5 Koncepcje geopolityki id 4021 Nieznany

background image

5. Koncepcje geopolityki

Klasyczne koncepcje geopolityki:

1.

Pierwsza teoria geopolityczna została opracowana przez F. Ratzla (1844 – 1904) pod

koniec XIX wieku a później rozwinięta w pracach R. Kjellena. Jest to tzw. „teoria państwa

organicznego” – państwo było postrzegane jako organizm żyjący, który dla swojego wzrostu

potrzebuje odpowiednio dużo przestrzeni życiowej. Młode i prężnie demograficznie oraz

gospodarczo państwa muszą prowadzić politykę ekspansji terytorialnej zapewniając im

niezbędną do rozwoju przestrzeń życiową.

2.

Na przelomie XIX i XX wieku pojawiła się koncepcja A. Mahana, który widział

geopolityczną wyższość w „siłach kontrolujących morza i oceany” poglądy te zostały

wprowadzone w życie przez Stany Zjednoczone głównie za czasów prezydenta Roosevelta.

Ameryka zerwała z polityką izolacjonizmu na przełomie XIX i XX wieku (czego wyrazem

było przystąpienie tego kraju do wojny przeciwko Hiszpanii oraz do I wojny światowej),

rozpoczynając proces budowy imperium i przemiany w mocarstwo światowe.

3.

H.J. Mackinder w 1904 r. opracował swoją koncepcję „bilansu geopolitycznego”

ś

wiata, według której świat dzieli się na 4 podstawowe strefy geopolityczne:

Serce lądu, oś świata (Heartland)

Wewnętrzny półokrąg peryferyjny, wewnętrzna strefa brzegowa, półksiężyc

Zewnętrzny półokrąg peryferyjny, zewnętrzna strefa brzegowa, półksiężyc

Basen Oceanu Światowego

Według Mackindera należałoby zneutralizować Heartland ( do niego zaliczał Rosję, Chiny, a

później także Niemcy), ponieważ posiada on źródła naturalne i wszelkie podstawy do

kierowania światem. Mackinder wierzył, że źródłem mocy geopolitycznej jest największa

masa kontynentalna świata, zasobna i trudno dostępna, skoncentrowana w Eurazji.

4.

Po I wojnie pod kierunkiem K. Haushofera powstaje niemiecka doktryna

geopolityczna opierająca się na ideach Ratzla. Doktryna ta była wykorzystywana przez

polityków i propagandę Niemiec hitlerowskich do uzasadnienia i usprawiedliwienia agresji i

podbojów terytorialnych.

5.

N.J. Spykman – twórca koncepcji o zasadniczym znaczeniu geopolitycznym obrzeży

Eurazji (rimland)

6.

A.P. Seversky – głosił pogląd o nadrzędnym w stosunku do sił morskich i lądowych,

geopolitycznym znaczeniu sił powietrznych

Współczesne koncepcje geopolityczne:

background image

1.

S.B. Cohen – twórca koncepcji podziału świata na regiony geostrategiczne,

wynikające z hierarchicznej integracji państw będących na różnym poziomie rozwoju.

2.

S. Huntington przedstawił swoją koncepcję nieuchronnego zderzenia cywilizacji,

która przewiduje, że ani ideologie, ani gospodarka nie będą decydować o przyszłych

konfliktach międzynarodowych. Ich źródłem staną się różnice kulturowe, wynikające z

podziałów religijnych, nastąpi zatem konfrontacja kultur.

3.

Z. Brzeziński – geopolitykę przedstawia jako „grę sił”, ścieranie się wpływów

mocarstw.

Te informacje są z Kompendium wiedzy o geografii politycznej i geopolityce Wydawnictwo Naukowe

PWN

A te informacje z Internetu ale nie z wikipedii ☺

Ojcowie geopolityki

Do badaczy, którzy stworzyli fundamenty geopolityki i których określa się trafnie

mianem jej ojców, zaliczanych jest pięciu geopolityków: Rudolf Kjellen,

Fryderyk Ratzel, Alfred Mahan, John Halford Mackinder oraz Karol

Haushofer

KONCEPCJA HEARTLANDU

1904 – koncepcja J.H Mackinder

podzielił świat na kilka części

uważał, że Europa, Azja i Afryka tworzą tzw. wyspę świata i stanowią pewną całość,

oblane są dookoła morzami, są wielką wyspą

zewnętrzny pas wyspiarski  otaczał pierścieniem wyspę świata, ciągnął się przez

Afrykę Pd, Wlk. Brytanię, obie Ameryki po Australię, Oceanię i Japonię.

„wyspa świata” nie jest jednolita. Heartland  serce lądu

Heartland  Rosja, Zachodnie Chiny, Mongolia, Afganistan

Wyróżnia się wewnętrzny pas wybrzeży  obszary wybrzeża Europy i Azji

Kluczowym obszarem świata jest Heartland, ten kto panuje w Heartlandzie panuje nad

ś

wiatem

Heartland to obszar, który posiadał wiele surowców, tereny rolnicze, łatwo się z niego

„rozlewać” we wszystkich kierunkach  tego obszaru rozlało się imperium Dżyngis-Chana

Kto panuje w Europie Wschodniej ten panuje w Heartlandzie, a kto panuje w wyspie

ś

wiata ten panuje w świecie

background image

KONCEPCJA SPYKEMANA

Spykeman  Holender, studiował w USA, koncepcja powstała w 1944 roku i dotyczyła polityki

ś

wiatowej po II wojnie światowej

totalna krytyka koncepcji Mackinderanie rozwinęła się kolej, mocarstwa powstałe

w Heartlandzie trwały krótko

najważniejsze są obszary brzegowe kontynentu Euro-Azjatyckiego  Rimland

kto kontroluje obszary kresowe ten kontroluje wyspę świata, a kto kontroluje wyspę

ś

wiata – kontroluje świat

KONCEPCJA ALFREDA MOHANA

łączył w swej koncepcji teorię i praktykę (był wiele lat w marynarce USA)

napisał książkę o budowie potęgi morskiej UK, która dała jej panowanie nad światem

(„Nad Koroną słońce nigdy nie zachodzi”)

istnieje 6 czynników wpływających na potęgę państwa i jego znaczenie w świecie:

- terytorium: rozciągłość, długość linii brzegowej, dostęp do morza, budowa linii

brzegowej.

- ukształtowanie powierzchni

- potencjał demograficzny państwa

- charakter narodowy ludności

- sposób rządzenia państwem

- posiadanie silnej floty  stanowi o potędze i roli państwa

zafascynowany był potęgą UK, uważał, że era potęgi angielskiej zbliża się ku

upadkowi  UK jest krajem zbyt mało licznym, spadkobiercą Anglii mają być USA

postulował o realizację przez USA trzech celów:

1.

Kontrola nad Morzem Karaibskim  Karaiby to „miękkie podbrzusze” USA

2.

Znalezienie połączenia między Wschodnim i Zachodnim wybrzeżem  do tej

pory opływano albo Amerykę Pd, albo Amerykę Płn.  budowa kanału (Kanał

Panamski)

3.

Opanowanie Hawajów  niezatapialne lotniskowce USA na Pacyfiku

Cele te zostały szybko zrealizowane przez USA

background image

1.

Koncepcja Neumanna:

państwo kształtne, zwarte, regularne

Niemcy, Królestwo Polskie, Zachodnia Ukraina, Austrowęgry aż do Półwyspu

Bałkańskiego.

Taki twór, który zdolny jest podjąć walkę z Francją i Rosją

Teren z dostępem do mórz północnych i południowych

Obszar posiadający bogactwa mineralne i rolnicze

Niemcy uważają, ze są narodem najwyżej zorganizowanym, mają predyspozycje by

tworzyć wielkie rzeczy

KONCEPCJE GEOGRAFII POLITYCZNEJ, CZYLI CO CZEKA ŚWIAT PO UPADKU

SYSTEMU DWUBIEGUNOWEGO.

1.

Koncepcja Huntingtona

w 1993 r. opublikował w Foreign Affairs „Zderzenie cywilizacji”

na świecie skończy się czas rywalizacji systemów politycznych, ekonomicznych,

ideowych

ś

wiat czeka zderzenie cywilizacji

Pięć przesłanek zderzenia cywilizacji:

1.

Różnice pomiędzy cywilizacjami są zasadnicze i niezmienne

2.

Postęp techniczny i współczesna technika zmniejszyły wagę odległości

3.

Cywilizacja zachodnia przez wiele lat zdawała się być uniwersalna, stawała się o

wiele mniej atrakcyjna

4.

Różnice kulturowe i religijne, które stanowią o cywilizacji ą o wiele głębsze i bardziej

zakorzenione niż polityczne i ekonomiczne

5.

Powrót sacrum stanowi element spójności o dużo większej wadze niż dotychczas

2.

Koncepcja Zbigniewa Brzezińskiego

w latach 1977-1980 był sekretarzem ds. bezpieczeństwa narodowego USA

background image

zderzenie teorii z praktyką

głosił wyjątkowość USA

USA to Głowna potęga wojskowa współczesnego świata

Na płaszczyźnie ekonomicznej USA to lokomotywa napędzająca rozwój ekonomiczny

ś

wiata

USA są także mocarstwem w sferze technicznej

Płaszczyzna kulturowa  żadne z państw tak nie przeważało na płaszczyźnie

kulturowej, uniwersalizacja, makdonaldyzacja świata

W historii mocarstwa powstawały i upadały i to wg. niego stanie się też z USA

- należy ten upadek odsunąć jak najdalej w czasie

Zagadnieniem kluczowym dla polityki USA jest Eurazja jako główne trofeum

geopolityczne.

Eurazja:

- To 75% ludności świata, 75% zasobów surowcowych, 60% światowego produkty brutto

- To sześć najbardziej rozwiniętych państw (oprócz USA)

- To sześć państw przeznaczających najwięcej na zbrojenia (oprócz USA), wszystkie posiadają

legalnie broń jądrową

- Tu znajdują się wszystkie państwa, które mogą zagrozić gospodarczemu i politycznemu prymatowi

USA

- To szachownica, na której rozgrywa się decydująca walka o hegemonię

PODSUMOWANIE KONCEPCJI BRZEZIŃSKIEGO:

Brzeziński bardzo ostro krytykuje „politykę agresywnego imperializmu” Busha, jest zwolennikiem

„dobrotliwego hegemonizmu”

I TU KOLEJNE INFORMACJE Z INTERNETU ROZSZERZJĄCE INFORMACJE Z

KSIĄŻKI

Koncepcje pot

ę

gi l

ą

dowej Karla Haushofera.

Karl Haushofer, główny przedstawiciel niemieckiej geopolityki, chciał w przestrzeni

ż

yciowej

Niemców widzie

ć

„misterium" i spełnienie niemieckich nadziei. „Szukajmy zakorzenienia,

background image

wyrównania osadnictwa i odrzucajmy mieszanie ras". W wieloprzestrzennej frazeologii tych

czasów wyst

ę

powała swoista mieszanina my

ś

lenia volkistowskiego i idealistycznego, znajdo-

wał wyraz mistycyzm ziemi oraz realny rasizm. Wyra

ż

ała si

ę

w niej zarówno mistyfikacja

ziemi

narodowej,

jak

i kultury agrarnej. Przemysł i industrializacj

ę

traktował bowiem Haushofer jako grzeszny

przypadek

kultury.

Zdecydowanie

odrzucał

bur

ż

uazyjno-kapitalistyczn

ą

formacj

ę

i niemoralne zniewolenie ludzi przez kapitał. Temu niemoralnemu

ś

wiatu kapitalizmu

przeciwstawiał usprawiedliwiony ład militarny.

Teorie pot

ę

gi kontynentalnej zakładaj

ą

przewag

ę

ziemi nad morzem, to znaczy przewag

ę

pa

ń

stw, które s

ą

w stanie opanowa

ć

euroazjatyck

ą

mas

ę

kontynentaln

ą

, nad pot

ę

gami

morskimi zarówno peryferyjnymi (Europa i Japonia), jak i zewn

ę

trznymi (Stany

Zjednoczone).

Ju

ż

w latach poprzedzaj

ą

cych wybuch I wojny

ś

wiatowej generał Karl Haushofer popierał

konieczno

ść

poszukiwania przez Niemcy porozumienia z Rosj

ą

i Japoni

ą

, aby obali

ć

monopol morski i kolonialny mocarstw anglosaskich.

Według Haushofera

ś

wiat miałby zosta

ć

zorganizowany na nowo w panregiony biegn

ą

ce

południkowo – z północy na południe – i charakteryzuj

ą

ce si

ę

wła

ś

ciw

ą

równowag

ą

„manometrów” politycznych, gospodarczych, kulturalnych itp. Takie przekształcenie, któremu

na drodze stałyby mocarstwa anglosaskie, musiałoby zosta

ć

zrealizowane w porozumieniu z

Rosj

ą

. Jedynie je

ś

li Rosja nie zostałaby przekonana w – w drodze dyplomatycznej – do

wsparcia planu niemieckiego, nale

ż

ałoby pokona

ć

j

ą

i narzuci

ć

jej pokój. W ka

ż

dym razie

niezb

ę

dne było zniszczenie imperium brytyjskiego.

W wersji z 1941 r. wyst

ę

puj

ą

4 panregiony:

-

Pan-Europa – obejmuj

ą

ca równie

ż

Basen Morza

Ś

ródziemnego, Afryk

ę

i Bliski

Wschód a

ż

do Zatoki Perskiej;

-

Pan-Ameryka – składaj

ą

ca si

ę

z obu Ameryk;

-

Pan-Rosja – która nie jest dosłownie wzmiankowana w 1941 r., podczas gdy w

wersjach wcze

ś

niejszych rozci

ą

gała si

ę

na południe zajmuj

ą

c Indie;

-

Pan-Pacyfika

pod

hegemoni

ą

japo

ń

sk

ą

obejmowała

Chiny,

Indonezj

ę

i Australi

ę

.

Kraje

ś

ródziemnomorskie posiadałyby pewn

ą

autonomi

ę

w ramach Pan-Europy

i byłyby zdominowane przez Włochy.

background image

Problem dla Wielkiej Brytanii nie jest problem kontrpot

ę

gi morskiej tylko pot

ę

gi l

ą

dowej.

Walk

ę

o hegemoni

ę

ś

wiatow

ą

głównie rozgrywały pot

ę

gi l

ą

dowe i morskie. Konflikt powstaje

gdy pot

ę

ga l

ą

dowa lub morska zaczyna dominowa

ć

.

Strona, która złamie monopol tzn. stworzy obok np. pot

ę

gi l

ą

dowej, pot

ę

g

ę

morsk

ą

, ma

ogromn

ą

szans

ę

wygra

ć

konflikt i zdoby

ć

hegemoni

ę

nad

ś

wiatem.

Sir Halford Mackinder (1861 – 1947) był najsłynniejszym zwolennikiem teorii kontynentalnej.

Centralnym punktem jego my

ś

lenia było istnienie strefy – pierwotnie nazwanej pivot area

(sworze

ń

ś

wiata), a nast

ę

pnie okre

ś

lonej terminem heartland (serce kontynentu) –

geograficzna Europa Wschodnia – której kontrola gwarantowałaby panowanie nad mas

ą

kontynentaln

ą

, a w konsekwencji nad

ś

wiatem.

W 1904 r. uwa

ż

ał za bardziej niebezpieczn

ą

Rosj

ę

. Aby utrzyma

ć

równowag

ę

na

kontynencie i zagwarantowa

ć

tym samym mocarstwom morskim przewag

ę

nad reszt

ą

ś

wiata, stał

ą

w my

ś

leniu Mackindera jest rozdzielenie Niemiec od Rosji. Aby zatrzyma

ć

panowanie i rozwój Rosjan nale

ż

y zdoby

ć

panowanie nad obszarami brzegowymi (Europ

ą

i

Arabi

ą

).

W pierwotnej wersji teorii opracowanej w 1904 r. tez

ą

jest,

ż

e historia zawsze była

i

b

ę

dzie

zdominowana

przez

konflikt

pomi

ę

dzy

mocarstwami

kontynentalnymi

i morskimi. Według niej pot

ę

ga kontynentalna zrodziła si

ę

w sercu Eurazji, w strefie poj

ę

tej

mi

ę

dzy Azj

ą

Ś

rodkow

ą

i Oceanem Arktycznym, która stanowiła sworze

ń

historii. Była ona

gigantyczn

ą

naturaln

ą

fortec

ą

, niedost

ę

pn

ą

dla pot

ę

gi morskiej, z której wyruszały

promieni

ś

cie – do ko

ń

ca XVI w. – kolejne inwazje w kierunku „wewn

ę

trznego półksi

ęż

yca”

(inner crescent), to znaczy w stron

ę

Chin, Indii, Bliskiego Wschodu i Europy. Po odkryciu

Ameryki, pa

ń

stwa inner crescent zaj

ę

ły „półksi

ęż

yc zewn

ę

trzny” (outer crescent), to znaczy

Ameryk

ę

,

Afryk

ę

subsaharyjsk

ą

i Australi

ę

, odwracaj

ą

c dotychczasowy układ sił i ustanawiaj

ą

c tym samym przewag

ę

mocarstw morskich nad kontynentalnymi.

W 1919 r. Mackinder opracował koncepcj

ę

mi

ę

dzymorza – imperium Euroazjatyckie nie

mo

ż

e zdoby

ć

Europy

Ś

rodkowej. Nale

ż

y odgrodzi

ć

Niemcy od Rosjan – bo nie wolno

dopu

ś

ci

ć

do ich sojuszu.

Po I wojnie

ś

wiatowej Mackinder przemianowuj

ą

c sworze

ń

ś

wiata na heartland

i przesuwaj

ą

c je na zachód tak,

ż

e obj

ę

ło cał

ą

Europ

ę

Ś

rodkowo-Wschodni

ą

, a

ż

do linii Łaba

– Adriatyk. Serce

ś

wiata oznaczało pozycj

ę

strategiczn

ą

dla panowania nad „wysp

ą

ś

wiata”,

background image

któr

ą

tworzyły Azja, Europa i Afryka. Kto rz

ą

dzi „sercem kontynentu” panuje nad „wysp

ą

ś

wiata”, kto panuje nad

ś

wiatow

ą

wysp

ą

panuje nad

ś

wiatem. Głównym przeciwnikiem

pozostawały Niemcy, tym bardziej,

ż

e Rosja na długo pozostałaby wył

ą

czona z

ż

ycia

politycznego w wyniku rewolucji.

W 1943 r. Mackinder dokonał korekty twierdz

ą

c,

ż

e jest mo

ż

liwy ograniczony sojusz USA –

Rosja pod warunkiem,

ż

e Rosjanie nie wyjd

ą

na obszary brzegowe – czyli poza swoj

ą

stref

ę

wpływów. Je

ż

eli wyjd

ą

nale

ż

y obsadzi

ć

Europ

ę

i Daleki Wschód.

Tak jak kolej zwi

ę

kszyła w przeszło

ś

ci zdolno

ść

przemieszczania sił wewn

ą

trz mocarstwa

kontynentalnego, przyznaj

ą

c mu tym samym przewag

ę

nad marynarkami pot

ę

g morskich

zmuszonych do operowania na liniach zewn

ę

trznych, tak siły powietrzne mogły obecnie

przyzna

ć

mocarstwu kontynentalnemu zdolno

ść

uderzenia na przyczółki stworzone na

peryferiach, bez obawy zniszczenia baz lotniczych przez mocarstwa morskie. W tym

wypadku heartland zostało cofni

ę

te znacznie na wschód, tak

ż

e jego najdalszy zachodni

pokrywał si

ę

z grubsza z lini

ą

Leningrad – Moskwa – Stalingrad. Zasadnicze znaczenie

Mackinder przyznawał za

ś

ś

rodkowemu oceanowi”, to znaczy Północnemu Atlantykowi,

czyli punktowi styku mi

ę

dzy Stanami Zjednoczonymi, Wielk

ą

Brytani

ą

i kontynentem

europejskim.

Mocarstwo

morskie

i mocarstwo kontynentalne półkuli północnej, a zatem Stany Zjednoczone i Zwi

ą

zek

Radziecki, miałyby pozosta

ć

sojusznikami, aby równowa

ż

y

ć

rosn

ą

c

ą

wag

ę

Chin

i Indii, prze

ż

ywaj

ą

cych gwałtowny wzrost demograficzny oraz aby gwarantowa

ć

pokój

ś

wiatowy.

Kontradmirał Alfred Thayer Mahan (1840 – 1914) – jego analizy dotycz

ą

pot

ę

gi morskiej,

rozumianej jako zagadnienie pochodz

ą

ce od marynarki wojennej, od zdolno

ś

ci projekcji

l

ą

dowej sił morskich i desantowych, od posiadania strategicznych baz morskich, od

ukształtowania linii brzegowej, od jej zaplecza l

ą

dowego i od znaczenia transportu morskiego

dla gospodarki kraju. Według Mahana oceany s

ą

„wielk

ą

arteri

ą

”, która stanowiła zawsze

fundamentalny czynnik historii, zwa

ż

ywszy,

ż

e koszt transportu morskiego był zawsze ni

ż

szy

od kosztu transportu l

ą

dowego.

Koncepcja Mahana – dane pa

ń

stwo mo

ż

e by

ć

pot

ę

g

ą

tylko wtedy, kiedy posiada pot

ę

g

ę

morsk

ą

a na l

ą

dzie zachowuje równowag

ę

sił (2 power standard). Uwa

ż

ał,

ż

e ewentualny

konflikt rozegra si

ę

pomi

ę

dzy Brytyjczykami a Rosjanami.

Wyró

ż

nił 6 czynników pot

ę

gi morskiej:

background image

-

poło

ż

enie geograficzne;

-

fizyczne ukształtowania (rodzaj wybrze

ż

a);

-

długo

ść

linii brzegowej;

-

liczba ludno

ś

ci (demografia);

-

charakter narodu;

-

sposób rz

ą

dzenia.

Przezwyci

ęż

aj

ą

c tendencje do zaniedbywania pot

ę

gi morskiej, Stany Zjednoczone powinny

rozci

ą

gn

ąć

si

ę

na

dwa

oceany,

zdobywaj

ą

c

kontrol

ę

nad

Filipinami

i Hawajami – na Pacyfiku, oraz nad Kub

ą

– na Atlantyku, ta ostatnia słu

ż

yłaby szczególnie

uzyskaniu panowania nad wej

ś

ciem do Kanału Panamskiego, stanowi

ą

c geostrategiczny

fundament dla bezpiecze

ń

stwa oraz dla geostrategicznego poł

ą

czenia wybrze

ż

a

wschodniego i zachodniego USA.

Mahan stwierdza ponad to,

ż

e półkula północna, której granice wyznaczaj

ą

kanały Sueski i

Panamski, stanowi o

ś

rodek władzy

ś

wiatowej. Centrum euroazjatyckiej masy kontynentalnej,

które nie podlega wpływom pot

ę

gi morskiej, byłoby pozbawione znaczenia dla władzy

ś

wiatowej. Natomiast pas Azji – biegn

ą

cy pomi

ę

dzy 30. i 40. równole

ż

nikiem – wyznaczałby

region konfliktowy, a jednocze

ś

nie stref

ę

rozdzielenia pomi

ę

dzy rosyjsk

ą

pot

ę

g

ą

kontynentaln

ą

a brytyjsk

ą

pot

ę

g

ą

morsk

ą

. Przewidywał ponad to uzyskanie panowania nad

ś

wiatem przez sojusz pomi

ę

dzy Stanami Zjednoczonymi i Wielk

ą

Brytani

ą

oraz koalicj

ę

dwóch pa

ń

stw anglosaskich z Niemcami i Japoni

ą

dla powstrzymania bloku rosyjsko-

chi

ń

skiego.

Brytyjczyk Julian Corbett (1854 – 1922) uwa

ż

ał,

ż

e strategia morska nie jest niezale

ż

na,

lecz podlega strategii ogólnej. Był zwolennikiem tak zwanej projekcji pot

ę

gi morskiej w

l

ą

dow

ą

. Czynnikiem rozstrzygaj

ą

cym jest konflikt l

ą

dowy. Flota słu

ż

y jako narz

ę

dzie wielkiej

armii l

ą

dowej. Nale

ż

y zbudowa

ć

armi

ę

ekspedycyjn

ą

. Centraln

ą

tez

ą

stwierdzenia Corbetta

było stwierdzenie,

ż

e konflikt nie mo

ż

e by

ć

rozstrzygni

ę

ty jedynie za pomoc

ą

sił morskich. O

ile nie mo

ż

e sama wygra

ć

wojny, pot

ę

ga morska pozwala jednak na osi

ą

gni

ę

cie zwyci

ę

stwa,

zmuszaj

ą

c kontynentalnego przeciwnika do znacznego rozproszenia sił dla ochrony jego

wybrze

ż

a, umo

ż

liwiaj

ą

cego pot

ę

dze morskiej przerzucenie jej sił na l

ą

d.

Nicolas J. Spykman – twórca teorii pot

ę

gi półwyspowej – uwa

ż

ał,

ż

e nie serce kontynentu

hearland, lecz jego obrze

ż

e – rimmland, pas półwyspowy i wyspowy, który otacza

euroazjatyck

ą

mas

ę

kontynentaln

ą

, stanowi o

ś

rodek nap

ę

dowy dla konfliktów i

najpowa

ż

niejsze

zagro

ż

enie

dla

pokoju

ś

wiatowego.

Utrzymanie

pokoju,

które

uwzgl

ę

dniałoby jednocze

ś

nie interesy narodowe USA, zakładałoby zatem uzyskanie

niezb

ę

dnej kontroli nad tym regionem. Jego zjednoczenie byłoby katastrofalne dla interesów

background image

Stanów Zjednoczonych, z tego wzgl

ę

du priorytetem geopolityki ameryka

ń

skiej miało by

ć

zapobie

ż

enie takiemu zjednoczeniu, zarówno poprzez utrzymanie baz wojskowych w

Europie i na Dalekim Wschodzie, jak i przez utrzymanie dobrych stosunków ze Zwi

ą

zkiem

Radzieckim, „naturalnym” sojusznikiem Waszyngtonu w zapobie

ż

eniu agregacji obrze

ż

y.

Taki mo

ż

liwy sojusz rosyjsko-ameryka

ń

ski miałby jednak granice: Moskwa nie powinna

rozci

ą

ga

ć

swego panowania terytorialnego lub hegemoni na rimmland. Wówczas bowiem

Stany Zjednoczone byłyby zmuszone – sprzymierzaj

ą

c si

ę

z Europ

ą

Zachodni

ą

i Dalekim

Wschodem – do interwencji w celu uniemo

ż

liwienia okupacji obrze

ż

y. Formuła

zaproponowana przez Spykmana była odwróceniem teorii Mackindera: „kto panuje nad

obrze

ż

ami kontynentu, panuje nad Eurazj

ą

; kto panuje nad Eurazj

ą

panuje nad losami

ś

wiata.

Aleksander Seversky jest zwiastunem wojny termoj

ą

drowej. Czynnikiem decyduj

ą

cym o

zwyci

ę

stwie w konflikcie jest lotnictwo. Wojna polega na tym,

ż

e przeciwnika mo

ż

na

wybombardowa

ć

. Rozwin

ą

ł teori

ę

dwóch pot

ę

g. Je

ż

eli amerykanie opanuj

ą

Ural i w prawo –

wygraj

ą

, albo je

ż

eli Rosjanie opanuj

ą

wschodnie wybrze

ż

e USA – to oni wygraj

ą

. Głównym

teatrem działa

ń

wojennych b

ę

dzie Arktyka – morze Arktyczne – biegun północny.

De Seversky dzielił

ś

wiat na dwa wielkie kr

ę

gi, których centrami były serca przemysłowe

USA i ZSRR, a ich zasi

ę

g równał si

ę

promieniowi ra

ż

enia ówczesnych bombowców

strategicznych. Stany Zjednoczone panowały nad półkul

ą

zachodni

ą

; Zwi

ą

zek Radziecki nad

Eurazj

ą

; obydwa pa

ń

stwa posiadały analogiczny poziom siły skoncentrowany w północnych

regionach Ameryki i Eurazji. Taka sytuacja utrudniałaby Stanom Zjednoczonym tworzenie

baz lotniczych za granic

ą

, gdy

ż

do ich obrany byłyby konieczne du

ż

e nakłady ludzkie i

finansowe.

Saul B. Cohen (koncepcja geopolityki regionalnej) – poddał totalnej krytyce teorie

Spykmana i Mackindera. Zwracał uwag

ę

,

ż

e

ś

wiat podzielony jest na regiony

geostrategiczne i regiony geopolityczne.

Dwa regiony geostrategiczne to:

-

morski

ś

wiat handlowy – ameryka

ń

ski;

-

kontynentalny

ś

wiat eurazjatycki – strefa wpływu Zwi

ą

zku Radzieckiego.

Wyró

ż

niał ponadto jeszcze trzeci autonomiczny miniregion geostrategiczny, który tworzy

Półwysep Indyjski, znajduj

ą

cy si

ę

poza polem rywalizacji obu bloków.

Regiony geostrategiczne dziel

ą

si

ę

na mniejsze regiony geopolityczne.

Dla

ś

wiata morskiego s

ą

nimi:

-

region anglo-ameryka

ń

ski i karaibski;

background image

-

Europa morska wł

ą

cznie z Maghrebem (Europa Zachodnia + Zachodnia Afryka

Północna);

-

Ameryka Południowa;

-

Afryka subsaharyjska;

-

Oceania, w skład której wchodz

ą

Japonia i Korea Południowa.

Ś

wiat kontynentalny składa si

ę

z dwóch regionów:

-

heartland, który obejmuje tak

ż

e Europ

ę

Wschodni

ą

;

-

chi

ń

ska Azja Wschodnia.

Pomi

ę

dzy dwoma regionami geostrategicznymi istniej

ą

„strefy p

ę

kni

ę

cia” na Bliskim

Wschodzie i Azji Południowo-Wschodniej, które nie posiadaj

ą

wspólnych czynników

integruj

ą

cych, niezb

ę

dnych dla stabilno

ś

ci i spójno

ś

ci. Takie strefy s

ą

miejscem konfliktów,

które zachowuj

ą

jednak charakter lokalny.

Dla Stanów Zjednoczonych korzystne byłoby promowanie wzmocnienia, autonomii

i integracji zarówno Europy, jak i azjatyckiego Wschodu. Szczególnie nie powinny one

przeciwstawia

ć

si

ę

zjednoczeniu Europy i dozbrojeniu Japonii. Kiedy bowiem dokonałyby si

ę

te dwa procesy, zacz

ą

łby stopniowo kształtowa

ć

si

ę

ś

wiat wielobiegunowy, który

charakteryzowałby si

ę

równowag

ą

du

ż

o stabilniejsz

ą

i mniej niebezpieczn

ą

ni

ż

w

ś

wiecie

dwubiegunowym.

Samuel Huntington

ś

wiat wcale nie d

ąż

y do zjednoczenia (internacjonalizacji). Polityka

b

ę

dzie wielobiegunowa i b

ę

dzie miała charakter rywalizacji mi

ę

dzy cywilizacjami.

Wyró

ż

nił 8 cywilizacji:

-

Chi

ń

sk

ą

;

-

Japo

ń

sk

ą

;

-

Zachodni

ą

(USA + Europa);

-

Latynoameryka

ń

sk

ą

;

-

Afryka

ń

sk

ą

;

-

Prawosławn

ą

;

-

Islamsk

ą

.

Podstawowym wyznacznikiem cywilizacji jest przynale

ż

no

ść

do danego bloku religijnego.

Główny konflikt b

ę

dzie mi

ę

dzy Zachodem a Islamem i Chinami, które mog

ą

zjednoczy

ć

si

ę

przeciwko Zachodowi. Postuluje fakt,

ż

eby Zachód ograniczył swoj

ą

obecno

ść

militarn

ą

i

polityczn

ą

, gdy

ż

mo

ż

e to doprowadzi

ć

do wybuchu wojny. Dysproporcje potencjałów mi

ę

dzy

Zachodem a Azj

ą

zmniejszaj

ą

si

ę

.

background image

Prawdopodobie

ń

stwo sojuszu mi

ę

dzy cywilizacj

ą

konfucja

ń

sk

ą

a islamsk

ą

mo

ż

e ilustrowa

ć

cało

ść

chi

ń

skich dostaw broni do krajów muzułma

ń

skich. Lecz jeszcze silniejszym

uzasadnieniem owej tezy jest wi

ę

ksza mo

ż

liwo

ść

pogodzenia chi

ń

skiego modelu rozwoju z

warto

ś

ciami cywilizacji islamskiej (

ś

wiadcz

ą

o tym sukcesy ekonomiczne Indonezji i Malezji)

oraz – przede wszystkim – fakt,

ż

e Chiny nie staraj

ą

si

ę

w kontaktach z innymi cywilizacjami

narzuca

ć

im własnych warto

ś

ci co natomiast stara si

ę

robi

ć

Zachód.

Huntington zakłada takie zderzenie na podstawie 5 przesłanek:

-

ż

nice mi

ę

dzy cywilizacjami s

ą

zasadnicze i niezmienne. Jego zdaniem to wła

ś

nie

cywilizacje s

ą

główn

ą

przyczyn

ą

konfliktów, które w przyszło

ś

ci ulegn

ą

intensyfikacji,

poniewa

ż

opanowane przez Zachód

ś

rodki masowego przekazu daj

ą

obra

ź

liwy dla

biedaków (kraje Trzeciego

Ś

wiata) obraz zachodniego bogactwa oraz propaguj

ą

przeciwne ich kulturom warto

ś

ci, postrzegane jako narz

ę

dzie kolonizacji i manipulacji;

-

technologia zmniejszyła wag

ę

odległo

ś

ci, jako elementu separuj

ą

cego, a tym samym

utrudniła współ

ż

ycie ró

ż

nych cywilizacji;

-

„odwet Boga” stanowi element spójno

ś

ci o du

ż

o wi

ę

kszej wadze politycznej ni

ż

dotychczas, zast

ę

puj

ą

c w pewnym sensie

ś

wiadomo

ść

narodu;

-

Zachód stał si

ę

o wiele mniej atrakcyjny i elity polityczne reszty

ś

wiata zaczynaj

ą

szuka

ć

swoich własnych korzeni, co jest tak

ż

e reakcj

ą

na masow

ą

kultur

ę

ameryka

ń

sk

ą

rozpropagowan

ą

na cały

ś

wiat dzi

ę

ki całkowitemu opanowaniu mediów

przez Stany Zjednoczone;

-

ż

nice kulturowe i religijne s

ą

o wiele gł

ę

bsze i bardziej zakorzenione w naturze

ludzkiej ni

ż

polityczne i ekonomiczne. To

ż

samo

ść

religijna jest silniejsza od to

ż

samo

ś

ci

etnicznej.

Zbigniew Brzezi

ń

ski – (ostatnie supermocarstwo, imperium dobra, pax americana)

amerykanie musz

ą

prowadzi

ć

tak

ą

polityk

ę

aby zbudowa

ć

federalizm

ś

wiatowy, aby

ś

wiat

zjednoczył si

ę

. Gospodarka + wojsko zostan

ą

podporz

ą

dkowane np. ONZ lub jej nast

ę

pcy.

Niedopuszczenie aby na wyspie

ś

wiata powstał hegemon.

Podstawowe problemy

ś

wiata b

ę

d

ą

si

ę

tworzyły na obszarze od Turcji a

ż

po Chiny

(eurazjatyckie Bałkany).

Zbigniew Brzezi

ń

ski zwraca uwag

ę

,

ż

e wojna mi

ę

dzy pa

ń

stwami z 3 fali jest niemo

ż

liwa,

mo

ż

emy natomiast mówi

ć

o konflikcie geoekonomicznym (np. USA – Europa).

Wojn

ę

mo

ż

e prowadzi

ć

pa

ń

stwo biedne lub pa

ń

stwo bogate – na terytorium pa

ń

stwa

biednego.

background image

Eugeniusz Romer (1871 – 1954) – ojciec polskiej geopolityki – swoje pogl

ą

dy wyło

ż

ył w

pracy „Ziemia i Pa

ń

stwo”. Romer nazwał fizjograficzn

ą

Polsk

ę

pomostem mi

ę

dzy dwoma

morzami, a jej indywidualno

ść

polityczn

ą

widział w jednocz

ą

cych j

ą

naturalnych w

ę

złach

komunikacyjnych. Nie zgadza si

ę

z koncepcj

ą

Nałkowskiego,

ż

e Polska jest krajem

przej

ś

ciowym, przedmurzem Zachodu ku Wschodowi i bram

ą

Wschodu ku Zachodowi.

Zauwa

ż

a,

ż

e struktura l

ą

du Europy wskazuje na podział północ-południe. Badania struktury

l

ą

du europejskiego doprowadziły go do wniosku,

ż

e Europa dzieli si

ę

na 4 cz

ęś

ci:

Wyspy Brytyjskie ze Skandynawi

ą

i Finlandi

ą

;

obszary ni

ż

owe od Atlantyku po Ural;

pas gór

ś

rednich od Atlantyku po Wisł

ę

;

Europa medytera

ń

ska, rozci

ą

gaj

ą

ca si

ę

ku północy po wie

ń

ce gór ła

ń

cuchowych.

Jako pierwszy w Polsce zauwa

ż

ył geostrategiczn

ą

rol

ę

rzek. Przypisywał im rol

ę

rozstrzygaj

ą

c

ą

o kierunkach i rozmiarach ekspansji pa

ń

stwa. Zwracał uwag

ę

na wzajemn

ą

współzale

ż

no

ść

sieci wodnej z rze

ź

b

ą

ziem polskich, co doprowadziło do wykształcenia

równole

ż

nikowej strefowo

ś

ci terytorialnej Polski:

I pas, to szeroka kraina wielkich dolin z kolebk

ą

j

ą

drem Polski, Wielkopolsk

ą

Kujawami i Mazowszem;

II pas podgórski w obr

ę

bie wy

ż

yn, wzniesionych po lewym brzegu górnej Wisły, a

ci

ą

gn

ą

cy si

ę

po Sudety i Karpaty, to

Ś

l

ą

sk i Małopolska, a w ich przedłu

ż

eniu Ru

ś

Czerwon

ą

;

III pas zwany pomorskim z Pomorzem i Prusami.

Zauwa

ż

a Romer jeszcze jedn

ą

cech

ę

charakterystyczna rozczłonkowania terytorialnego

Polski; mianowicie w naszej historii główne linie wodne zawsze były osi

ą

owych członków

organizmu, nigdy granic

ą

nawet podczas rozbicia dzielnicowego. Zwraca uwag

ę

na

geostrategiczn

ą

rol

ę

basenu Wisły, którego posiadanie daje mo

ż

liwo

ść

ekspansji w kierunku

wschodnim. Natomiast za kres ekspansji wschodniej uwa

ż

a D

ź

win

ę

, gdy

ż

posiada ona słabo

rozwini

ę

t

ą

sie

ć

dopływów przez co posiada charakter rzeki granicznej.

O potrzebie odzyskania Gda

ń

ska i dost

ę

pu do Morza Bałtyckiego, przypomina według niego

bieg Wisły w kierunku północnym. Przez ten fakt Polska jest stale zro

ś

ni

ę

ta z Bałtykiem.

Natomiast rzeka Odra, która nie posiada

ż

adnego dopływu z lewej strony, ma charakter rzeki

granicznej. Zmiany graniczne na zachodzie Polski po II wojnie

ś

wiatowej przyj

ą

ł Romer z

zadowoleniem.

background image

W rozwoju stosunków geopolitycznych na

ś

wiecie zauwa

ż

a on szereg sprzeczno

ś

ci. Z jednej

strony zwracał on uwag

ę

na wi

ę

ksz

ą

europeizacj

ę

kulturaln

ą

, a z drugiej strony zauwa

ż

polityczne rozczłonkowanie. Sytuacje taka spowodowała powstanie nowego tworu, tzw.

Cywilizacji ameryka

ń

skich europeidów.

Przewidywał one w przyszło

ś

ci zwi

ę

kszenie roli Stanów Zjednoczonych w

ś

wiatowej polityce.

„Kraj Najwi

ę

kszych Liczb” – to wg Romera Ameryka ju

ż

przed II wojn

ą

ś

wiatow

ą

. „Wola

ż

ycia

z ziemi i z

ż

ycia si

ę

z t

ą

ziemi

ą

” – to wg Romera było gwarantem sukcesu.

W swoich rozwa

ż

aniach wysoce kontrowersyjnie wypowiadał si

ę

on na temat Rosji, któr

ą

wył

ą

czał spoza cywilizacji europejskiej. Natomiast geopolityk

ę

Azji opierał na dominacji

dwóch podmiotów: Rosji i Chin. Ekspansj

ę

chi

ń

sk

ą

tłumaczy szczególna rol

ą

wielkich rzek

chi

ń

skich Huang-ho i Jangcy, których dopływy doprowadziły Chi

ń

czyków w gł

ą

b Tybetu.

Bezpiecze

ń

stwo Polski uzale

ż

nia on od stosunków polityki do geografii.

background image


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron