwoju jednostki lokalnej (Wojtasiewicz, 1990)

•

działania społeczno-gospodarcze, które wykorzystują lokalne czynniki i ograniczenia rozwoju
(Roszkiewicz, 1990)
należy uzupełnić tą definicję o czynniki egzogeniczne

•

złożony proces, w którym władze lokalne, przy wykorzystaniu zasobów własnych, w tym ludności, oraz
zaangażowaniu partnerów zewnętrznych, stymulują rozwój gospodarczy danej jednostki terytorialnej
(Blakely, 1989)
największą rolę odgrywają inwestorzy zagraniczni, wielkie korporacje transnarodowe, prowadzące
działalność w skali globalnej wykorzystując zasoby gminy (przede wszystkim ludzkie)

wsz. Definicje sprowadzają się do pojęcia rozwoju

Rozwój – składowa kierunkowego procesu ewolucji, oznaczającego przechodzenie kolejnej generacji organizmów
ż

ywych na wyższy, coraz bardziej zróżnicowany, złożony poziom.

Uogólniając tę definicję do działalności człowieka, można powiedzieć, iż rozwój jest procesem pozytywnych
zmian, obejmujących wzrost ilościowy i postęp jakościowy w systemach gospodarczych, społecznych i
przyrodniczych.

Rozwój gospodarczy jest długofalowym procesem przemian dokonujących się w gospodarce :

Zmiany ilościowe – wzrost produkcji, zatrudnienia, inwestycji, kapitału, dochodów

Zmiany jakościowe:
- postęp techniczny
- usieciowienie gospodarki, kooperacje podmiotów gospodarczych, instytucji naukowych
- wzrost kwalifikacji siły roboczej, doskonalenie powiązań wewnątrzgospodarczych i powiązań z gospodarką
ś

wiatową, zmiany struktury gospodarki zmierzające do jej unowocześnienia i wzrostu poziomu innowacyjności

Rozwój społeczny definiowany jest jako rozwój jednostki społecznej i systemów społecznych.

Rozwój zrównoważony (trwały, sustensywny) rezultat pozytywnych zmian w poziomie rozwoju gospodarczego i
społecznego, które nie pogarszają ani nie naruszają jakości środowiska (a powinny sprzyjać jego poprawie)

ROZWÓJ LOKALNY

Pojęcie rozwoju lokalnego w znaczeniu obiegowym funkcjonuje najczęściej w powiązaniu z takimi terminami jak:

Lokalność, lokalizm, społeczność lokalna, władza lokalna, aktorzy życia lokalnego, działania lokalne czy układ
lokalny.

Geneza rozwoju lokalnego

•

zainteresowanie lokalnością w latach 70. XX wieku w USA i Europie Zachodniej (kryzys fordyzmu i
dominującej pozycji państwa)

•

Decentralizacja jako droga wyjścia z kryzysu

•

Zwrot w kierunku endogenicznych koncepcji opartych na oddolnym kreowaniu rzeczywistości przez małe
wspólnoty terytorialne, korzystające w dużym stopniu ze swoich wewnętrznych zasobów

Każda gmina ma specyficzne zasoby, odróżniające ją od innych gmin. Należy je wykorzystywać, żeby dźwignąć
rozwój najmniejszych jednostek. Oparcie rozwoju o lokalne społeczności.

Rozwój lokalny w Polsce

Od początku okresu transformacji ustrojowej (1990):

•

odrodzenie samorządów terytorialnych

•

wprowadzenie mechanizmów gospodarki rynkowej w miejsce gospodarki centralnie sterowanej

•

Rozwój lokalny odnosi się do najmniejszej jednostki terytorialnej kraju – jaką jest gmina.

•

Odpowiedzialny za rozwój lokalny jest samorząd terytorialny , będący gospodarzem gminy

•

Rozwój lokalny uwzględnia właściwe jednostkom lokalnym potrzeby, preferencje i hierarchie wartości.

DEFINICJE ROZWOJU LOKALNEGO

•

kompleksowe kształtowanie możliwie najlepszych warunków zycia w lokalnym środowisku, doskonalenie
organizacji, struktury i funkcjonowania lokalnego terytorialnego systemu społecznego

•

kompleks pozytywnych przeobrażeń jakościowych dotyczących danego terytorium w zakresie poziomu
ż

ycia ludności i warunków funkcjonowania podmiotów gospodarczych (dobry teren, dojazd, uzbrojenie

techniczne,

•

działania podejmowane z woli lokalnych aktorów (samorządów terytorialnych, podmiotów gospodarczych,
stowarzyszeń)

•

sposób podejścia do rozwoju, postawy i zachowania oznaczające gotowość do wzięcia w swoje ręce
odpowiedzialności za swój los i angażujące ogół wspólnoty lokalnej

•

oddolny (bottom up) sposób generowania dynamiki rozwoju, bazujący na zasobach endogenicznych – za
główny czynnik motoryczny rozwoju lokalnego uznaje się mobilizowanie endogenicznego potencjału
gminy

KLASYCZNY MODEL ROZWOJU LOKALNEGO obejmuje:

•

tworzenie instytucji rozwoju lokalnego (instytucje, organizacje wspierają rozwój, inicjują kontakty z
otoczeniem biznesu, instytucjami naukowymi i innymi, czuwają nad rozwojem, tworzą bazę informacji))

•

rozwój alternatywnej produkcji i usług (gospodarka wysoce zdywersyfikowana, nie możemy ściągać tylko
inwestorów z branż dobrze rozwiniętych, wprowadzamy to, czego jeszcze nie ma i organizujemy inwestorów
których jeszcze nie mamy)

•

podnoszenie na wyższy poziom kwalifikacji miejscowej siły roboczej (ważne ! wysokiej jakości kapitał
ludzki, organizacja szkoleń kadr)

•

tworzenie i poszukiwanie rynków zbytu dla produkowanych wyrobów (szukanie powiązań na całym
ś

wiecie, włączenie w globalną sieć)

•

transfer i dyfuzja wiedzy i technologii (z nauki do biznesu, ułatwianie placówek badawczych i naukowych z
małymi i średnimi przedsiębiorstwami, które mają być siłą napędową rozwoju lokalnego)

•

podnoszenie na wyższy poziom techniki stosowanej w istniejących zakładach (duże korporacje potrzebują
lokalnych firm do współpracy: róznego typu usługi: ochrona, sprzątanie, administracja, zarządzanie,
księgowość…też muszą być na wysokim poziomie)

•

materialne, organizacyjne, techniczne i ekonomiczne wspieranie inicjatyw na rzecz wykorzystania
lokalnych zasobów (organizacja konferencji, sympozjów itp.)

CELE ROZWOJU LOKALNEGO

•

zależą od możliwości danej gminy, jej zasobów, problemów, położenia geograficznego, oczekiwań
mieszkańców czyli od konkretnej sytuacji w gminie

•

celem I rzędu jest zapewnienie mieszkańcom jak najlepszych warunków życia, a zatem przede wszystkim
pracy i dochodów. To bowiem daje możliwości osiągania celów wyższego rzędu, zarówno w zakresie bytu
materialnego, jak i rozwoju duchowego.

•

Zadania służące realizacji tych celów powinny prowadzić do ożywienia gospodarki i tworzenia klimatu
do lokalizacji podmiotów gospodarczych

•

Należy jednak pamiętać, że cele podmiotów gospodarczych mogą być rozbieżne z celami samorządu
lokalnego. Istotą rozwoju lokalnego jest natomiast takie zharmonizowanie obu kategorii celów, aby
osiągnąć maksymalny efekt lokalny, czyli korzyści dla danej gminy.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego !!! musi być opracowany, żeby pozyskać inwestorów

CZYNNIKI ROZWOJU LOKALNEGO wg. E.J.Blakely’ego

•

surowce mineralne, rolnicze i leśne oraz woda

•

zasoby pracy, w tym kwalifikowanej

•

kapitał, zwłaszcza inwestycyjny

•

przedsiębiorstwa lokalne i zewnętrzne

•

zagospodarowanie transportowe i komunikacyjne

•

istniejący potencjał produkcyjny i usługowy

•

walory środowiska przyrodniczego

•

nowoczesne technologie wytwarzania

•

rynek lokalny i zewnętrzny

•

umiejętności i chęci samorządu terytorialnego

•

powierzchnia terenów wolnych do zagospodarowania

•

istnienie sił społecznych popierających rozwój

•

możliwość uzyskania dotacji, subwencji i ulg

•

międzynarodowa sytuacja i współpraca

Ważne czynniki których nie wymienił Blakely:

•

potrzeby społeczności lokalnych

•

poziom nauki, kultury i techniki (wiedza naukowa i technologiczna)

•

korzyści miejsca

•

istnienie skutecznego przywództwa (lokalnych liderów) inspirującego i zdolnego do mobilizowania
członków zbiorowości lokalnej

•

szerokie współuczestnictwo wszystkich grup ludności w podejmowanych działaniach (aktywna społecznośc
lokalna)

•

współpraca i partnerstwo publiczno-prywatne

•

zdolność gmin do stałego generowania i adaptacji nowych technologii

istnienie któregokolwiek z tych punktów jeszcze nie oznacza rozwoju. Musi istnieć klimat, dzięki któremu te zasoby
zostaną uaktywnione. Potrzebny jest czynnik ludzki, dobre zarządzanie.

Gospodarka lokalna i strategia rozwoju gminy 11.10.2011

Bariery rozwoju:

•

niedorozwój infrastruktury

•

brak wolnych terenów do zagospodarowania

•

nieodpowiednie kwalifikacje kadr

•

brak kapitału inwestycyjnego

•

niedorozwój mieszkalnictwa

•

dewastacja środowiska przyrodniczego

•

trudne warunki geograficzne (położenie peryferyjne, obszary górskie)

•

bariery instytucjonalne (zbyt lub za mało rozbudowana administracja)

Planowanie strategiczne rozwoju

Dlaczego niezbędne jest planowanie rozwoju gminy?
Konieczność planowania rozwoju jednostek terytorialnych wynika z:

1.

rozciągnięcia procesu rozwoju lokalnego w czasie

2.

biorą w nim udział różni aktorzy życia społeczno-gospodarczego (mieszkańcy, samorząd terytorialny,
instytucje, organizacje, stowarzyszenia lokalne i regionalne), którzy realizują własne odrębne cele

3.

rozwój lokalny jest przedsięwzięciem obciążonym pewnym ryzykiem.

Rozwój lokalny wymaga zatem:

1.

zaplanowania

2.

skoordynowania

3.

sterowania

4.

stałej kontroli i oceny (monitoringu) jego przebiegu i realizacji

Planowanie rozwoju – cały proces przygotowania rozwoju, wyznaczenie celów, konkretnych zadań i ich realizacji,
koordynacji, oceny przebiegu, bieżącej ingerencji i korekty.
Planowanie nie jest więc wyłącznie procesem prospekcyjnym, wyprzedzającym jakieś działania późniejsze, ale
procesem kompleksowym, całościowym, obejmującym wszystkie fazy rozwoju, począwszy od idei rozwoju,
poprzez sformułowanie celów, a skończywszy na ocenie uzyskanych rezultatów. Obejmuje zatem planowanie
rozumiane sensu stricte, jak i realizację, koordynację, kontrolę realizacji i korektę wyznaczonych zadań.

Planowanie rozumiane sensu stricte – oznacza opracowanie planu, będącego zbiorem decyzji, projektów decyzji
i przewidywań służących realizacji celu, jakim jest rozwój lokalny.

Plan rozwoju składa się z dwóch głównych części:

1.

diagnostycznej (ocena stanu obecnego)

2.

prognostycznej (kreowanie rozwoju)

W procesie przygotowania planowania rozwoju muszą zostać rozstrzygnięte 3 podstawowe kwestie:

* W jakim celu ma być sporządzony plan rozwoju?
* Jaka jest hierarchia ważności funkcji, które ma pełnić?
* Kim są adresaci planu rozwoju?

Podstawowe funkcje planów rozwoju:

1.

funkcja regulacyjna –plan staje się wyznacznikiem podejmowanych decyzji, gwarantujących realizację
ustalonych zadań

2.

funkcja kontrolna – plan staje się podstawą oceny skuteczności działania organów odpowiedzialnych za
lokalną politykę gospodarczą

3.

funkcja informacyjna – plan jest zbiorem informacji o kierunkach rozwoju regionu i zamierzonych decyzji
władz lokalnych

4.

funkcja koordynacyjna – plan jest podstawą koordynowania, zarówno działań władz lokalnych, jak i
zachowań podmiotów funkcjonujących w gminie, zgodnie ze strategicznymi celami rozwoju

5.

funkcja pobudzająca – plan jest dokumentem mobilizującym władze samorządowe do działania zgodnego
z zapisami planu

6.

funkcja promocyjna – plan jest dokumentem eksponującym atrakcyjność jednostki terytorialnej, pokazuje
jej wizję i pozycję w przyszłości

Najważniejsze funkcje strategii: informować, pobudzać, koordynować i promować.

* Planowanie rozwoju powinno mieć charakter otwarty i elastyczny, umożliwiający dostosowanie do szybko
zmieniającego się otoczenia.

* Konieczne jest określenie celów strategicznych długookresowych, którym podporządkowane będą działania
doraźne.

* Planowanie strategiczne jest odejściem od bieżącego, reaktywnego kształtowania rozwoju jednostki
terytorialnej na rzecz proaktywnego i antycypacyjnego (kreatywnego) podejścia do rozwoju.

* Podejście to eksponuje konieczność stymulowania procesów społeczno-gospodarczych, w tym także z udziałem
zlokalizowanych na danym terenie podmiotów gospodarczych i instytucji publicznych.

Kreatywność i wybieganie w przyszłość, z uwzględnieniem tego, co dzieje się w skali globalnej.

* Planowanie strategiczne w sektorze publicznym ma swoje źródła w planowaniu i zarządzaniu strategicznym
opracowywanym przez sektor prywatny dla potrzeb przedsiębiorstw.

* Planowanie strategiczne jest podstawowym narzędziem w procesie zarządzania gminą.

Planowanie strategiczne oparte jest na długookresowej wizji rozwoju danej jednostki terytorialnej.

Zwykle przyjmuje się 3 sekwencje czasowe strategii:

•

krótkookresowa – do 5 lat

•

ś

redniookresowa – 5-10 lat

•

długookresowa – powyżej 10 lat

Decyzję o przystąpieniu do opracowania strategii podejmuje:

1.

w przypadku województwa – wojewoda

2.

w przypadku gminy – rada gminy

W Polsce uregulowania formalne wymagają sporządzenia programu rozwoju gospodarczego gminy, co jednak nie
jest równoznaczne z koniecznością opracowania strategii rozwoju lokalnego.

Termin strategia pochodzi od greckiego słowa strategom (tzn. prowadzić wojsko)

Najczęściej poprzez strategię rozwoju rozumie się:

1.

nadrzędne narzędzie zarządzania rozwojem jednostki terytorialnej, w ramach którego ustalone zostają
priorytety rozwojowe oraz ciąg kroków, których wykonanie zapewni osiąganie celów

2.

kompleksową, perspektywiczną koncepcję rozwoju jednostki terytorialnej’ strategia obejmuje wszystkie
płaszczyzny życia terytorium, jest koncepcją o długim horyzoncie czasowym, w której określone zostają
cele rozwoju oraz drogi, zasady, etapy i środki ich osiągania.

3.

strategia rozwoju jest podstawą długookresowej polityki rozwoju, punktem odniesienia dla bieżąco
podejmowanych przez władze samorządowe decyzji

4.

jest wyrazem zintegrowanego planowania społecznego, gospodarczego, ekologicznego i przestrzennego

5.

jest zarysowaniem drogi przejścia od stanu istniejącego do stanu docelowego, z wyborem określonych
priorytetów i kreatywnym udziałem samorządów

Gospodarka lokalna i strategia rozwoju gminy 25.10.2011

Podstawowym podmiotem i adresatem strategii są:

- społeczność lokalna
- inne podmioty funkcjonujące w przestrzeni lokalnej
- organy władzy samorządowej

Organy władzy samorządowej pełnia dwojaką rolę w procesie planowania strategicznego:

1.

z jednej strony władze samorządowe są podmiotem inicjującym opracowanie strategii czyli decydują
o zespole opracowującym strategie oraz same aktywnie ją współtworzą.

W konsekwencji mają bezpośredni wpływ na zakres planu, ocenę stanu istniejącego czy wybór celów
strategicznych

2.

z drugiej strony władze samorządowe w imieniu społeczności lokalnej są podmiotem odpowiedzialnym
za realizację strategii

Przedmiotem strategii jest obszar gminy objęty granicami administracyjnymi, czyli cała sfera materialna
danego obszaru, obejmująca wymiar środowiskowy, przestrzenny, społeczny i gospodarczy.

Zespół opracowujący strategię

Strategie powstają w wyniku pracy dwóch zespołów składających się z przedstawicieli różnorodnych
środowisk:

1.

zespół powołany przez prezydenta, burmistrza lub wójta składający się z przedstawicieli władz
lokalnych, liderów życia społeczno-gospodarczego, przedstawicieli kluczowych instytucji
zlokalizowanych na terenie gminy – najczęściej są to pracownicy urzędu odpowiedzialni za rozwój
społeczny, gospodarczy, infrastrukturę techniczną, ochronę środowiska, a także przedstawiciele rady
miasta (gminy)

2.

wielodyscyplinarny zespół ekspercki składający się z zewnętrznych ekspertów i naukowców

•

lokalni uczestnicy budowania strategii (zespół 1)
dobrze znają gminę, jej możliwości i bariery rozwoju. Są zaangażowani emocjonalnie i utożsamiają się
z danym obszarem. Oceny dokonują więc w sposób subiektywny, ale czasami w sposób stereotypowy,
bez szerszej perspektywy rozwojowej.

•

Zespół ekspercki (zespół 2) – nie jest związany uczuciowo z jednostką planistyczną, patrzy z dystansu
na gminę i dostrzega sprawy niewidoczne z bliska, co daje możliwość uzyskania bardziej obiektywnej
oceny, wynikającej z teoretycznych założeń metodycznych i porównań z podobnymi zjawiskami
i problemami występującymi w innych jednostkach terytorialnych.

ETAPY STRATEGICZNEGO PLANOWANIA ROZWOJU

Przyjęta w planowaniu rozwoju metodologia zależy przede wszystkim od:

•

typu i wielkości jednostki terytorialnej, dla której opracowuje się strategię

•

funkcji, jakie ma pełnić strategia w zarządzaniu rozwojem danej jednostki

W procesie budowania strategii można wyodrębnić trzy zasadnicze etapy:

1.

diagnozowanie stanu rozwoju jednostki terytorialnej- etap analityczno-diagnostyczny określający
potencjał rozwojowy, problemy i bariery rozwoju oraz uwzględnienie otoczenia i jego wpływu na
rozwój danej jednostki terytorialnej.

2.

planowanie strategiczne – etap kreowania długookresowego planu rozwoju, określającego cele
strategiczne oraz taktykę ich osiągnięcia

3.

planowanie operacyjne – etap opracowania szczegółowych planów realizacji zadań strategicznych
wraz z tworzeniem systemu monitorowania jednostki terytorialnej i jej otoczenia oraz systemu kontroli
wdrażania strategii.

Planowanie strategiczne ma charakter koncepcyjny, jest podejściem kompleksowym i całościowym spojrzeniem
na procesy oraz problemy rozwoju danego terytorium. Określa wizję i cele strategiczne rozwoju gminy.

Planowanie operacyjne ma charakter wykonawczy i jest konsekwencją etapu planowania strategicznego.
Na tym etapie określa się:

•

konkretne zadania

•

podmiot realizujący zadania

•

zakres środków finansowych

•

sposoby realizacji

•

spodziewane efekty

Gospodarka lokalna i strategia rozwoju gminy 15.11.2011

Ogólny model planowania rozwoju lokalnego zakłada realizacje kolejno następujących po sobie etapów:

1.

Diagnoza stanu istniejącego DIAGNOZA

2.

Analiza SWOT

ETAP I

3.

Identyfikacja kluczowych problemów (przyczyny i skutki)

4.

Sformułowanie celów rozwoju (wizja, cele strategiczne, cel e szczegółowe, zadania strategiczne)
PLANOWANIE STRATEGICZNE

ETAP II

5.

Określenie zadań(etapy,harmonogram,czas,środki finansowe) PLANOWANIE OPERACYJNE ET.

6.

Ocena realizacji zadań i efektów rozwoju-monitoring,ewaluacja PLANOWANIE OPERACYJNE III

Diagnozowanie stanu rozwoju

•

Retrospektywna analiza przebiegu procesów rozwojowych (dłuższy przedział ok.10 lat)

•

Kompleksowa ocena stanu istniejącego jednostki terytorialnej

•

Analiza specyfiki danej jednostki

•

Ustalenie tempa zachodzących zmian

•

Ustalenie głównych trendów rozwojowych

•

Identyfikacja głównych czynników rozwoju

•

Identyfikacja barier rozwoju

•

Określenie aktualnego stanu rozwoju regionu

•

Ustalanie kluczowych problemów występujących na obszarze analizowanej jednostki oraz wyjaśnienie
przyczyn, które doprowadził do zastanej sytuacji

Diagnoza stanu istniejącego:

1.

położenie geograficzne, administracyjne i komunikacyjne (powierzchnia, podział administracyjny,
główne szlaki komunikacyjne, mapa gminy)

2.

zasoby środowiska przyrodniczego ( ze szczególnym uwzględnieniem zasobów unikatowych,
specyficznych np. kompleksy leśne, parki, tereny chronione, jeziora, rzeki)

3.

sytuacja demograficzna – liczba ludności i jej zmiany w ciągu 10 lat, migracje, przyrost naturalny,
struktura wieku, wykształcenie- analiza tendencji dla ostatnich 10lat.

4.

Struktura gospodarki- główne funkcje, liczba i struktura branżowa podmiotów gospodarczych,
inwestycje zagraniczne, największe/ najważniejsze przedsiębiorstwa w gminie, badanie struktury APS,
analiza zmian gospodarczych na podstawie danych z ostatnich 10lat

APS

5.

Rynek pracy- struktura i wielkość zatrudnienia, poziom bezrobocia i struktura bezrobotnych (płeć,
wiek, wykształcenie)

6.

Infrastruktura techniczna- poziom rozwoju sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, gazowej,
energetycznej, dróg, oczyszczalnia ścieków, wysypiska odpadów komunalnych

7.

Infrastruktura społeczna- szkoły, przedszkola, opieka zdrowotna, kultura, zabytki, muzea

8.

Sytuacja mieszkaniowa- zasoby mieszkaniowe (sytuacja aktualna i dynamika rozwoju), ceny mieszkań
i działek budowlanych

9.

Sytuacja finansowa- analiza budżetu gminy, wydatki i dochody (wielkość i struktura rodzajowa
- % nakładów inwestycyjnych do wszystkich wydatków), środki pozyskane z UE

10.

Aktywność marketingowa władz lokalnych- np. promocja gminy, udział w targach inwestycyjnych

11.

Współpraca międzynarodowa i międzygminna- np. realizacja wspólnych przedsięwzięć
inwestycyjnych.

ANALIZA SWOT

Określenie zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań rozwoju jednostki terytorialnej oraz wskazanie jej
pozycji względem otoczenia:

•

Silne strony- sytuacja wewnętrza gminy (S)

•

Słabe strony- sytuacja wewnętrza gminy
(W)

•

Szanse (O)

•

Zagrożenia (T)

Kluczowe problemy

•

Przyczyny (min. 3 tylko te największe)

•

Skutki (min. 3)

PIRAMIDA PLANOWANIA STRATEGICZNEGO

1. Sformułowanie wizji rozwoju jednostki terytorialnej

Wizja rozwoju- jest to obraz jednostki terytorialnej, który chcemy osiągnąć, określając rangę i atrakcyjność
danej jednostki, profil gospodarczy, jakość życia mieszkańców. Jest pożądanym stanem i wyobrażeniem
przyszłości układu regionalnego.

Cele strategiczne

2. Wybór strategicznych celów rozwoju:

•

System idei, aspiracji, wartości uznawanych za ważne dla danej społeczności, kształtujących tożsamość
regionalną

•

Potencjału społeczno- gospodarczego, jakim dysponuje region, a w szczególności potencjału tworzącego
specyficzne i niepowtarzalne zasoby regionalne oraz przewagi konkurencyjne regionu.

•

Barier i słabości tkwiących w regionie i uniemożliwiających dynamiczny rozwój regionalny.

•

Uwarunkowań zewnętrznych- sytuacji społeczno-gospodarczej występującej w bliższym i dalszym
otoczeniu regionu, stwarzających możliwości bądź też ograniczenia rozwoju danej jednostki

PLANOWANIE OPERACYJNE

Program operacyjny dla każdego ZADANIA strategicznego powinien uwzględniać:

•

Projekty cząstkowe- etapy realizacji zadania strategicznego

•

Podmiot odpowiedzialny za realizację poszczególnych etapów zadania

•

Zasoby finansowe (kosztorys) potrzebne dla realizacji zadania

•

Źródła finansowania zadania strategicznego

•

Precyzyjny harmonogram realizacji zadania (dla poszczególnych etapów)

•

Spodziewane efekty realizacji zadania

Cel
operacyjny

Zadania

Harmonogram
realizacji
zadania (etapy)

Miejsce

Czas
realizacji

Kto?

Za co?

Środki
finansowe
(kosztorys)

Źródło
finansowania
(dotacje UE,
budżet)

MONITORING

W zarządzaniu strategicznym wyróżnia się 3 podstawowe grupy wskaźników monitoringu:

1.

wskaźnik produktu
bezpośrednie konsekwencje realizacji projektu

2.

wskaźnik rezultatu
osiągnięcia, przypisywane realizacji projektu, czyli bezpośrednie konsekwencje wynikające z jego
wdrożenia

3.

wskaźnik oddziaływania
długofalowe konsekwencje realizacji danego projektu

np. tworzenie sieci kanalizacyjnej:

1.

długość sieci kanalizacyjnej

2.

ilość gospodarstw domowych podłączona do sieci

3.

oczyszczenie wód gruntowych

ISTOTA I SPECYFIKA PLANOWANIA STRATEGICZNEGO

•

długookresowe spojrzenie na rozwój jednostki terytorialnej

•

uwzględnienie i respektowanie wpływu otoczenia na rozwój regionu

•

koncentracja celów i środków na wybranych obszarach rozwoju regionu

•

bazowanie w rozwoju na współdecydowaniu i współdziałaniu różnych autorów regionalnych zarówno
w fazie tworzenia, jak i realizacji strategii

•

dynamiczne i ciągłe stymulowanie procesów rozwoju regionu

FUNKCJE I TYPY STRATEGII

1.

FUNKCJE

•

efektywnościowa

efektywne zagospodarowanie zasobów gminy;
optymalne wykorzystanie

•

koordynacyjna

lepsza koordynacja działań podmiotów zaangażowanych w realizację

•

porządkująca

strategia jest wyznacznikiem podejmowanych decyzji dla lokalnych władz, aby bieżące zadania były
podporządkowane celom inwestorów

•

kontrolna

strategia jako podstawa do kontroli działań, ich skuteczności i efektywności

•

informacyjna

strategia jako zbiór informacji o przyszłych kierunkach rozwoju gminy, jej zasobach, atutach

•

edukacyjna

strategia staje się elementem edukacji społecznej, zwiększa poziom wiedzy mieszkańców dotyczący potrzeb

•

promocyjna (marketing, promocja wśród całej gamy klientów gminy)

Gospodarka lokalna i strategia rozwoju gminy 22.11.2011

Klasyczna typologia strategii wg M.Godeta,

będąca wynikiem kombinacji pomiędzy mocnymi i słabymi stronami

sytuacji wewnętrznej regionu oraz szansami i zagrożeniami otoczenia:

1.

strategia agresywna
miasta, silne jednostki terytorialne, kombinacja nastawiona na wykorzystanie maksymalne mocnych stron
i szans z otoczenia

2.

strategia konserwatywna
nastawiona na maksymalne wykorzystanie mocnych stron przy jednoczesnej minimalizacji zagrożeń
wypływających z zewnątrz, z otoczenia, minimalizacja zagrożeń

3.

strategia konkurencyjna
nie mamy mocnych atutów, rozwój staramy się oprzeć na szansach

4.

strategia defensywna
kombinacja słabych stron i braku szans, nastawiona na przetrwanie niekorzystnych sytuacji, stwarzanej
przez wiele zagrożeń zewnętrznych

Typologia strategii uwzgl

ędniająca możliwość pozyskania

zewn

ętrznych źródeł finansowania procesów rozwoju:

1.

strategia optymistyczna
zakłada szybki, dynamiczny rozwój gminy w oparciu o pozyskane z zewnętrznych źródeł znaczne zasoby
kapitałowe, dzięki którym możliwa jest do przeprowadzenia szybka restrukturyzacja gospodarki

2.

strategia pesymistyczna
zakłada się stagnację, a nawet regres gospodarki, z uwagi na brak zewnętrznego zasilania kapitałowego
i dominacji biernych przekształceń dominacji gospodarki

3.

strategia realistyczna
zakłada umiarkowany rozwój społeczno-gospodarczy gminy w oparciu o średni poziom zasilania
kapitałowego z zewnątrz

Typologia strategii wg A.Klasika:

1.

strategie rozwojowe
kładą nacisk na promocję, marketing, wspieranie rozwoju, udzielanie różnego rodzaju pomocy publicznej,
wspieranie małych i średnich firm, celem tych strategii jest podniesienie poziomu rozwoju społ-gosp
jednostek terytorialnych i przez tę pomoc o charakterze publicznym ułatwienie dostosowań strukturalnych
gospodarki

2.

strategie konkurencyjne

kładą nacisk na podniesienie pozycji konkurencyjnej danej jednostki terytorialnej w regionie, w skali kraju
i międzynarodowej

PODMIOT I PRZEDMIOT GOSPODARKI LOKALNEJ

PODMIOT GOSPODARKI LOKALNEJ

- społeczność lokalna reprezentowana przez lokalny samorząd terytorialny

ISTOTA SAMORZ

ĄDNOŚCI TERYTORIALNEJ wyraża się we współodpowiedzialności mieszkańców za

rozwój własnego środowiska życia, co wywodzi się z natury społeczności, które jako zbiorowości ludzkie
charakteryzują następujące cechy:

1.

silne więzi społeczne ukształtowane w wyniki zamieszkiwania tego samego obszaru o określonych
granicach

2.

bezpośrednia bliskość i styczność członków społeczności

3.

określenie pozycji społecznych (politycznej, społecznej, ekonomicznej, etyczno-moralnej)
poszczególnych jednostek ludzkich tworzących daną społeczność

4.

posiadanie i korzystanie z instytucji regulujących codzienne życie mieszkańców

5.

realizacja wspólnych interesów i uzgadnianie interesów grupowych

6.

odrębność względem innych zbiorowości ludzkich

*

świadomość regionalna – jest formą świadomości społecznej, która odnosi się do poczucia odrębności

własnego terytorium i własnej społeczno

ści

* u podstaw kształtowania świadomości regionalnej występuje poczucie zwi

ązku zbiorowości ludzi z obszarem

ich zamieszkania, które nazywa się to

żsamością regionalną.

PRZEDMIOT GOSPODARKI LOKALNEJ

Terytorialny System Społeczny (TSS) – system społeczny, w którym zbiorowość ludzi trwale zajmuje,
zagospodarowuje i kontroluje określone terytorium.

Terytorium – stanowi wyodrębniony obszar powierzchni ziemi wraz z jej zasobami, tj. zawartością materialną,
naturalną i sztuczną, podlegający kontroli zamieszkujących go ludzi.

Lokalny Terytorialny System Społeczny – to obszar o wyznaczonych granicach, o określonych właściwościach
ś

rodowiska przyrodniczego oraz społeczno-ekonomicznego, zamieszkiwany przez społeczność lokalną, która

realizuje na tym obszarze swoje wspólne cele i interesy i którą łączy poczucie tożsamości.

LTSS opisuj

ą:

S=(x

i

, R

ij

, R

ik

)

Skład:
elementy:

warstwa społeczna (mieszkańcy gminy)

warstwa podłoża materialnego (środ. przyrodnicze i wsz.el. o charakterze antropogenicznym)

Otoczenie:
Inne lokalne TSS

Struktura:
Relacje:
- wewnętrzne (zachodzą miedzy składnikami systemu)
- zewnętrzne (zachodzą między elementem i wchodzącym w skład systemu, a elementem k, który należy do
otoczenia tego systemu)

- wiążące (mają charakter wektorowy, są strukturotwórcze, charakteryzują się oddziaływaniem jednych obiektów
na drugie, oddziaływanie jednego elementu na drugi powodują zmiany w tym drugim)
- przestrzenne (mają charakter porządkujący i separujący, określane są w kategoriach odległości i sąsiedztwa)

LTSS dzieli si

ę na 2 podsystemy:

1.

sfera realna
cały układ społeczno gospodarczy: mieszkańcy, ich działalność, firmy, organizacje, inwestorzy

2.

sfera regulacyjna
władze samorządowe

oba podsystemy silnie na siebie oddziałują.

Podstawy teoretyczne gospodarki lokalnej

•

Teoria renty gruntowej

•

Teorie lokalizacji

•

Teoria bazy ekonomicznej

•

Teoria o

środków centralnych Christaller’a

•

Teoria wzajemnego oddziaływania

•

Teoria biegunów wzrostu

•

Teorie rozwoju gospodarczego

Teoria przyczyn kumulatywnych
Teoria kosztów komparatywnych

•

Koncepcja samorealizacji przestrzennej

•

Koncepcja dyfuzji innowacji

Teoria renty gruntowej

Wskazuje ona na prawidłowe, efektywne ekonomicznie, użytkowanie gruntów w mieście.

•

renta rolna
odnosi się do użytkowania terenów rolniczych

•

renta budowlana
użytkowanie terenów miejskich

obie te renty są kategorią ekonomiczną związaną z użytkowaniem ziemi i jednocześnie jednym z 3
podstawowych czynników wytwórczych w gospodarce rynkowej: (ziemia, kapitał, siła robocza)

Renta ró

żniczkowa D.Ricardo:

•

renta różniczkowa I
- Dodatkowy zysk wynikający z tego, że farmerzy ponoszą niższe koszty transportu na rynek zbytu

•

renta różniczkowa II
- dzięki włożeniu większych kapitałów, towar będzie lepszy, a zysk większy

stworzył zarys renty rolnej.

Na kształtowanie się cen gruntu wpływają koszty produkcji rolnej.

I
- różnice wynikają z różnej urodzajności gruntów
- koszty transportu jakie ponosi rolnik, przewożąc towary na rynek zbytu

II
- powstaje w wyniku poniesienia dodatkowych nakładów kapitałowych w tę samą działkę ziemi
- farmer, którego pole jest dobrze zlokalizowane względem rynku zbytu, ma nadwyżki kapitałowe więc stwierdza,
ż

e może osiągnąć większy zysk

Teoria Thünena

Farmy rolne skupiały się wokół rynku zbytu, wskutek konkurencji między rolnikami, a obniżenie kosztów

które było możliwe do uzyskania jeśli teren uprawny znajdował się blisko rynku zbytu, określało wysokość renty
różniczkowej. Tereny odległe od rynku zbytu stawały się nierentowne.

Renta budowlana

(rozwój renty gruntowej)

•

Hurd

•

Marshall

•

Haig

Hurd

stwiedził że cena gruntu jest zależna od odległości od śródmieścia i podzielił miasto na strefy:
wewnętrzną (śródmieście I) i zewnętrzną (peryferia II).

I – cena gruntu była wyższa im bliżej centrum
II – charakter mieszkalny

Korzyści lokalizacyjne, które użytkownik terenu może uzyskać (w postaci r.gruntowej)

wynikają z 2 kategorii cech terenu:

- cech fizycznych terenu (żyzność gleb w przypadku renty wiejskiej, w przypadku budowlanej cechy terenu
umożliwiające intensywne zabudowywanie: poziom zalegania wód podziemnych, ukształtowanie itp.)
- cech poło

żenia (odl od rynku zbytu przy wiejskiej, przy budowlanej odl od śródmieścia, bliskośc potencjalnych

klientów i udogodnienia z tym związane)

W miarę oddalania się od centrum cena gruntu spada
Działalność miejska jest bardziej dochodowa niż rolnicza.

Marshall

„cena terenu budowlanego = cena tego terenu jako rolnego zwiększona o skapitalizowane korzyści lokalizacyjne”

Renta terenów i cena gruntów miejskich zawsze będzie wyższa niż renta i cena terenów rolniczych.

Haig

Związek między rentą budowlaną a kosztami transportu.
Stwierdził, że renta może być rozumiana jako wartość, którą właściciel terenu może uzyskać z tego tytułu,
ż

e jego użytkownicy ponoszą niższe koszty transportu do śródmieścia.

Koszty transportu wynikają z efektywności transportu.






Kolejna grupa badała zależność ceny gruntów od zachowań i preferencji

Gospodarka lokalna i strategia rozwoju gminy 29.11.2011

Generowanie wartości ziemi

•

dochód z ziemi powstaje wtedy, gdy staje się ona składnikiem funkcji użyteczności produkcji lub
konsumpcji:

F

(Uk lub Up)

= u

1

, u

2

, u

3

, (u

n+1

) … u (e.zew.)

U

k

= użyteczność konsumpcji

U

p

= użyteczność produkcji

U

1

, U

2

, U

3

, …, U

n

– zaangażowane własne strumienie zasobów

u (e.zew.) – wpływ efektów zewnętrznych

•

wartość dochodowa generowana z użytkowania ziemi powstaje jako rezultat działania jednostki
gospodarującej, angażującej m.in. zasób ziemi, którym dysponuje oraz miejsce jej lokalizacji

•

cena ziemi odzwierciedla możliwość uzyskania renty gruntowej, którą rozumiemy jako prawo do dochodu
z tytułu własności kapitału w postaci ziemi

Czynniki warunkujące wartość ziemi

•

monopol naturalny ziemi
wynika z tego, że ziemia jest dobrem ograniczonym, nie ma drugiej działki o takich samych
właściwościach, lokalizacji; właściciel tego gruntu ma na niego monopol i może dyktować jego cenę;
miasto się rozrasta, jest coraz mniej gruntu do zagospodarowania, jego cena wzrasta

•

monopol sztuczny ziemi
jest związany z czasowo występującymi barierami o charakterze prawnym i administracyjnym, np. przepis
o ochronie gruntów rolnych i leśnych; decydują o wyjściowej cenie, żeby je chronić można ją zawyżać

•

klasa gleb
można budować wszędzie, ale trzeba pamiętać, że tam gdzie cena jest niższa z tej racji, czekają nas koszty
np. osuszenia

•

wpływ cech otoczenia
jeśli np. działka będzie położona na skrzyżowaniu dróg komunikacyjnych, a przeznaczona będzie na
funkcje mieszkaniowe, cena spadnie,
przykłady dobrych lokalizacji:
- dobry dostęp do tras szybkiego ruchu, tras przelotowych- przemysł, usługi, magazyny, funkcje
logistyczne
- dobry dostęp do banków, szkół – f. mieszkaniowa
- duża koncentracja ludności, osiedla, bloki – usługi, centra handlowe
- dobry dostęp do miejsc rekreacji, terenów zielonych, aneksy leśne – ośrodek wypoczynkowy, sportowy,
funkcja mieszkaniowa
- wysokie walory urbanistyczne, architektoniczne, zabytkowe – banki, restauracje, kawiarnie, władze
- dobry dostęp do infrastruktury technicznej, mediów – wszystkie funkcje: mieszk., prod., usł.,

•

istniejące zagospodarowanie
np. budowa Starego Browaru spowodowała wzrost gruntów w jego okolicy
- przebudowa układów komunikacyjnych, dworców
- osiedle mieszkaniowe na przedmieściach, użytkowane rolniczo, przekwalifikowane na f.budowlaną,
inwestor sprzedaje działki, z powstawaniem kolejnych domów, infrastruktury itp. cena rośnie

•

czas
zakup gruntów jako inwestycja kapitałowa:
- inwestor kupuje w okolicy miasta grunty od rolnika, czeka aż zostają przekwalifikowane, sprzedaje jako
tereny o funkcji budowlanej - po wyższej cenie

•

teren specjalny
teren jest własnością gminy, kupujemy teren, nie zależy nam na zagospodarowaniu go w konkretnej
funkcji, nie ma potencjalnych inwestorów, można w ten sposób zachęcać lub zniechęcać inwestorów do
inwestowania, modyfikacją cen gruntów

•

decyzje planów
plan decyduje o wartości gruntu, funkcja jaka zostanie zapisana w planie będzie decydowała o cenie
gruntu

Teoria lokalizacji

Odnosi się do rozmieszczenia w przestrzeni działalności gospodarczej człowieka.

Największy rozwój teorii przypada na XIX wiek. Era industrializacji. Naukowcy obserwują, że lokalizacja wielu
zakładów produkcyjnych powstaje w sposób nieprzemyślany. Zastanawiają się na sposobach podwyższenia
zysków poprzez lokalizację działalności. Teorie narodziły się w czasach kapitalizmu wolnokonkurencyjnego
(konkurencja doskonała). obecnie konkurencja jest zachwiana przez różne warunki wspomagające.
Najstarsze teorie odnoszą się do rolnictwa.

Thünen oparł swoją teorię lokalizacji na teorii różniczkowej.
Potem powstają teorie dotyczące przemysłu (lokaliz punktowa)

Weber.

Teorie lokalizacji:

mikro-ekonomiczne

makro- ekonomiczne.

W sensie mikroekonomicznym teorie lokalizacji dotyczą pojedynczego przedsiębiorstwa. Ta grupa teorii skupia
się wyłącznie na korzyściach indywidualnego inwestora i poszukują optymalnego miejsca lokalizacji dla danych
inwestycji (przynoszącego jak największy zysk i generującego jak największe koszty).

Teorie makroekonomiczne wchodzą w skład szeroko rozumianej teorii gospodarki przestrzennej. Te teorie
poszukują efektywnych struktur przestrzennych dla gospodarki obszaru jako całości.

Do tej pory rozwój teor lokaliz szedł w II kierunkach.
Teorie branżowe: powstały 2: dot rolnictwa i przemysłu.
Nie powstała jednak ogólna teoria lokalizacji

Teoria lokalizacji rolnictwa Thünena (1826)

Poszukiwał racjonalnego, pod względem ekonomicznym, układu stref rolniczych wokół miasta będącego
rynkiem zbytu dla produktów rolnych. Renta gruntowa rozumiana przez niego jako funkcja odległości
transportowej
i kosztów transportu.

Model Thünena oparty został na założeniach upraszczających:

•

istnieje izolowanym samowystarczalny ekonomicznie obszar

•

wszystkie grunty na tym obszarze są jednakowo urodzajne

•

na tym obszarze istnieje tylko jeden rynek zbytu

•

jednakowe są jednostkowe koszty transportu i produkcji

•

koszty transportu są wzrost proporcjonalne do odległości, wagi i stopnia nietrwałości produktu

•

na rynku istnieje wolna konkurencja między sprzedawcami, którzy dążą do maksymalizacji zysku

Model stref koncentrycznych:

produkty o małej trwałości i dużej masie lokalizowane blisko, natomiast produkty lekkie i łatwe do transportu
mogą być lokalizowane w strefach dalszych

XIX w

Miasto w centrum modelu – 0,1 % całości obszaru

Wokół miasta 4 strefy koncentryczne:

1.

strefa, gdzie zlokalizowane jest rolnictwo intensywne z ogrodnictwem, produkcja mleka – 1%

2.

lasy, drewno przeznaczone na opał - 3%

3.

rolnictwo ekstensywne
a)

przylegający bezpośrednio do lasów: pierścień zbożowo – ziemniaczany – 3%

b)

zboża - 30%

c)

zboże - hodowla – 25%

4.

produkcja hodowlana – 38%

obecnie obserwujemy zjawisko odwróconych kręgów Thünena. Przydatność ziemi dla rolnictwa wzrasta wraz z
oddalaniem się od miasta. Lasy mają funkcję rekreacyjną i wypoczynkową. W niektórych przypadkach obszary
mogą spełniać założenia modelu i można go stosować do lokalizacji produkcji rolnej: południowe Włochy,
Bułgaria, Finlandia, Nigeria, Urugwaj.

Nieadekwatność teorii w dzisiejszych czasach:

•

wydłużenie zasięgów rynkowych poszczególnych artykułów rolnych, np. owoce egzotyczne.

•

zmniejszenie sezonowości rynku (produkty dostępne przez cały rok)

•

zmiany charakteru popytu

•

wzrost skali produkcji rolnej (produkcja na skalę światową, nie tylko lokalną)

•

stosowanie interwencjonizmu państwowego w sterowaniu produkcją rolną (dotacje)

•

wzrost obszarów użytkowanych nierolniczo (intensywna ekspansja miast na tereny rolnicze)

•

postęp techniczny w transporcie (malejący koszt, łatwość transportu)

Obecnie dla określenia lokalizacji produkcji rolnej stosuje się:

•

modele przestrzennego użytkowania ziemi
bierze się pod uwagę zarówno uwarunkowania zewnętrzne w stosunku do gospodarstwa rolnego, czyli np.
charakter popytu rynkowego, interwencje państwa, zasoby siły roboczej, odległość od rynku zbytu oraz
uwarunkowania wewnętrzne, np. wydajność pracy w gospodarstwie, techniczne uzbrojenie tej pracy: sprzęt
do produkcji rolniczej; sposób produkcji, zasoby kapitałowe, którymi dysponuje rolnik; wielkość
gospodarstwa, jakość gleb; kwalifikacje właściciela

•

modele międzyregionalnej równowagi działalności rolniczej
pozwalają na określenie, jak zmiana użytkowania ziemi na danym obszarze (np. przejście z 1 kombinacji
upraw na inną) wpłynie na zmianę struktury produkcji w całym regionie

•

modele decyzyjne
oparte na stochastycznej
teorii uczenia się

człowiek podejmując decyzje o lokalizacji ciągle uczy się jak podejmować dobre

decyzje, teorii gier

gra człowieka z przyrodą, próbujemy ją okiełznać, jednak nie do końca można

zapanować nad kataklizmami, suszą i innymi czynnikami niszczącymi uprawę
teorii dyfuzji innowacji

dotyczą rozprzestrzeniania się informacji na temat nowych upraw, środków

ochrony roślin

Teoria lokalizacji Alfreda Webera (1909r.)

klasyczne czynniki lokalizacji

•

koszty transportu

•

koszty pracy (siła robocza)

•

korzyści aglomeracji

czynnik lokalizacji to wyraźnie zarysowująca się korzyść działalności gospodarczej, która pojawia się wtedy,
gdy działalność zlokalizowana jest w konkretnym miejscu. Przez te korzyści możemy rozumieć przede
wszystkim oszczędności w kosztach produkcji, które pozwolą nam osiągnąć maksymalny zysk.

Celem teorii webera było poszukiwanie optymalnego miejsca lokalizacji w punkcie zapewniającym
minimalizację kosztów całkowitych (produkcji, magazynowania, transportu, surowców).

•

popyt jest nieelastyczny

•

znana jest lokalizacja miejsc konsumpcji i źródeł surowców

•

jednolite są koszty transportu za tonokilometr

•

lokalizacja jest optymalna, gdy minimalizuje się koszty całkowite

założenia te nie są realne w dzisiejszych czasach

Weber posługuje się trójkątem lokalizacyjnym.
W miejsca lokalizacji i 1 rynek zbytu.
Każdemu wierzchołkowi trójkąta przypisuje się wagę,
będącą iloczynem wagi ładunków i jednostkowych kosztów transportu.

Weber stosuje technikę izodapan – linie łączące punkty o tych samych kosztach transportu

okręgi…im dalej od środka tym koszty transportu są wyższe

Izodapana krytyczna – wzrost kosztów transportu jest rekompensowany niższymi kosztami pracy (jeszcze w tej
strefie lokalizacja zakładu jest opłacalna)

Gospodarka lokalna i strategia rozwoju gminy 06.12.2011

Korzyści aglomeracji:

Korzyści lokalizacji- wynikają ze skupienia na niewielkim obszarze wielu przedsiębiorstw, które działają w tej
samej lub pokrewnej branży.

Renoma na obszarze wyspecjalizowanym np. kupujemy produkty z Doliny Krzemowej niż z Chin.

Wyższa jakość i innowacyjność wywołana konkurencją.

Dostęp do wykwalifikowanych pracowników.

Podział pracy (współpraca między firmami).

Wysoko rozwinięte otoczenie biznesu (sektor bankowy, outscorsing)

Korzyści urbanizacji- wynikają pomiędzy różnymi gałęziami gospodarki a gospodarkami wielkiego miasta.

Udogodnienia transportowe (redukcja kosztu transportu),

dostęp do zróżnicowanego rynku pracy,

możliwość korzystania z infrastruktury technicznej i społecznej,

instytuty naukowo-badawcze.

Wzrastają wraz z wielkością miasta ale tylko do pewnego stopnia, wówczas korzyści aglomeracji mogą
przerodzić się w niekorzyści.

Zbyt duża liczba ludzi

Wzrost kosztów transportu

Wyczerpywanie zasobów pod inwestycje (ziem)

Obniżenie rentowności przedsiębiorstw (wzrost koszt pracy)

TEORIE NIE MOGĄ DECYDOWAĆ TERAZ O LOKALIZACJI PRZEDSIĘBIORSTWA:

Zmalała wartość kosztów transportu ( o ok.15%)- postęp w motoryzacji, magazyny, kontenery i palety;

Zmniejszenie ilości zużycia surowców (postęp technologiczny)

Produkcja masowa

Zmienność w czasie korzyści i niekorzyści skali

Teraźniejsze czynniki lokalizacji:

Uwarunkowania wynikające z wewnętrznej sytuacji danego przedsiębiorstwa ( strategia firmy np.
ekspansja na rynki zagraniczne; kapitał przedsiębiorstwa; dostęp do nowoczesnej technologii)

Uwarunkowania kraju/regionu/miasta, który przyjmuje danego inwestora (dostęp do wykwalifikowanej
siły roboczej; przygotowanie i uzbrojenie trenów pod inwestycje; dostępność przestrzenna)

W dobie globalizacji obserwujemy zmianę tendencji czynników lokalizacji przedsiębiorstw. Coraz mniejsze
znaczenie czynniki o charakterze kosztowych (koszty stałe) a coraz większe znaczenie o charakterze jakościowym
(jakość i wydajność pracy; jakość usług; dostęp do usług; poziom rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej;
sprawność administracji; środowisko przyrodnicze).

Kluczowe czynniki lokalizacji:

Dostępność przestrzenna miejsc (przy drogach międzynarodowych, lotniska)

Wysokiej jakości kapitał ludzki

Środowisko dla biznesu (usługi finansowe, ubezpieczenia)

Dobrze rozwinięta infrastruktur techniczna i społeczna

Teoria bazy ekonomicznej

Na gospodarkę miasta składają się dwa rodzaje działalności :

1.

Egzogeniczne (zaspokajanie potrzeb świata zewnętrznego)

2.

Endogeniczne (zaspokojenie potrzeb rynku wewnętrznego; podstawowo działalność- miastotwórcza)

Teoria ośrodków centralnych Christallera

Ośrodek centralny- miasto

Mało jest ośrodków wielki a dużo jest ośrodków małych.

Wielkie miasta- ośrodki wyższego rzędu. Oferują dobra i usługi niższego i wyższego rzędu. Większy środek
oddziaływania. Większe szanse rozwojowe.

Mniejsze miasta- ośrodki niższego rzędu. Oferują dobra i usługi tylko niższego rzędu.

Teoria wzajemnego oddziaływania

Sformułowania teorii wzajemnego oddziaływania stanowią analogię do pojęć praw fizyki (model grawitacji) oraz
potencjału grawitacyjnego (model potencjału).

Modele służą do badania zjawisk społeczno-ekonomicznych w przestrzeni np. do badania migracji.

Model grawitacji bada odziaływania dwóch ośrodków (masa- liczba mieszkańców). W myśl teorii grawitacji
oddziaływanie jakie zachodzi między dwoma ośrodkami jest: wprost proporcjonalne do masy i odwrotnie
proporcjonalny do pewnej funkcji odległości między nimi.

I

i

= k (stała grawitacji)f (M

i

, M

j

)f (d

ij

)

M

i

, M

j

- masa

D

ij

- odległość

Model potencjału stwierdza, ze całkowita wielkość potencjału wzajemnego odziaływania w danym ośrodku jest
pewną funkcją masy poszczególnych ośrodków rozpatrywanego układu oraz funkcją odległości między danym
ośrodkiem a pozostałymi.

V

i

= k ∑ f(Mj)f(dij)

Teoria biegunów wzrostu

Ośrodki/centra wzrostu

Brak równowagi w rozwoju gospodarczym- rozwój ma charakter spolaryzowany

Jednostki wzrostu

Biegun wzrostu

Polaryzacja (nierównomierny rozwój)

To nie samo miejsce decyduje o wzroście a jednostki wzrostu. Jednostki wzrostu:

Wielkie korporacje

Centra administracji i zarządzania

Uniwersytety

Węzły komunikacyjne

Lotniska

Tereny wystawowe

Centra kongresowe

Hotele

Instytucje z otoczenia biznesu (finansowe)

Ta jednostka wzrostu musi posiadać:

Taką wielkość, aby wpływała na gospodarkę danego miasta

Prezentować dynamiczną dziedzinę gospodarki

Liczne i intensywne powiązania z innymi dziedzinami działalności gospodarczej i społecznej

Formy polaryzacji:

Techniczna- są to korzyści technicznych i technologicznych w biegunie wzrostu. Prowadzi do koncentracji
takich działalności, która będzie wstanie zminimalizować odpływ poza obszar oddziaływania,
maksymalizacja efektów mnożnikowych przedsiębiorstw)

Dochodowa- wiąże się z przepływem dochodów, kapitałów

Psychologiczna – decyduje na wpływ na rozwoju takich czynników jak przepływ informacji, innowacji,

Geograficzna- polega na wyborze właściwej liczby odpowiednich jednostek rozwojowych i
współpracujących, które będą wstanie zapewnić najbardziej korzystny łączny efekt rozwoju

Samoorganizacja przestrzenna

Ukazanie mechanizmów przejścia systemu z jednego układu strukturalnego (porządku) do innego (porządku lub
nieporządku.

Okres stabilności
perturbacja (np. kryzys, upadek przedsiębiorstwa)
fluktuacje (stabilizacja gospodarki)

perturbacja

Dyfuzja innowacji

Typy dyfuzji:

1.

Ekspansywna

Innowacja przenosi się z ośrodka z A do B i potem dalej się rozprzestrzeniać albo się zatrzymać. W jednym czasie
może rozprzestrzeniać

2.

Relokatywna

Wyraźnie widać środki stare i nowe (długi czas rozprzestrzeniania się innowacji)

Charakter dyfuzji:

Epidemiczne- taka dyfuzja rozchodzi się odśrodkowo (bezpośredni kontakt)

Kaskadowy/ Hierarchiczny- rozpowszechnianie się w poziomie (najpierw duże miasta a później dopiero na małe
miasta)

Każda innowacja może napotkać bariery adaptacji danej innowacji

Bariery:

Wygaszające – innowacja zatrzymuje się i innowacja nie przechodzi dalej

Absorbujące-

Odbijające- jednocześnie

Bezpośrednio odbijające

Teoria rozwoju Schrapera

Teoria kosztów komparatywnych

Gospodarka lokalna i strategia rozwoju gminy 13.12.2011

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Czynniki rozwoju lokalnego

1.

Lokalne

2.

Zewnętrzne

I. Potrzeby społeczności lokalnych :

1.

Jednostka (potrzeby zindywidualizowane)

2.

Ogół ludności potrzeby powszechne:

Egzystencjalne,

Mieszkalne (najintensywniej stymuluje rozwój gminy),

Kulturalne,

Inne potrzeby społeczne (np. potrzeby dla młodzieży, osób starszy)

II. Zasoby środowiska przyrodniczego:

1.

Zasoby przyrody

a) Zasoby terenu

Cechy terenu:

Określona
pojemność

Społeczny
charakter

Określona wartość

b) Surowce mineralne (traci na znaczeniu, jako czynnik rozwoju)

c) Rzeźba terenu (atrakcyjny krajobraz- czynnik rozwoju; nieatrakcyjny staje się przeszkodą)

d) Wody powierzchniowe i podziemne ( w Polsce największy deficyt w Europie; 3% stanowi tylko woda

słodka z czego tylko ¼ tworzą wody gruntowe)

e) Warunki klimatyczne (znaczący czynnik dla gmin rolniczych)

f) Gleby

g) Świat rośliny

2.

Warunki przyrodnicze (np. piękny krajobraz)

III. Zasoby pracy

a.

Wysokie kwalifikacje

b.

Znajomość języków obcych

Jak rozwiązać problem bezrobocia? Jak przedstawia się struktura bezrobotnych w gminie? Czy poziom
bezrobocia jest proporcjonalny do poziomu wykształcenia?

Analiza bezrobotnych w gminie:

Poziom wykształcenia,

Wyuczony zawód+ dodatkowe kwalifikacje,

Doświadczenie zawodowe,

Możliwości i chęci przekwalifikowania,

Cechy osobowe,

Przyczyny pozostawania bez pracy,

Możliwości rozwiązania problemu bezrobocia:

Zasiłek,

Inwestycje w edukację społeczności: kursy, szkolenia,

Samozatrudnienie- własna działalność gospodarcza,

Przyciągnięcie inwestorów zewnętrznych,

Prace o charakterze publicznym,

Praca w domu,

Telepraca,

Telepraca w społeczeństwach wysoko rozwiniętych. Nowa forma zatrudnienia, której powstanie wymusiły
zmiany na rynku pracy(wzrastający udział ludności starej) a rozwój umożliwiły zmiany organizacyjne i
technologiczne. Dojazdy do pracy zamieniają się w łączność elektroniczną.

Dlaczego UE promuje telepracę?

Wzmocnienie gospodarki

Wzrost konkurencyjności

Telepraca jest tańsza i wydajniejsza

Zwiększa możliwości zatrudnienia

Obniżenie kosztów robocizny

Prowadzi do zmian zachowań przestrzennych

Prowadzi do zmian relacji w gospodarstwach domowych

Możliwości dla osób niepełnosprawnych

IV. Zainwestowanie infrastrukturalne

Infrastruktura techniczna

Infrastruktura społeczna

V. Potencjał gospodarczy

Dywersyfikacja gospodarki

Możliwości kooperacji

Składniki struktury gospodarczej

Rola milieu- dotyczy tylko dużych miast

Struktury gospodarki:

Społeczno-gospodarcza

Finansowa

Polityczna

Oświatowa

Milieu zakłada:

Obecność uniwersytetów,

Wysokiej rangi imprez i instytucji kulturalnych

Wysokiej jakości hoteli

Wysokiej klasy obiektów rozrywkowych

VI. Rynek lokalny i zewnętrzny

1.

Wielkość rynku ( i jego chłonność) Chłonny rynek- duża liczba mieszkańców i duże dochody

2.

Czynniki kształtujące popyt na rynku światowym:

Zamożność społeczeństwa

Poziom zaspokojenia potrzeb społecznych

Moda, styl życia

Reklama

Rozwój techniki i technologii

Poziom wartości

Przepływ informacji i innowacji

Gospodarka lokalna i strategia rozwoju gminy 20.12.2011

7. Kapitał inwestycyjny

Źródła kapitału inwestycyjnego

Zasoby własne samorządów (budżet)

Źródła endogeniczne: Kapitał pochodzący od inwestorów lokalnych , firm, małych i średnich pb

Źródła egzogeniczne: kapitał inwestorów prywatnych spoza gminy, ale krajowych;

Kapitał inwestorów prywatnych, zewnętrznych, zagranicznych

Znaczenie BIZ w rozwoju lokalnym (Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne- FDI)
W Polsce naliczane są jako inwestycje o wartości powyżej 1 000 000 $.
Największe znaczenie mają inwestycje greenfield (grunty wcześniej uzytkowane jako rolnicze) – jednym
z najważniejszych punktów rozwoju lokalnego będzie inwestycyjność.

Inwestycje o formie bezpośredniej traktuje się jako długoterminowe.


Efekty inwestycji zagranicznych w rozwoju lokalnym

•

EFEKTY LOKALIZACJI INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH:

1.

rozwój gospodarki lokalnej

2.

przekształcenia przestrzenno-strukturalne miast i obszarów miejskich (powstawanie poza obszarami
miast nowych obszarów przemysłowych, logistycznych, handlowych, natomiast w śródmieściach
nowych stref biznesu, hoteli itp.)

Wpływ kapitału zagranicznego na rozwój społeczno-gospodarczy

bezpośredni (np. tworzenie nowych miejsc pracy, wpływy do budżetu)

pośredni (np. przyspieszenie procesów transformacji społeczno-gospodarczej , wzrost
konkurencyjności gospodarki, wzrost gospodarczy)

8. poziom nauki i kultury

wydatki na B&R (badań i rozwoju) w krajach UE wynoszą 1,83% w relacji do PKB, a w Polsce 0,57%

udział przedsiębiorstw innowacyjnych w ogóle przedsiębiorstw w krajach UE wynosi 54,1%, w Polsce
24,5%

9. Technologia i innowacje

obszary naukowo-technologiczno-produkcyjne – tzw. technopolie

parki naukowo-technologiczne

parki naukowe

centra innowacji

parki handlu i biznesu

nowe strefy przemysłowe

- podstawową jednostką strukturalną takiego obszaru jest MiŚP (małe i średnie przedsiębiorstwa)

Podstawą funkcjonowania takich obszarów jest wymiana wiedzy (dyfuzja innowacji) między małymi i średnimi
przedsiębiorstwami a jednostkami naukowo badawczymi, (sferą biznesu a sferą nauki).

Klaster – geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek
świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np.
uniwersytetów, stowarzyszeń handlowych, instytucji finansowych) w poszczególnych dziedzinach,
konkurujących między sobą, ale również współpracujących.

Prekursor koncepcji klastra : M.E.Porter

Czynniki ważne przy powstawaniu technopolii

kapitał ludzki (takie obszary mogą powstać tam, gdzie mamy dostęp do inżynierów, naukowców itp.,
tam gdzie występuje wiele uczelni wyższych w tym politechniki)

Istnienie uczelni wyższych i placówek naukowo badawczych, ośrodków badawczo-rozwojowych, które
mogą sprostać wymaganiom przemysłu wysokiej techniki.

Odpowiednia infrastruktura transportowa (daje możliwość szybkiego i wygodnego dotarcia
specjalistów z różnych zakątków świata)

Występowanie sektora usług okołobiznesowych, odpowiedni klimat naukowy, polityczny, gospodarczy,

korzyści aglomeracji

atrakcyjność krajobrazu

10. korzyści miejsca

Żeby dane miejsce mogło być aktywnym czynnikiem rozwoju lokalnego, ważne są jego następujące cechy:

Wielkość terenów pod lokalizację gospodarczą, zasoby

Położenie tych terenów w układzie danej gminy (dostępność komunikacyjna, przestrzenna)

Położenie samej gminy w układzie osadniczym kraju

Ukształtowanie powierzchni

Nośność gruntów

Poziom zalegania wód podziemnych

Wartość bonitacyjna gleb

Forma użytkowania aktualna oraz przewidziana w miejscowych planach zagospodarowania

11. współpraca międzynarodowa

umowy bilateralne (obustronne, zawarte między najczęściej bliźniaczymi gminami/miastami, które
podjęły ze sobą współpracę w zakresie Gosp. lokal – wymiana doświadczeń, zwłaszcza jeśli gminą
partnerska jest Gm. Zagraniczna – zakres rozwiązywania problemów, pozyskiwania środków, wymiana
pracowników, urzędników, doradztwo w zakresie pozyskiwania inwestorów, realizacja wspólnych
projektów inwestycyjnych itp.)

Specyfika rozwoju lokalnego

Czym się różni rozwój lokalny od rozwoju społeczno-gospodarczego?
Rozwój lokalny jest kategorią rozwoju społeczno-gospodarczego, ale różni się tym, że odnosi się do
najmniejszej jednostki terytorialnej, jaką jest gmina, że dotyczy społeczności lokalnych, których rozwój ma
stymulować (ma wynikać z ich inicjatywy). Jest to rozwój oparty na zasobach endogenicznych, (ale w dobie
globalizacji gospodarki niezwykle ważne są również czynniki o charakterze egzogenicznym).

Geneza rozwoju lokalnego w Polsce

samorząd terytorialny

gospodarka rynkowa

*jak kształtować politykę rozwoju lokalnego?
* Jak planować rozwój?
* jak realizować poszczególne zadania, aby przyniosły jak największe korzyści dla społeczności lokalnej

Cechy rozwoju lokalnego

Musi być kompleksowy (dotyczyć wszystkich dziedzin życia społ-gosp: gospodarki, społeczeństwa,
zasobów przestrzeni, zagospodarowania)

Musi być odpowiednio zaplanowany i skoordynowany

Musi być modyfikowany przez struktury samorządowe

obarczony jest ryzykiem więc musi być poddany monitoringowi-stałej kontroli

Uwikłanie w rozwój społeczności lokalnej (inicjatywy powinny wypływać z jej woli)

Efektem rozwoju lokalnego powinien być wyższy poziom lokalnego potencjału gospodarczego,
konkurencyjność gospodarki, wyższa jakość życia mieszkańców

Sterowanie rozwojem lokalnym

Na obszarze gminy spotykają się różne grupy interesów

Istnieje potrzeba wypracowania takich modeli i sposobów działania, w wyniku zastosowania których
cząstkowe interesy zostaną podporządkowane interesowi ogólnospołecznemu

Definicje:

- oznacza oddziaływanie na dany system w celu uzyskania przez ten system określonych parametrów na
wyjściu
- w odniesieniu do LTSS sterowania oznacza takie wpływanie na elementy tego systemu, aby mógł zostać
osiągnięty określony stan tego systemu w pewnym określonym okresie
- sterowanie traktowane jest zatem jako proces przejścia LTSS ze stanu danego do docelowego

Proces sterowania jest działaniem celowym, wymuszającym określone zachowania uczestników życia
społecznego, jednocześnie jest to oddziaływanie pośrednie (forma kierowania pośredniego).

Narzędzia sterowania rozwojem lokalnym

Prawne (wszystkie przepisy)

Ekonomiczne (ulgi podatkowe, inwestycyjne, system podatków lokalnych, system cen ziemi,
oprocentowania kredytów

Narzędzia (instrumenty) sterowania rozwojem lokalnym są to prawnie określone możliwości, jakie
samorządowe władze lokalne mogą zastosować w celu skłonienia poszczególnych jednostek, podmiotów do
dostosowania swych zachowań do celów polityki rozwoju gminy

Jak należy dobierać narzędzia?

Szybkość działania (czas potrzebny od momentu zastosowania narzędzia do otrzymania zamierzonego
efektu)

Elastyczność (inst.. elastyczny działa równie dobrze, jeżeli zmienią się warunki otoczenia: polityczne,
sytuacja gospodarcza, mimo tego otrzymamy taki sam zamierzony efekt)

Zakres wywoływania efektów

Klasyfikacja instrumentów

Ze względu na zasięg oddziaływania
- powszechne (dotyczą wszystkich podmiotów funkcjonujących na terenie gminy)
- lokalne (dotyczą tylko tych podmiotów, które zlokalizowane są na określonym terytorium: np. w
specjalnej strefie ekonomicznej, albo na konkretnym obszarze objętym przez miejscowy plan
zagospodarowania przestrzennego)
- indywidualne (dotyczą wybranych firm, inwestorów)

Ze względu na charakter
- prawne (administracyjno-prawne) – zezwolenia, decyzje lokalizacyjne
- finansowe (ekonomiczne) – opłaty, zwolnienia, ceny gruntów
- informacyjne (formy informowania i zachęcania do pewnych zachowań)
- kształtowania infrastruktury (tworzenie warunków do prowadzenia działalności gospodarczej – np.
uzbrajanie gruntów przeznaczonych pod nowe projekty inwestycyjne)

Ocena sprawności stertowania rozwojem gminy

Skuteczność: prowadzi do realizacji danych celów

Ekonomiczność: takie, które pozwala osiągnąć jak najwięcej, przy wydatkowaniu jak najmniejszej puli
środków

Rola samorządów w dziedzinie rozwoju społeczno-gospodarczego

W ramach zadań własnych oraz zleconych samorządy zobligowane są do tworzenia warunków do
rozwoju gospodarczego oraz poprawy jakości życia mieszkańców

Samorządy mogą podejmować zadania o charakterze użyteczności publicznej

Środki, jakimi dysponują samorządu w zakresie pobudzania rozwoju gospodarczego

Majątek komunalny (np. nieruchomości do zagospodarowania)

Ulgi podatkowe (szczególnie przy małych przedsiębiorstwach)

Inwestycje samorządowe – inwestycje podejmowane i finansowane przez samorządy lokalne z budżetu
gminy bądź środków pozyskanych z zewnętrznych źródeł, są to jednocześnie inwestycje typu non-profit

czyli nie przynoszą bezpośredniego zysku, nie mają charakteru komercyjnego, jedynym zyskiem są
korzyści ogólnospołeczne

Działania organizacyjne

Inwestycje samorządowe

1.

inwestycje pozwalające na udostępnienie przyszłym inwestorom gruntów pod działalność
gospodarczą (podziały geodezyjne, scalanie gruntów, wykup gruntów)

2.

inwestycje zwiększające dostępność przestrzenną obszarów (inwestycje w system drogowy i
komunikację)

3.

inwestycje wyposażające nieruchomości w podstawowe media (urządzenia kanalizacyjne,
wodociągowe, gazowe, energetyczne, telekomunikacyjne)

4.

inwestycje z zakresu ochrony środowiska przyrodniczego (wysypiska/spalarnie odpadów, oczyszczalnie
ścieków, ekrany akustyczne)

5.

inwestycje w promocję i marketing

inwestycje samorządowe

napływ kapitału zagranicznego wykazuje ścisły związek z nakładami przeznaczanymi przez samorządy lokalne na inwestycje
komunalne (R2=0,98 na obszarze aglomeracji poznańskiej)

im wyższy jest poziom zainwestowania na terenie gminy tym większa jest siła przyciągania inwestorów

w gminach aglomeracji poznańskiej wydatki inwestycyjne stanowią średnio ponad 30% wydatków budżetowych

źródła finansowania inwestycji samorządowych

podstawowym źródłem finansowania inwestycji samorządowych pozostaje nadal budżet (ok. 90%
inwestycji finansowanych jest z budżetów samorządowych)

potrzebna jest dywersyfikacja źródeł finansowania inwestycji samorządowych

Gospodarka lokalna 03.01.2012

D

D

r

r

o

o

g

g

i

i

p

p

o

o

s

s

t

t

ę

ę

p

p

o

o

w

w

a

a

n

n

i

i

a

a

w

w

ł

ł

a

a

d

d

z

z

s

s

a

a

m

m

o

o

r

r

z

z

ą

ą

d

d

o

o

w

w

y

y

c

c

h

h

n

n

a

a

r

r

z

z

e

e

c

c

z

z

a

a

k

k

t

t

y

y

w

w

i

i

z

z

a

a

c

c

j

j

i

i

g

g

o

o

s

s

p

p

o

o

d

d

a

a

r

r

c

c

z

z

e

e

j

j

g

g

m

m

i

i

n

n

y

y

(doczytać! Art. L.Wojtasiewicz „O rozwoju lokalnym”)

1.

strategia „szukaj i znajdź”

polega na poszukiwaniu przez władze samorządowe inwestorów zagranicznych, które uruchomią nowe
inwestycje na terenie gminy, najchętniej szuka się zakładów produkcyjnych

stosuje się gdy gmina nie posiada dostępu do dużych źródeł kapitału inwestycyjnego (finansowanie
zewnętrzne!)

zaletą tego podejścia jest uruchomienie procesów rozwojowych, z wykorzystaniem lokalnych zasobów
i zewnętrznych źródeł finansowania

wada: co prawda uda się przyciągnąć inwestorów na teren gminy, ale nie takich, którzy dobrze wpasują
się w lokalną gospodarkę (np. będą zatrudniać ludzi spoza gminy, nie uda nam się osiągnąć założonego
efektu mnożnikowego)

strategia, aby została osiągnięta musi być:
- b. dobrze przygotowana informacja na temat gminy i jej zasobów oraz możliwości inwestowania,
lokalizacji inwestycji itp.

2.

stwarzanie ułatwień dla rodzimych firm (inkubatory przedsiębiorczości)

polega na tworzeniu maksymalnych ułatwień dla lokalnych przedsiębiorców, tworzy się dla tych firm
miejsca w inkubatorach przedsiębiorczości (firma która wygra konkurs otrzymuje lokal na okres 3 lat, za
który nie musi płacić – pomoc dla przedsiębiorstwa, póki nie ustabilizuje swojej pozycji na rynku)

wady: można pomóc, stosując to podejście, tylko firmom, które potrafią utrzymać się na konkurencyjnym
rynku w następnych latach (dobrze wybrały branżę)

zaleta: stymulowanie przedsiębiorczości, dywersyfikacja gospodarki w zależności od potrzeb samej gminy

aby podejście się powiodło:
- system poręczeń kredytowych
- ograniczenie biurokracji w załatwianiu spraw administracyjnych
- przejęcie przez gminę finansowania części działalności firmy, np. badania rynkowe wśród konsumentów,
badania dot. innowacyjności, wprowadzania nowych rozwiązań technologicznych (otoczka działalności)

3.

przebudowa gospodarki w kierunku innowacji

najczęściej stosowane

należy położyć nacisk na ukierunkowanie rozwoju na innowację

wymaga wsparcia władz rządowych

praktycznie nie ma wad

główną zaletą: wzrost innowacyjności i konkurencyjności gospodarki oraz generowanie wysokich
dochodów

wszystkie działania, które będą dotyczyć realizacji tej strategii powinny skupiać się na tworzeniu
możliwości kooperacji między sektorem biznesu i nauki

Finansowanie rozwoju lokalnego

Etap początkowy obejmuje procesy projektowania (opłacanie architektów, kosztorysantów, planistów,
urbanistów)
Etap II właściwy – realizacja projektu

Poszukiwanie źródeł sfinansowania tych etapów:

1.

źródła lokalne

budżet gminy, środki lokalnych przedsiębiorców, małych i średnich firm

2.

źródła pozalokalne

środki prywatne inwestorów zewnętrznych

dotacje, subwencje z budżetu rządu, starosty, wojewody, fundusze celowe, fundusze ze środków UE…

granty- najatrakcyjniejsze ale najtrudniejsze do pozyskania (są bezzwrotne) – musi być określony
konkretny cel oraz termin realizacji

kredyty- są zwrotne (+ odsetki), ważny jest cel oraz możliwości kredytowe

zakupy kredytowe- obejmują mniejszą kwotę niż pożyczka w banku, często dotyczą wyposażenie
firmy w meble, komputery itp.

leasing – zazwyczaj dotyczy samochodów służbowych

obligacje – często wybierane w przypadku dużych miast:
nabywcą obligacji są mieszkańcy gminy, penitentem natomiast jest gmina
pieniądze z obligacji przeznaczane są na m.in. inwestycje samorządowe: budowę dróg, sieci
infrastruktury technicznej, inwestycje związane z kulturą, sportem, turystyką, oświatą (wsz.
inwestycje wpisane w zakres obowiązków gminy)
ważne są:
- oprocentowanie obligacji (są % wyżej niż lokaty w banku)
- wartość jednej obligacji (powinna być niska, żeby jak największy odsetek ludności mógł się
zdecydować na ich kupno)
- termin spłaty (najczęściej 5 lat)

Typy obligacji

imienne

na okaziciela

krótkoterminowe

długoterminowe

Obligacje ogólne

– gwarantowane i spłacane z przychodów całego budżetu gminy

Obligacje podstawowe (celowe)

– spłacane tylko z dochodów wypracowanych przez inwestycje
sfinansowaną z tej obligacji
Np. obligacje mające służyć do zebrania pieniędzy na budowę sieci
kanalizacyjnej, po 5 latach gmina spłaci mieszkańcom pieniądze
z rachunków za wodę i odprowadzanie ścieków

Skuteczność stosowania obligacji

wiarygodność i zaufanie do władz lokalnych

system gwarancji dla nabywcy

kondycja gospodarcza i atrakcyjność inwestycyjna miasta/gminy

zamożność społeczności lokalnej

konkurencyjność oprocentowania w stosunku do lokat bankowych

P

P

o

o

l

l

i

i

t

t

y

y

k

k

a

a

r

r

e

e

g

g

i

i

o

o

n

n

a

a

l

l

n

n

a

a

– jest tematycznie uporządkowanym, wytyczanym przez ośrodek decyzji działaniem,

mającym na celu, przy pomocy zespołu instrumentów prawnych i finansowych, usunięcie dysproporcji
w rozwoju gospodarczym i społecznym regionów w UE oraz zapewnienie zrównoważonego wzrostu
wszystkich jej obszarów z zachowaniem jej wewnętrznej spójności ekonomicznej i społecznej.

Wyrównywanie dysproporcji w rozwoju odbywa się za pomocą redystrybucji środków budżetowych
w przekroju międzyregionalnym.

Dążenie do spójności społeczno-gospodarczej jest naczelnym celem polityki regionalnej UE.

Spójność oznacza stopień, w którym zróżnicowania w zakresie dobrobytu ekonomicznego i społecznego
między regionami w ramach Wspólnoty są politycznie i społecznie zaakceptowane.

Polityka regionalna na lata 2007 – 2013 uwzględnia współfinansowanie działań na rzecz harmonijnego
rozwoju całej Wspólnoty i wzmocnienia spójności społeczno-gospodarczej poprzez zmniejszanie dysproporcji
w poziomach rozwoju różnych regionów przy zastosowaniu następujących instrumentów finansowych:

EFRR – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Sfery działania:

wspieranie prywatnych i publicznych inwestycji służących zmniejszeniu dysproporcji między
regionami

programy na rzecz rozwoju regionalnego, przemiany gospodarcze, wzrost konkurencyjności

współpraca terytorialna w całej IE

* pomoc finansowa z EFRR ma obejmować głównie regiony najmniej uprzywilejowane, najsłabiej
rozwinięte, upadające regiony przemysłowe, obszary o niekorzystnym położeniu geograficznym
i warunkach przyrodniczych, wyspy, obszary górskie, słabo zaludnione i przygraniczne

Przykłady finansowania z EFRR obejmują m.in.:

Badania i innowacje, rozwój technologiczny (gospodarka oparta na wiedzy)

Działania na rzecz ochrony środowiska (gospodarka wodna, odpady, ścieki, jakość powietrza,
rekultywacja środowiska) i zapobieganie zagrożeniom naturalnym i technologicznym

Inwestycje w infrastrukturę (transport)

Inwestycje produkcyjne przyczyniające się do wzrostu miejsc pracy – głównie małe i średnie firmy

Rozwój społeczeństwa informacyjnego – inwestycje w łączność elektroniczną

Inwestycje w kulturę – ochrona i promowanie dziedzictwa kulturowego

Zrównoważony rozwój obszarów miejskich

EFS – Europejski Fundusz Społeczny

Współfinansuje działania w dziedzinie polityki zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich, zwłaszcza:

Zwiększanie zdolności dostosowawczych pracowników i przedsiębiorstw

Poprawę dostępności zatrudnienia

Umacnianie integracji społecznej (zwalczanie dyskryminacji i ułatwienia w dostępie do rynku pracy
dla osób w szczególnie niekorzystnej sytuacji)

Wzmacniania kapitału ludzkiego (reforma systemów edukacji, szkolenia, studia podyplomowe)

Fundusz Spójności

Został utworzony dla realizacji 2 celów: wspomagania projektów w dziedzinie
* ochrony środowiska
* transeuropejskich sieci transportowych

Ma zastosowanie w stosunku do państw członkowskich o dochodzie narodowym brutto poniżej 90%
średniej wspólnotowej – co oznacza, że obejmuje każde z nowych państw członkowskich, a także
Grecję i Portugalię, a Hiszpanii przysługuje pomoc przejściowa

Finansowanie celów polityki regionalnej UE na lata 2007-2013

cel 1 – konwergencja(uzyskanie spójności, zrównoważenia rozwoju gospodarczego) – EFRR, EFS,
Fundusz Spójności – 81,54% środków

cel 2 – konkurencyjność regionalna i zatrudnienie – EFRR, EFS – 15,95%

cel 3 – europejska współpraca terytorialna – EFRR – 2,52%

Regiony spełniające kryterium PKB poniżej 75% średniej wspólnotowej kwalifikują się do objęcia celem 1, podczas gdy pozostałe
regiony mogą korzystać z funduszy przeznaczonych na cel 2. celem 3 objęte są regiony transgraniczne i należące do obszarów
współpracy międzynarodowej.

Przy podziale środków finansowych wg państw członkowskich Komisja Europejska bierze pod uwagę: liczbę mieszkańców, dobrobyt
krajowy, dobrobyt regionalny i poziom bezrobocia.

Każde państwo członkowskie, które chce pozyskać środki finansowe z budżetu unijnego, musi opracować

Narodową Strategię Spójności (NSRO). W tej strategii formułowane są:

Programy krajowe (5)

Programy regionalne (dla 16 województw)

Programy europejskiej współpracy terytorialnej

Programy krajowe:

Program Operacyjny

Rozwój Polski Wschodniej

3,4%

Program Operacyjny

Infrastruktura i Środowisko

41,9%

Program Operacyjny

Kapitał Ludzki

14,6%

Program Operacyjny

Innowacyjna Gospodarka

12,4%

Program Operacyjny

Pomoc Techniczna

0,8%

Regionalne Programy Operacyjne:

24,9%

Finansowanie z EFRR

* np. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny

M

M

A

A

R

R

K

K

E

E

T

T

I

I

N

N

G

G

T

T

E

E

R

R

Y

Y

T

T

O

O

R

R

I

I

A

A

L

L

N

N

Y

Y

Marketing jako jedna z podstawowych zasad gospodarki rynkowej

bodźcem do rozwoju marketingu jest zjawisko konkurencji

Definicja marketingu wg Kotlera

Marketing jest procesem społecznym i zarządczym, dzięki któremu jednostki i grupy otrzymują to, czego
potrzebują i pragną poprzez tworzenie, oferowanie i wymianę z innymi jednostkami i grupami
produktów posiadających wartość.

Na marketing składają się:

badania rynku

analiza możliwości działania firmy / instytucji

wyznaczanie celów działania i zadań

reklama

nawiązanie kontaktu w celu sprzedania usługi / produktu

Marketing odnosi się nie tylko do wyrobów i usług, ale także do miejsc, jednostek przestrzennych (gmin, miast,
regionów, państw).  marketing terytorialny (urbanistyczny, miejski, gminny, komunalny)

Czemu służy marketing terytorialny?

1.

poznaniu potrzeb (np. inwestorów, mieszkańców)

2.

kreowaniu pozytywnego wizerunku gminy

3.

kreowaniu produktów gmin
(materialne np. nieruchomości do zagospodarowania, zasoby przyrody, kapitał ludzki;
niematerialne: poziom atrakcyjności inwestycyjnej gminy, klimat przedsiębiorczości)

4.

skutecznemu zachęcaniu do ich zakupu

Efekty marketingu

rozwój gminy

przyciągnięcie nowych funkcji i działalności

wzrost atrakcyjności inwestycyjnej

Do kogo powinna być skierowana oferta marketingowa?

mieszkańcy

nowi mieszkańcy

inwestorzy

turyści

doradcy ekonomiczni

regionalne izby handlowe

banki udzielające kredytów inwestorom

Przedmiot działań marketingowych

wizerunek gminy

wszystkie walory i zasoby, które posiada gmina (nieruchomości, zasoby przyrody)

znaczące przedsiębiorstwa (propozycje współpracy, kooperacje)

marketing wewnętrzny

służy wzmocnieniu endogenicznego potencjału gminy

marketing zewnętrzny

służy wypromowaniu potencjału gminy na zewnątrz

Narzędzia marketingu:

4xP

Produkt – produkt

Mogą to być wszystkie dobra, wartości, atuty gminy: np. klimat, położenie, przyroda, wielkość rynku zbytu,
zasoby ludzkie

Price – cena

Cena tym wyższa im wyższy poziom atrakcyjności danego miasta/gminy. Cena gruntów, nieruchomości pod
realizację nowych projektów.

Place – miejsce

Dobra dostępność przestrzenna i komunikacyjna

Promotion – promocja

Polega na tworzeniu pozytywnego, przyciągającego klientów wizerunku gminy. Ukazanie wszystkich
walorów, np. lokalizacyjnych. Stosuje się tu różnego rodzaju materiały promocyjne: foldery, broszury,
informatory gospodarcze, oferty lokalizacyjne, katalogi ofert nieruchomości.

Urzędnicy – utworzenie biura promocji miasta. Do ich zadań należy stały kontakt z mediami, promowanie

gminy, obsługa inwestorów, przygotowywanie kampanii reklamowych, prasowych, telewizyjnych,
uczestniczenie w targach, przygotowanie stoiska danej gminy w kraju jak i za granicą, wykorzystywanie
konferencji naukowych do promowania swojego miasta/gminy.

Definicja marketingu terytorialnego

Marketing terytorialny jest narzędziem w zarządzaniu rozwojem jednostki terytorialnej w taki sposób, aby
złożony produkt jakim jest gmina, zaspokoił potrzeby klientów w zamian za uzyskanie korzyści dla określonego
terytorium.