5. Koncepcje geopolityki
Klasyczne koncepcje geopolityki:
1.
Pierwsza teoria geopolityczna została opracowana przez F. Ratzla (1844 – 1904) pod
koniec XIX wieku a później rozwinięta w pracach R. Kjellena. Jest to tzw. „teoria państwa
organicznego” – państwo było postrzegane jako organizm żyjący, który dla swojego wzrostu
potrzebuje odpowiednio dużo przestrzeni życiowej. Młode i prężnie demograficznie oraz
gospodarczo państwa muszą prowadzić politykę ekspansji terytorialnej zapewniając im
niezbędną do rozwoju przestrzeń życiową.
2.
Na przelomie XIX i XX wieku pojawiła się koncepcja A. Mahana, który widział
geopolityczną wyższość w „siłach kontrolujących morza i oceany” poglądy te zostały
wprowadzone w życie przez Stany Zjednoczone głównie za czasów prezydenta Roosevelta.
Ameryka zerwała z polityką izolacjonizmu na przełomie XIX i XX wieku (czego wyrazem
było przystąpienie tego kraju do wojny przeciwko Hiszpanii oraz do I wojny światowej),
rozpoczynając proces budowy imperium i przemiany w mocarstwo światowe.
3.
H.J. Mackinder w 1904 r. opracował swoją koncepcję „bilansu geopolitycznego”
ś
wiata, według której świat dzieli się na 4 podstawowe strefy geopolityczne:
•
Serce lądu, oś świata (Heartland)
•
Wewnętrzny półokrąg peryferyjny, wewnętrzna strefa brzegowa, półksiężyc
•
Zewnętrzny półokrąg peryferyjny, zewnętrzna strefa brzegowa, półksiężyc
•
Basen Oceanu Światowego
Według Mackindera należałoby zneutralizować Heartland ( do niego zaliczał Rosję, Chiny, a
później także Niemcy), ponieważ posiada on źródła naturalne i wszelkie podstawy do
kierowania światem. Mackinder wierzył, że źródłem mocy geopolitycznej jest największa
masa kontynentalna świata, zasobna i trudno dostępna, skoncentrowana w Eurazji.
4.
Po I wojnie pod kierunkiem K. Haushofera powstaje niemiecka doktryna
geopolityczna opierająca się na ideach Ratzla. Doktryna ta była wykorzystywana przez
polityków i propagandę Niemiec hitlerowskich do uzasadnienia i usprawiedliwienia agresji i
podbojów terytorialnych.
5.
N.J. Spykman – twórca koncepcji o zasadniczym znaczeniu geopolitycznym obrzeży
Eurazji (rimland)
6.
A.P. Seversky – głosił pogląd o nadrzędnym w stosunku do sił morskich i lądowych,
geopolitycznym znaczeniu sił powietrznych
Współczesne koncepcje geopolityczne:
1.
S.B. Cohen – twórca koncepcji podziału świata na regiony geostrategiczne,
wynikające z hierarchicznej integracji państw będących na różnym poziomie rozwoju.
2.
S. Huntington przedstawił swoją koncepcję nieuchronnego zderzenia cywilizacji,
która przewiduje, że ani ideologie, ani gospodarka nie będą decydować o przyszłych
konfliktach międzynarodowych. Ich źródłem staną się różnice kulturowe, wynikające z
podziałów religijnych, nastąpi zatem konfrontacja kultur.
3.
Z. Brzeziński – geopolitykę przedstawia jako „grę sił”, ścieranie się wpływów
mocarstw.
Te informacje są z Kompendium wiedzy o geografii politycznej i geopolityce Wydawnictwo Naukowe
PWN
A te informacje z Internetu ale nie z wikipedii ☺
Ojcowie geopolityki
Do badaczy, którzy stworzyli fundamenty geopolityki i których określa się trafnie
mianem jej ojców, zaliczanych jest pięciu geopolityków: Rudolf Kjellen,
Fryderyk Ratzel, Alfred Mahan, John Halford Mackinder oraz Karol
Haushofer
KONCEPCJA HEARTLANDU
1904 – koncepcja J.H Mackinder
•
podzielił świat na kilka części
•
uważał, że Europa, Azja i Afryka tworzą tzw. wyspę świata i stanowią pewną całość,
oblane są dookoła morzami, są wielką wyspą
•
zewnętrzny pas wyspiarski otaczał pierścieniem wyspę świata, ciągnął się przez
Afrykę Pd, Wlk. Brytanię, obie Ameryki po Australię, Oceanię i Japonię.
•
„wyspa świata” nie jest jednolita. Heartland serce lądu
•
Heartland Rosja, Zachodnie Chiny, Mongolia, Afganistan
•
Wyróżnia się wewnętrzny pas wybrzeży obszary wybrzeża Europy i Azji
•
Kluczowym obszarem świata jest Heartland, ten kto panuje w Heartlandzie panuje nad
ś
wiatem
•
Heartland to obszar, który posiadał wiele surowców, tereny rolnicze, łatwo się z niego
„rozlewać” we wszystkich kierunkach tego obszaru rozlało się imperium Dżyngis-Chana
•
Kto panuje w Europie Wschodniej ten panuje w Heartlandzie, a kto panuje w wyspie
ś
wiata ten panuje w świecie
KONCEPCJA SPYKEMANA
Spykeman Holender, studiował w USA, koncepcja powstała w 1944 roku i dotyczyła polityki
ś
wiatowej po II wojnie światowej
•
totalna krytyka koncepcji Mackinderanie rozwinęła się kolej, mocarstwa powstałe
w Heartlandzie trwały krótko
•
najważniejsze są obszary brzegowe kontynentu Euro-Azjatyckiego Rimland
•
kto kontroluje obszary kresowe ten kontroluje wyspę świata, a kto kontroluje wyspę
ś
wiata – kontroluje świat
KONCEPCJA ALFREDA MOHANA
•
łączył w swej koncepcji teorię i praktykę (był wiele lat w marynarce USA)
•
napisał książkę o budowie potęgi morskiej UK, która dała jej panowanie nad światem
(„Nad Koroną słońce nigdy nie zachodzi”)
•
istnieje 6 czynników wpływających na potęgę państwa i jego znaczenie w świecie:
- terytorium: rozciągłość, długość linii brzegowej, dostęp do morza, budowa linii
brzegowej.
- ukształtowanie powierzchni
- potencjał demograficzny państwa
- charakter narodowy ludności
- sposób rządzenia państwem
- posiadanie silnej floty stanowi o potędze i roli państwa
•
zafascynowany był potęgą UK, uważał, że era potęgi angielskiej zbliża się ku
upadkowi UK jest krajem zbyt mało licznym, spadkobiercą Anglii mają być USA
•
postulował o realizację przez USA trzech celów:
1.
Kontrola nad Morzem Karaibskim Karaiby to „miękkie podbrzusze” USA
2.
Znalezienie połączenia między Wschodnim i Zachodnim wybrzeżem do tej
pory opływano albo Amerykę Pd, albo Amerykę Płn. budowa kanału (Kanał
Panamski)
3.
Opanowanie Hawajów niezatapialne lotniskowce USA na Pacyfiku
Cele te zostały szybko zrealizowane przez USA
1.
Koncepcja Neumanna:
•
państwo kształtne, zwarte, regularne
•
Niemcy, Królestwo Polskie, Zachodnia Ukraina, Austrowęgry aż do Półwyspu
Bałkańskiego.
•
Taki twór, który zdolny jest podjąć walkę z Francją i Rosją
•
Teren z dostępem do mórz północnych i południowych
•
Obszar posiadający bogactwa mineralne i rolnicze
•
Niemcy uważają, ze są narodem najwyżej zorganizowanym, mają predyspozycje by
tworzyć wielkie rzeczy
KONCEPCJE GEOGRAFII POLITYCZNEJ, CZYLI CO CZEKA ŚWIAT PO UPADKU
SYSTEMU DWUBIEGUNOWEGO.
1.
Koncepcja Huntingtona
•
w 1993 r. opublikował w Foreign Affairs „Zderzenie cywilizacji”
•
na świecie skończy się czas rywalizacji systemów politycznych, ekonomicznych,
ideowych
•
ś
wiat czeka zderzenie cywilizacji
Pięć przesłanek zderzenia cywilizacji:
1.
Różnice pomiędzy cywilizacjami są zasadnicze i niezmienne
2.
Postęp techniczny i współczesna technika zmniejszyły wagę odległości
3.
Cywilizacja zachodnia przez wiele lat zdawała się być uniwersalna, stawała się o
wiele mniej atrakcyjna
4.
Różnice kulturowe i religijne, które stanowią o cywilizacji ą o wiele głębsze i bardziej
zakorzenione niż polityczne i ekonomiczne
5.
Powrót sacrum stanowi element spójności o dużo większej wadze niż dotychczas
2.
Koncepcja Zbigniewa Brzezińskiego
•
w latach 1977-1980 był sekretarzem ds. bezpieczeństwa narodowego USA
•
zderzenie teorii z praktyką
•
głosił wyjątkowość USA
•
USA to Głowna potęga wojskowa współczesnego świata
•
Na płaszczyźnie ekonomicznej USA to lokomotywa napędzająca rozwój ekonomiczny
ś
wiata
•
USA są także mocarstwem w sferze technicznej
•
Płaszczyzna kulturowa żadne z państw tak nie przeważało na płaszczyźnie
kulturowej, uniwersalizacja, makdonaldyzacja świata
•
W historii mocarstwa powstawały i upadały i to wg. niego stanie się też z USA
- należy ten upadek odsunąć jak najdalej w czasie
•
Zagadnieniem kluczowym dla polityki USA jest Eurazja jako główne trofeum
geopolityczne.
Eurazja:
- To 75% ludności świata, 75% zasobów surowcowych, 60% światowego produkty brutto
- To sześć najbardziej rozwiniętych państw (oprócz USA)
- To sześć państw przeznaczających najwięcej na zbrojenia (oprócz USA), wszystkie posiadają
legalnie broń jądrową
- Tu znajdują się wszystkie państwa, które mogą zagrozić gospodarczemu i politycznemu prymatowi
USA
- To szachownica, na której rozgrywa się decydująca walka o hegemonię
PODSUMOWANIE KONCEPCJI BRZEZIŃSKIEGO:
Brzeziński bardzo ostro krytykuje „politykę agresywnego imperializmu” Busha, jest zwolennikiem
„dobrotliwego hegemonizmu”
I TU KOLEJNE INFORMACJE Z INTERNETU ROZSZERZJĄCE INFORMACJE Z
KSIĄŻKI
Koncepcje pot
ę
gi l
ą
dowej Karla Haushofera.
Karl Haushofer, główny przedstawiciel niemieckiej geopolityki, chciał w przestrzeni
ż
yciowej
Niemców widzie
ć
„misterium" i spełnienie niemieckich nadziei. „Szukajmy zakorzenienia,
wyrównania osadnictwa i odrzucajmy mieszanie ras". W wieloprzestrzennej frazeologii tych
czasów wyst
ę
powała swoista mieszanina my
ś
lenia volkistowskiego i idealistycznego, znajdo-
wał wyraz mistycyzm ziemi oraz realny rasizm. Wyra
ż
ała si
ę
w niej zarówno mistyfikacja
ziemi
narodowej,
jak
i kultury agrarnej. Przemysł i industrializacj
ę
traktował bowiem Haushofer jako grzeszny
przypadek
kultury.
Zdecydowanie
odrzucał
bur
ż
uazyjno-kapitalistyczn
ą
formacj
ę
i niemoralne zniewolenie ludzi przez kapitał. Temu niemoralnemu
ś
wiatu kapitalizmu
przeciwstawiał usprawiedliwiony ład militarny.
Teorie pot
ę
gi kontynentalnej zakładaj
ą
przewag
ę
ziemi nad morzem, to znaczy przewag
ę
pa
ń
stw, które s
ą
w stanie opanowa
ć
euroazjatyck
ą
mas
ę
kontynentaln
ą
, nad pot
ę
gami
morskimi zarówno peryferyjnymi (Europa i Japonia), jak i zewn
ę
trznymi (Stany
Zjednoczone).
Ju
ż
w latach poprzedzaj
ą
cych wybuch I wojny
ś
wiatowej generał Karl Haushofer popierał
konieczno
ść
poszukiwania przez Niemcy porozumienia z Rosj
ą
i Japoni
ą
, aby obali
ć
monopol morski i kolonialny mocarstw anglosaskich.
Według Haushofera
ś
wiat miałby zosta
ć
zorganizowany na nowo w panregiony biegn
ą
ce
południkowo – z północy na południe – i charakteryzuj
ą
ce si
ę
wła
ś
ciw
ą
równowag
ą
„manometrów” politycznych, gospodarczych, kulturalnych itp. Takie przekształcenie, któremu
na drodze stałyby mocarstwa anglosaskie, musiałoby zosta
ć
zrealizowane w porozumieniu z
Rosj
ą
. Jedynie je
ś
li Rosja nie zostałaby przekonana w – w drodze dyplomatycznej – do
wsparcia planu niemieckiego, nale
ż
ałoby pokona
ć
j
ą
i narzuci
ć
jej pokój. W ka
ż
dym razie
niezb
ę
dne było zniszczenie imperium brytyjskiego.
W wersji z 1941 r. wyst
ę
puj
ą
4 panregiony:
-
Pan-Europa – obejmuj
ą
ca równie
ż
Basen Morza
Ś
ródziemnego, Afryk
ę
i Bliski
Wschód a
ż
do Zatoki Perskiej;
-
Pan-Ameryka – składaj
ą
ca si
ę
z obu Ameryk;
-
Pan-Rosja – która nie jest dosłownie wzmiankowana w 1941 r., podczas gdy w
wersjach wcze
ś
niejszych rozci
ą
gała si
ę
na południe zajmuj
ą
c Indie;
-
Pan-Pacyfika
–
pod
hegemoni
ą
japo
ń
sk
ą
obejmowała
Chiny,
Indonezj
ę
i Australi
ę
.
Kraje
ś
ródziemnomorskie posiadałyby pewn
ą
autonomi
ę
w ramach Pan-Europy
i byłyby zdominowane przez Włochy.
Problem dla Wielkiej Brytanii nie jest problem kontrpot
ę
gi morskiej tylko pot
ę
gi l
ą
dowej.
Walk
ę
o hegemoni
ę
ś
wiatow
ą
głównie rozgrywały pot
ę
gi l
ą
dowe i morskie. Konflikt powstaje
gdy pot
ę
ga l
ą
dowa lub morska zaczyna dominowa
ć
.
Strona, która złamie monopol tzn. stworzy obok np. pot
ę
gi l
ą
dowej, pot
ę
g
ę
morsk
ą
, ma
ogromn
ą
szans
ę
wygra
ć
konflikt i zdoby
ć
hegemoni
ę
nad
ś
wiatem.
Sir Halford Mackinder (1861 – 1947) był najsłynniejszym zwolennikiem teorii kontynentalnej.
Centralnym punktem jego my
ś
lenia było istnienie strefy – pierwotnie nazwanej pivot area
(sworze
ń
ś
wiata), a nast
ę
pnie okre
ś
lonej terminem heartland (serce kontynentu) –
geograficzna Europa Wschodnia – której kontrola gwarantowałaby panowanie nad mas
ą
kontynentaln
ą
, a w konsekwencji nad
ś
wiatem.
W 1904 r. uwa
ż
ał za bardziej niebezpieczn
ą
Rosj
ę
. Aby utrzyma
ć
równowag
ę
na
kontynencie i zagwarantowa
ć
tym samym mocarstwom morskim przewag
ę
nad reszt
ą
ś
wiata, stał
ą
w my
ś
leniu Mackindera jest rozdzielenie Niemiec od Rosji. Aby zatrzyma
ć
panowanie i rozwój Rosjan nale
ż
y zdoby
ć
panowanie nad obszarami brzegowymi (Europ
ą
i
Arabi
ą
).
W pierwotnej wersji teorii opracowanej w 1904 r. tez
ą
jest,
ż
e historia zawsze była
i
b
ę
dzie
zdominowana
przez
konflikt
pomi
ę
dzy
mocarstwami
kontynentalnymi
i morskimi. Według niej pot
ę
ga kontynentalna zrodziła si
ę
w sercu Eurazji, w strefie poj
ę
tej
mi
ę
dzy Azj
ą
Ś
rodkow
ą
i Oceanem Arktycznym, która stanowiła sworze
ń
historii. Była ona
gigantyczn
ą
naturaln
ą
fortec
ą
, niedost
ę
pn
ą
dla pot
ę
gi morskiej, z której wyruszały
promieni
ś
cie – do ko
ń
ca XVI w. – kolejne inwazje w kierunku „wewn
ę
trznego półksi
ęż
yca”
(inner crescent), to znaczy w stron
ę
Chin, Indii, Bliskiego Wschodu i Europy. Po odkryciu
Ameryki, pa
ń
stwa inner crescent zaj
ę
ły „półksi
ęż
yc zewn
ę
trzny” (outer crescent), to znaczy
Ameryk
ę
,
Afryk
ę
subsaharyjsk
ą
i Australi
ę
, odwracaj
ą
c dotychczasowy układ sił i ustanawiaj
ą
c tym samym przewag
ę
mocarstw morskich nad kontynentalnymi.
W 1919 r. Mackinder opracował koncepcj
ę
mi
ę
dzymorza – imperium Euroazjatyckie nie
mo
ż
e zdoby
ć
Europy
Ś
rodkowej. Nale
ż
y odgrodzi
ć
Niemcy od Rosjan – bo nie wolno
dopu
ś
ci
ć
do ich sojuszu.
Po I wojnie
ś
wiatowej Mackinder przemianowuj
ą
c sworze
ń
ś
wiata na heartland
i przesuwaj
ą
c je na zachód tak,
ż
e obj
ę
ło cał
ą
Europ
ę
Ś
rodkowo-Wschodni
ą
, a
ż
do linii Łaba
– Adriatyk. Serce
ś
wiata oznaczało pozycj
ę
strategiczn
ą
dla panowania nad „wysp
ą
ś
wiata”,
któr
ą
tworzyły Azja, Europa i Afryka. Kto rz
ą
dzi „sercem kontynentu” panuje nad „wysp
ą
ś
wiata”, kto panuje nad
ś
wiatow
ą
wysp
ą
panuje nad
ś
wiatem. Głównym przeciwnikiem
pozostawały Niemcy, tym bardziej,
ż
e Rosja na długo pozostałaby wył
ą
czona z
ż
ycia
politycznego w wyniku rewolucji.
W 1943 r. Mackinder dokonał korekty twierdz
ą
c,
ż
e jest mo
ż
liwy ograniczony sojusz USA –
Rosja pod warunkiem,
ż
e Rosjanie nie wyjd
ą
na obszary brzegowe – czyli poza swoj
ą
stref
ę
wpływów. Je
ż
eli wyjd
ą
nale
ż
y obsadzi
ć
Europ
ę
i Daleki Wschód.
Tak jak kolej zwi
ę
kszyła w przeszło
ś
ci zdolno
ść
przemieszczania sił wewn
ą
trz mocarstwa
kontynentalnego, przyznaj
ą
c mu tym samym przewag
ę
nad marynarkami pot
ę
g morskich
zmuszonych do operowania na liniach zewn
ę
trznych, tak siły powietrzne mogły obecnie
przyzna
ć
mocarstwu kontynentalnemu zdolno
ść
uderzenia na przyczółki stworzone na
peryferiach, bez obawy zniszczenia baz lotniczych przez mocarstwa morskie. W tym
wypadku heartland zostało cofni
ę
te znacznie na wschód, tak
ż
e jego najdalszy zachodni
pokrywał si
ę
z grubsza z lini
ą
Leningrad – Moskwa – Stalingrad. Zasadnicze znaczenie
Mackinder przyznawał za
ś
„
ś
rodkowemu oceanowi”, to znaczy Północnemu Atlantykowi,
czyli punktowi styku mi
ę
dzy Stanami Zjednoczonymi, Wielk
ą
Brytani
ą
i kontynentem
europejskim.
Mocarstwo
morskie
i mocarstwo kontynentalne półkuli północnej, a zatem Stany Zjednoczone i Zwi
ą
zek
Radziecki, miałyby pozosta
ć
sojusznikami, aby równowa
ż
y
ć
rosn
ą
c
ą
wag
ę
Chin
i Indii, prze
ż
ywaj
ą
cych gwałtowny wzrost demograficzny oraz aby gwarantowa
ć
pokój
ś
wiatowy.
Kontradmirał Alfred Thayer Mahan (1840 – 1914) – jego analizy dotycz
ą
pot
ę
gi morskiej,
rozumianej jako zagadnienie pochodz
ą
ce od marynarki wojennej, od zdolno
ś
ci projekcji
l
ą
dowej sił morskich i desantowych, od posiadania strategicznych baz morskich, od
ukształtowania linii brzegowej, od jej zaplecza l
ą
dowego i od znaczenia transportu morskiego
dla gospodarki kraju. Według Mahana oceany s
ą
„wielk
ą
arteri
ą
”, która stanowiła zawsze
fundamentalny czynnik historii, zwa
ż
ywszy,
ż
e koszt transportu morskiego był zawsze ni
ż
szy
od kosztu transportu l
ą
dowego.
Koncepcja Mahana – dane pa
ń
stwo mo
ż
e by
ć
pot
ę
g
ą
tylko wtedy, kiedy posiada pot
ę
g
ę
morsk
ą
a na l
ą
dzie zachowuje równowag
ę
sił (2 power standard). Uwa
ż
ał,
ż
e ewentualny
konflikt rozegra si
ę
pomi
ę
dzy Brytyjczykami a Rosjanami.
Wyró
ż
nił 6 czynników pot
ę
gi morskiej:
-
poło
ż
enie geograficzne;
-
fizyczne ukształtowania (rodzaj wybrze
ż
a);
-
długo
ść
linii brzegowej;
-
liczba ludno
ś
ci (demografia);
-
charakter narodu;
-
sposób rz
ą
dzenia.
Przezwyci
ęż
aj
ą
c tendencje do zaniedbywania pot
ę
gi morskiej, Stany Zjednoczone powinny
rozci
ą
gn
ąć
si
ę
na
dwa
oceany,
zdobywaj
ą
c
kontrol
ę
nad
Filipinami
i Hawajami – na Pacyfiku, oraz nad Kub
ą
– na Atlantyku, ta ostatnia słu
ż
yłaby szczególnie
uzyskaniu panowania nad wej
ś
ciem do Kanału Panamskiego, stanowi
ą
c geostrategiczny
fundament dla bezpiecze
ń
stwa oraz dla geostrategicznego poł
ą
czenia wybrze
ż
a
wschodniego i zachodniego USA.
Mahan stwierdza ponad to,
ż
e półkula północna, której granice wyznaczaj
ą
kanały Sueski i
Panamski, stanowi o
ś
rodek władzy
ś
wiatowej. Centrum euroazjatyckiej masy kontynentalnej,
które nie podlega wpływom pot
ę
gi morskiej, byłoby pozbawione znaczenia dla władzy
ś
wiatowej. Natomiast pas Azji – biegn
ą
cy pomi
ę
dzy 30. i 40. równole
ż
nikiem – wyznaczałby
region konfliktowy, a jednocze
ś
nie stref
ę
rozdzielenia pomi
ę
dzy rosyjsk
ą
pot
ę
g
ą
kontynentaln
ą
a brytyjsk
ą
pot
ę
g
ą
morsk
ą
. Przewidywał ponad to uzyskanie panowania nad
ś
wiatem przez sojusz pomi
ę
dzy Stanami Zjednoczonymi i Wielk
ą
Brytani
ą
oraz koalicj
ę
dwóch pa
ń
stw anglosaskich z Niemcami i Japoni
ą
dla powstrzymania bloku rosyjsko-
chi
ń
skiego.
Brytyjczyk Julian Corbett (1854 – 1922) uwa
ż
ał,
ż
e strategia morska nie jest niezale
ż
na,
lecz podlega strategii ogólnej. Był zwolennikiem tak zwanej projekcji pot
ę
gi morskiej w
l
ą
dow
ą
. Czynnikiem rozstrzygaj
ą
cym jest konflikt l
ą
dowy. Flota słu
ż
y jako narz
ę
dzie wielkiej
armii l
ą
dowej. Nale
ż
y zbudowa
ć
armi
ę
ekspedycyjn
ą
. Centraln
ą
tez
ą
stwierdzenia Corbetta
było stwierdzenie,
ż
e konflikt nie mo
ż
e by
ć
rozstrzygni
ę
ty jedynie za pomoc
ą
sił morskich. O
ile nie mo
ż
e sama wygra
ć
wojny, pot
ę
ga morska pozwala jednak na osi
ą
gni
ę
cie zwyci
ę
stwa,
zmuszaj
ą
c kontynentalnego przeciwnika do znacznego rozproszenia sił dla ochrony jego
wybrze
ż
a, umo
ż
liwiaj
ą
cego pot
ę
dze morskiej przerzucenie jej sił na l
ą
d.
Nicolas J. Spykman – twórca teorii pot
ę
gi półwyspowej – uwa
ż
ał,
ż
e nie serce kontynentu
hearland, lecz jego obrze
ż
e – rimmland, pas półwyspowy i wyspowy, który otacza
euroazjatyck
ą
mas
ę
kontynentaln
ą
, stanowi o
ś
rodek nap
ę
dowy dla konfliktów i
najpowa
ż
niejsze
zagro
ż
enie
dla
pokoju
ś
wiatowego.
Utrzymanie
pokoju,
które
uwzgl
ę
dniałoby jednocze
ś
nie interesy narodowe USA, zakładałoby zatem uzyskanie
niezb
ę
dnej kontroli nad tym regionem. Jego zjednoczenie byłoby katastrofalne dla interesów
Stanów Zjednoczonych, z tego wzgl
ę
du priorytetem geopolityki ameryka
ń
skiej miało by
ć
zapobie
ż
enie takiemu zjednoczeniu, zarówno poprzez utrzymanie baz wojskowych w
Europie i na Dalekim Wschodzie, jak i przez utrzymanie dobrych stosunków ze Zwi
ą
zkiem
Radzieckim, „naturalnym” sojusznikiem Waszyngtonu w zapobie
ż
eniu agregacji obrze
ż
y.
Taki mo
ż
liwy sojusz rosyjsko-ameryka
ń
ski miałby jednak granice: Moskwa nie powinna
rozci
ą
ga
ć
swego panowania terytorialnego lub hegemoni na rimmland. Wówczas bowiem
Stany Zjednoczone byłyby zmuszone – sprzymierzaj
ą
c si
ę
z Europ
ą
Zachodni
ą
i Dalekim
Wschodem – do interwencji w celu uniemo
ż
liwienia okupacji obrze
ż
y. Formuła
zaproponowana przez Spykmana była odwróceniem teorii Mackindera: „kto panuje nad
obrze
ż
ami kontynentu, panuje nad Eurazj
ą
; kto panuje nad Eurazj
ą
panuje nad losami
ś
wiata.
Aleksander Seversky jest zwiastunem wojny termoj
ą
drowej. Czynnikiem decyduj
ą
cym o
zwyci
ę
stwie w konflikcie jest lotnictwo. Wojna polega na tym,
ż
e przeciwnika mo
ż
na
wybombardowa
ć
. Rozwin
ą
ł teori
ę
dwóch pot
ę
g. Je
ż
eli amerykanie opanuj
ą
Ural i w prawo –
wygraj
ą
, albo je
ż
eli Rosjanie opanuj
ą
wschodnie wybrze
ż
e USA – to oni wygraj
ą
. Głównym
teatrem działa
ń
wojennych b
ę
dzie Arktyka – morze Arktyczne – biegun północny.
De Seversky dzielił
ś
wiat na dwa wielkie kr
ę
gi, których centrami były serca przemysłowe
USA i ZSRR, a ich zasi
ę
g równał si
ę
promieniowi ra
ż
enia ówczesnych bombowców
strategicznych. Stany Zjednoczone panowały nad półkul
ą
zachodni
ą
; Zwi
ą
zek Radziecki nad
Eurazj
ą
; obydwa pa
ń
stwa posiadały analogiczny poziom siły skoncentrowany w północnych
regionach Ameryki i Eurazji. Taka sytuacja utrudniałaby Stanom Zjednoczonym tworzenie
baz lotniczych za granic
ą
, gdy
ż
do ich obrany byłyby konieczne du
ż
e nakłady ludzkie i
finansowe.
Saul B. Cohen (koncepcja geopolityki regionalnej) – poddał totalnej krytyce teorie
Spykmana i Mackindera. Zwracał uwag
ę
,
ż
e
ś
wiat podzielony jest na regiony
geostrategiczne i regiony geopolityczne.
Dwa regiony geostrategiczne to:
-
morski
ś
wiat handlowy – ameryka
ń
ski;
-
kontynentalny
ś
wiat eurazjatycki – strefa wpływu Zwi
ą
zku Radzieckiego.
Wyró
ż
niał ponadto jeszcze trzeci autonomiczny miniregion geostrategiczny, który tworzy
Półwysep Indyjski, znajduj
ą
cy si
ę
poza polem rywalizacji obu bloków.
Regiony geostrategiczne dziel
ą
si
ę
na mniejsze regiony geopolityczne.
Dla
ś
wiata morskiego s
ą
nimi:
-
region anglo-ameryka
ń
ski i karaibski;
-
Europa morska wł
ą
cznie z Maghrebem (Europa Zachodnia + Zachodnia Afryka
Północna);
-
Ameryka Południowa;
-
Afryka subsaharyjska;
-
Oceania, w skład której wchodz
ą
Japonia i Korea Południowa.
Ś
wiat kontynentalny składa si
ę
z dwóch regionów:
-
heartland, który obejmuje tak
ż
e Europ
ę
Wschodni
ą
;
-
chi
ń
ska Azja Wschodnia.
Pomi
ę
dzy dwoma regionami geostrategicznymi istniej
ą
„strefy p
ę
kni
ę
cia” na Bliskim
Wschodzie i Azji Południowo-Wschodniej, które nie posiadaj
ą
wspólnych czynników
integruj
ą
cych, niezb
ę
dnych dla stabilno
ś
ci i spójno
ś
ci. Takie strefy s
ą
miejscem konfliktów,
które zachowuj
ą
jednak charakter lokalny.
Dla Stanów Zjednoczonych korzystne byłoby promowanie wzmocnienia, autonomii
i integracji zarówno Europy, jak i azjatyckiego Wschodu. Szczególnie nie powinny one
przeciwstawia
ć
si
ę
zjednoczeniu Europy i dozbrojeniu Japonii. Kiedy bowiem dokonałyby si
ę
te dwa procesy, zacz
ą
łby stopniowo kształtowa
ć
si
ę
ś
wiat wielobiegunowy, który
charakteryzowałby si
ę
równowag
ą
du
ż
o stabilniejsz
ą
i mniej niebezpieczn
ą
ni
ż
w
ś
wiecie
dwubiegunowym.
Samuel Huntington –
ś
wiat wcale nie d
ąż
y do zjednoczenia (internacjonalizacji). Polityka
b
ę
dzie wielobiegunowa i b
ę
dzie miała charakter rywalizacji mi
ę
dzy cywilizacjami.
Wyró
ż
nił 8 cywilizacji:
-
Chi
ń
sk
ą
;
-
Japo
ń
sk
ą
;
-
Zachodni
ą
(USA + Europa);
-
Latynoameryka
ń
sk
ą
;
-
Afryka
ń
sk
ą
;
-
Prawosławn
ą
;
-
Islamsk
ą
.
Podstawowym wyznacznikiem cywilizacji jest przynale
ż
no
ść
do danego bloku religijnego.
Główny konflikt b
ę
dzie mi
ę
dzy Zachodem a Islamem i Chinami, które mog
ą
zjednoczy
ć
si
ę
przeciwko Zachodowi. Postuluje fakt,
ż
eby Zachód ograniczył swoj
ą
obecno
ść
militarn
ą
i
polityczn
ą
, gdy
ż
mo
ż
e to doprowadzi
ć
do wybuchu wojny. Dysproporcje potencjałów mi
ę
dzy
Zachodem a Azj
ą
zmniejszaj
ą
si
ę
.
Prawdopodobie
ń
stwo sojuszu mi
ę
dzy cywilizacj
ą
konfucja
ń
sk
ą
a islamsk
ą
mo
ż
e ilustrowa
ć
cało
ść
chi
ń
skich dostaw broni do krajów muzułma
ń
skich. Lecz jeszcze silniejszym
uzasadnieniem owej tezy jest wi
ę
ksza mo
ż
liwo
ść
pogodzenia chi
ń
skiego modelu rozwoju z
warto
ś
ciami cywilizacji islamskiej (
ś
wiadcz
ą
o tym sukcesy ekonomiczne Indonezji i Malezji)
oraz – przede wszystkim – fakt,
ż
e Chiny nie staraj
ą
si
ę
w kontaktach z innymi cywilizacjami
narzuca
ć
im własnych warto
ś
ci co natomiast stara si
ę
robi
ć
Zachód.
Huntington zakłada takie zderzenie na podstawie 5 przesłanek:
-
ró
ż
nice mi
ę
dzy cywilizacjami s
ą
zasadnicze i niezmienne. Jego zdaniem to wła
ś
nie
cywilizacje s
ą
główn
ą
przyczyn
ą
konfliktów, które w przyszło
ś
ci ulegn
ą
intensyfikacji,
poniewa
ż
opanowane przez Zachód
ś
rodki masowego przekazu daj
ą
obra
ź
liwy dla
biedaków (kraje Trzeciego
Ś
wiata) obraz zachodniego bogactwa oraz propaguj
ą
przeciwne ich kulturom warto
ś
ci, postrzegane jako narz
ę
dzie kolonizacji i manipulacji;
-
technologia zmniejszyła wag
ę
odległo
ś
ci, jako elementu separuj
ą
cego, a tym samym
utrudniła współ
ż
ycie ró
ż
nych cywilizacji;
-
„odwet Boga” stanowi element spójno
ś
ci o du
ż
o wi
ę
kszej wadze politycznej ni
ż
dotychczas, zast
ę
puj
ą
c w pewnym sensie
ś
wiadomo
ść
narodu;
-
Zachód stał si
ę
o wiele mniej atrakcyjny i elity polityczne reszty
ś
wiata zaczynaj
ą
szuka
ć
swoich własnych korzeni, co jest tak
ż
e reakcj
ą
na masow
ą
kultur
ę
ameryka
ń
sk
ą
rozpropagowan
ą
na cały
ś
wiat dzi
ę
ki całkowitemu opanowaniu mediów
przez Stany Zjednoczone;
-
ró
ż
nice kulturowe i religijne s
ą
o wiele gł
ę
bsze i bardziej zakorzenione w naturze
ludzkiej ni
ż
polityczne i ekonomiczne. To
ż
samo
ść
religijna jest silniejsza od to
ż
samo
ś
ci
etnicznej.
Zbigniew Brzezi
ń
ski – (ostatnie supermocarstwo, imperium dobra, pax americana)
amerykanie musz
ą
prowadzi
ć
tak
ą
polityk
ę
aby zbudowa
ć
federalizm
ś
wiatowy, aby
ś
wiat
zjednoczył si
ę
. Gospodarka + wojsko zostan
ą
podporz
ą
dkowane np. ONZ lub jej nast
ę
pcy.
Niedopuszczenie aby na wyspie
ś
wiata powstał hegemon.
Podstawowe problemy
ś
wiata b
ę
d
ą
si
ę
tworzyły na obszarze od Turcji a
ż
po Chiny
(eurazjatyckie Bałkany).
Zbigniew Brzezi
ń
ski zwraca uwag
ę
,
ż
e wojna mi
ę
dzy pa
ń
stwami z 3 fali jest niemo
ż
liwa,
mo
ż
emy natomiast mówi
ć
o konflikcie geoekonomicznym (np. USA – Europa).
Wojn
ę
mo
ż
e prowadzi
ć
pa
ń
stwo biedne lub pa
ń
stwo bogate – na terytorium pa
ń
stwa
biednego.
Eugeniusz Romer (1871 – 1954) – ojciec polskiej geopolityki – swoje pogl
ą
dy wyło
ż
ył w
pracy „Ziemia i Pa
ń
stwo”. Romer nazwał fizjograficzn
ą
Polsk
ę
pomostem mi
ę
dzy dwoma
morzami, a jej indywidualno
ść
polityczn
ą
widział w jednocz
ą
cych j
ą
naturalnych w
ę
złach
komunikacyjnych. Nie zgadza si
ę
z koncepcj
ą
Nałkowskiego,
ż
e Polska jest krajem
przej
ś
ciowym, przedmurzem Zachodu ku Wschodowi i bram
ą
Wschodu ku Zachodowi.
Zauwa
ż
a,
ż
e struktura l
ą
du Europy wskazuje na podział północ-południe. Badania struktury
l
ą
du europejskiego doprowadziły go do wniosku,
ż
e Europa dzieli si
ę
na 4 cz
ęś
ci:
−
Wyspy Brytyjskie ze Skandynawi
ą
i Finlandi
ą
;
−
obszary ni
ż
owe od Atlantyku po Ural;
−
pas gór
ś
rednich od Atlantyku po Wisł
ę
;
−
Europa medytera
ń
ska, rozci
ą
gaj
ą
ca si
ę
ku północy po wie
ń
ce gór ła
ń
cuchowych.
Jako pierwszy w Polsce zauwa
ż
ył geostrategiczn
ą
rol
ę
rzek. Przypisywał im rol
ę
rozstrzygaj
ą
c
ą
o kierunkach i rozmiarach ekspansji pa
ń
stwa. Zwracał uwag
ę
na wzajemn
ą
współzale
ż
no
ść
sieci wodnej z rze
ź
b
ą
ziem polskich, co doprowadziło do wykształcenia
równole
ż
nikowej strefowo
ś
ci terytorialnej Polski:
−
I pas, to szeroka kraina wielkich dolin z kolebk
ą
j
ą
drem Polski, Wielkopolsk
ą
Kujawami i Mazowszem;
−
II pas podgórski w obr
ę
bie wy
ż
yn, wzniesionych po lewym brzegu górnej Wisły, a
ci
ą
gn
ą
cy si
ę
po Sudety i Karpaty, to
Ś
l
ą
sk i Małopolska, a w ich przedłu
ż
eniu Ru
ś
Czerwon
ą
;
−
III pas zwany pomorskim z Pomorzem i Prusami.
Zauwa
ż
a Romer jeszcze jedn
ą
cech
ę
charakterystyczna rozczłonkowania terytorialnego
Polski; mianowicie w naszej historii główne linie wodne zawsze były osi
ą
owych członków
organizmu, nigdy granic
ą
nawet podczas rozbicia dzielnicowego. Zwraca uwag
ę
na
geostrategiczn
ą
rol
ę
basenu Wisły, którego posiadanie daje mo
ż
liwo
ść
ekspansji w kierunku
wschodnim. Natomiast za kres ekspansji wschodniej uwa
ż
a D
ź
win
ę
, gdy
ż
posiada ona słabo
rozwini
ę
t
ą
sie
ć
dopływów przez co posiada charakter rzeki granicznej.
O potrzebie odzyskania Gda
ń
ska i dost
ę
pu do Morza Bałtyckiego, przypomina według niego
bieg Wisły w kierunku północnym. Przez ten fakt Polska jest stale zro
ś
ni
ę
ta z Bałtykiem.
Natomiast rzeka Odra, która nie posiada
ż
adnego dopływu z lewej strony, ma charakter rzeki
granicznej. Zmiany graniczne na zachodzie Polski po II wojnie
ś
wiatowej przyj
ą
ł Romer z
zadowoleniem.
W rozwoju stosunków geopolitycznych na
ś
wiecie zauwa
ż
a on szereg sprzeczno
ś
ci. Z jednej
strony zwracał on uwag
ę
na wi
ę
ksz
ą
europeizacj
ę
kulturaln
ą
, a z drugiej strony zauwa
ż
ał
polityczne rozczłonkowanie. Sytuacje taka spowodowała powstanie nowego tworu, tzw.
Cywilizacji ameryka
ń
skich europeidów.
Przewidywał one w przyszło
ś
ci zwi
ę
kszenie roli Stanów Zjednoczonych w
ś
wiatowej polityce.
„Kraj Najwi
ę
kszych Liczb” – to wg Romera Ameryka ju
ż
przed II wojn
ą
ś
wiatow
ą
. „Wola
ż
ycia
z ziemi i z
ż
ycia si
ę
z t
ą
ziemi
ą
” – to wg Romera było gwarantem sukcesu.
W swoich rozwa
ż
aniach wysoce kontrowersyjnie wypowiadał si
ę
on na temat Rosji, któr
ą
wył
ą
czał spoza cywilizacji europejskiej. Natomiast geopolityk
ę
Azji opierał na dominacji
dwóch podmiotów: Rosji i Chin. Ekspansj
ę
chi
ń
sk
ą
tłumaczy szczególna rol
ą
wielkich rzek
chi
ń
skich Huang-ho i Jangcy, których dopływy doprowadziły Chi
ń
czyków w gł
ą
b Tybetu.
Bezpiecze
ń
stwo Polski uzale
ż
nia on od stosunków polityki do geografii.