21 Metafora i symbolid 29026 Nieznany (2)

21. Metafora i symbol

Metafory w naszym życiu, George Lakoff

Każda solidna teoria systemu pojęciowego musi zawierać

wyjaśnienie

jak pojęcia opierają się na doświadczeniu

jaką mają strukturę

jak są ze sobą wzajemnie powiązane

jak są zdefiniowane

Metafora

obecna w życiu codziennym, w języku, myślach, czynach

Metafora konwencjonalna

metafory nadające strukturę systemowi pojęciowemu właściwemu naszej

kulturze, co odzwierciedla się w naszym języku codziennym, np. CZAS TO PIENIĄDZ
Nasz system pojęć ma charakter metaforyczny, np.
Metafora życia codziennego: ARGUMENTOWANIE TO WOJNA, np.

Twoje twierdzenia nie dają się obronić
Zaatakował wszystkie słabe punkty mego rozumowania
Jego uwagi

trafiły prosto do celu.

Zburzyłem jego argumentację.
Nie wygrałem z nim sporu.
Zbił wszystkie moje argumenty.
Itd.

Struktura sporu czy argumentowania jest metaforyczna

: posiada strukturę: atak- obrona-

kontratak. ARGUMENTOWANIE TO WOJNA jest metaforą naszego obszaru kulturowego, kształtuje nasze
działanie.

Istotą metafory jest rozumienie i doświadczanie pewnego rodzaju rzeczy w terminach innej
rzeczy.

Metafora nie istnieje jedynie w słowach, w których ją wyrażamy, lecz w samym sposobie pojmowania np.
sporu. Mówimy tak, ponieważ tak to pojmujemy, postępujemy zgodnie z tym, jak pojmujemy. Metafory,
które tkwią w systemie pojęć człowieka- są to

POJĘCIA METAFORYCZNE

Budowanie metafory-

pojęcia konkretnego używa się do rozumienia pojęcia bardziej

abstrakcyjnego.

Na podstawie wielu odpowiedników w naszym doświadczeniu możemy dać wyjaśnienie wielu możliwych
metafor.

Pojęcia metaforyczne i język, w jakim je wyrażamy jest

systematyczny

Wyrażenia metaforyczne w języku codziennym umożliwiają dostęp do metaforycznej istoty pojęć
kształtujących nasze codzienne postępowanie- np. CZAS TO PIENIĄDZ- metaforyczna istota tego pojęcia-
czas jest bardzo cenny w naszej kulturze, bo ludzie są rozliczani za czas swej pracy, wszystkie opłaty w
naszej kulturze są wyznaczane przez czas.

Metafora pozwala skupić uwagę na jakimś aspekcie pojęcia np. bitewnym, ale tym samym uniemożliwi
zauważenie rzeczy nie mających związku z daną metaforą a istotnych dla danego pojęcia. Metafora

uwypukla i ukrywa

np. METAFORA PRZEWODU:

Wyrażenia językowe to pojemniki dla znaczeń

implikuje, że wyrażenia mają znaczenie niezależnie od kontekstu i mówiącego, co jest nieprawdą.
Znaczenia to przedmioty

implikuje, że znaczenia istnieją niezależnie od ludzi i kontekstów itd.

Struktura metaforyczna jest strukturą częściową i zakres tego pojęcia można poszerzać poza znaczenie
metaforyczne.

METAFORY ORIENTACYJNE-

cały system pojęć nadaje strukturę innemu systemowi. Orientacyjne bo

wiążą się z ukierunkowaniem przestrzennym zgodnym z naszym ciałem np. --SZCZĘŚLIWY- TO W GÓRĘ
wszystkie metafory szczęścia będą odnosiły się do zorientowania w górę np. podniesiony na duchu, w
siódmym niebie, itd.,

SMUTNY TO W DÓŁ : przybity, oklapnięty, w dołku, wpaść w depresję . Zależą one od naszego

doświadczenia fizycznego i kulturowego.
Inne przykłady: racjonalny to góra, nieracjonalny, emocjonalny- dół, dobro- góra, zło- dół
Każda metafora orientacyjna charakteryzuje się wew. systematycznością i wyznacza koherentny system.
Bez

odniesienia się do doświadczenia

nie sposób zrozumieć metafory. Np. nieznane to góra ma

zupełnie inną podstawę doświadczeniową niż skończone to góra.

Najbardziej podstawowe wartości w danej kulturze są koherentne z metaforyczną strukturą najbardziej
podstawowych pojęć w danej kulturze np.
WIĘCEJ TO LEPIEJ jest koherentne z WIĘCEJ TO GÓRA I DOBRE TO GÓRA
MNIEJ TO LEPIEJ nie jest koherentne ze

ZŁY TO DÓŁ I MNIEJ TO DÓŁ.

Niektóre wartości otrzymują priorytet w danej subkulturze. Więcej to góra ma wyższy priorytet niż dobre to
góra, co uwidacznia się w „ przestępczość podnosi się” przestępczość jest zła, więc nie jest koherentna z
pierwszym twie

rdzeniem, natomiast „jest jej coraz więcej”, jest koherentna z drugim.

METAFORY ONTOLOGICZNE-

sposób, by pojmować wydarzenia, czynności, uczucia, wyobrażenia

jako rzeczy, substancje (

podstawą jest doświadczenie przedmiotów fizycznych i własnego ciała) np.

INFLACJA TO RZECZ
Inflacja obniża nasz poziom życia.
Musimy zwalczyć inflację.
Inflacja zbiera żniwo.
Inflacja przyprawia mnie o chorobę.

Metafory ontologiczne są

niezbędne

przy każdej próbie

racjonalnego traktowania naszych

doświadczeń

Inne przykłady: MÓWIENIE O CZYMŚ- Mój strach przed owadami denerwuje moją żonę.
KWANTYFIKOWANIE-

Tak wiele jest nienawiści na świecie.

ROZPOZNAWANIE ASPEKTÓW-Brutalność wojny odczłowiecza nas wszystkich.
ROZPOZNAWANIE PRZYCZYN-

Wewnętrzne spory kosztowały ich utratę proporca.

USTALANIE CELÓW I MOTYWOWANIE DZIAŁAŃ- Sądziła, że małżeństwo rozwiąże jej problemy.

Metafory ontologiczne służą określonym celom. Mogą ulegać przetworzeniu, np. metafora UMYSŁ TO
RZECZ ulega przetworzeniu UMYSŁ TO MASZYNA ( np. coś w nim wysiadło), UMYSŁ TO PRZEDMIOT
KRUCHY (

on pęka ze złości).

Metafory ontologiczne są

bardzo mocno osadzone w naszym myśleniu

, uważa się je za zupełnie

oczywiste

Metafory pojemnika

obszary lądu, pole widzenia wyobrażane jako pojemnik zamknięty- metafora

ontologi

czna; też: wydarzenia, działania, czynności i stany też pojmowane jako pojemniki lub przedmioty:

On żyje

w miłosnym uniesieniu

- pojemnik, Czy idziesz na

wyścig

- przedmiot

PERSONIFIKACJA

rodzaj metafory ontologicznej, pojmowanie zdarzeń w terminach działalności,

motywacji i właściwości ludzkich. Np.:
Inflacja zżera nam zyski
Choć inflacja uległa personifikacji nie mamy tu do czynienia po prostu z metaforą INFLACJA TO OSOBA,
ale metafora jest tu bardziej szczegółowa- INFLACJA TO PRZECIWNIK. Widzenie czegoś tak
abstrakcyjnego jak np. inflacja w terminach człowieczeństwa ma swoją wartość wyjaśniającą.

METONIMIA

kolejny przykład metafory ontologicznej, używanie pewnej rzeczy realnie istniejącej, by

mówić o innej rzeczy, część za całość która jest z nią związana, pełni funkcję desygnacyjną, pozwala na
bardziej szczegółowe skupienie się wokół aspektów, o których jest mowa , są systematyczne,
konceptualizują daną rzecz przez odniesienie jej do czegoś innego np.

Kanapka z szynka czeka na rachunek.- odnosi si

ę do rzeczywistej osoby, która zamówiła kanapkę

Samochód blokuje nasze drogi- zbiór samochodów
Zastrzyk nowej krwi w firmie- nowi ludzie
Times nie przybył na konferencję- reporter z Timesa

Metonimie organizują nasz język i nasze myślenie

, np.: Nixon zbomb

ardował Hanoi- wiadomo, że

on sam tego nie zrobił, ale myślimy o nim jako o bombardującym i obarczamy go za to odpowiedzialnością.
Metonimia tak jak metafora

nie jest przypadkowa

, lecz tworzy koherentny system, według którego

generuje pojęcia oparte na naszym doświadczeniu.

Struktura metaforyczna ma

cząstkowy charakter

. Możemy wyróżnić

trzy podgatunki metafory

obrazowej, pokazujące cząstkowy charakter metafory:
TEORIE TO BUDYNKI

rozszerzenie

wykorzystanej części metafory, np. Te fakty to cegły i zaprawa mojej teorii. Jest tu

mowa o zewnętrznej warstwie budynku, podczas gdy metafora TEORIE TO BUDYNKI nie precyzuje
materiałów budowlanych.

niewykorzystanie

metafory

dosłownej

skrócenie

, np.

Jego teorie to tysiące pokoików i

długich, krętych korytarzy..

nowa metafora

nowy sposób myślenia o czymś skonwencjonalizowanym, np. Klasyczne teorie to

patriarchowie, ojcujący wielkiej liczbie dzieci.

Każde z tych podgatunków wykracza

poza

wykorzystaną część pojęcia metaforycznego

Wyrażenia metaforyczne nie są dosłowne, gdyż tylko część znaczenia zdań używana jest do nadawania
struktury naszym pojęciom metaforycznym.

Spotykamy też

samoistne wyrażenia metaforyczne nieużywane systematycznie

w naszym

języku czy myśleniu, np. u stóp góry to jedyna wykorzystana część metafory GÓRA TO OSOBA. Jest to
metafora marginalna w naszym języku i kulturze. Oczywiście takie metafory mogą ulec rozszerzeniu o owe
niewykorzystane części znaczenia i wtedy powstają nowe wyrażenia metaforyczne. Taka metafora jak u
stóp góry nie odgrywa ciekawej roli, nie wchodzi w związki z innymi metaforami, więc nie organizuje
naszego życia i myślenia. Należy odróżniać te odosobnione, niesystematyczne przypadki od
systematycznych wyrażeń metaforycznych jak: chodzi własnymi drogami, atakowanie pozycji, strata czasu .

1. Henryk jest w kuchni.-

dziedzina przestrzenna, wyłania się bezpośrednio z doświadczenia

przestrzennego, nie jest to pojęcie metaforyczne
2. Henryk jest w partii.-

dziedzina społeczna, metafora GRUPY SPOŁECZNE TO POJEMNIKI w terminach

przestrzennych, jest to metafora przestrzenna
3.Henryk jest w rozpaczy.- dziedzina emocjonalna, metafora ROZPACZ TO POJEMNIK, metafora
ontologiczna
Pokazuje to, że istnieją różnice w nadawaniu struktur pojęciowych. Mimo że „w” we wszystkich trzech
oznacza to samo, m

amy trzy pojęcia, z czego dwa metaforyczne społeczne i emocjonalne.

METAFORY STRUKTURALNE-

( omawiane do tej pory) jedno pojęcie nadaje strukturę metaforyczną

innemu pojęciu. Ich podłożem jest zawsze coś, co można kwantyfikować, przypisywać wartość, co służy
określonemu celowi, wyczerpuje się w miarę osiągania celu, np.
CZAS TO BOGACTWO NATURALNE( tym samym czas to rodzaj substancji- metafora ontologiczna)

można go dość dokładnie policzyć ( w terminach czasu)

można mu przypisać wartość na daną jednostkę

służy określonemu celowi

wyczerpuje się w miarę osiągania celu

PRACA TO BOGACTWO

można ją dość dokładnie kwantyfikować ( w terminach czasu)

można jej przypisać wartość na daną jednostkę

służy określonemu celowi

wyczerpuje się w miarę osiągania celu

Meta

fora PRACA TO BOGACTWO opiera się na bardziej prostej metaforze ontologicznej CZYNNOŚĆ TO

SUBSTANCJA
Metafory te uwypuklają te aspekty pracy i czasu, które mają centralne znaczenie w naszej kulturze tym
samym pozbawiają wyrazistości i przesłania inne aspekty pracy i czasu, np. określenie pracy jako rodzaju
czynności w oderwaniu od kontekstu i od tego, kto ją wykonuje, jak ją doświadcza, przesłania problemy
związane z tym, czy praca przynosi zyski, satysfakcję czy ma znaczenie itd.

Nasze codzienne czynności związane są z pewnymi wspólnymi cechami, które charakteryzuje pojęcie

bezpośredniej przyczynowości

. Większość codziennych czynności ma w sobie cechy

przypadku

prototypowego

lub

paradygmatycznego

bezpośredniej przyczynowości.

Wśród wspólnych cech paradygmatycznych znajdują się:

agens ma na celu zmianę stanu patiensa

2. zmiana stanu ma charakter fizyczny
3. agens ma plan realizacji tego celu
4.

plan ten wymaga użycia programu motorycznego przez agensa

5. agens kontroluje ten program motoryczny
6. agens jest odpowiedzialny

za realizację tego planu

agens jest źródłem energii, patiens jest celem energii

Agens dotyka patiensa swoim ciałem bądź narzędziem

agens wykonuje swój plan zgodnie z zamierzonym skutkiem

10. zmiana w patiensie jest dostrzegalna
11.

agens kontroluje zmianę w patiensie za pomocą postrzegania zmysłowego

12. istnieje jeden dany agens i jeden dany patiens

Zawsze istnieje jakiś

prototyp związku przyczynowego

. Te prototypy powtarzają się w każdej

czynności, jaką wykonujemy codziennie. Doświadczamy ich jako
-

gestaltów

- jes

t to zespół właściwości czynności wspólnie występujących, bardziej podstawowych, niż

pojedyncze wypadki ich występowania. Kiedy w czynności nie zachodzi wystarczające podobieństwo do
prototypu, wtedy nie określamy tego, co ma miejsce mianem związku przyczynowego.
Henryk podniósł nas na duchu.- mamy tu do czynienia z przykładem związku przyczynowego, w którym
Henryk spowodował istotnie podniesienie nas na duchu ( ku GÓRZE) , zgodnie z metaforą SZCZĘŚLIWY
TO GÓRA. Chociaż to scharakteryzowane pojęcie jest pojęciem podstawowym w działalności człowieka,
nie jest pojęciem pierwotnym, czyli nie jest ono niepodzielne. Ponieważ definiuje się je w pojęciach
prototypu, charakteryzującego się zespołem cech powtarzalnych, nasze pojęcie poddają się analizie i
dopuszcza

się duży zakres zmienności.

Rozwinięcie metaforyczne prototypowego związku przyczynowego:
Zrobiłem samolot z gazety.
Wynikiem manipulacji jest to, że powstały przedmiot ( samolot) jest nowym rodzajem rzeczy ( gazety). Tę
nową rzecz inaczej kategoryzujemy, ma ona inną formę i funkcję. Może dojść do rozwinięcia
metaforycznego prototypowego związku przyczynowego, uleganie kolejnej konceptualizacji metaforycznej:

RZECZ POWSTAJE Z SUBSTANCJI

SUBSTANCJA WCHODZI W PRZEDMIOT

RZECZ WYCHODZI Z SUBSTANCJI

TWORZENIE TO NARODZINY

WYŁANIANIE SIĘ WYDARZENIA ZE STANU

Pojęcie związku przyczynowego opiera się na prototypie

MANIPULACJI BEZPOŚREDNIEJ

, który

wyłania się bezpośrednio z naszego doświadczenia. Prototypowe jądro ulega rozwinięciu przez metaforę, z
czego wynika

szersze pojęcie związku przyczynowego. Wszystkie użyte wyżej metafory to

wyłanianie się

(wydarzenia, przedmiotu ze stanu, pojemnika) .

Prototypowe jądro pojęcia ZWIĄZEK

PRZYCZYNOWY

, czyli MANIPULACJA BEZPOŚREDNIA tworzy gestalt składający się z cech, które

występują wspólnie w naszym codziennym doświadczeniu towarzyszącym manipulacjom bezpośrednim.
MANIPULACJA BEZPOŚREDNIA jest

pojęciem podstawowym i pierwotnym w naszym

doświadczeniu

Związek przyczynowy nie jest niepodzielny

, gdyż:

pozwala charakteryzować w kategoriach podobieństwa rodzinnego do prototypu MANIPULACJI
BEZPOŚREDNIEJ

sam prototyp MANIPULACJI BEZPOŚREDNIEJ jest gestaltem właściwości współwystępujących i
podlega nieograniczonej analizie

prototypowe jądro ZWIĄZKU PRZYCZYNOWEGO podlega rozwinięciom metaforycznym.

Pojmowanie rozmowy jako sporu

wiąże się z nałożeniem na strukturę jej pojęcia, struktury pojęcia

WOJNA. Takie wielowymiarowe struktury charakteryzują gestalty doświadczeniowe, które stanowią
sposoby organizowania doświadczeń w całości o określonej strukturze. W metaforze SPÓR TO WOJNA
gestalt ROZMOWY otrzymuje dodatkową strukturę za pośrednictwem wybranych elementów gestaltu

WOJNY. Jedną czynność ROZMAWIANIE pojmuje się w terminach innej czynności- WOJNY. Nadawanie
struktury naszemu doświadczeniu w terminach wielowymiarowych gestaltów stanowi o jego koherencji.

Gestalty doświadczenoiwe

są wielowymiarowymi całościami o określonej strukturze.

Należy odróżniać strukturę metaforyczną od

subkategoryzacji

. np.

spór to rozmowa uznamy za przykład

subkategoryzacji, bo spór to ten sam rodzaj czynności co rozmowa i mają wystarczającą liczbę tych
samych cech strukturalnych. Ale SPÓR TO WOJNA uznamy za metaforę, gdyż spór i wojna to zasadniczo
dwie różna rodzaje czynności. W innych przypadkach nie do końca jest jasne co jest czym, np. „Spór to
walka”.

Metafora w swoim własnym obrębie musi być

koherentna

! Np. metafory PODRÓŻY I POJEMNIKA

dotyczące SPORU
Fakty dotyczące podróży:
PODRÓŻ OKREŚLA TRASĘ.
TRASA PODRÓŻY JEST POWIERZCHNIĄ.
Implikacje metaforyczne:
SPÓR TO PODRÓŻ.
PODRÓŻ OKREŚLA TRASĘ.
Dlatego SPÓR OKREŚLA TRASĘ.
SPÓR TO PODRÓŻ
TRASA PODRÓŻY JEST POWIERZCHNIĄ.
Dlatego TRASA SPORU JEST POWIERZCHNIĄ.

W tym przypadku wszystkie implikacje metafory łączą w sposób koherentny wszystkie przykłady

wchodzące w zakres tej metafory.

Bardzo często

implikacje dwóch metafor nakładają się na siebie

np. SPÓR TO PODRÓŻ i SPÓR

TO POJEMNIK, bo podczas sporu przybywa powierzchni, gdy przybywa powierzchni zwiększa się
treściowa zawartość sporu- pojemnika. Wtedy widoczna jest koherencja między nimi. Te metafory są
koherentne, ale nie w pełni konsekwentne.

Każda

metafora

pozwala

nam

zrozumieć jeden aspekt pojęcia w terminach pojęcia dokładniej

zarysowanego

np. PODRÓŻY I POJEMNIKA dotyczących SPORU. Potrzebujemy aż dwu metafor ,

ponieważ jedna nie podoła temu zadaniu- nie istnieje jedna metafora, która pozwalałaby uchwycić
jednocześnie kierunek sporu i jego treść. Istnieją przypadki niedopuszczalnych metafor mieszanych, które
powstają, gdy niemożliwe są przypadki powstania pojedynczej metafory, spełniającej oba cele naraz. Np.
możemy mówić o kierunku sporu i o treści sporu ale nie o kierunku treści sporu ani o treści kierunku sporu.
Dlatego nie ma takich zdań, jak:

Możemy nadążyć za kierunkiem jądra tego sporu.
Martwi mnie

jałowość kierunku twojego argumentu.

ak więc wspólna implikacja metaforyczna może ustalić odpowiedniość między

metaforami

. Np. wspólna implikacja W MIARĘ ROZWOJU SPORU TWORZY SIĘ WIĘKSZA

POWIERZCHNIA ustala odpowiedniość między ilością objętego sporem obszaru, co występuje w związku z
metaforą podróży, a ilością treści w sporze, co występuje w związku z metaforą pojemnika.

Całkowita koherencja

między metaforami

jest rzadkością

, z drugiej strony koherencja jest zjawiskiem

typowym.

Koherencje z

łożone między metaforami

: odnotowaliśmy wyżej, że metafory PODRÓŻY I

POJEMNIKA pokrywają się, mamy też dalsze, częściowe nakładanie się z metaforą BUDYNKU, bo
budynek również ma powierzchnię. Pojawiają się między nimi różnice między

powierzchniami

określającymi zawartość (np. PODRÓŻ to powierzchnia utworzona przez trasę, POJEMNIK, powierzchnia
utworzona przez pojemnik, a BUDYNEK przez fundament i powłokę) i głębię. Koherencja między nimi
polega na tym, że wszystkie trzy mają powierzchnię określającą zawartość- treść. W miarę postępu sporu
stwarza się coraz więcej powierzchni, a tym samym spór nabiera coraz więcej treści. To częściowe
pokrywanie się trzech struktur metaforycznych pojęcia pozwala na mieszanie metafor, jak w:

Jak dotąd skonstruowaliśmy tylko jądro argumentu.

Jak dotąd pochodzi z metafory PODRÓŻ, skonstruowaliśmy z metafory BUDYNKU, a jądro z metafory
POJEMNIKA.
Lub inaczej:
Jak dotąd skonstruowaliśmy podwalinę argumentu.
Jak dotąd skonstruowaliśmy najistotniejszą część argumentu.

Dwie strategie o pojęciach metaforycznych:

- abstrakcja
- homonimia

rozważmy słowo podpierać w:

On podparł ścianę.- brak metafory
On podparł swój argument faktami.- to należy do gestaltu BUDYNEK i w terminach metafory
ARGUMENTOWANIE TO BUDYNEK

Według

glądu abstrakcyjnego

że istnieje odrębne, ogólne, abstrakcyjne pojęcie

PODPIERAĆ , które jest neutralne wobec podpierać budynek i podpierać argument. On podparł
ścianę i on podparł argument stanowią przypadki tego samego pojęcia abstrakcyjnego.

Według

pog

lądu homonimicznego

istnieją dwa niezależne pojęcia PODPIERAĆ 1 i

PODPIERAĆ 2

według

mocnej wersji

tego poglądu PODPIERAĆ 1 i PODPIERAĆ 2 nie mają ze sobą nic

wspólnego, gdyż jedno odnosi się do przedmiotów fizycznych, a drugie do pojęcia abstrakcyjnego

słaba wersja

że istnieją odrębne pojęcia PODPIERAĆ 1 i PODPIERAĆ 2 , ale ich znaczenie są

pod pewnymi względami podobne. W tym punkcie słaba wersja poglądu homonimicznego ma cechy
wspólne z poglądem abstrakcyjnym- mianowicie podobieństwo abstrakcyjne.

edostatki poglądu abstrakcyjnego:

nie stosuje metafor GÓRA-DÓŁ, bo one nie mogą reprezentować tego samego [poziomu abstrakcji
( GÓRA stosuje się do przeszłości, DÓŁ nie)

nie odróżnia metafor typu B to A od A to B. mamy np. metaforę MIŁOŚĆ TO PODRÓŻ ale już nie
ma metafory PODRÓŻ TO MIŁOŚĆ

MIŁOŚĆ TO PODRÓŻ, MIŁOŚĆ TO SIŁA, MIŁOŚĆ TO WOJNA, MIŁOŚĆ TO SZALEŃSTWO.
Każda z tych metafor dostarcza pewnej perspektywy w spojrzeniu na miłość, podczas gdy hipoteza
abstrakcyjna poszukiwałaby jednego pojęcia MIŁOŚĆ wystarczająco abstrakcyjnego, by pasowało
do wszystkich.

przeczy teorii metafory, bo nie jest w stanie wyjaśnić pojęcia mniej konkretnego za pomocą pojęć
bardziej konkretnych

według myślenia abstrakcyjnego nie istnieją w ogóle pojęcia metaforyczne.

6. w metaforz

e MIŁOŚĆ TO PODRÓŻ zakłada, że istnieje coś pomiędzy miłością i podróżą, i że

MIŁOŚĆ jest tak samo jasno zarysowana jak PODRÓŻ.

Niedostatki poglądu silnej homonimii:

ujmuje jako przypadkowe wszystkie zjawiska, dla których my znajdujemy wyjaśnienie systemowe

nie wyjaśnia wewnętrznej systemowości

nie jest w stanie wyjaśnić częściowego nakładania się metafor i ich łączenia

nie jest w stanie wyjaśnić rozszerzenia znaczeń na wykorzystane i niewykorzystane części metafory

OGÓLNIE: NIE DOSTRZEGA SYSTEMATYCZNYCH ZWIĄZKÓW W POJĘCIACH
METAFORYCZNYCH, PONIEWAŻ DOSTRZEGA KAŻDE POJĘCIE JAKO NIEZALEŻNE.

Słaba homonimia:

Przyjmuje istnienie podobieństw między pojęciami metaforycznymi i zakłada, że można za ich
pomocą wyjaśnić wszystkie zaobserwowane zjawiska bez uciekania się do jakiejkolwiek struktury
metaforycznej.

nie zajmuje się podłożem doświadczeniowym.

neguje możliwość rozumienia pojęć jednego rodzaju w terminach pojęć innego rodzaju. Utrzymuje
jedynie, że możemy dostrzegać między nimi podobieństwa.

PODPIERAĆ ARGUMENT i PODPIERAĆ BUDYNEK- że jedno nie służy do rozumienia drugiego
ale przypadkiem wykazują abstrakcyjne podobieństwo.

do rozumienia metafor nie przyczynia się nasze doświadczenie.

Definicja metaforyczna

dotyczy pojęć, które definiuje się za pomocą metafor.

Gestalty doświadczeniowe

są w doświadczeniu podstawowe, charakteryzują zorganizowane całości

w obrębie powtarzających się doświadczeń człowieka. Reprezentują one koherentne organizacje naszych
doświadczeń w terminach naturalnych wymiarów. Gestalty w takich terminach naturalnych wymiarów jawią
się nam jako naturalne rodzaje doświadczenia. Naturalne, gdyż są wytworami natury ludzkiej.

Pojęcia,

które występują w definicjach metaforycznych odpowiadają naturalnym rodzajom
doświadczeń.

Takie pojęcia jak MIŁOŚĆ, CZAS, ROZUMIENIE, SPORY, SZCZĘŚCIE, MORALNOŚĆ

itd. wymagają definicji metaforycznych, ponieważ nie są wystarczająco określone we własnych terminach,
by sprostać wymaganiom naszego codziennego funkcjonowania.

Właściwości interakcyjne

pojęcia metaforycznego- pojęcia definiujące np. MIŁOŚĆ, jak PODRÓŻ,

SZALEŃSTWO, WOJNA, ZDROWIE ( pojęcia pochodzące z naszego doświadczenia, które przychodzą
nam do głowy, gdy myślimy o MIŁOŚCI- jej gestalty) wyłaniają się z naszych interakcji z otaczającym nas
światem. Te terminy, w których pojmujemy pojęcia metaforyczne nazywamy

cechami

lub

właściwościami interakcyjnymi.

Np. mamy na myśli STRZELBĘ . Zastanawiając się czym jest strzelba bierzemy pod uwagę następujące
wymiary: percepcyjny, czynność motoryczną, cel, funkcję. Nie tkwią one w samej broni palnej, ale w
sposobie, w jakim wchodzimy z nią w interakcję. STRZELBA pozwala się zdefiniować za pośrednictwem
cech interakcyjnych.

KATEGORYZACJA-

środek do rozumienia świata

1. kategoryzujemy rzeczy w

terminach prototypów

, np. prototypowy fotel ma oparcie, ma

siedzenie, cztery nogi, dwa ramiona; nawet jeżeli fotel będzie nieprototypowy ( bardzo nowoczesny)
to i tak pojmujemy go w odniesieniu do foteli prototypowych.

nie musi istnieć jakiś ustalony zasób cech prototypów

. R

zeczy są danymi rzeczami, bo są

wystarczająco podobne do prototypów.

cechy interakcyjne odgrywają ważną rolę

kategorie pozwalają się rozszerzać

kategorie są otwarte; definicje metaforyczne mogą prowadzić do rekategoryzacji.

Metafora nadaje znaczenie formie

nadaje wymiary przestrzenne formie językowej

formy językowe wypełniają się treścią dzięki metaforom.

Więcej formy to więcej treści

na zasadzie np. reduplikacji tzn. powtórzenia zgłosek w tekście-

On jest oooooooooogromny! ,

lub na zasadzie powtórzenia wyrazu w zdaniu- On jest bardzo,

bardzo, bardzo wysoki!

bliskość to siła oddziaływania

np. w zdaniu

Kim są ludzie stojący blisko niego? ( tzn. mający

na niego największy wpływ) , przeniesienie negacji dalej od czasownika powoduje mniejszą siłę
oddziaływania, np. Maria nie wyjedzie do jutra, a Maria nie sądzi, że wyjedzie do jutra. Henryk nie
jest

szczęśliwy a Henryk jest nieszczęśliwy. Mówiłem o tej książce do Jana. a Mówiłem Janowi o

tej książce ( w tym zdaniu siła oddziaływania jest większa, jest większa sugestia). Sam zabił
Henryka a Sam spowodował śmierć Henryka. Sam spowodował, że Henryk umarł. – tu składnia
odzwierciedla w konkretnym zdaniu jaki jest związek przyczynowy między tym, co zrobił Sam, a tym,
co się zdarzyło Henrykowi. Działa tu zasada:

forma wyrażająca ZWIĄZEK

PRZYCZYNOWY znajduje się bliżej formy wyrażającej SKUTEK tym SILNIEJSZY
wyraża związek

We wszystkich tych przypadkach różnica formy odzwierciedla subtelną różnicę w

znaczeniu. Wracając do tezy tego punktu:

bliskość to siła oddziaływania

bliskość- związek z

formą, siła oddziaływania- ze znaczeniem.

orientacja prototypowa człowieka: ja- najpierw- wynika to z cech przypisywanych takich jak kierunek
W GÓRĘ, DO PRZODU, DOBRY, CZYNNY, TERAZ, według tego prototypowego systemu pojęć
meta

forycznych dotyczących człowieka ustawiamy wyrazy w konkretnym szyku linearnym, np.

zawsze powiemy W GÓRĘ I W DÓŁ, niż W DÓŁ I W GÓRĘ.( W GÓRĘ jest bliżej prototypowego
pojęcia człowieka), to samo: PIERWSZY I OSTATNI, DOBRY I ZŁY, DO PRZODU I DO TYŁU.

4. koherencja metaforyczna w formie gramatycznej-

np. traktujemy narzędzie jako towarzysza (

Wyjeżdżam z moją suszarką.), bardziej to widać w języku angielskim: I sliced the salami with a
knife.

regularność formy językowej

np. pytania zazwyczaj kończą się intonacją rosnącą, a

oznajmienia opadającą. Jest to koherentne z metaforą orientacyjną NIEZNANE W GÓRĘ ↑(
Chciałbym podnieść kilka pytań.↑), ZNANE W DÓŁ↓( Ten fakt usuwa wszelkie wątpliwości.↓)

Znaczenie metafory

uwypukla

jedne cechy a inne tłumi

zawiera bardzo

szczegółowe aspekty pojęć

np. PRACA TO DĄŻENIE DO WSPÓLNYCH

CELÓW- chodzi tu o szczególną pracę równowagi.

Tworzy

nowe znaczenia

i, jeżeli uwypukla najważniejsze aspekty naszego doświadczenia,

wówczas kieruje naszym przyszłym działaniem.

Sankcjonuje dzi

ałanie

, ustala cel, uzasadnia wnioskowanie

Znaczenie, jakie ma dla mnie metafora, będzie częściowo określone kulturowo, a częściowo przez
moje doświadczenie i z nim związane.

Zdolność metafory do tworzenia rzeczywistości

, np.

rozpuszczenie moich problemów-

metafora CHEMICZNA-

traktowanie ich jako czegoś, co można rozpuścić. Ta metafora oznacza

pogodzenie się z faktem, że żaden problem nie znika raz na zawsze. Rozwiązaniem może być
rozpuszczenie najbardziej nabrzmiałych problemów na jak najdłuższy czas. Inny przykład:
przejmowanie kultury Zachodu przez inne kultury jest częściowo spowodowane wprowadzenia
metafory CZAS TO PIENIĄDZ ( pieniądz tak istotny dla kapitalistycznego Zachodu)

Metafory tworzą podobieństwa.

Tak więc podobieństwa opierają się na metaforach

konwencjonalnych.
Metafora PRACA TO SZTUKA-

tu podobieństwo strukturalne między dwoma zakresami doświadczeń

(

pracy i sztuki) pozwala nam dostrzec koherencję w zakresie tych doświadczeń. Na tym polega metafora.

Bez metafory ten zakres doświadczeń nie istnieje dla nas jako koherentny zbiór
doświadczeń

Metafora nadając koherentną strukturę zakresowi naszych doświadczeń tworzy

podobieństwa nowego rodzaju.

1. metafora jest przede wszystkim

sprawą myśli i działania

2. metafory

tworzą podobieństwa

, ale są to podobieństwa,

jakich doświadczają ludzie

(

podobieństwa dowiadczeniowe), a nie na podobieństwach obiektywnych ( tkwiących w samej
rzeczy)

podstawową funkcją metafory jest dostarczanie częściowego zrozumienia jakiegoś rodzaju
doświadczenia w terminach innego rodzaju doświadczenia.

metafory opierają się na

doświadczeniowym współwystępowaniu

( WIĘCEJ TO GÓRA) i

doświadczeniowym podobieństwie

( ŻYCIE TO HAZARD)

Metafory mają implikacje, dzięki którym pewne aspekty naszego doświadczenia ulegają
uwypukleniu i stają się koherentne

metafory mogą nam

stwarzać pewne realia

, służą wpływaniu na rzeczywistość, stwarzają grunt

do określonego wnioskowania, mogą mieć moc definiowania rzeczywistości przez koherencje sieci
implikacji, które ukrywają pewne cechy rzeczywistości a uwydatniają inne.

Prawda:

Według filozofów

metafory nie mogą bezpośrednio wyrażać prawdy

, gdyż

prawda

musi być obiektywna, a metafory takie nie są.

Jednak powinno się uważać, że pojęcie prawdy nie

musi być powiązane z obiektywnością.

Prawd

a jest zawsze względna w odniesieniu do systemu

pojęć określonych za pośrednictwem metafor.

Prawda opiera się na

rozumieniu

, że metafora jest głównym nośnikiem rozumienia.

Kiedy kategorie bezpośrednio związane z naszym doświadczeniem nie mają zastosowania, wówczas
wcielamy te kategorie w świat fizyczny, np. PRZÓD-TYŁ do głazu- prawda jest zależna od rozumienia

Kategoryzacja

sposób rozpoznawania rzeczy poprzez uwypuklenie pewnych właściwości,

pomniejszenie innych i ukrywanie dalszych.

Zaprosiłem na obiad szałową blondynkę.- uwypuklony kolor włosów powierzchowność, pomniejszenie
faktu, że jest. np. znaną wiolonczelistką.

Wygłaszając jakieś stwierdzenie dokonujemy wyboru kategorii

, gdyż mamy powody, by skupić

się na pewnych właściwościach, a oddalić inne. Dlatego każde prawdziwe stwierdzenie pomija to, co ulega
pomniejszeniu. Prawdziwe stwierdzenia nie orzekają o rzeczach samych sobie, ale ponieważ są związane
z tym jak je postrzegamy, a nie z tym jak mogą naprawdę wyglądać,

orzekają o cechach

interakcyjnyc

h, które mają sens jedynie w odniesieniu do funkcjonowania człowieka

Wygłaszając prawdziwe stwierdzenie musimy dokonać wyboru kategorii opisu.
Np. ktoś mnie prosi: Mam dziś spotkanie, przynieś jeszcze trzy fotele, na co ja przynoszę jeden skórzany,
drugi

drewniany, a trzeci rozkładany. Trzy przedmioty, które przyniosłem są w moim odczuciu fotelami, tak

więc moje stwierdzenie jest prawdziwe, gdyby jednak chodziło o uroczystą kolacją byłoby inaczej. Świadczy
to o tym, że nasze kategorie nie są ustalone sztywno w ramach cech pewnej rzeczy (FOTEL). Zaliczenie
czegoś do danej kategorii zależy od celu w jakim się nią posługujemy.

Prawda będzie zawsze

względna, bo będzie zależała od tego, jak rozumiemy daną kategorię.

Włochy mają kształt buta.
Francja jest sześciokątem- zależy jak na to patrzymy, wiadomo, że Francja nie jest sześciokątem, ale
państwem; jako obszar ma kształt prostokąta- zależy co w danej chwili jest naszą kategorią
Ziemia jest kulą.
Światło składa się z cząsteczek.- uwypukla jego cząstkowe właściwości, a zakrywa inne.

Prawda -

najważniejsze

stwierdzenie jest prawdziwe w odniesieniu do jego określonego rozumienia

rozumienie angażuje kategoryzację

kategoryzacja jest funkcją cech interakcyjnych i naszego doświadczenia

prawdziwe stwierdzenie

odnosi się do cech uwypuklonych przez kategorię

kategorie nie są stałe i jednolite

kategorie definiuje się za pomocą prototypów i podobieństwa do prototypów

Rozumienie zdania prostego niemetaforycznego:

np.

Mgła jest przed górą. aby uznać, że np. zdanie Mgła jest przed górą jest prawdziwe, musimy je

zrozumieć, czyli dokonać projekcji orientacji przód-tył: musimy widzieć mgłę i górę jako rzeczy i ich
położenie względem siebie i względem nas. Czy zdanie jest prawdziwe jest sprawą projekcji i osądu
dokona

nych przez człowieka w relacji do pewnych celów.

Nigdy nie rozumie się zdania w jego własnych terminach bez przywołania gestaltu

, który

uwypukla zakres rzeczy najważniejszych do rozumienia. Jakikolwiek gestalt zostanie przywołany
rozumiemy więcej, aniżeli zawiera się bezpośrednio w zdaniu. Każdy gestalt dostarcza tła do zrozumienia
zdania w terminach mających dla nas sens, czyli w terminach jakiejś kategorii doświadczeniowej. Również
kategoryzujemy to w terminach prototypowych ( np. Jan strzela ze strzelby do Karola.-

wyobrażamy

strzelbę w kategoriach prototypowych o ile kontekst tego nie wyklucza.)

Prawda jest prosta, jeżeli nasze rozumienie zdania pasuje wystarczająca do naszego
pojmowania zdarzeń

, np. zdanie Jan strzela ze strzelby do Henryka.

. Wyobrażamy sobie taki jego

kontekst: Jan tak umocował strzelbę, by w odpowiednim czasie za odpowiednim znakiem wycelowała do
Karola. Rozważmy dwa przypadki:

Jan drapie się w ucho, co powoduje wystrzał do Henryka.

Henryk otwiera drzwi, co powoduje wystrzał do Henryka.

W przypadku pierwszym działanie Jana jest powodem wystrzału, w przypadku drugim powodem jest
działanie Henryka. Przypadek a. bliższy jest naszemu normalnemu rozumieniu zdania niż b. – on jest
odległy od naszego prototypowego rozumienia wystrzału.

Rozumienie sytuacji pasuje do rozumienia zdania gdy zachodzi

1. projekcja orientacji
2.

projekcja struktury ( mgła, góra)

dostarczenie tła- przywołanie gestaltu doświadczeniowego

rozumienie w terminach kategorii zgodnie z definicją dostarczoną przez prototyp.

Rozumienie metafory konwencjonalnej

, np.

Inflacja poszła w górę.

pojmujemy sytuację za pomocą

projekcji metaforycznej

patrzymy n

a inflację jako na substancję (poprzez metaforę ontologiczną)

biorąc pod uwagę koherencję W GÓRĘ TO WIĘCEJ patrzymy na więcej jako na coś
zorientowanego w górę poprzez metaforę orientacyjną

2. pojmujemy zdanie w terminach tych samych dwu metafor
3.

pozwala nam to dopasować nasze rozumienie zdania do rozumienia sytuacji.

Projekcja metaforyczna polega na rozumieniu jednej rzeczy w terminach innej rzeczy, a
projekcja niemetaforyczna dotyczy tylko jednego rodzaju rzeczy.

Jan bronił swoich pozycji w sporze.
Tu doświadczenie sporu ma część strukturalną WOJNA, oparte na metaforze SPÓR TO WOJNA nasze
rozumienie będzie się zawierało w terminach gestaltu ROZMOWA i gestaltu WOJNA. Jeżeli nasze
rozumienie jest takie, że jakaś część rozmowy odpowiada temu, czym jest obrona w gestalcie WOJNY to
uznamy te zdanie za prawdziwe.

Rozumienie Metafory niekonwencjonalnej

Opowiedz mi historię swojego życia-metafora konwencjonalna

Życie jest…opowieścią idioty , głośną, wrzaskliwą a nic nie znaczącą.

( Makbet)- metafora niekonwencjonalna

Sytuację a. będziemy próbowali zrozumieć na podstawie metafory ŻYCIE TO HISTORIA- OPOWIADANIE.
W sytuacji b. metaf

ora niekonwencjonalna przywołuje konwencjonalną ŻYCIE TO OPOWIADANIE tu

dodatkowo zagmatwane

– i na tej podstawie staramy się uznać ją za prawdziwą- czyli tą samą aparaturą co

konwencjonalną.

Na rozumienie składają się:

1. struktura rzeczy
2. struktura orientacyjna
3.

wymiary doświadczenia

gestalty doświadczeniowe ( kategorie przedmiotów i substancji)

tło

uwypuklenie( wyodrębnienie elementów sytuacji pasujących do wymiarów gestaltu0

cechy interakcyjne ( których obecność doświadczamy bezpośrednio)

8. prototypy

Prawda jest zawsze:

względna, gdyż rozumiemy ją w terminach naszego systemu pojęciowego

częściowo zależna od koherencji ( rozumienie czegoś wymaga dopasowania tego koherentnego
schematu do systemu pojęciowego)

oparciem na doświadczeniu

mit obiektywizmu, zasady obiektywizmu

pojmujemy obiekty świata w terminach kategorii i pojęć. Kategorie i pojęcia odpowiadają cechom,
które przedmioty mają same w sobie ( inherentnie), a także związkom między obiektami- słowo
„głaz” odpowiada pojęciu i obiektowi GŁAZ.

istnieje obi

ektywna rzeczywistość, a stwierdzenia na jej temat, które są obiektywne, są prawdziwe

lub fałszywe

wyrazy mają ustalone znaczenie

ludzie mogą porozumieć się tylko precyzyjnie zdefiniowanym, obiektywnym językiem

obiektywizm= racjonalność

mit subiektywizmu, zasady subiektywizmu

polegamy na zmysłach jako najlepszych doradcach

najważniejsze w życiu są uczucia

język metaforyczny jest niezbędny do wyrażania doświadczenia

Kognitywiści

odnaleźli złoty środek za pośrednictwem

syntezy doświadczeniowej

- rozum w

iąże się z kategoryzowaniem, implikowaniem. Jednym z aspektów wyobraźni jest widzenie

czegoś w terminach czegoś innego- myślenie metaforyczne. Ponieważ kategorie naszego myślenia są
metaforyczne, a rozumienie opiera się na metaforycznych implikacjach i wnioskach, codzienny racjonalizm
wymaga wyobraźni.

A więc metafora to RACJONALNOŚĆ IMAGINATYWNA

Krytyka mitu obiektywizmu

, główne postulaty obiektywizmu objęte krytyką

1. znaczenie jest obiektywne
2.

znaczenie jest odcieleśnione ( nie jest znaczeniem dla kogoś)

3. do

pasowanie wyrazów do świata bez udziału człowieka i rozumienia ludzkiego

teoria znaczenia opiera się na teorii prawdy ( możliwość opisanie prawdy obiektywnej, niezależnej
od jakiegokolwiek rozumienia ludzkiego daje szanse stworzenia obiektywnego znaczenia.

Według

obiektywistycznego znaczenia prawdy zdanie może pasować ( wtedy prawdziwe), bądź nie
pasować ( wtedy fałszywe) do świata.

znaczenie jest niezależne od użycia i nie jest ono związane z określonym kontekstem, (kulturą,
sposobem rozumienia)

6. znaczenie ma charakter kompozycyjny-

teoria klocków ( świat zbudowany z dobrze zdefiniowanych,

pasujących do siebie obiektów, tym obiektom nadaje się nazwy w języku)

obiektywizm dopuszcza względność ontologiczną bez udziału rozumienia ludzkiego- relatywistyczna
te

oria obiektywistycznego opisu znaczenia ( każdy język naturalny rzeźbi rzeczywistość w różny

sposób, zawsze wybierając rzeczy tam obecne)

wyrażenia językowe są obiektami ( rzeczy same w sobie mają cechy i inherentne znaczenie- gdy
wyrazy w zdaniu zostają zapisane można im się przyglądać jak rzeczom.)

gramatyka jest niezależna od znaczenia i rozumienia( jest sprawą czystej formy) – Chomsky
uwieńczył to w językoznawstwie

10.

obiektywistyczna teoria komunikacji ( znaczenia i wyrażenia językowe są obiektami istniejącymi
niezależnie- można obiektywnie powiedzieć, co się ma na myśli)

Obiektywiści

jednak przyznają, że można rozumieć jakieś zdanie w danym kontekście inaczej, niż to

wynika z obiektywnego znaczenia- to inne znaczenie jest nazywane

znaczeniem mówiącego

, lub

wypowiadającego, n p. on jest prawdziwym geniuszem wypowiedziane z sarkazmem, czy ta teoria
zbudowana jest ze stiuku- to jest metafora

Według teorii obiektywistycznej

metafora nie jest sprawą znaczenia, a jedynie języka.

Ewentualnie

dostarcza nam pośredniego sposobu mówienia o czymś.

Opis obiektywistyczny metafory konwencjonalnej:

Nie potrafię strawić tych wszystkich faktów.
Trawić ma dwa odrębne znaczenie- trawić 1.- obiektywne, odnoszące się do jedzenia i trawić2.- odnoszące
się do myśli. Istnieją dwa słowa trawić, które są homonimami. Jest to metafora według obiektywisty martwa,
która uległa konwencjalizacji i teraz ma swoje własne znaczenie. Kiedyś te podobieństwa istniały, gdy
wyrażenia były mniej skonwencjonalizowane, ale ostatecznie metafora umarła. Inaczej mówiąc istnieją dwa
słowa- homonimy trawić .

POPRAWNY OPIS ROZUMIENIA

zgodnie z teorią metafory

obiekty są jedynie rzeczami odnoszącymi się do naszych interakcji ze światem

cechy są interakcyjne

kategorie są gestaltami doświadczeniowymi, definiowanymi za pomocą prototypów.

Alternatywa dla rozumienia obiektywistycznego i subiektywnego:

rozumienie doświadczeniowe:

prawda zawsze odnosi się do rozumienia, które opiera się na uniwersalnym systemie pojęciowym

jednak nie zmusza nas to do poniec

hania troski o wiedzę i bezstronność, które przez tyle lat

motywowały mit obiektywizmu

obiektywność nabiera nowego znaczenia

opiera się na wznoszeniu się ponad osobiste

przesądy

czynnik motywujący subiektywizm

- dane znaczenie jest znaczeniem dla danej osoby

człowiek nie jest oddzielony od swego otoczenia, ale jest jego częścią

rozumiemy doświadczenie bezpośrednio, gdy dostrzegamy, że ma ono koherentną strukturę
gestaltów, które wyłoniły się bezpośrednio z interakcji z naszym otoczeniem. Rozumiemy

doświadczenie metaforycznie, gdy posługujemy się gestaltami, a doświadczenie jakiejś dziedziny,
by nadać strukturę doświadczeniom z innej dziedziny.

METAFORA:

wyrażenie, w którego obrębie następuje zamierzona przemiana znaczeń

składających się na nie słów.

Nowe zmieniona znaczenie

–

metaforyczne

– kształtuje się zawsze na

fundamencie znaczeń dotychczasowych

pod presją szczególnych okoliczności użycia, np.

niezwykłej referencji, niezwykłego kontekstu łownego, wprowadzającego składniowe zależności między
wyrazami

dotąd w takich zespoleniach nie występującymi.

Zależna od kontekstu

plastyczność znaczeniowa wyrazów

– umożliwia tworzenie metafor – ogólna

właściwość języka – gwarantuje zdolność do obsługiwania nieskończonej liczby rozmaitych i zmieniających
się sytuacji (polisemia).

Metafora poetycka

różni się od

językowej/ potocznej

stopniem

konwencjonalności

Potoczne

są wielokroć

powtarzanymi

utartymi

w obyczaju językowym zestawieniami słownymi, ich

znaczenia zostały na tyle przyswojone, że

rozumiane s

ą automatycznie

, bez konie

czności uzasadnień

i odwołań do niemetaforycznych znaczeń.

Metafory poetyckie

powstają jako

rezultat indywidualnej odkrywczości i sztuki językowej

, mają

zaskakiwać, zastanawiać czy zachwycać odbiorcę

– wymagająca zagadka, wysławiają nowe

sensy, nowe wyobrażenia, wskazują na ukryte powinowactwa zarówno w świecie jak i w mowie. Granica
jest płynna.

Metafora poetycka

rodzi się także

w żargonowych powiedzonkach, dowcipach

Mogą występując w wierszu być pozbawione pierwiastka twórczego (banalne) –

poetyzmy

Znaczeniotwórcza energia

metafory jest najsilniejsza w momencie jej narodzin:

odbiorczy wysiłek

semantyzacyjny.

Motywacja musi być na tyle silna, aby metafora została odczytana za celową.

wytworzenia metaforycznego znaczenia

nie wystarcza składniowe połączenie jakichkolwiek

obc

ych obie wyrazów, lecz

konieczna j

est uchwytność więzi uzasadniających to dziwne

połączenie

. R

ozmaitość takich więzi badacze sprowadzają do

dwóch rodzajów odniesień

językowych

(metafora jako osobliwe wyrażenie językowe, szczególnie zbudowane lub przekształcone,

zastąpione)
-i

przedmiotowych

(osobliwe, odkrywcze i deformujące przedstawienie rzeczywistych zależności

przedmiotowych).

Mechanizm odniesień motywujących:

1. Substytucja
2. Po

dobieństwo

3.interakcja

Max Black:



teoria metafory substytucyjnej

– utrwalone przez dziedzictwo klasycznej retoryki i poetyki:

jest

celow

ą dewiacją

artystycznym odstępstwem

od językowej naturalności i wprowadzona zostaje

do wypowiedzi

w drodze substytucji

. Interpretacja wymaga

zrekonstruowania właściwego,

prozaicznego znaczenia

zasady wymiany składników

Arystoteles

metafora jest to przeniesienie nazwy jednej rzeczy n inną: z rodzaju na

gatunek, z gatunku na rodzaj, z jednego gat

unku na inny, lub też przeniesienie nazwy z

jakiejś rzeczy na inną na podstawie analogii.

Analogia 

rodzaj odniesień proporcjonalnych: „Czara

pozostaje w takim stosunku do Dionizosa, jak tarcza do Aresa.

Czarę można nazwać tarczą Dionizosa, a

tarczę – czarą Aresa”.

Kwintylian

– wyróżnił

cztery rodzaje utworzone

przez zamianę:

1. N

azwę jakiejś istoty żyjącej na nazwę innej żyjącej.

2. Nazwy

istoty żyjącej na nazwę rzeczy nieożywionej.

3. Nazwy

rzeczy nieożywionej na nazwę innej nieożywionej.

4. Nazwy

rzeczy nieożywionej na nazwę istoty żyjącej.



teoria porównaniowa

: Arystoteles:

metafora to skrócone porównanie, a stworzenie

dobrej metafory polega na dostrzeganiu podobieństwa w rzeczach niepodobnych.

Upatruje

to motywacji w rozmaitych

pokrewieństwach między zjawiskami czy obiektami, których nazwy zostały

zestawione lub podmienione.

Teoria ta eksponując więzi przedmiotowe łatwo przylega do pewnej klasy

dość prostych metafor o czytelnej denotacji

: np.

dzwon spódnicy, fale zbóż. Całkowicie

nie

poddają się jej bardziej skomplikowane,

zwłaszcza będące rezultatem konceptów i przekształceń

słownych.

 teoria interakcyjna

za nią opowiedział się

Black

, poprzednik I. A.

Richards

– odrzuca jako

niewystarczające lub mylące objaśnienia porównaniowe,

a zwłaszcza substytucyjne. Traktuje ona

wyrażenie metaforyczne jako obszar współoddziaływania dwóch przynajmniej dziedzin

, z

których jedna – główna zostaje przedstawiona i przekształcona przez system implikacji kojarzeniowych
typowych dla drugiej pomocniczej.

Zakres implikacji nie jest z góry ograniczony

i znacznie

wykracza poza regułę podobieństwa. Zależnie od tego w jakich kategoriach ujęte zostaną zestawione
dziedziny (jako układy przedmiotowe, rodzaje myśli, przeżyć czy wyobrażeń, kompozycje obrazowe,
konstru

kcje pojęciowe czy kompleksy znaczniowe) teoria interakcyjna może

prezentow

ać różne

orientacje

: obiektywizująco- realistyczne, psychologiczne, tematologiczne, semantyczno-logiczne,

semantyczno- lingwistyczne.

Nowoczesne ujęcia traktują metaforę jako –

konstrukcję językową

. Dla jej opis

u aplikują wielorako cały

aparat

współczesnej semantyki oraz lingwistyki tekstu

, wypróbowując

koncepcje zrodzone w

rębie gramatyki generatywnej, poetyki generatywnej, pragmatyki teorii aktów mowy,

spójności tekstu, lingwistyki kognitywnej.

Lingwistyczna orientacja stymuluje f

akt, że

współczesna metafora poetycka szczególnie

uwydatnia motywacje i zależności językowe

(fi

gurę etymologiczną, grę słów, homonimy,

paronomazję, przekształceni frazeologiczne), całkowicie uzależniając przekazywany obraz świata od
sposobu

jego wysłowienia.

Poetycka konstrukcja rzadko ogranicza się do autonomicznego związku dwóch wyrazów,
promieniuje na budowę większego fragmentu, lub całego wiersza.

Metafora jest właściwym mechanizmem żywego języka, sposobem modyfikowania i bogacenia znaczeń.

G. Vico

– XVIII

: zdecydowany

sprzeciw o literackim rodowodzie metafory

Uzasadniał on

naturalną konieczność i pierwotną obecność metafory w języku i kulturze, zapoczątkowując takie
objaśnianie genezy języka poetyckiego, jakie potem znalazło wyraz u Rousseau i romantyków.

XX- wieczne teorie poezji

(symbolizm, awangarda krakowska) związały koncepcję nieprzekładalności

mowy poetyckiej z przekonaniem o s

emantycznej wyjątkowości i nieparafrazowalności metaforycznego

wysłowienia, a więc z nastawieniem radykalnie antysubstytucyjnym.

współczesnej humanistyce

zjawisko metafory uznawane za kluczowym problem semantyczny,

wzbudza wielkie zainteresowanie nie tylko poetyki i lingwistyki, ale także wielu innych dyscyplin.
~~przenośnia.

SYMBOL:

pojedynczy motyw lub zespół motywów występujących w dziele, który jest

znakiem treści głęboko ukrytych i niejasnych, mający za zadanie kierować ku nim myśli
czytelnika

Odbiór symbolu wymaga

dwustopniowej interpretacji semantycznej

zlokalizowania

określonej

całości

(postaci, przedmiotu, sytuacji

, zdarzenia, fabuły)

w obrębie świata przedstawionego

utworu i

rozpoznania

w owej całości

wykładnika znaczeń zaszyfrowanych

Dwustopniowość taka

łączy symbol z alegorią

. Zasadnicza różnica polega na tym, że

w alegorii

związek między zjawiskiem przedstawionym a ukrytym sensem jest konwencjonalnie
ustalony

. Natomiast

w symbolu

ma on

charakter jednorazowy i nieokreślony

Alegoria

podlega zasadniczo

jednej tylko interpretacji

, która wymaga od odbiorcy odpowiedniej

erudycji

i znajomość reguł odczytywania, natomiast

symbol

otwiera

możliwości różnych rozumień i

interpretacji,

przy czym żadnemu z tych rozumień

sens

symboliczny

nie uobecnia się w sposób

jasny i definitywny

Znamienną właściwością symbolu jest

chwiejność i niepewność znaczenia,

które należy mu przypisywać. W związku z tym jest on

nieprzetłumaczalny

: jego migotliwych treści nie

daje się przekazać w inny sposób, za pośrednictwem takiej czy innej parafrazy, gdyż prowadziłoby to do

unicestwienia najbardziej

charakterystycznej cechy symbolu

– zamierzonej zagadkowości

Symboliczny wykładnik i dziedzina ewokowanych przez niego znaczeń zrośnięte są nieodwołalnie:
jakakolwiek

zmiana

wykładnika prowadzi do likwidacji lub przeinaczenia warstwy

semantycznej

Możliwość wprowadzania ujęć symbolicznych, dostępna jest ogólnie

wszelkim typom literatury

jednakże tylko niektóre dopuściły ją w szerszym zakresie, jak np.

poezja mistyczna, twórczość pisrzy

baroku i romantyzmu,

czy przede wszystkim

–

symbolizmu

któremu nowoczesna świadomość

estetyczna zawdzięcza

rozwiniętą koncepcję symbolu

, uzupełnianą potem nowymi wątkami,

zwłaszcza przez myślicieli i pisarzy pozostających w kręgu oddziaływania doktryny psychoanalitycznej. Nie
była to koncepcja jednolita: w różnych jej odgałęzieniach występowały rozmaite ujęcia stosunku między
znakiem symbolicznym,

a jego ukrytą treścią. Stosunek ten przedstawiano m. in. jako

opozycję

wyrażalnego i niewyrażalnego, zmysłowo uchwytnego i duchowego, skończonego i
nieskończonego, egzystencjalnego i esencjalnego, społeczne i indywidualnego,
świadomego i nieświadomego.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron