01 Przestrzeganie przepisow bez Nieznany (3)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Elżbieta Wróbel

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
321[04].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Bożena Stępień

mgr inż. Mirosław Worobik

Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł

Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[04].O1.01,

„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

arowej oraz

ochrony środowiska”, zawartego w programie nauczania dla zawodu technik pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Ochrona przeciwpożarowa

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zasady ochrony środowiska

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Bezpieczeństwo i higieny pracy w pasiece

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, który Ci przekazujemy powinien wzbogacić Twoją wiedzę oraz ukształtować

umiejętności przestrzegania norm bhp podczas nauki oraz przyszłej pracy zawodowej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas nauki tej jednostki
modułowej,

−

materiał nauczania – podstawowe informacje niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

pytania sprawdzające – odpowiadając na nie sam sprawdzisz siebie czy możesz
przystąpić do wykonywania ćwiczeń,

−

wiczenia pomogą Ci utrwalić wiedzę oraz ukształtować umiejętności,

−

sprawdzian osiągnięć – przykładowy zestaw zadań . Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą,

−

sprawdzian postępów – upewni Cię, czy zrozumiałeś poszczególne partie materiału
nauczania,
Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:

−

przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając
na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

−

po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie

wiadomości z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej.
Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,
będziesz poznawał przepisy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów wykonując

Sprawdzian postępów.

W tym celu:

−

przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

−

podaj odpowiedź wstawiając X w podane miejsce,

−

wpisz TAK jeśli umiesz odpowiedzieć na pytania ,

−

wpisz NIE jeśli nie rozumiesz lub nie znasz odpowiedzi.
Odpowiedzi NIE wskazują braki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich

zagadnień jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści, które nie są
dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla

nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości

i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się zadaniami

testowymi.

W rozdziale 5 poradnika jest zamieszczony przykładowy test, zawiera on:

−

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której, zakreśl poprawne rozwiązana do
poszczególnych zadań.

Schemat układu jednostek modułowych

321[04].O1

Podstawy zawodu

321[04].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

321[04].O1.02

Charakteryzowanie produkcji roślinnej i zwierzęcej

321[04].O1.03

Charakteryzowanie maszyn i urządzeń do produkcji

roślinnej, zwierzęcej i pasiecznej

321[04].O1.05

Stosowanie przepisów ruchu

drogowego

321[04].O1.06

Stosowanie technik kierowania

ciągnikiem rolniczym i wykonywanie

czynności kontrolno-obsługowych

321[04].O1.04

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować układ jednostek SI,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki i chemii,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

posługiwać się kalkulatorem,

−

interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,

−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,

−

przestrzegać przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zinterpretować podstawowe przepisy prawa dotyczące praw i obowiązków pracownika,
pracodawcy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia,

−

zastosować zasady postępowania w przypadku pożądlenia przez pszczoły,

−

zastosować odpowiednie zabezpieczenia terenu gospodarstwa rolnego i pasieczyska,

−

podjąć działania w przypadku zagrożenia pożarowego, zgodnie z instrukcją
przeciwpożarową,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze,

−

zastosować zasady eksploatacji maszyn i urządzeń rolniczych, pasiecznych,

−

zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas obsługi urządzeń elektrycznych i urządzeń
pod ciśnieniem,

−

zastosować zabezpieczenia urządzeń napędowych,

−

dobrać i zastosować środki ochrony indywidualnej do określonych prac,

−

przewidzieć i zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia związanym z wykonywana pracą,

−

przewidzieć i zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia osób postronnych,

−

określić wymagania higieniczno-sanitarne w gospodarstwie,

−

zastosować zasady ochrony środowiska,

−

określić zasady właściwego obchodzenia się ze zwierzętami,

−

zastosować zasady postępowania z pszczołami,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpieczeństwa zdrowotnego
ż

ywności, podczas produkcji, transportu oraz magazynowania środków i wyrobów

ywnościowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Prawna ochrona pracy

Podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy:

−

pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy,

−

pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki.
Pracodawca przede wszystkim jest obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp, wydawać
polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonywanie tych
poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy,

−

zapewnić środki ochrony indywidualnej oraz odzieży roboczej i ochronnej,

−

do stosowania skróconego czasu pracy i dodatkowych urlopów w stosunku do
zatrudnionych przy pracach szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia,

−

zapewniać badania lekarskie wstępne i okresowe mające na celu względy profilaktyczne
i właściwy dobór ludzi do poszczególnych prac,

−

zapewnić stosowanie środków przeciwdziałających powstawaniu chorób zawodowych,

−

prowadzić ewidencję wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz zgłaszać ich do
odpowiednich władz,

−

prowadzić szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

planować i realizować poprawę warunków pracy,

−

udzielać pomocy pracownikom w wynalazczości z zakresu bezpieczeństwa i higieny
pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy

zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

−

współpracować ze sobą,

−

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Zgodnie z Kodeksem Pracy pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany,

w określonym terminie od dnia rozpoczęcia działalności, zawiadomić na piśmie właściwego
inspektora pracy i właściwego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prowadzonej działalności oraz o przewidywanej liczbie pracowników, a także złożyć pisemną
informację o środkach i procedurach przyjętych do spełnienia wymagań wynikających
z przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, dotyczących danej dziedziny działalności.

Pracodawca jest także obowiązany zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do

rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników.

Obowiązki i uprawnienia pracownika w dziedzinie bhp

Zgodnie z postanowieniami Kodeksu Pracy pracownik jest obowiązany wykonywać

pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy,
jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umowy o pracę.

Zgodnie z Kodeksem Pracy przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny

pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika.

Pracownik jest przede wszystkim obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielone środki ochrony
indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się badaniom wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zleconym
badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

zawiadomić niezwłocznie przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podstawowe obowiązki pracownika wynikające ze stosunku pracy

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie, przestrzegać

dyscypliny pracy oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy.

W szczególności pracownik jest zobowiązany:

−

przestrzegać ustalonego w zakładzie czasu pracy i wykorzystywać go w sposób jak
najbardziej efektywny,

−

dążyć do uzyskiwania w pracy jak najlepszych wyników i przejawiać w tym celu
odpowiednią inicjatywę,

−

przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,

−

przestrzegać przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów
przeciwpożarowych,

−

dbać o dobro zakładu pracy, chronić mienie zakładu i używać je zgodnie
z przeznaczeniem,

−

przestrzegać tajemnicy państwowej i służbowej,

−

przestrzegać zasad współżycia społecznego.
W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, albo gdy wykonywana
przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo
powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku, gdy
jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

Rozróżniamy następujące rodzaje nadzoru nad warunkami pracy:

−

nadzór państwowy,

−

nadzór społeczny (związkowy),

−

nadzór administracyjny.
Podstawowe organy nadzoru państwowego nad warunkami pracy:

−

Państwowa Inspekcja Pracy,

−

Państwowa Inspekcja Sanitarna,

−

Urząd Górniczy,

−

Urząd Dozoru Technicznego,

−

Straż Pożarna,

−

Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska,

−

Inne (Urząd Morski, Nadzór Budowlany).
Przepisy o bezpieczeństwie i higienie pracy stanowią obszerny dział ustawodawstwa

pracy. Jest to dziedzina, w której prawo w największym stopniu wkracza w samą
problematykę techniczną i organizacyjna procesu pracy.

Najważniejsze miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmują ustawy, które są aktami

nadrzędnymi, wyposażonymi w moc zwierzchnią w stosunku do innych aktów prawnych.
Jeśli chodzi o zagadnienia ochrony pracy to aktem takim jest Kodeks pracy.

Kodeks pracy wraz z aktami wykonawczymi stanowi usystematyzowany, całościowy

zbiór przepisów normujących podstawowe instytucje prawa pracy, a w tym obowiązki
pracodawcy i pracownika, ochronę pracy kobiet, zatrudnianie młodocianych, bezpieczeństwo
i higienę pracy, odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika.

Rodzaje odpowiedzialności za naruszanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy:

−

odpowiedzialność porządkową (regulaminową),

−

odpowiedzialność wykroczeniowa,

−

odpowiedzialność karna,

−

odpowiedzialność cywilna.
W ramach poszczególnych rodzajów odpowiedzialności odpowiada się przed:

−

pracodawcą,

−

inspektorem pracy lub kolegium d/s wykroczeń,

−

sądem.
Za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi odpowiedzialność:

−

pracodawca,

−

kierownicy komórek organizacyjnych (kierownicy wydziałów, mistrzowie i brygadziści),

−

każdy na swoim stanowisku pracy w zakresie swoich obowiązków.
Za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy stosuje się:

−

karę upomnienia,

−

karę nagany,

−

karę pieniężną.
Istotne znaczenie dla zachowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ma

szkolenie z zakresu bhp. Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania
nie posiada on znajomości przepisów i zasad bezpieczeństwa bhp oraz potrzebnych
umiejętności.

Każdy nowo zatrudniony pracownik przed dopuszczeniem do pracy powinien być

przeszkolony przez pracodawcę wstępnie (instruktaż ogólny i instruktaż stanowiskowy)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenie wstępne powinno zawierać elementy
ogólne dotyczące warunków pracy oraz szczegółowe zapoznanie z przepisami i zasadami bhp
obowiązującymi na określonym stanowisku pracy, na którym został zatrudniony pracownik.
Na okoliczność przeszkolenia wstępnego pracodawca powinien przechowywać w aktach
dokument potwierdzający zapoznanie się przez pracownika z przepisami i zasadami bhp.

Pracodawca obowiązany jest poddawać pracownika szkoleniom okresowym w zakresie

bhp. Celem szkolenia okresowego jest zapoznanie pracownika z nowościami z dziedziny
ochrony pracy oraz utrwalenie wiedzy już nabytej. Zakres i częstotliwość szkoleń jest
uzależniona od charakteru pełnionej funkcji i związanej z tym odpowiedzialności.

Pracodawca jest obowiązany systematycznie przeprowadzać badania i pomiary

czynników szkodliwych dla zdrowia oraz stosować środki zapobiegające chorobom
zawodowym i innym schorzeniom związanym z warunkami środowiska pracy.

Za chorobę zawodowa uważa się chorobę spowodowaną wykonywaniem zatrudnienia,

jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących
w środowisku pracy i zamieszczoną w urzędowym wykazie chorób zawodowych.

Pracownik powinien być informowany przez pracodawcę o zagrożeniach dla zdrowia

związanych z wykonywana pracą o tzw. ryzyku zawodowym.

Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo (możliwość) wystąpienia niepożądanych

zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienie
u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, w wyniku zagrożeń zdrowotnych,
występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy musi zawierać w sobie ocenę stopnia

narażenia na czynniki:

−

szkodliwe (np. hałas),

−

niebezpieczne (np. ruchome elementy),

−

uciążliwe (np. wydatek energetyczny).
Ocenę ryzyka zawodowego na stanowisku pracy przeprowadza się, aby:

1) zapewnić organizacje pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników

przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla
zdrowia i uciążliwości,

2) zapewnić likwidacje zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez

stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich
zagrożeń,

3) stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie

rodki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń nas zdrowie

i bezpieczeństwo pracowników,

4) zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju

i poziomu zagrożeń.
Podmiotem oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy jest pracownik zatrudniony

na konkretnym stanowisku pracy, w konkretnych warunkach środowiska pracy. To do jego
osoby muszą zawsze zostać odniesione wyniki oceny ryzyka zawodowego.

Określenie niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących w procesie pracy.
Przez niebezpieczny czynnik występujący w procesie pracy rozumiemy – czynnik,

którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu.

Przez szkodliwy czynnik występujący w procesie pracy rozumiemy – czynnik, którego

oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia.

W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik szkodliwy może

stać się niebezpieczny.

Występujące w procesie pracy czynniki niebezpieczne i szkodliwe dzieli się na grupy:

−

czynniki fizyczne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

czynniki chemiczne,

−

czynniki biologiczne,

−

czynniki psychofizyczne.
Podział fizycznych, niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących w procesie

pracy:

−

poruszające się maszyny i mechanizmy,

−

ruchome elementy urządzeń technicznych,

−

przemieszczające się wyroby, półwyroby i materiały,

−

naruszenie konstrukcji,

−

obrywanie się brył skalnych ze stropu, ociosu i tąpnięcia,

−

powierzchnie, na których jest możliwy upadek pracujących,

−

ostrza, ostre krawędzie, wystające elementy, chropowatość wyrobów, urządzeń
i narzędzi,

−

temperatura powierzchni wyposażenia technicznego i materiałów,

−

położenie stanowiska pracy w stosunku do powierzchni ziemi lub podłogi pomieszczenia,

−

nieważkość,

−

ciśnienie,

−

hałas,

−

wibracja,

−

infradźwięki,

−

ultradźwięki,

−

temperatura powietrza,

−

wilgotność powietrza,

−

ruch powietrza,

−

jonizacja powietrza,

−

oświetlenie,

−

promieniowanie jonizujące,

−

promieniowanie laserowe,

−

promieniowanie nadfioletowe,

−

promieniowanie podczerwone

−

pole elektromagnetyczne,

−

pole elektrostatyczne,

−

elektryczność statyczna,

−

napięcie w obwodzie elektrycznym,

−

pył przemysłowy,

−

aerozole stałe i ciekłe.
Podział chemicznych niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących

w procesie pracy:
a) w zależności od rodzaju działania na organizm człowieka:

−

toksyczne,

−

drażniące,

−

uczulające,

−

rakotwórcze,

−

mutagenne,

−

upośledzające funkcje rozrodcze,

b) w zależności od sposobów wchłaniania:

−

przez drogi oddechowe,

−

przez skórę i błony śluzowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przez przewód pokarmowy.

Podział biologicznych niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących

w procesie pracy:

Biologiczne czynniki obejmują organizmy żywe oraz wytwarzane przez nie substancje:

−

mikroorganizmy (bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki) i wytwarzane przez nie
substancje (toksyny, alergeny),

−

mikroorganizmy (rośliny, zwierzęta).
Podział psychofizycznych niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących

w procesie pracy:
a) obciążenia fizyczne:

−

statyczne,

−

dynamiczne,

b) obciążenie nerwowo-psychiczne:

−

obciążenie umysłu,

−

niedociążenie lub przeciążenie percepcyjne,

−

obciążenie emocjonalne.

Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) – wartość średnia ważona stężenia, którego

oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego
wymiaru czasu pracy, (określonego w Kodeksie pracy) przez okres jego aktywności
zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie
zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) wartość średnia stężenia, która nie

powinna spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje
w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany
roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godz.

Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) – wartość stężenia, które ze względu

na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczone
w żadnym momencie.

Obowiązki pracodawcy, u których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia

Pracodawcy obowiązani są do badania stężeń i natężeń czynników szkodliwych

z częstotliwością i w zakresie niezbędnym do ustalenia stopnia narażenia pracowników oraz
ewidencjonowania wyników tych badań.

W razie stwierdzenia przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń

czynników szkodliwych dla zdrowia zakłady pracy obowiązane są do:

−

wprowadzenia środków technicznych, zmian technologicznych i organizacyjnych
wpływających na ograniczenie stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia co
najmniej do poziomu określonego w obowiązujących przepisach,

−

podejmowania przedsięwzięć zmierzających do ograniczenia narażenia pracowników na
szkodliwe dla zdrowia czynniki przez zastosowanie odpowiednich środków ochrony
indywidualnej oraz zastosowanie wzmożonej opieki lekarskiej osób narażonych.
Wpływ niebezpiecznych i szkodliwych czynników w procesie pracy można ograniczyć

poprzez:
1. odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania,
2. osłonięcie strefy zagrożenia poprzez:

−

hermetyzację procesów produkcyjnych,

−

właściwe rozwiązanie budynków produkcyjnych,

−

stosowanie szczelnych rurociągów i armatury do transportowania substancji
chemicznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach pracy i na
stanowiskach pracy (osłony, ekrany, obudowy, izolacje, wentylacje, klimatyzacje),

3. zastosowanie ochron osobistych właściwych przy wykonywaniu określonych prac.

Rodzaje wentylacji stosowane w pomieszczeniach pracy

−

wentylacja naturalna, polegająca na wykorzystaniu różnicy ciężaru właściwego powietrza
znajdującego się wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń,

−

wentylacja mechaniczna, polegająca na instalowaniu wentylatorów w celu wywołania
ruchu powietrza.
Wentylację w zależności od wymagań procesu produkcyjnego odbywającego się

w danym pomieszczeniu dzielimy na:

−

wentylację ogólną, niezbędną do utrzymania stanu powietrza w dopuszczalnych
granicach wilgotności, temperatury i zanieczyszczeń w cały pomieszczeniu,

−

wentylacje miejscowa, niezbędną do usuwania wydzielających się pyłów, par i gazów
bezpośrednio z miejsc ich powstawania.
Wentylację dzielimy na:

−

nawiewną, polegającą na tym, że powietrze wprowadzane jest z zewnątrz mechanicznie,
a odprowadzane w sposób naturalny przez specjalne otwory wentylacyjne,

−

wywiewną, polegającą na tym że powietrze dopływa do pomieszczenia przez specjalne
nawiewne otwory wentylacyjne, a odprowadzane jest za pomocą wentylatorów
mechanicznych,

−

nawiewno-wywiewną,

polegającą

tym,

zarówno

doprowadzanie

jak

i odprowadzanie powietrza odbywa się za pomocą urządzeń mechanicznych.
Wskazane jest, aby wentylacja mechaniczna była stosowana w następujących

pomieszczeniach: spawalniach, stolarniach, malarniach, czyszczalniach, magazynach
substancji, chemicznych, akumulatorowniach, warsztatach mechanicznych, kuźniach, salach
teatralnych, kinowych i innych.

Wentylacja mechaniczna może być stosowana zarówno do ogólnego przewietrzania

pomieszczeń jak i do miejscowego usuwania zanieczyszczonego powietrza.

Temperatura w pomieszczeniach biurowych nie powinna być niższa niż 18°C.

Profilaktyczne badania lekarskie

Każdy kandydat do pracy podlega badaniom lekarskim wstępnym. Umowa o pracę może

być zawarta tylko z tym kandydatem, który przedłoży zaświadczenie lekarskie stwierdzające
brak przeciwwskazań do zatrudnienia na określonym stanowisku pracy.

Zaświadczenie to powinno być przechowywane przez pracodawcę w aktach pracownika.

Ponadto pracodawca ma obowiązek na własny koszt poddawać pracownika okresowym
ewentualnie kontrolnym badaniom lekarskim.

Badaniom kontrolnym podlegają pracownicy po dłuższej niezdolności do pracy

z powodu choroby (powyżej 30 dni).

W przypadku braku wyżej wymienionych badań lekarskich pracodawca nie powinien

dopuścić pracownika do wykonywania zawodu.

Środki ochrony indywidualnej pracowników

Do środków ochrony indywidualnej zalicza się odzież ochronną, ochrony kończyn

dolnych, ochrony kończyn górnych. Ochrony głowy, oczu i twarzy, słuchu, układu
oddechowego, sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości, środki izolujące cały organizm.
Są to środki stosowane, w celu zabezpieczenia pracownika przed działaniem,
niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odzież robocza

Jest to odzież przeznaczona do użytku podczas wykonywania pracy, dostosowana do

wykonywania czynności i do wymagać technologicznych i higienicznych procesu
produkcyjnego. Odzież ta powinna ułatwiać pracownikowi wykonywanie pracy oraz
zabezpieczać go przez zabrudzeniem, powinna też spełniać wymagania określone w Polskich
Normach.

Środki ochrony indywidualnej przydzielane przez pracodawcę

rodki ochrony indywidualnej, które uzyskały wymagany certyfikat na znak

bezpieczeństwa i zostały oznaczone tym znakiem lub posiadają deklarację zgodności
z obowiązującymi normami.

Do obowiązków pracodawcy w zakresie zaopatrywania pracowników w środki ochrony

indywidualnej oraz odzież roboczą i obuwie należy:

1) przydzielać bezpłatne środki ochrony indywidualnej oraz odzież roboczą i obuwie

pracownikom,

2) zapewnić konserwacje, odkażenie, naprawę oraz pranie środków ochrony indywidualnej,

obuwia roboczego i odzieży,

3) ustalać tabele norm przydziału niezbędnych środków ochrony indywidualnej oraz

odzieży i obuwia roboczego dla uprawnionych stanowisk pracy,

4) zapewnić szkolenie pracowników w zakresie zasad posługiwania się środkami ochrony

indywidualnej, ich użytkowania i konserwacji,

5) nie dopuszczać do pracy pracowników bez środków ochrony indywidualnej wymaganych

na określonym stanowisku pracy.
Pracodawca w uzgodnieni z zakładowymi organizacjami związkowymi i innymi

przedstawicielami pracowników może ustalić stanowiska, na których może być używana
przez pracowników za ich zgodą, własna odzież i obuwie robocze, spełniające wymagania
bezpieczeństwa i higieny pracy. Nie dotyczy to jednak stanowisk, na których są wykonywane
prace związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych lub prace
powodujące intensywne brudzenie odzieży oraz skażenie odzieży i obuwia środkami
chemicznymi, promieniotwórczymi oraz materiałami biologicznie zakaźnymi.

W przypadku używania przez pracownika własnej odzieży i obuwia roboczego – zakład

pracy wypłaca mu ekwiwalent pieniężny w wysokości obliczonej na podstawie tabeli norm
przydziału odzieży.

W tabelach norm przydziału środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia

roboczego określa się:
1) zestawy niezbędnych przedmiotów do zachowania bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy na określonych stanowiskach,

2) przewidywane okresy używalności przedmiotów w celu ustalenia planowanych potrzeb

ilościowych zakładów pracy; okresy używalności powinny być liczone od daty wydania
ich pracownikowi.
Tabele norm przydziału ochron indywidualnych i odzieży roboczej ustala pracodawca

w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi lub innymi przedstawicielami
pracowników i zamieszcza je w regulaminie pracy.

Obowiązki pracownika w okresie użytkowania środków ochrony indywidualnej

i odzieży roboczej.

Pracownik powinien dbać o wydane mu środki ochrony indywidualnej oraz odzież

roboczą.

W przypadku utraty lub zniszczenia z winy pracownika tych przedmiotów, jest on

zobowiązany uiścić kwotę równą nie zamortyzowanej części wartości utraconych lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zniszczonych środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego. Kwotę tę
pracodawca może obniżyć, jeżeli uzasadniają to okoliczności zniszczenia.

Ograniczanie zagrożeń
Zagrożenie porażeniami elektrycznymi

Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego

posługiwania się urządzeniami elektrycznymi bądź z powodu ich złego stanu technicznego.
Samo porażenie polega na przepływie prądu elektrycznego przez ludzkie ciało w wyniku
bezpośredniego kontaktu z przedmiotami stanowiącymi biegun napięcia elektrycznego.

Przepływ prądu (zwanego prądem porażenia) przez tkanki organizmu wywołuje w nich

niekorzystne zmiany o charakterze fizycznym, chemicznym i biologicznym.

Rozmiary tych zmian zależą od:

−

napięcia i natężenia prądu porażenia,

−

czasu trwania porażenia,

−

rogi przepływu prądu przez organizm.

Fizyczne oddziaływanie prądu elektrycznego na organizm powoduje przedewszystkim:

−

skurcze mięśni sprawiające, że człowiek porażony nie może samodzielnie (albo z trudem
mu się to udaje) odłączyć się od źródła prądu,

−

mechaniczne uszkodzenia mięśni i kości (złamania).
Skutki chemiczne i biologiczne polegają na zaburzaniu pracy układu nerwowego,

prowadzącym do utraty przytomności, zakłócania funkcji układu oddechowego
i krwionośnego lub wręcz śmierci poszkodowanego.

Zagrożenie hałasem

Spośród wymienionych szkodliwych czynników fizycznych najczęściej w zakładach

pracy występuje nadmierny hałas Jego dopuszczalny poziom określają odpowiednie normy,
według których hałasem jest każdy niepożądany dźwięk o dowolnym charakterze
akustycznym.

Walka z hałasem polega przede wszystkim na:

−

eliminowaniu lub ograniczaniu jego źródeł,

−

ograniczaniu jego rozprzestrzeniania się,

−

stosowaniu osobistej ochrony słuchu,

−

skracaniu czasu przebywania w jego bezpośrednim zasięgu.
Zagrożenie wibracjami.
Według polskiej normy rozróżnia się w środowisku pracy drgania mechaniczne, czyli

wibracje o oddziaływaniu ogólnym i miejscowym. Pierwsze z nich przenoszone są na ciało
pracującego człowieka z podłoża, a drugie – z wibrujących narzędzi (za pośrednictwem rąk).

Ochrona przed działaniem wibracji polega:

−

przy drganiach ogólnych – na stosowaniu materiałów i osłon tłumiących z gumy, korka
lub tworzyw sztucznych oraz dodatkowych tłumików mechanicznych o rozmaitym
działaniu i konstrukcji,

−

przy drganiach miejscowych – na stosowaniu rękawic przeciwwstrząsowych,

−

przestrzeganiu zasady ograniczonego napięcia mięśni przy używaniu narzędzi ręcznych
stanowiących źródło drgań.

Zagrożenia chemiczne

Toksyczne substancje chemiczne mogą przenikać do organizmu przez drogi oddechowe,

skórę i błony śluzowe oraz przez układ pokarmowy. W zakładach pracy występują one
w postaci par, mgieł, gazów, dymów lub pyłów. Ich intensywna emisja towarzyszy między

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

innymi takim procesom technologicznym, jak spawanie (tlenek azotu, tlenek węgla, związki
metali) i nakładanie powłok lakierniczych (węglowodory, estry i sole kwasów organicznych
alkohole ketony, toluen, ksylen).

Ochrona przed ich oddziaływaniem polega na stosowaniu:

−

rodków technicznych zmniejszających emisję,

−

instalacji odsysających i filtrujących wyemitowane substancje,

−

przepisów regulujących użytkowanie i przechowywanie substancji technicznych,

−

rodków profilaktycznych neutralizujących substancje toksyczne w organizmie,

−

profilaktycznych badań lekarskich,

−

skróconego czasu pracy na stanowiskach szczególnie zagrożonych.
Grupy wypadków:

−

wypadki przy pracy,

−

wypadki zrównane z wypadkiem przy pracy,

−

wypadki przy pracy w okresie ubezpieczenia wypadkowego,

−

wypadki w szczególnych okolicznościach,

−

wypadki w drodze do pracy lub z pracy,

−

inne wypadki.
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie spowodowane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub

poleceń przełożonego,

2) podczas lub w związku wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz

pracodawcy, nawet bez polecenia,

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedziba

pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Każdy pracodawca obowiązany jest prowadzić rejestr wypadków. Rejestr ten powinien

zawierać: imię i nazwisko poszkodowanego, miejsce i datę wypadku, informacje dotyczące
skutków wypadków dla poszkodowanego, datę sporządzenia protokołu powypadkowego,
stwierdzenie czy wypadek jest wypadkiem przy pracy, krótki opis okoliczności wypadku,
datę przekazania wniosku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Powinien również prowadzić rejestr podejrzeń oraz stwierdzonych chorób zakaźnych

i ich skutków.

W związku z zaistniałym wypadkiem przy pracy pracodawca powinien zapewnić:

−

pierwszą pomoc pracownikowi, który uległ wypadkowi,

−

zabezpieczenie miejsca wypadku przy pracy,

−

zbadanie okoliczności i przyczyn wypadku,

−

prawidłowe i terminowe sporządzanie dokumentacji powypadkowej.
Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o zaistniałym wypadku zespół powypadkowy

powołany przez pracodawcę obowiązany jest przystąpić do ustalania okoliczności i przyczyn,
a w szczególności:

−

przesłuchać poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala,

−

dokonać oględzin miejsca wypadku oraz zbadać warunki wykonywania pracy oraz inne
okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku,

−

przesłuchać świadków,

−

zasięgnąć opinii lekarza i innych specjalistów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe pojęcia z zakresu ratownictwa medycznego

Znajomość terminów przyjętych na określanie różnych okoliczności i stanów

towarzyszących nieszczęśliwym wypadkom bardzo ułatwia szybką i precyzyjną pomoc osób
i służb uczestniczących w akcji ratunkowej.

Wypadek – nieprzewidziane, nagłe, niepomyślne zdarzenie, wywołane przyczyną

fizyczną lub chemiczną zewnętrzną względem poszkodowanego.

Nagłe zachorowanie – niespodziewana zmiana stanu zdrowia połączona z ograniczeniem

sprawności organizmu, utratą przytomności, zaburzeniami pracy układu krążenia lub układu
oddechowego.

Uraz – fizyczne lub biologiczne uszkodzenie organizmu na skutek intensywnego

oddziaływania czynników zewnętrznych.

Ciało obce – przedmiot tkwiący w tkankach lub przewodach (oddechowym, słuchowym,

pokarmowym) ciała poszkodowanego.

Wstrząs – bezpośredni, groźny dla życia stan organizmu poszkodowanego objawiający

się: spadkiem ciśnienia tętniczego, przyspieszeniem tętna i oddechu, a wynikający
z niedokrwienia tych organów, jak: mózg, płuca, nerki i serce.

Reanimacja – zespół czynności ratunkowych (sztucznego oddychania i zewnętrznego

masażu serca) wykonywanych dla przywrócenia krążenia i oddychania

Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy

Jeżeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krążenie i oddychanie,

tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa – pierwszej pomocy powinny
udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zależności od sytuacji, ilości rannych
oraz charakteru obrażeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę lub kilka karetek,
zespół reanimacyjny, straż pożarną, pogotowie energetyczne lub gazowe. Czynności
reanimacyjne należy kontynuować aż do czasu przybycia wezwanej ekipy pogotowia
ratunkowego.

Ogólne zasady postępowania przy udzielaniu pierwszej pomocy w nagłych przypadkach

W nagłych przypadkach pierwsza pomoc winna być udzielana przez najbliższych

współpracowników lub przez osoby, które pierwsze znajdą się na miejscu wypadku. Od ich
opanowania, wiedzy, umiejętności oraz energii- przejawiającej się w zdecydowanych,
celowych działaniach- zależy życie lub zdrowie ofiary wypadku. Gdy na miejscu zdarzenia
jest kilka osób, kierownictwo akcji ratunkowej winna objąć osoba, która posiada znajomość
zasad udzielania pierwszej pomocy i wyróżnia się opanowaniem, spostrzegawczością oraz
umiejętnością szybkiego podejmowania optymalnych decyzji. Po szybkim rozeznaniu
zaistniałej sytuacji należy przystąpić do jej opanowania przez:

−

podział zadań pomiędzy obecnych przy wypadku (wezwanie pogotowia ratunkowego lub
lekarza, zawiadomienie prokuratury, zatrzymanie ruchu ulicznego, zastosowanie rygorów
wobec otoczenia i gapiów przeszkadzających w prowadzeniu akcji ratunkowej,
zorganizowanie transportu, itp.),

−

usunięcie poszkodowanego z miejsca wypadku, jeżeli pozostawienie go grozi dalszym
niebezpieczeństwom,

−

przerwanie działanie czynnika, który spowodował wypadek i w dalszym ciągu stwarza
niebezpieczeństwo (np. wyłączenie dopływu prądu elektrycznego),

−

sprowadzenie leków z apteczki, która powinna być na terenie zakładu, stałe sprawdzana
i uzupełniana,

−

delikatne i rozważne obejrzenie poszkodowanego w celu stwierdzenia czy oddycha, czy
nie ma krwotoku, czy jest przytomny i czy z jego ust nie wydziela się jakiś
charakterystyczny zapach, który mógłby naprowadzić fachowy personel zespołu pomocy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

doraźnej na ewentualną przyczynę, np. zatrucia; w razie stwierdzenia krwotoku podjęcie
działań zmierzających do jego opanowania.
W przypadku zapalenia się na poszkodowanym odzieży, gdy jego pierwszą odruchową

reakcją jest ucieczka nasilająca płomień, należy go przewrócić na ziemię, owinąć płachtą lub
kocem i toczyć po ziemi w celu usunięcia spod płachty powietrza podtrzymującego palenie.
Osobie palącej nie wolno pozwolić na stanie, gdyż grozi to wetchnięciem ognia, dymu
i rozgrzanego powietrza.

Gdy stwierdzi się zaburzenia oddychania spowodowane obecnością ciała obecnego

w jamie ustnej lub górnych drogowych oddechowych (np. śluz zmieszany z krwią, ziemią,
resztki pokarmowe, złamane zęby lub protezy)należy je usunąć i udrożnić oddychanie. Należy
pamiętać, że w razie stwierdzenia zatrucia substancjami chemicznymi należy pozostałe resztki
i opakowani zabezpieczyć do przeprowadzenia analiz, podobnie w wypadku wymiotów po
zatruciu doustnym należy zabezpieczyć wymiociny dla przeprowadzenia niezbędnych badań
rozpoznawczych.

O ile zatrucie nastąpiło w zamkniętym pomieszczeniu, należy poszkodowanego możliwie

najszybciej wynieść na otwartą przestrzeń lub do pomieszczenia dobrze przewietrzonego.
W wypadku zanieczyszczenia odzieży substancjami trującymi należy odzież zdjąć przez
rozcięcie, bowiem ocieranie się odzieży o skórę może powodować jej przekrwienie
o zwiększenie wchłaniania lub dodatkowe podrażnienia uszkodzonych powłok.

Zabiegi ratownicze należy przeprowadzić aż do chwili przybycia fachowej pomocy

lekarskiej.

Bardzo ważną czynnością jest transport chorego lub rannego. Obejmuje on dwa okresy:

1) wyniesienie poszkodowanego z miejsca zagrożenia,
2) przewiezienie do właściwej placówki służby zdrowia.

Sposób przenoszenia lub przewożenia powinien być taki, aby nie wywołać dodatkowych

obrażeń i pogorszenia stanu zdrowia chorego. Szczególnie należy unikać gwałtownych
wstrząsów. Chorych z urazem kręgosłupa nie wolno ruszać z miejsca wypadku do czasu
przybycia fachowej pomocy. Jeżeli jednak zagraża im w tym miejscu niebezpieczeństwo,
można ich przenieść jedynie w pozycji wyprostowanej, najlepiej na twardych noszach,
szerokiej desce lub wyjętych zawiasach z drzwi. Do transportu poszkodowanego do szpitala
służyć mogą samochody osobowe, dostawcze, ciężarowe a czasem i pojazdy konne.
Najwygodniejsze są karetki sanitarne. Nie zawsze jest to jednak możliwe i obowiązkiem
ratownika jest wybranie najbardziej korzystnego, z dostępnych środków transportu.

Natychmiastowy i bardzo szybki przewóz chorego każdym środkiem lokomocji powinien

nastąpić tylko przy:

−

ciężkich obrażeniach wewnętrznych z objawami krwotoku wewnętrznego,

−

zgniecenia klatki piersiowej wywołujących znaczne duszności,

−

mechanicznych przeszkodach w drogach oddechowych (np.: przedostanie się ciała
obcego do tchawicy),

−

zatruciach substancjami żrącymi,

−

ugryzieniu przez żmije,

−

oparzeniach i ranach oczu,

−

obfitych krwotokach tętniczych, których ratownik nie jest w stanie całkowicie opanować.
Prócz koniecznych zabiegów, wynikających z każdego, konkretnego przypadku ratownik

musi przygotować samego chorego do transportu i polecić odpowiednie przygotowanie
pojazdu.

Do najczęstszych wypadków według danych statystycznych należą: skaleczenia,

stłuczenia, złamania, zwichnięcia, oparzenia ciała i oczu, zaprószenia oczu, porażenia prądem
elektrycznym, zatrucia, odmrożenia. Bardzo częstym zaburzeniem sprawności organizmu
niezależnie od stanowiska pracy jest omdlenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Raną nazywamy przerwanie ciągłości tkanek. Pierwsza pomoc przy opatrywaniu

zranionego polega na:
a) zatrzymaniu krwotoku lub krwawienia,
b) zabezpieczenie rany przed zakażeniem.

Udzielenie pierwszej pomocy ogranicza się w wielu przypadkach do założenia jałowego

opatrunku z gazy i zabandażowania.

Jeżeli rana jest zanieczyszczona, należy spłukać ją obficie roztworem wody utlenionej.

Skórę wokół rany powinno odkazić się środkiem dezynfekcyjnym (np.: jodyna, sterinol,
roztwór gencjany), uważając aby nie dostał się do rany.

Na rany głowy z uszkodzeniem kości czaszki opatrunek zakłada się luźno bez ucisku.

Przy głębokich ranach klatki piersiowej, gdy uszkodzone są płuca i wydostaje się powietrze,
na opatrunek jałowy zakłada się opatrunek uszczelniający (płat folii uszczelniony po brzegach
plastrem).

Przy otwartych ranach brzucha nakłada się jałowy opatrunek, następnie należy ranę

obłożyć grubą warstwą gazy i lekko zabandażować. Nie wolno wprowadzić trzewi do jamy
brzusznej.

Chorego należy ułożyć na plecach lub boku z nogami lekko zgiętymi w stawach

biodrowych i kolanach oraz wezwać natychmiast lekarza.

Przy ranach nie wolno:

−

przemywać powierzchni ran wodą,

−

usuwać z ran ciał obcych, skrzepów krwi, odłamków kostnych,

−

dotykać palcami powierzchni ran,

−

stosować opatrunków osobistych w uszkodzonym opakowaniu,

−

przy ranach drążących do jamy brzusznej podawać do picia jakichkolwiek płynów.
Przy zranieniu niewielkich naczyń krwionośnych, gdy upływ krwi jest niewielki,

mówimy o krwawieniu. Zranienie dużych naczyń daje gwałtowny, duży ubytek krwi i to
nazywamy krwotokiem. Jeżeli krew wypływa na zewnątrz ciał mówimy o krwotoku
zewnętrznym, a przy przedostaniu się krwi do jam ciała (brzusznej, opłucnej, czaszki)
o krwotoku wewnętrznym.

Rozróżniamy poza tym krwotoki tętnicze i żylne, miąższowe i mieszane, w zależności od

uszkodzonego naczynia krwionośnego.

Do tamowania krwotoku przystępujemy szybko, lecz spokojnie, gdyż niepokój i panika

udzielają się rannemu i otoczeniu, co utrudnia wykonywanie zabiegów ratowniczych.

Zatrzymanie krwotoku następuje poprzez:

−

ucisk palcami krwawiącego naczynia,

−

założenie opatrunku uciskowego,

−

w wyjątkowych wypadkach złożenie opaski uciskowej.
Krwotok zewnętrzny może być żylny lub tętniczy. Krew wypływająca z żyły jest ciemna

i wypływa nieprzerwanym strumieniem.

Krew wypływająca z tętnic jest koloru żywo czerwonego i tryska rytmicznie w takt tętna.
Przy krwotoku z nosa chorego należy:

−

położyć chorego z głową uniesioną wyżej niż tułów.

−

do nosa włożyć tamponik z gazy lub waty zwilżonej 3% wodą utlenioną,

−

na nos i okolicę karku położyć zimny okład, często go zmieniając.
Przy stłuczeniach dochodzi do uszkodzenia tkanek i powstania sińca. Pierwsza pomoc

polega na przyłożeniu zimnych okładów. Gazę, watę lub inny czysty materiał moczymy
w wodzie o temperaturze pokojowej albo w płynie Burowa (1 tabletka altacetu na 1 szklankę
wody) i po wyciśnięciu przykładamy na miejsce stłuczone i umocowujemy bandażem lub
chustą trójkątną. Przy rozległych i silnych stłuczeniach można choremu podać środki
przeciwbólowe. (1–2 tabletek pabialginy).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Złamanie to przerwanie ciągłości kości wskutek urazu.
Złamania dzielimy na zamknięte, kiedy uszkodzeniu ulega kość, a przy przesuwaniu się

odłamków kostnych mogą ulec przyległe tkanki, ale nie ulega uszkodzeniu skóra oraz
otwarte, przy których oprócz przerywania ciągłości kości występują uszkodzenia skóry
i mięśni.

Objawy złamania to:

−

ból w miejscu urazu oraz objawy ogólnego wstrząsu,

−

zniekształcenie okolicy złamania,

−

zupełne lub częściowe wyeliminowanie czynności kończyny.
Wszelkie czynności związane z udzielaniem pierwszej pomocy trzeba wykonywać

delikatnie, unikając ruchów złamaną częścią.

Zarówno przy złamaniach otwartych jak i zamkniętych, podstawową czynnością jest

unieruchomienie złamanej kończyny i podanie poszkodowanemu środków przeciwbólowych.
W razie złamania kości czaszki powinno się ostrożnie chorego ułożyć, zapewniając
maksymalny spokój przy transporcie.

Ponieważ przy urazie czaszki dochodzi często do wymiotów, głowę chorego należy

przechylić na bok.

W razie złamania kręgosłupa konieczne jest ułożenie chorego na twardym, równym

podłożu i szybko[przewieźć do szpitala. Przy złamaniu żeber nakłada się na bolesną okolicę
szeroką warstwę przylepca- od mostka kręgosłupa, co ograniczy ruchomość oddechową.
Zamiast przylepca można ciasno obandażować klatkę piersiową z podłożeniem utwardzającej
podściółki.

Przy złamaniach otwartych konieczne jest zabezpieczenie rany jałowym opatrunkiem.
Prawidłowe

unieruchomienie

złamanej

kończyny

chroni

przed

dodatkowym

uszkodzeniem mięśni, naczyń krwionośnych i nerwów. Wpływa również na zmniejszenie
bólu. Unieruchomienie jest prawidłowe, jeżeli obejmuje dwa sąsiadujące ze złamaniem
stawy. Np. przy złamaniu kości przedramienia: staw nadgarstkowy i staw łokciowy, zaś przy
złamaniu kości podudzia: staw kolanowy i staw skokowy. Unieruchamiać można w różny
sposób.

W zasadzie przy złamaniach kończyn należy używać specjalnych szyn drucianych, tzw.

szyn Kramera.

Zwichnięcie jest to przemieszczenie powierzchni stawowych kości w obrębie jednego

stawu wskutek działania urazu mechanicznego, upadku na ziemię, itp. Objawami zwichnięcia
są:

−

przejmujący ból w stawie,

−

zniekształcenie okolicy zwichniętego stawu,

−

niemożność poruszania kończyną,
Pierwsza pomoc polega na przyłożeniu zimnego okładu na zwichnięty staw, a następnie

unieruchomienie go za pomocą szyny i opaski, najlepiej trójkątnej chusty oraz
odtransportowanie chorego do lekarza.

Nie wolno podejmować próby nastawienia zwichnięcia.
Oparzeniem nazywamy uszkodzenie tkanek mięsnych miękkich, głównie skóry i błon

luzowych, a przy oparzeniach głębszych także tkanki podskórnej i mięśni, które powstaje na

skutek działania energii cieplnej, chemicznej, elektrycznej i energii promieniowania.

W zależności od objawów wyróżnia się trzy stopnie oparzeń:

−

pierwszy stopień charakteryzuje się silnym, piekącym bólem i zaczerwienieniem skóry,

−

drugi stopień charakteryzuje się tym, ze oprócz bólu i zaczerwienienia skóry, występują
pęcherze wypełnione przeźroczystym płynem tzw. płynem surowiczym,

−

trzeci stopień powoduje, że skóra i tkanka podskórna ulegają martwicy; tworzą się
białawe lub zwęglone strupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

We wszystkich przypadkach rozległych oparzeń i przy oparzeniach trzeciego stopnia

występują z reguły objawy wstrząsu.

Udzielając pierwszej pomocy przy oparzeniach należy spełnić trzy zadania:

1) zabezpieczyć powierzchnię oparzoną przed zakażeniem,
2) zmniejszyć występujący ból,
3) zapewnić poszkodowanemu możliwie szybko opiekę lekarską.

Przy oparzeniach pierwszego i drugiego stopnia stosujemy w zasadzie suchy opatrunek

jałowy i podajemy doustnie środki przeciwbólowe. Można jednak przy oparzeniach
pierwszego stopnia miejsca oparzone polewać zimną czystą wodą przez kilkanaście minut.
Podobnie postępujemy przy oparzeniach środkami chemicznymi rozpuszczalnym w wodzie.
Poszkodowanych z oparzeniami drugiego i trzeciego stopnia należy szybko odesłać do
lekarza.

Odmrożenie jest uszkodzeniem ciała spowodowanym działaniem niskiej temperatury.

Rozróżnia się trzy stopnie odmrożenia ciała.

Przy pierwszym stopniu początkowo występuje palenie i kłucie, a następnie zblednięcie

miejsca odmrożonego i zanik czucia. W tym czasie należy możliwie najszybciej ostrożnie
ogrzać odmrożone miejsca przy pomocy kąpieli (poczynając od chłodnych do coraz
cieplejszych) lub delikatnego rozcierania suchą i czystą ręką.

Przy drugim stopniu miejsca odmrożone są ciemno czerwone lub sine. Wytwarzają się

pęcherze wypełnione przezroczystym lub lekko podbarwionym krwią płynem. Miejsc tych
nie wolno moczyć ani rozcierać, nie wolno także usuwać pęcherzy. Chorego po ogrzaniu
należy przewieźć do lekarza.

Przy trzecim stopniu odmrożenia skóra jest obumarła, o zabarwieniu czerwono-sinym lub

fioletowym. Pęcherze oddzielają się, powyżej miejsca odmrożenia występuje ból. Chorego
należy ogrzać, pokryć odmrożenia jałowym opatrunkiem i odwieźć do szpitala.

Przy wszystkich stopniach odmrożenia podajemy ciepłe płyny do picia, a przy drugim

i trzecim stopniu środki przeciwbólowe.

Urazy oka powodowane są najczęściej przez ciała obce lub też w wyniku oparzeń

cieplnych i chemicznych.

Przy zranieniu gałki ocznej należy natychmiast nałożyć na oko wyjałowiony opatrunek.

Wskazane jest również zakrycie opatrunkiem oka zdrowego. Następnie trzeba jak najszybciej
poszkodowanego przetransportować do lekarza.

W przypadku pryśnięcia w oko kwasu, ługu lub innej substancji żrącej należy:

−

rozerwać zaciśnięte powieki (kciukiem i placem wskazującym),

−

na oba oczy nałożyć opatrunek ochronny,

−

chorego natychmiast przekazać do lekarza specjalisty.

Postępowanie przy usuwaniu ciał obcych tkwiących pod powieką górną lub dolną

Ciało obce tkwiące pod górną powieką usuwamy po odwróceniu powieki, za pomocą

wilgotnej waty nawiniętej na szklaną pałeczkę, a w braku tego zwilżonym rożkiem czystej
chusteczki.

Jeżeli obce ciało tkwi pod dolną powieką poleca się poszkodowanemu patrzeć ku górze,

a samemu ujmuje się rzęsy dolnej powieki lewą ręka i odciąga do dołu. Ciało obce można
usunąć spod powieki także przemywając oko strumieniem wody, rumianku lub roztworem
kwasu bornego.

Postępowanie w przypadkach porażenia prądem elektrycznym

Podstawowym zadaniem jest odłączenie rażonego od działania prądu, w większości

przypadków jest to możliwe przez wyłączenie dopływu prądu wyłącznikami lub o prostu
przez wykręcenie bezpieczników (pamiętać należy jednak o bezpieczeństwie porażonego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jeżeli znajduje się na wysokości). Czasem dostęp do wyłączników jest utrudniony,
a sprowadzenie odpowiedniej osoby wymagałoby zbyt długiego czasu. W takim przypadku
należy rażonego odciągnąć spod napięcia. Jeżeli nie dysponuje się sprzętem specjalnym
należy zabezpieczyć w inny sposób: na ręce nałożyć suche rękawice lub owinąć suchymi
ręcznikami, odzieżą, stanąć na desce bez gwoździ i przy pomocy kawałka drewna (żerdzi)
usunąć rażonego spod działania prądu. Po odciągnięciu porażonego spod napięcia należy
szybko ocenić jego stan i przystąpić natychmiast do wykonywania czynności ratowniczych.

Jeżeli poszkodowany jest w stanie omdlenia, ale oddycha- rozluźniamy odzież

utrudniającą oddychanie, udostępniamy dopływ świeżego powietrza. Jeżeli raniony nie
oddycha natychmiast przystępujemy do reanimacji. Sztuczne oddychanie i masaż serca
stosujemy do momentu powrotu oddechu, a jeżeli oddech samoistnie nie wraca – do chwili
przybycia lekarza.

Jeżeli chory odzyskał przytomność, należy go wygodnie ułożyć, ciepło okryć, podać

ciepłe napoje i odtransportować do szpitala.

Postępowanie przy zatruciach chemicznych

rodki chemiczne mogą działać w różny sposób na organizm człowieka. Istotne

znaczenie ma sposób przenikania (droga wchłaniania) trucizn.

Wyróżniamy trzy główne drogi wchłaniania trucizn:

−

przez drogi oddechowe,

−

przez przewód pokarmowy,

−

przez skórę.
Szybkie i właściwe udzielenie pierwszej pomocy decyduje bardzo często o losie chorego,

tzn. o jego zdrowiu lub życiu. Udzielając pierwszej pomocy przy zatruciach należy pamiętać
o następujących podstawowych zasadach:
1) dążyć do jak najszybszego usunięcia trucizny z organizmu,
2) stosować takie metody, które nie zaszkodzą choremu,
3) zapewnić choremu jak najszybszą pomoc lekarską,
4) w miarę możliwości zabezpieczyć resztki trucizny lub udzielić informacji lekarzowi

o rodzaju substancji trującej i okolicznościach zatrucia.
Przy zatruciach droga oddechową:

−

usuwamy chorego z miejsca zatrucia wynosząc go na świeże powietrze lub do
przewietrzonego pomieszczenia,

−

rozluźniamy odzież,

−

zdejmujemy odzież jeżeli jest zanieczyszczona środkami trującymi,

−

zapewniamy poszkodowanemu bezwzględny spokój,

−

okrywamy chorego, nawet w porze letniej, kocami lub odzieżą,

−

przy utracie przytomności sprawdzamy drożność jamy ustnej lub nosa,

−

stosujemy sztuczne oddychanie, jeżeli nastąpiło osłabienie lub zatrzymanie oddechu,
a nie ma do tego przeciwwskazań,

−

w przypadku wystąpienia drgawek chronimy chorego przed dodatkowymi urazami:
między zębami wkładamy owiniętą gazą lub chustką trzonek łyżki lub inny przedmiot,
aby uniemożliwić przegryzanie języka.
Przy zatruciach drogą pokarmową:

−

usuwamy truciznę z żołądka przez wywołanie wymiotów,

−

układamy chorego w taki sposób aby głowę miał ułożoną niżej niż tułów, a twarz
zwrócona na bok i do dołu,

−

po ustąpieniu wymiotów podajemy ogólne odtrutki,

−

pierwsze wymiociny zbieramy i przekazujemy lekarzowi, co może ułatwić dalsze
leczenie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przekazujemy chorego pod opiekę lekarską.
Przy zatruciach powstających przez skażenie skóry:

−

rozbieramy zatrutego,

−

zmywamy skórę strumieniem wody o temperaturze pokojowej,

−

jeżeli substancja chemiczna miała właściwości żrące, miejsca oparzone po spłukaniu
zakrywamy jałową gazą,

−

przekazujemy chorego pod opiekę lekarską.

Sztuczne oddychanie

Sztuczne oddychanie stosuje się w przypadkach, w których oddychanie zatrzymało się na

skutek przerwania dopływu powietrza albo z powodu zaburzeń ośrodków regulacji
oddychania odróżnia się oddychanie zaburzone (niepełne), dające zmniejszoną wentylacje
płuc. Niedostateczne usuwanie dwutlenku węgla z organizmu stanowi zagrożenie dla życia,
ponieważ powoduje porażenie ośrodka oddechowego; dopiero na drugim miejscu jest
wymieniany niedobór tlenu.

Przed przystąpieniem do sztucznego oddychania należy sprawdzić drożność dróg

oddechowych, która może być niepełna lub przerwana – np. przez resztki pokarmowe, śluz
zmieszany z krwią, skrzepy krwi, ziemię, połamane protezy lub zęby, itp.

Nie wolno podejmować sztucznego oddychania przed usunięciem ciał obcych z dróg

oddechowych, gdyż można pogorszyć stan chorego przez wtłoczenie ich głębiej do tchawicy
i drzewa oskrzelowego. Nie spełnia również oczekiwań podawanie tlenu, gdy brak jest
ruchów oddechowych, ponieważ nie polepsza to usuwania dwutlenku węgla ani nie natlenia
chorego (bez wentylacji płuc tlen nie dociera do pęcherzyków płucnych). Podawanie tlenu
uspakaja jedynie ratującego, który mniema, że postępuje prawidłowo, podczas gdy
praktycznie ratowany nie uzyskuje pomocy i stan jego zdrowia się pogarsza.

Wspomaganie oddychania jest trudniejsze w wykonaniu, ponieważ wymaga

skoordynowania ruchów wspomagających z rytmem oddechowym chorego. Oddychanie
sztuczne (kontrolowane) należy wykonywać rytmicznie z częstotliwością 14 do 18 na minutę.

Najłatwiejszą i praktycznie najskuteczniejszą metodą sztucznej wentylacji jest metoda

„usta-usta” polegająca na wdmuchiwaniu powietrza ratującego do płuc ratowanego. Przy tej
metodzie postępowanie jest następujące:

−

chorego układa się na plecach, na twardym podłożu; należy sprawdzić drożność dróg
oddechowych,

−

klęka się za głową chorego, bardziej z lewej strony,

−

głowę chorego należy odchylić mocno do tyłu podtrzymując żuchwę,

−

wciąga się powietrze (wdech ratującego powinien być nieco głębszy, niż normalnie)
i obejmuje szczelnie własnymi ustami usta chorego,

−

wdmuchuje się powietrze dość silnie do ust chorego,

−

w trakcie wdmuchiwania powietrza, palcami wolnej ręki należy zacisnąć nos; zapobiega
to przedostawaniu się powietrza na zewnątrz,

−

po wdmuchnięciu powietrza należy odjąć usta od ust chorego, sztuczne oddychanie
wolno przerwać dopiero wtedy gdy chory zacznie samoistnie regularnie oddychać lub po
przybyciu lekarza.
Odmianą metody „usta-usta” jest „usta-nos”; dająca jednak mniejsze nadciśnienie

powietrza w gardle dzięki oporom w przewodach nosowych ratowanego.

Inne sposoby sztucznego oddychania polegają na wywoływaniu oddechów przez

uciskanie klatki piersiowej, na przesuwaniu się przepony pod wpływem nacisku trzewi, itp.
ś

adna z nich nie zapewnia jednak wentylacji wystarczającej dla życia. Z tego powodu jedynie

metoda „usta-usta” nadają się do szerokiego rozpowszechnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Postępowanie w przypadku zatrzymania pracy serca

Gdy ustali się zatrzymanie akcji serca (które jest zawsze bezpośrednią przyczyną śmierci)

należy bezzwłocznie przystąpić do pośredniego masażu serca i wentylacji płuc metodą
sztucznego odpychania. Śmierć poprzedzona jest okresem umierania, który trwa różnie długo,
od kilkunastu sekund do całych dni. Wyróżnia się w nim dwa okresy: okres zaniku czynności,
przy końcu, którego ustaje czynność układu krążenia i oddychania (co daje podstawy do
klinicznego rozpoznania zgonu) oraz występujący po nim, trwający ok.3 minuty tzw. okres
ś

mierci klinicznej, w którym objawy śmierci nie zostały jeszcze ostatecznie utrwalone

i w odpowiednich warunkach mogą być odwrócone przy pomocy metod ożywiania
(reanimacji). Pobudzanie serca do pracy jest celowe w wypadkach, gdy jego zatrzymanie
spowodowane zostało gwałtownymi bodźcami uszkadzającymi- jak np. rażenie piorunem,
zwał mięśnia sercowego albo nagle powstałymi zaburzeniami ustrojowymi dającymi się
odwrócić lub usunąć (np. krwotok).

Dla wykonania pośredniego masażu serca ratowanego należy umieścić na twardym

podłożu, nisko, tak aby możliwie było uciskanie klatki piersiowej rękami, co powoduje
uciskanie serce pomiędzy mostkiem a kręgosłupem. Jedną dłoń układa się w 1/3 dolnej jego
części, drugą rękę kładzie się na krzyż na pierwszej. Tak ułożonymi rękami, przy kończynach
wyprostowanych w stawach łokciowych, wykonuje się krótkie energiczne pchnięcia
wywołujące obniżenie poziomu mostka o 3,4–4 cm, w rytmie 70–80 pchnięć na minutę.

Równocześnie drugi ratownik powinien stosować sztuczne oddychanie (gdy nie ma

drugiego ratownika to po każdych 8 pchnięciach rękami ten sam ratownik powinien
wykonywać dwa wdmuchnięcia do płuc ratowanego). Dla sprawdzenia skuteczności masażu
powinno się sprawdzić czy pod wpływem pchnięć rękami wyczuwa się tętno na obwodzie
(w dużych tętnicach).

Omdlenia

Omdlenie jest spowodowane przemijającym niedokrwieniem mózgu, które powoduje

utratę przytomności. Może wystąpić u ozdrowieńców, w stanie głodu, w zmęczeniu, pod
wpływem strachu i bólu. Omdlałego należy wygodnie ułożyć, zapewnić dostęp świeżego
powietrza, rozluźnić krepujące części. Omdlenie występuje najczęściej w pozycji stojącej
i bywa zazwyczaj poprzedzone odczuciem osłabienia, poceniem się, zblednięciem.

Przy padaniu omdlały może doznać obrażeń cielesnych (od znajdujących się obok

przedmiotów oraz gwałtownego zetknięcia z podłożem), które należy zabezpieczyć
ewentualnie opatrunkiem. Zazwyczaj w pozycji leżącej omdlały szybko odzyskuje
przytomność, nie powinien jednak natychmiast wstawać, ponieważ omdlenie może być
jednym z objawów poważniejszego schorzenia.

Osobie nieprzytomnej nie wolno podawać żadnych płynów do picia, gdyż może się

zachłysnąć.

Udar cieplny i słoneczny

Udar cieplny spowodowany jest przegrzaniem ustroju przy zwiększonym wytwarzaniu

ciepła wewnątrz organizmu i utrudnionym jego oddychaniu, lub przy nadmiernym dopływie
ciepła z zewnątrz, bądź działaniu promieni podczerwonych. Początkowo występuje
osłabienie, poty, bóle i zawroty głowy, mdłości, silne pragnienie. W miarę upływu czasu
objawy nasilają się. Występuje niepokój, wymioty, zamroczenie świadomości, drgawki,
nierówny oddech i tętno. Wysychanie skóry, znaczne podwyższona ciepłota ciała.

O ile w porę nie udzieli się właściwej pomocy następuje śmierć na skutek porażenia

ośrodka oddechowego i niewydolności krążenia. Udar słoneczny powoduje pod wpływem
nadmiernego nasłonecznienia- szczególnie głowy i karku. W ogólnym obrazie podobny jest
do udaru cieplnego, dodatkowo występują zmiany w oponach mózgowych ze skłonnością do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

obrzęku mózgu. Ratując chorych należy starać się szybko usunąć szkodliwe działanie
poparzenia organizmu. W tym celu należy ich umieszczać w miejscu chłodnym,
zaciemnionym i przewiewnym, rozebrać (lub porozcinać ubranie), na głowę przykładać
wilgotne chłodne okłady lub lód, a całe ciało zawijać w wilgotne prześcieradła lub nacierać
lodem aż do uzyskania spadku ciepłoty do ok. 38ºC. Do picia (tylko chorym przytomnym)
podaje się chłodne napoje. Przy zaburzeniach oddychania należy zastosować wspomaganie.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co oznacza termin BHP?
2. Jakie są obowiązki pracodawcy w dziedzinie BHP?
3. Jakie są obowiązki pracownika w dziedzinie BHP?
4. Co to jest ryzyko zawodowe i jak je ograniczamy?
5. Rodzaje nadzoru nad warunkami pracy?
6. Jakie znasz organy nadzoru nad warunkami pracy?
7. Jakie znasz niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy?
8. Co to są profilaktyczne badania lekarskie?
9. Jakie znasz rodzaje wypadków?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonywanie sztucznego oddychania na fantomie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,
2) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić prace koleżanki /kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

płócienna chusteczka.

Ćwiczenie 2

Zakładanie opatrunków osłaniających oraz unieruchamiających.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zebrać potrzebne materiały i przybory do ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy,
3) zebrać informacje na temat bandażowania rany ręki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) zaplanuj kolejność opatrywania rany,
5) uzgodnić z nauczycielem poprawność zaplanowanych czynności,
6) wykonać zadanie opatrywania ręki,
7) przeanalizować ćwiczenie, co zostało prawidłowo wykonane, a co należy zmienić,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje opatrywania ran,

−

apteczka z pełnym wyposażeniem.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić prawa pracownika w zakresie bhp?

2) posłużyć się Kodeksem pracy?

3) wymienić obowiązki pracownika?

4) wymienić rodzaje odpowiedzialności za naruszanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy?

5) postąpić w przypadku złamania i zwichnięcia?

wymienić środki ochrony indywidualnej oraz odzież roboczą
i obuwie przysługujące na twoim stanowisku pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Ochrona przeciwpożarowa

4.2.1. Materiał nauczania

Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia mechaniczna

lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, żar lub iskry, występuje
niebezpieczeństwo pożaru

Zagrożenie ogniowe występuje wszędzie tam, gdzie:

−

jest duże nagromadzenie materiałów łatwopalnych,

−

stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,

−

stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,

−

występuje proces samo nagrzewania się materiałów,

−

używane są narzędzia iskrzące,

−

istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej,

−

wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,

−

nie zachowane są odległości materiałów i wyposażenia od elementów oświetlenia
(żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki),

−

występują reakcje egzotermiczne,

−

nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,

−

pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne,

−

oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem.
Proces spalania przebiega zgodnie z regułami chemicznymi. Ponieważ spalanie jest

reakcją chemiczną, aby zachodziło spalanie musi być odpowiednie stężenie składników
w mieszance palnej. Spalanie może zachodzić przy spełnieniu czterech warunków:

−

obecności paliwa,

−

obecności utleniacza,

−

obecności źródła ciepła,

−

obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość
spalania.
Ochrona przeciwpożarowa polega głównie na zapobieganiu pożarom i ich

rozprzestrzenianiu się, zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań
ratowniczych. Ochrona przeciwpożarowa to ogół przedsięwzięć, czynności i zabiegów
profilaktycznych mających na celu ochronę życia, zdrowia i mienia przed pożarem.

Metody i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpożarowej ustalają przepisy ustawy

o ochronie przeciwpożarowej, przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów,
przepisy techniczno-budowlane oraz określone w polskich normach (PN) warunki techniczne
ś

rodków zabezpieczenia przeciwpożarowego, a także inne przepisy szczególne. Dla ochrony

zdrowia i życia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpożarowe budynków.

W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie

czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1) używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów:

−

w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych
przepisach,

−

w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,

−

w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez
właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu,

3) rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości

mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na
dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze,

4) wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

5) przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od

urządzeń

i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury
przekraczającej 100°C.
Grupy pożarów:

A pożary ciał stałych (drewno, papier, węgiel, tworzywa),
B pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek wysokiej temperatury

(benzyna, nafta, oraz jej pochodne, alkohole, aceton, parafina, pak, lakiery),

C pożary gazów (metan, butan, acetylen, propan),
D pożary metali (magnez, sód, potas, elektron, lit),
E

pożary grupy A-D występujące w zasięgu urządzeń elektrycznych znajdujących się pod
napięciem.
Do gaszenia każdego z nich należy używać odpowiednich środków gaśniczych:

−

do grupy A – woda, piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek węgla,

−

do grupy B – piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon,

−

do grupy C – proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon,

−

do grupy D – proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon.
Należy pamiętać o tym, że przy użyciu gaśnic (żadnego typu) nie można gasić płonących

na ludziach ubrań ze względy na bardzo niską temperaturę środka gaśniczego (należy to robić
przy użyciu koca gaśniczego), obowiązuje również całkowity zakaz gaszenia wodą lub
gaśnicami pianowymi urządzeń pod napięciem (grozi to porażeniem prądem), metali oraz
karbidu. Przy użyciu wody nie należy gasić również tłuszczy, paliw oraz olejów.

Ciała stałe palą się ogniem powierzchniowym. Ogień zwęgla stopniowo części stałe,

które kruszeją i odpadają, odsłaniając dalsze części materiału. Palą się one płomieniem,
ponieważ pod wpływem ciepła wydzielają gazy palne. Ciecze palne palą się również ogniem
powierzchniowym. Zewnętrzna warstwa cieczy, nagrzewając się, paruje i spala się
intensywnie, co powoduje coraz silniejsze nagrzewanie i parowanie dalszych warstw cieczy.
Gazy palne spalają się intensywnie w całej objętości. Są bardzo niebezpieczne szczególnie
wtedy, gdy przed spalaniem wymieszają się w pomieszczeniu w odpowiedniej proporcji
z powietrzem (tlenem) i zostaną pod – palone.

W tym momencie następuje wybuch, który może dokonać poważnych zniszczeń

w budynku, a nawet jego okolicach.

Środki gaśnicze

rodki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru, tzn. że nie każdy środek jest

przydatny do gaszenia każdego pożaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień,
można go podsycić, spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia.
Jednym ze środków gaśniczych jest:
1) Woda oraz wodne roztwory środków zwilżających.

Te ostatnie charakteryzują się większymi zdolnościami penetracyjnymi materiałów
o szczególnie rozwiniętej powierzchni, np. słomy, siana, pyłu drzewnego lub węglowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Woda jest całkowicie niepalna, pobiera z palącego się ciała ogromne ilości ciepła,
oziębiając palące się ciało do temperatury uniemożliwiającej dalsze palenie się.
W zetknięciu się z ogniem zamienia się w parę wodną, która wypiera z ogniska pożaru
powietrze (tlen), hamując proces palenia się. Ponadto woda stosowana pod ciśnieniem
mechanicznie zbija płomienie. W określonych przypadkach użycie wody jest nie
wskazane, ponieważ zetknięcie się z nią np. sodu, potasu, karbidu powoduje wydzielanie
się z nich gazów palnych, a wapna palonego – wzrost jego temperatury, co również
przyczynia się do rozszerzenia pożaru. Woda nie można gasić płynów łatwo palnych
lżejszych od wody, ponieważ opada ona na dno, powodując przelanie lub rozbryzgi
palącej się substancji. Wodą nie wolno gasić instalacji elektrycznych pod napięciem, bo
woda przewodzi prąd, który może porazić ludzi obsługujących prądownicę. Niewskazane
jest stosowanie wody do gaszenia ciał palących się w postaci żaru o wysokiej
temperaturze, ponieważ jej użycie powoduje rozrzut ogniska pożaru i wytwarza silnie
wybuchową mieszaninę (gaz piorunujący). Również niekorzystne jest oziębianie wodą
nagrzanych maszyn lub żelaznych konstrukcji, które mogą ulec deformacji, powodując
m.in. zawalenie się stropów.

2) Piasek.

Właściwości piasku polegają na odcinaniu dostępu powietrza od ogniska pożaru,
zmniejszeniu promieniowania ciepła oraz zapobieganiu rozpryskom.
Nadaje się on głównie do gaszenia niewielkich zarzewi ognia małych bomb zapalających.
Nie należy stosować go do gaszenia płynów łatwopalnych w zbiornikach, maszyn
aparatury precyzyjnej.

3) Piana gaśnicza.

Pianę wytwarza się mechanicznie przez zmieszanie wody ze środkiem pianotwórczym
i powietrzem albo w wyniku rekcji chemicznej przebiegającej pomiędzy wodnymi
roztworami środków zasadowych z kwasami. Właściwości gaśnicze polegają na działaniu
tłumiącym i izolującym palące się ciało od powietrza oraz działaniu chłodzącym,
ponieważ piana zawiera dość duży procent wody.

4) Dwutlenek węgla.

Właściwości gaśnicze tego środka polegają na oziębianiu palącego się ciała
i odizolowaniu go od powietrza. Dwutlenek węgla nadaje się do gaszenia wielu rodzajów
pożaru, szczególnie cieczy palnych (farb, lakierów, rozpuszczalników) i gazów,
ponieważ nie zwilża gaszonych materiałów.
Dwutlenek węgla nie przewodzi prądu elektrycznego, może więc być użyty do gaszenia
instalacji elektrycznych pod napięciem. Nie powoduje on żadnych zniszczeń materiału
palnego.

5) Proszki gaśnicze.

Są to drobno zmielone niepalne sole nieorganiczne. Nadają się do gaszenia materiałów
palących się w wysokiej temperaturze płynów łatwo palnych, substancji gazowych
i metali lekkich. Można je stosować do gaszenia instalacji elektrycznych pod napięciem
(kabli, muf, tablic rozdzielczych) i pożarów w archiwach, bibliotekach, muzeach,
ponieważ nie powodują zniszczeń.

Podręczny sprzęt gaśniczy

Istnieje różnorodny sprzęt gaśniczy zwany podręcznym, który jest prosty w budowie

i łatwy w obsłudze. Do podręcznego sprzętu gaśniczego zalicza się: gaśnice, koce gaśnicze,
tłumiące, beczki z wodą, wiadra, skrzynie z piaskiem, łopaty, kilofy, siekiery, bosaki,
drabiny.

Do gaszenia pożarów wykorzystuje się zewnętrzne hydranty i krany czerpalne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do gaszenia silników spalinowych i elektrycznych, płynów łatwo palnych w małych

naczyniach, pożarów małych przedmiotów lub powierzchni służą koce gaśnicze.

Koce gaśnicze są to niewielkie płachty (około 2 m²) wykonane z tkaniny niepalnej, np.

z włókna szklanego. Ich działanie gaśnicze polega na odcięciu dopływu powietrza do
palącego się przedmiotu. Koc narzuca się na małe źródło ognia (o powierzchni nie większej
niż 1 m²), tłumiąc ogień. Koc gaśniczy w futerale wiesza się na ścianie wewnętrznej
pomieszczenia (korytarza) w widocznym miejscu. Może on być używany wielokrotnie.

Do gaszenia (tłumienia) iskier i żagwi przenoszonych przez wiatr na obejścia i dachy

służą tłumice. Są to płaskie miotły wiklinowe, obszyte wsiąkliwą tkaniną i osadzone na
długich drążkach. Tłumice zamacza się w wiadrach z woda i uderza nimi w miejsca, gdzie
spadły iskry lub, z których wydobywa się płomień.

Pomocniczą rolę w gaszeniu pożaru odgrywają bosaki, topory, siekiery, kilofy, łomy,

łopaty, szufle. Zalicza się je do tzw. sprzętu burzącego. Służy on do utorowania dostępu do
ognisk pożaru, usuwania elementów konstrukcyjnych i surowców łatwo palnych,
odgruzowania, itp. Jego zastosowanie i sposoby posługiwania się nim są powszechnie znane.

Podręczny sprzęt gaśniczy to narzędzia i urządzenia przenośne, służące do gaszenia

i tłumienia pożarów w zarodku. Na klatkach schodowych wielu większych budynków są
zainstalowane na rurach wodociągowych zawory umożliwiające pobór wody w wypadku
pożaru. W szalkach, którymi są obudowane, znajdują się węże pożarnicze i prądownicę.

Są to hydranty wewnętrzne. W razie pożaru, tam gdzie można stosować wódę jako

rodek gaśniczy, należy po otworzeniu szafki uchwycić prądownicę, rozwinąć odcinek węza,

odkręcić zawór i skierować strumień wody na ognisko pożaru. Podobna role mogą odegrać
krany czerpalne przeznaczone do celów gospodarczych i sanitarnych. Niezbędne jest jednak
wcześniejsze przygotowanie odpowiedniej nakrętki z gwintem, nasadzenie na jej drugim
końcu węża o długości 10–15 m zakończonego prądowniczką. Wąż ten powinien wisieć na
wieszaku obok kranu. pobliżu większych budynków i w zakładach pracy znajdują się
hydranty zewnętrzne zapewniające w razie pożaru pobór wody przez jednostki straży
pożarnej.

Gaśnice służą do gaszenia pożarów w pierwszej fazie ich rozwoju.
Napełnione są substancjami gaśniczymi, które po uruchomieniu gaśnicy są wyrzucane

pod ciśnieniem w postaci strumienia. W zależności od środków gaśniczych, które zawierają
dzielimy je na: pianowe, śniegowe i proszkowe

W Polskich Normach zawarte są miedzy innymi następujące określenia:
Gaśnica – urządzenie zawierające środek gaśniczy, który na skutek działania ciśnienia

wewnętrznego może być wyrzucony i skierowany na pożar. Ciśnienie wewnętrzne może być
ciśnieniem zakumulowanym (występującym stale) lub uzyskiwanym w wyniku uwolnienia
gazu pomocniczego.

Gaśnica przenośna – gaśnica przenoszona i uruchomiona ręcznie; masa gaśnicy

przenośnej, gotowej do użycia nie powinna przekroczyć 20 kg. Warto tutaj wspomnieć
o postanowieniu przejściowym, które do dnia 31 grudnia 1995 roku dopuszczało na terenie
naszego kraju stosowanie gaśnic śniegowych CO

o masie całkowitej 23 kg, co wiązało się

z okresem przechodzenia od gaśnic śniegowych GS-6X do GS-5X (czyli na zastępowaniu
gaśnic śniegowych koloru srebrnego z zaworem pokrętnym gaśnicami śniegowymi koloru
czerwonego z zaworem szybkootwieralnym).

Gaśnica przewoźna – gaśnica skonstruowana tak, aby mogła być transportowana

i obsługiwana ręcznie, o masie całkowitej większej niż 20 kg Gaśnica przewoźna zwykle
montowana jest na kołach.

rodek gaśniczy – substancja zawarta w gaśnicy, powodująca gaszenie pożaru.

Czas działania gaśnicy – czas, w którym przy całkowicie otwartych zaworach środek

gaśniczy wypływa z gaśnicy w sposób ciągły i z właściwą skutecznością gaśniczą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Wymogi dotyczące czasu działania gaśnic [opracowanie własne]

Wielkość napełnienia [kg] lub [dm

Czas działania minimum [s]

do 3

powyżej 3 do 6

powyżej 6 do 10

powyżej 10

Należy zwrócić uwagę, że czas działania gaśnic stosowanych najczęściej, czyli tych

o masie środka gaśniczego do 6 kg, jest bardzo krótki i zgodnie z wymogami PN waha się od
6 do 9 sekund. Jednak mimo krótkiego czasu działania gaśnic, każda gaśnica posiadająca atest
gwarantuje skuteczność działania gaśniczego dla odpowiednich pożarów testowych. Polskie
Normy wyróżniają w zależności od zawartego w gaśnicy środka gaśniczego następujące typy
gaśnic:

−

gaśnice wodne z dodatkami,

−

gaśnice pianowe,

−

gaśnice proszkowe,

−

gaśnice śniegowe CO

−

gaśnice wodne.
Kolor zbiornika ze środkiem gaśniczym powinien być czerwony, a na jego powierzchni

powinny znajdować się pola opisowe przylegające do siebie, umiejscowione na etykiecie
z obramowaniem lub wykonane w postaci nadruku. Pola opisowe powinny być tak
umiejscowione, aby można było je odczytać także wtedy, gdy gaśnica znajduje się na
wieszaku. W polach opisowych powinny znajdować się następujące informacje:

Pole opisowe 1:

−

wyraz „Gaśnica”,

−

typ i wielkość znamionową napełnienia gaśnicy,

−

dane dotyczące skuteczności gaśniczej.
Pole opisowe 2:

−

instrukcje obsługi w postaci jednego lub kilku rysunków,

−

piktogramy grup pożarów, do gaszenia których przeznaczona jest gaśnica.
Pole opisowe 3:

−

ostrzeżenia dotyczące zagrożeń związanych z toksycznością i gaszeniem przedmiotów
będących pod napięciem elektrycznym,
Pole opisowe 4:

−

informacja, że gaśnica po każdym uruchomieniu powinna być napełniona,

−

informacja, że gaśnica powinna być regularnie kontrolowana (można podać czasookres
kontroli),

−

informacja o zastosowanym środku gaśniczym, a w szczególności informacje
o zastosowanych dodatkach i ich zawartości procentowej w gaśnicach ze środkiem
gaśniczym na bazie wody,

−

informacja o czynniku napędowym (jeżeli jest zastosowany),

−

numer lub znak certyfikatu krajowego,

−

oznaczenie gaśnicy stosowane przez producenta,

−

temperatury graniczne,

−

jeżeli jest wymagana, to także informacja o odporności na zamarzanie.
Pole opisowe 5:

−

nazwa i adres odpowiedzialnego za gaśnicę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Widok przykładowej etykiety opisującej gaśnicę [opracowanie własne]

W dowolnym miejscu na gaśnicy należy nanieść jej rok produkcji. Polskie Normy

dopuszczają umieszczenie pola opisowego 4 w innym miejscu niż pola opisowe 1, 2, 3 i 5,
nawet w taki sposób, aby było niewidoczne podczas zawieszenia gaśnicy na wieszaki.

Charakterystyka gaśnic

Gaśnica pianowa jest to zbiornik cylindryczny. W którym znajduje się wodny roztwór

rodka pianotwórczego oraz zbiornik z gazem napędowym zaopatrzony w zbijak, wężyk

zakończony prądownicę zamykaną. Po dostarczeniu gaśnicy w pobliże pożaru zrywamy
plombę zabezpieczającą, wciskamy zbijak (gaz napędzający wypełnia zbiornik gaśnicy,
kierujemy strumień piany w ognisko pożaru. Działanie gaśnicy można w każdej chwili
przerwać przez zwolnienie dźwigni prądownicy. Ze względu na swoją budowę syfonową
gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.
Gaśnica pianowa służy dogaszenie cieczy palnych, z mniejszą skutecznością ciał stałych, np.:
tkanin, drewna. (AiB)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Gaśnica pianowa [opracowanie własne]

Gaśnica proszkowa jest to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w dźwignię uruchamiającą

zawór lub zbijak uruchamiający dodatkowa butle z gazem-wyrzutnikiem (gazem
napędowym). Środek gaśniczy (proszek) wyrzucany jest przez dyszę lub wężyk zakończony
prądownicą przy pomocy gazu obojętnego (azot lub dwutlenek węgla). Po dostarczeniu
gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę i zawleczkę blokującą, uruchamiamy dźwignie
lub zbijak i kierujemy strumień proszku w ognisko pożaru. Działanie gaśnicy można w każdej
chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni uruchamiającej lub dźwigni prądownicy. Ze
względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.
Gaśnica proszkowa służy w zależności od typu (BC,ABC, inne) do gaszenie rozlanych cieczy
palnych, urządzeń i maszyn elektrycznych pod napięciem, silników spalinowych i pojazdów
mechanicznych, ciał stałych, np.: tkaniny, drewno. Ze względu na możliwość gaszenia
urządzeń elektrycznych pod napięciem, dysza powinna być wykonana z materiałów nie
przewodzących prądu. Skuteczna w gaszeniu, ale w procesie gaszenia może powstać HCl,
bardzo szkodliwy dla urządzeń i kabli elektrycznych.

Rys. 3. Gaśnice proszkowe

Gaśnica śniegowa (CO

) jest to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w zawór i wężyk

zakończony dyszą wylotową lub – w gaśnicach mniejszych – króćcem obrotowym z dyszą.
Wewnątrz gaśnicy znajduje się skroplony dwutlenek węgla, który po uruchomieniu pod
własnym ciśnieniem wydostaje się na zewnątrz oziębiając się do temperatury ok. -80°C. Po
dostarczeniu gaśnicy w pobliże pożaru zrywamy plombę zabezpieczającą uruchamiamy
zawór i kierujemy strumień dwutlenku

węgla na ognisko pożaru. Działanie gaśnicze można

w każdej chwili przerwać zamykając zawór. Należy pamiętać o tym, że:

−

w czasie działania gaśnic trzymać ją tylko za uchwyty,

−

nie wolno używać tych gaśnic do gaszenia ludzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gaśnica bardzo szybko się oziębia, aby więc nie odmrozić rak, należy trzymać gaśnicę

z dyszą tylko za uchwyty. Dyszę kieruje się na ogień skośnie w dół. Gaśnica głośno szumi,
wytwarza biały obłok, a wytracony z niego dwutlenek węgla przybiera postać śniegu.

Ze względu na swoją budowę gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.
Gaśnica śniegowa służy dogaszenia żywności, lekarstw, sprzętu precyzyjnego oraz

urządzeń elektrycznych, niskiego i wysokiego napięcia oraz- z mniejszą skutecznością- ciał
stałych, np. tkaniny, drewno,(B, C i E). Ze względu na możliwość gaszenia urządzeń
elektrycznych pod napięciem, dysza powinna być wykonana z materiałów nie przewodzących
prądu. Po ugaszeniu, konsekwencje użycia tej gaśnicy są mniejsze niż w przypadku gaśnicy
proszkowej. Zagrożeniem dla urządzeń (i ludzi) może być niska temperatura CO

u wylotu

gaśnicy.

Rys. 4. Gaśnica śniegowa [opracowanie własne]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wyróżniamy grupy pożarów i ich najczęstsze przyczyny?
2. Co to jest środek gaśniczy?
3. Jakie wyróżniamy środki gaśnicze?
4. Co to jest podręczny sprzęt gaśniczy?
5. Jakie są zadania podręcznego sprzętu gaśniczego?
6. Wymień rodzaje gaśnic?
7. Jakich pożarów nie wolno gasić wodą, a które należy?
8. Co należy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?
9. Dlaczego nie należy otwierać okien w przypadku podejrzenia lub powstania pożaru

w pomieszczeniu zamkniętym?

10. Czy znasz numer telefonu do straży pożarnej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobieranie sprzętu i środków gaśniczych do rodzaju gaszonego pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcjami przeciwpożarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu

i środków gaśniczych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zidentyfikować rodzaj pożaru,
3) zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze,
4) krótko je scharakteryzować,
5) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

instrukcje przeciwpożarowe,

−

instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

sprzęt i środki gaśnicze.

Ćwiczenie 2

Stosowanie podręcznego sprzętu i środków gaśniczych do gaszenia pożarów grupy A.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać odpowiedni sprzęt lub środek gaśniczy do określonej grupy pożarów,
2) omówić sposób użycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,
3) zwrócić uwagę na najczęściej popełniane błędy przy stosowaniu wyżej wymienionych

rodków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić grupy pożarów?

2) zidentyfikować sprzęt i środki gaśnicze?

3) wymienić najczęstsze przyczyny pożarów?

4) scharakteryzować środki gaśnicze?

5) zareagować w przypadku pożaru?

6) zastosować podręczny sprzęt gaśniczy?

7) rozpoznawać oznaczenia dróg ewakuacyjnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady ochrony środowiska

4.3.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska jest stałym elementem rozwoju cywilizacji. Zasady ochrony

rodowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.

Najczęściej, zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, przyjmuje się, że środowisko jest
to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi, łącznie z glebą,
kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, znajdujących się
zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka.
Często również jako element środowiska traktowane są dobra materialne, zabytki architektury
i kultury, a według niektórych koncepcji można zaliczyć przynajmniej część środowiska
pracy.

Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciążliwości dla

rodowiska, jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska

fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska,
zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla

rodowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie także, gdy są dokuczliwe

w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.

Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciążliwości obciąża jednostki organizacyjne

i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one stosować
technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska
oraz stosować urządzenia ochronne.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)

substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim
składzie, że może to ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę,
wodę lub spowodować inne zmiany w środowisku, w tym również kulturowym. Niekiedy
przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska
lub dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń. Do najgroźniejszych rodzajów
zanieczyszczeń należą dwutlenek węgla (CO

), tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki (SO

dwutlenek azotu (NO

), fosfor (P), rtęć (Mg), ołów (Pb), ropa naftowa, i inne pestycydy,

promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące i jonizujące. Niekiedy używa się zwrotu
zanieczyszczenie środowiska hałasem. Przedsiębiorstwo korzystające ze środowiska jest
obowiązane zapewnić przestrzeganie wymagań ochrony środowiska, w szczególności przez:
1) odpowiednią organizację pracy,
2) powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska osobom

posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe,

3) zapoznanie pracowników, których zakres czynności wiąże się z kwestiami ochrony

rodowiska, z wymaganiami w tym zakresie, gdy nie jest konieczne odpowiednie

przygotowanie zawodowe w tym zakresie,

4) podejmowanie działań w celu wyeliminowania lub ograniczenia szkód w środowisku

wynikających z nieprzestrzegania wymagań ochrony środowiska przez pracowników,
a także podejmowania właściwych środków w celu wyeliminowania takich przypadków
w przyszłości,

5) pracownicy są obowiązani postępować w sposób zapewniający ochronę środowiska.

Człowiek jest jednym z elementów środowiska. Również człowiek oddziałuje na miejsce,

w którym żyje – niestety, często destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań
możemy jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bardzo często nie mamy osobistego wpływu na zanieczyszczenia środowiska

wynikające, np. z działalności gospodarki. Możemy jednak, zmieniając własne zachowania,
wytworzyć w sobie nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do ograniczenia
zanieczyszczenia środowiska w naszym otoczeniu. Często są to bardzo proste działania,
Pierwszym, najbardziej oczywistym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości
odpadów oraz ich segregacja. Przyczyna jest prosta: rozdzielanie śmieci umożliwia często ich
ponowne wykorzystanie, czyli recykling. Dotyczy to, na przykład szkła, wyrobów
metalowych (puszek), makulatury. Starajmy się segregować śmieci, zamiast – co się często
niewymagające od nas ani dodatkowych nakładów finansowych, ani dodatkowego czasu.
Zdarza – wyrzucać je w jednym worku do wspólnego kontenera. Na osiedlach
mieszkaniowych są często rozstawione specjalne, osobne pojemniki na szkło, plastik, metal
i papier. Nie powinniśmy więc wrzucać śmieci do jednego worka, lecz podzielić je,
a następnie wrzucić do odpowiednich pojemników. Umożliwi to ich ponowne przetworzenie
i wykorzystanie.

Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Po pierwsze nie należy z nich

korzystać, jeśli nie jest to niezbędne. Na przykład ważne jest, abyśmy maksymalnie korzystali
ze światłą dziennego. Możemy to robić chociażby poprzez odpowiednie ustawienie biurka (na
przykład przy oknie). Następny etap to odpowiednie oświetlenie miejsca pracy (kiedy
odrabiamy lekcje wystarczy włączona lampka na biurku). Są też inne proste sposoby
oszczędzania energii elektrycznej, np.: jeśli wychodzimy z pomieszczenia zgaśmy światło,
wyłączmy telewizor czy urządzenia, których w danej chwili nie używamy. Oszczędność
energii elektrycznej może też wynikać z odpowiedniego wykorzystania energii cieplnej
w niektórych domach i mieszkaniach jest przełącznik regulacji ogrzewania i warto o tym
pamiętać. Jednak przede wszystkim, podczas sezonu grzewczego ważne jest, by drzwi i okna
były szczelne.

Trzeba wspomnieć również o odpadach elektrycznych i elektronicznych. Odpady

zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego powstają najczęściej w miejscach ich
użytkowania, dlatego powinniśmy pamiętać o zapewnieniu zgodnego z zasadami ochrony
ś

rodowiska odzysku sprzętu elektronicznego, powierzając odbiór zużytego sprzętu

wyspecjalizowanym firmom.

Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne należą do produktów, które po zużyciu

stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane
z materiałów wysoko przetworzonych, zawierają substancje szkodliwe takie jak ołów, kadm
i rtęć. Gospodarka odpadowymi akumulatorami i bateriami jest szczególnie trudna ze
względu na fakt występowania ich jako różnorodnych źródeł prądu w bardzo szerokim
asortymencie urządzeń, używanych w bardzo wielu dziedzinach życia. Należy pamiętać, aby
nie wyrzucać baterii do odpadów komunalnych, a wyrzucać je do specjalnych pojemników.
Baterie poddane procesom odzysku stanowią znaczne zasoby ochraniające naturalne złoża
surowcowe.

Bardzo ważnym aspektem ochrony środowiska jest ochrona przed polami

elektromagnetycznymi występującymi przy pracy urządzeń elektrycznych. Ochrona ta polega
na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez:

−

utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co
najmniej na tych poziomach,

−

zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy
nie są one dotrzymane.
Oceny poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje

się w ramach państwowego monitoringu środowiska – okresowe badania kontrolne tych
poziomów prowadzi wojewoda, a zakres badań określa, w drodze rozporządzenia, minister
właściwy do spraw środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki akt prawny reguluje zasady ochrony środowiska?
2. W jaki sposób przedsiębiorstwo może zapewnić przestrzeganie wymagań ochrony

rodowiska?

3. Jak można oszczędzać energię elektryczną?
4. Jak należy postępować ze zużytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi?
5. Kto dokonuje oceny poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracowanie instrukcji gospodarowania odpadami i opakowaniami dla gospodarstwa

pasiecznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zidentyfikować rodzaje odpadów i opakowań powstających w procesach produkcyjnych

gospodarstwa pasiecznego,

2) wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące metod składowania i utylizacji

odpadów i opakowań,

3) pogrupować odpady według metod składowania i utylizacji,
4) opisać w tabeli grupy odpadów i metody ich składowania i utylizacji,
5) scharakteryzować opracowaną instrukcję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,

−

przykładowa charakterystyka gospodarstwa pasiecznego (zawierająca charakter
produkcji, proces technologiczny, materiały potrzebne do procesu produkcyjnego,
powstające odpady, opakowania).

Ćwiczenie 2

Opracowanie instrukcji prowadzenia gospodarki wodno-ściekowej dla gospodarstwa

pasiecznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić zapotrzebowanie gospodarstwa pasiecznego na wodę,
2) określić rodzaje ścieków powstających w gospodarstwie pasiecznym,
3) wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące gospodarki wodno-ściekowej,
4) opisać w tabeli zapotrzebowanie na wodę w zależności od rodzaju,
5) opisać w tabeli powstające ścieki i zaproponować metody ich oczyszczania,
6) krótko scharakteryzować opracowaną instrukcję.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,

−

przykładowa charakterystyka gospodarstwa pasiecznego (zawierająca charakter
produkcji, proces technologiczny, wielkość zatrudnienia, materiały potrzebne do procesu
produkcyjnego, powstające ścieki i ich ilość, wielkość zapotrzebowania na wodę).

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić znaczenie ochrony środowiska?

2) zdefiniować pojęcie odpadów produkcyjnych?

3) opisać zasady gospodarki opakowaniami?

4) scharakteryzować budowę wysypiska śmieci?

5) wskazać zagrożenia wynikające z niewłaściwej gospodarki wodno-

ciekowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Bezpieczeństwo i higieny pracy w pasiece

4.4.1. Materiał nauczania

Pszczoły instynktownie bronią dostępu do gniazda i zgromadzonych w nim zapasów.

Broniąc – żądlą. Są pewne sytuacje i czynniki, które wpływają na rozdrażnienie pszczół
stanowiąc poważne niebezpieczeństwo dla ludzi i zwierząt. Takie sytuacje może spowodować
sam pszczelarz, lub czynniki od pszczelarza niezależne. Czynnikami, które spowodować
może sam pszczelarz są:

−

nerwowe ruchy pszczelarza, odpędzanie się od pszczół, gniecenie i przyciskanie pszczół,

−

potrącenie lub wywrócenie ula,

−

stawanie na drodze masowego lotu,

−

ostre zapachy (pot, perfumy, rozcieńczalnik do farb, benzyna),

−

nieodpowiedni ubiór,

−

zapach jadu rozgniecionych pszczół lub pszczół żądlących.
Do czynników niezależnych od pszczelarza należą:

−

gwałtowne urwanie się wziątku,

−

przerwa w nektarowaniu gryki,

−

nadciągająca burza,

−

silny wiatr i chłód,

−

rabunek w pasiece,

−

zapach środków chemicznych po opryskach roślin.
Za pożądlenia, zarówno zawinione jak i niezawinione przez pszczelarza odpowiada

właściciel pasieki. Dlatego, przewidujący pszczelarz, ubezpiecza swoich pracowników od
następstw nieszczęśliwych wypadków a siebie od odpowiedzialności cywilnej.

Przepisy dotyczące ustawiania pasiek

Nie należy ustawiać pasieki tuż przy drodze lub przy granicy z sąsiadem. Odległość ta

powinna wynosić nie mniej niż 10 m. Pasieka od strony drogi czy granicy powinna być
odgrodzona płotem lub żywopłotem wysokości 2–3 m, zmuszającym pszczoły do wyższego
przelotu.

Odległość pasieki od większych skupisk ludzi (szkoły, zakładu pracy) powinna wynosić

przynajmniej 50 m. Pasieka powinna być ogrodzona tak, by na jej teren nie mogły dostać się
zwierzęta gospodarskie.

Osoby uczulone na jad pszczeli i chore na serce również nie powinny przebywać na

terenie pasieki, a w apteczce pszczelarza powinny znajdować się leki nasercowe
i antyuczuleniowe.

Pasące się w pobliżu pasieki, lecz poza jej obrębem, zwierzęta gospodarcze nie powinny

być przywiązywane do palików ani też pętane, gdyż w przypadku podrażnienia pszczół, mogą
być śmiertelnie pożądlone, dotyczy to szczególnie koni, których pot działa drażniąco na
pszczoły.

Zabezpieczenie przed chorobami grzybiczymi

W pasiece z chorób grzybiczych występują – grzybica otorbielakowa (wapienna)

i grzybica kropidlakowa (kamienna) zwana też pleśniawką.

Z tych dwóch chorób grzybiczych niebezpieczną dla pszczelarza jest grzybica

kropidlakowa wywołana przez kropidlaka żółtego (Aspergillus flavus), powodująca zapalne
schorzenia błon śluzowych nosa, a także stany zapalne gardła i płuc oraz oczu i uszu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracując przy ulu, w którym stwierdzono ten rodzaj grzybicy, należy używać respiratora

na drogi oddechowe i szczelne okulary na oczy. Nie mając respiratora, należy zabezpieczyć
usta i nos zwilżoną opaską (najlepiej 3–4 warstwy gazy).

Przepisy przeciwpożarowe i BHP

W pasiece należy przestrzegać ogólnie obowiązujących przepisów przeciwpożarowych.

Obowiązują one pszczelarza zarówno na stanowisku stałym jak i wędrownym.

Pszczelarz często musi posługiwać się ogniem otwartym (lampa lutownicza, palnik

gazowy), używa podkurzacza z żarzącym się próchnem, czy też korzysta z drewna pod
rozpalonym parnikiem. Możliwości zaprószenia ognia są więc duże, a na stanowisku
wędrownym, zwłaszcza w lesie, szczególnie niebezpieczne.

Dlatego w każdej pasiece powinien znajdować się sprzęt przeciwpożarowy:

−

pojemnik z wodą,

−

wiadro,

−

szpadel i łopata (piasek i ew. ziemię mamy na miejscu),

−

bosak,

−

tłumica.
Oprócz tego podstawowego sprzętu, w pracowni powinna znajdować się gaśnica

(pianowa, a jeszcze lepiej śniegowa).Należy pamiętać, by nie zostawiać rozpalonego
podkurzacza na daszku ula. Po skończonej pracy żarzący się podkurzacz opróżniamy do
kamionkowego naczynia umieszczonego na pasieczysku.

Przy obsłudze sprzętu mechanicznego o napędzie elektrycznym musimy pamiętać o jego

zerowaniu lub uziemieniu.

Obracające się części skrawające piły mechanicznej lub strugarki, z którymi często do

czynienia ma pszczelarz, muszą mieć odpowiednio zamocowane osłony części roboczych.

Przenośny, drobny sprzęt elektryczny jak wiertarki lub elektryczny napęd miodarki,

muszą być okresowo sprawdzane na przebicie (zwarcie w uzwojeniu).

Bezpieczeństwo pracy w czasie transportu pasieki

Do transportu nadają się ule w dobrym stanie technicznym. Ule z założonymi

nadstawkami powinny być spięte ze sobą. Załadunek należy robić spokojnie bez wstrząsów
i uderzeń. Do transportu najlepiej nadaje się pojazd, który łatwo porusza się po drogach
gruntowych i bezdrożach.

Kierowca uczulony na jad pszczeli nie może prowadzić pojazdu, ponieważ nawet

przypadkowe użądlenie skomplikuje transport.

Nie wolno przewozić na platformie przyczepy załadowanej ulami ludzi zatrudnionych

przy ładowaniu.

Zestaw transportowy – muszą odpowiadać przepisom ruchu drogowego (oświetlenie,

hamulec, kierunkowskazy, trzeźwość kierowcy).

Nie należy ładować na przyczepie więcej niż dwóch warstw uli, gdyż jazda po polnych

drogach, należy do utrudnionych i narażonych na duże przechyły. Podwyższenie środka
ciężkości dodatkową trzecią warstwą uli może spowodować przesunięcie ładunku
i wywrócenie. Takie przypadki zdarzały się już w przeszłości. Przyczepa, po załadowaniu uli,
powinna być dobrze spięta i zabezpieczona przed przypadkowym otwarciem się burt. Górna
warstwa uli i burty powinny być przewiązane sznurami. Przewożony ładunek należy
sprawdzić po przejechaniu 2-3 km, by poprawić zauważone niesprawności.

Jadący za transportem pszczół pszczelarz powinien mieć ze sobą podkurzacz gotowy do

rozpalenia, dobry rozpylacz (najlepszy 1 litrowy), zwilżone gazety lub skrawki mikrogumy,
którymi łatwo można uszczelnić szpary w ulach i miejsce wydostawania się pszczół z uli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

BHP przy stosowaniu środków chemicznych

Pszczelarz spotyka się ze środkami chemicznymi stosując je przy dezynfekcji uli

i sprzętu oraz przy leczeniu pszczół. Kontakt ze środkami chemicznymi jest również możliwy
dzięki

zabiegom

chemicznym

wykonywanym

przez

innych

np.

zabiegach

agrotechnicznych.

Do odkażania stosuje się metody fizyczne i chemiczne. Ze środków fizycznych

wykorzystuje się: opalanie lub gotowanie.

Opalanie ma miejsce przy dezynfekcji uli i sprzętu drewnianego. Przy tej czynności

należy przestrzegać przepisów przeciwpożarowych.

Odkażanie przez gotowanie stosujemy przy drobnym sprzęcie metalowym jak dłuta, noże.

Odsklepiacze jak również przy drobnym sprzęcie drewnianym (klateczki dla matek, itp.).

Przy gotowaniu należy zwracać uwagę na możliwość oparzenia rąk. Najczęściej

dokonujemy dezynfekcji środkami chemicznymi wykorzystując:

−

ług sodowy (soda żrąca)- 2% roztwór służy do odkażania uli, nadstawek, ramek
i drobnego sprzętu pasiecznego. Działa żrąco na metale; w posługiwaniu się ługiem
należy chronić ręce, oczy i odzież ze względu na jego żrące działanie. Należy, więc
stosować gumowe rękawice, buty i fartuch oraz okulary ochronne,

−

wapno chlorowane oraz 20% mleko wapienne stosujemy do odkażania pasieczyska.
Należy zachować ostrożność, chronić ręce i oczy przy zalewaniu wapna palonego wodą,

−

spirytus skażony – stosujemy przy odkażaniu rąk i drobnego sprzętu metalowego,

−

kwas octowy lodowaty – stosowany przy zwalczaniu sporowca (nosemy). Kwas
stosujemy do przecierania ścian i dennic uli, a pary kwasu do odkażania plastrów. Przy
stosowaniu tego środka należy zachować ostrożność, gdyż działa drażniąco na błony
ś

luzowe nosa i drogi oddechowe oraz spojówki oczu. Parzy i drażni skórę rąk.

Do dezynfekcji sprzętu i rąk służą jeszcze inne środki chemiczne, jednak małe ich

stężenie nie powoduje zagrożenia dla pszczelarza (lizol, chinozol, formalina, itp.).

Chemiczne środki ochrony roślin

Chemiczne środki ochrony roślin (chwasto, grzybo, owadobójcze) powodują różny

stopień zagrożenia dla pszczół i innych owadów. Zależy to od klasy toksyczności, ilości
ś

rodka, z jakim zetknęła się lub spożyła pszczoła oraz od okresu prewencji (czas od oprysku

lub opylenia do zaniku szkodliwego działania na pszczoły).

rodki I i II klasy toksyczności, powodują masowe wymieranie pszczół- zbieraczek.

rodki III i IV klasy – mniej trujące dla zbieraczek, przyniesione do ula z pyłkiem

i nektarem, powodują zamieranie pszczół i czerwiu w ulu. Najczęściej zatrucia zdarzają się w
kwietniu przy zwalczaniu słodyszka rzepakowego oraz w lipcu przy zwalczaniu stonki
ziemniaczanej.

Zalecenia Ministerstwa Rolnictwa określają warunki bezpiecznego stosowania środków

chemicznych ochrony roślin (także zarządzenia wojewodów i Wojewódzkich Stacji
Kwarantanny i Ochrony Roślin). Zalecenia te zobowiązują do powiadomienia administracji
terenowej o miejscu i terminie wykonania zabiegu na trzy dni przed ich rozpoczęciem.
Zabrania się opylania i opryskiwania środkami trującymi dla pszczół roślin kwitnących
wydzielających nektar. Jeżeli zachodzi konieczność wykonania takich zabiegów, należy na
trzy dni przed zabiegiem powiadomić właścicieli pasiek w celu zabezpieczenia pszczół przed
zatruciem.

Nie wolno stosować środków owadobójczych w kwitnących sadach.
Uprawy rzepaku, rzepiku, gorczycy a także koniczynę; nasienną i lucernę można

opryskiwać insektycydami nie później niż na tydzień przed zakwitnięciem tych roślin.
Zabiegi na plantacjach buraków i ziemniaków mogą być wykonywane dopiero po ich
odchwaszczeniu (o ile zabiegi te zagrażają pobliskiej pasiece).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pobliżu pasiek i nektarodajnych roślin kwitnących, zabiegi opryskiwania powinny być

zastępowane niskim opryskiem i prowadzone wczesnym rankiem lub w godzinach
wieczornych. Godziny wieczorne są w tym przypadku najodpowiedniejsze, ze względu na
cichnący wiatr, ustanie lotu pszczół i 6-godzinną prewencję w przypadku większości środków
III i IV klasy toksyczności.

Higiena pracy pasiecznej. Higiena osobista pszczelarza

Dbałość o higienę prac pasiecznych jest ważna z trzech powodów:

−

łatwość przenoszenia chorób z rodziny na rodzinę poprzez ręce (przenoszenie ramek)
i poprzez używany do prac pasiecznych sprzęt,

−

możliwość zakażenia chorobami odzwierzęcymi (grzybica),

−

stykania się z miodem, który jest produktem spożywczym i w obrocie nim obowiązują
szczegółowe akty sanitarne i normatywne (higiena sprzętu, pomieszczeń, odzieży
ochronnej, przechowywania, konfekcjonowania, badania na nosicielstwo zatrudnionych
przy środkach spożywczych, itp.).
Z tych to powodów dbałość o czystość i higienę osobistą oraz przestrzeganie higieny prac

pszczelarskich nabierają szczegółowego znaczenia.

Odzież ochronna – fartuchy, kombinezony, siatki ochronne powinny być czyste i często

prane. Drobny sprzęt pasieczny, służący do przeglądu uli, często dezynfekowany, ręce myte
po każdej podejrzanej rodzinie i dezynfekowane poprzez przetarcie denaturatem.

Higiena i czystość pomieszczeń nie wymagają uzasadnienia, tak samo jak wszystkie

czynności związane z odbiorem, przechowywaniem i transportem miodu.

Wdrażanie systemu HACCP (Analiza Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli)

obowiązuje w Polsce od 1 maja 2004 roku.

Głównym zadaniem systemu jest zapobieganie powstawaniu zagrożeń podczas produkcji

ywności od momentu projektowania zakładu, poprzez dobór surowców, metod produkcji,

maszyn i urządzeń, przeprowadzenia procesu produkcyjnego, magazynowania aż do
dystrybucji sporządzonych potraw. Każdy z wymienionych etapów jest objęty kontrolą, która
ma rozpoznawać i eliminować możliwe do wystąpienia zagrożenia, wprowadzać działania
naprawcze oraz ustalać działania sprawdzające. Postępowanie w ramach systemu HACCP
musi być zapisane w odpowiednich dokumentach.

System HACCP jest stosowany równolegle z innymi systemami (GMP- Dobra Praktyka

Produkcyjna, GHP – Dobra Praktyka Higieniczna), które obejmują całokształt zagadnień,
związanych z otrzymaniem żywności najwyższej jakości, bezpiecznej dla konsumenta.

Systemy te obejmują następujące zagadnienia:

1. Odpowiednie zlokalizowanie budynków i wykończenie wnętrz pomieszczeń.
2. Odpowiedni układ funkcjonalny pomieszczeń.
3. Właściwe zaprojektowanie dróg technologicznych z oddzieleniem dróg brudnych od

czystych.

4. Odpowiednio dobrany sprzęt i urządzenia, łatwe do mycia i dezynfekcji.
5. Dobór odpowiednich mebli technologicznych.
6. Zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości wody oraz innych mediów, niezbędnych do

prawidłowego przeprowadzenia procesów technologicznych.

7. Dobrze zaprojektowane procesy technologiczne, razem z odpowiednimi instrukcjami

postępowania.

8. Stosowanie kontroli przebiegu procesów produkcyjnych za pomocą odpowiedniej

aparatury kontrolno-pomiarowej.

9. Właściwy sposób mycia i dezynfekcji pomieszczeń, maszyn, urządzeń i sprzętu.
10. Określenie wymagań jakościowych dla surowców, opakowań, środków, transportu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Zapewnienie odpowiednich warunków magazynowania surowców, półproduktów

i gotowych potraw.

12. Zapewnienie odpowiedniego transportu wewnętrznego.
13. Dobrze

przeszkolony

personel,

posiadający

aktualne

wiadectwa

zdrowia

i przestrzegający wymagań w zakresie higieny produkcji.
Ze względu na możliwość urazów i skaleczeń w pasiece powinna znajdować się

podręczna apteczka wyposażona w podstawowy zestaw leków i opatrunków.

Wyposażenie apteczki:

−

opatrunki gazowe,

−

gaza,

−

bandaże zwykłe (różnej szerokości),

−

bandaże elastyczne (różnej szerokości),

−

jodyna,

−

wata,

−

woda utleniona,

−

amoniak (do przecierania miejsc po użądleniu),

−

rivanol (stłuczenia i okłady na miejsca opuchnięte),

−

krople nasercowe,

−

kropie żołądkowe,

−

spirytus,

−

wapń.

Po użądleniu w przypadkach wystąpienia objawów uczuleniowych, należy natychmiast

podać dwie tabletki wapnia. Środek ten obowiązkowo musi znajdować się w każdej apteczce
pszczelarza.

Należy pamiętać, że żądło zsuwa się paznokciem lub krawędzią dłutka, a nie chwytając

za woreczek jadowy. Chwycenie za zbiorniczek powoduje wyciśnięcie wszystkiego jadu
w miejsce użądlenia.

Zasady postępowania w przypadku pożądlenia przez pszczoły

Użądlenie to rana zadana przez owady, które maja żądła, są to pszczoły, osy, szerszenie

oraz trzmiele, należące do owadów błonkoskrzydłych. Najmniej groźne są pszczoły,
ponieważ ich żądła są bronią jednorazową. Po wbiciu w skórę żądło więźnie, i gdy pszczoła
próbuje uciec, zostaje ono wyrwane z jej odwłoku wraz z pęcherzykiem jadowym.

Przyczyną wszystkich komplikacji po użądleniu jest jad, który ma charakter toksyczny.

Jad owadów zawiera peptydy, enzymy i aminy biogenne. Wśród aktywnych biologicznie
peptydów najważniejsze znaczenie maja melityna. W jadzie pszczelim występuje 7 innych
peptydów, w tym adolpina, sekapina, tercjapina. z enzymów największe znaczenie wykazują
Hialuronidaza i Fosfolipaza. Ważnymi składnikami jadu owadów są aminy biogenne
(histamina).

W jadzie występują również biopierwiastki. Jad pszczeli nie zawiera, natomiast kwasu

mrówkowego. Jad posiada właściwości bakteriobójcze, antybiotyczne i alergiczne.

Działanie jadu można podzielić na trzy zespoły:

−

zapalne (miejscowe),

−

nerwowe (ogólne),

−

porażeniowe.
Takie niebezpieczne oddziaływanie jadu na organizm ludzki i zwierzęcy można

wykorzystać w celach leczniczych niektórych jednostek chorobowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Reakcja organizmu ludzkiego na jad owadów

Alergia na jad owadów występuje u dużej ilości ludzi. Reakcja organizmu ludzkiego na

użądlenie spowodowana przez wprowadzenie jadu pod skórę, wywołuje reakcje miejscową
i ogólną. Stopień tej reakcji zależy od ilości wprowadzonego jadu oraz od indywidualnej
wrażliwości organizmu człowieka.

Reakcja miejscowa charakteryzuje się zazwyczaj lokalnym bólem, pieczeniem,

przekrwieniem, podwyższeniem temperatury i obrzękiem tkanki. Ogólna reakcja może
objawiać się złym samopoczuciem, dreszczami, bólem głowy, zaburzeniami ze strony układu
pokarmowego. Uważa się, że dopiero użądlenie około 500 pszczół jest zagrożeniem dla życia
człowieka.

U osób szczególnie wrażliwych na działanie apitoksyny może po użądleniu pojawić się

dodatkowo silny obrzęk tkanek, swędzenie, wykwity skórne, bóle i kołatanie serca,
przyspieszenie tętna, bóle stawów i okolicy lędźwiowej, dreszcze i drgawki. W skrajnych
przypadkach nadwrażliwość na jad pszczeli, a nawet pojedyncze użądlenie może wywołać
w krótkim czasie głęboki wstrząs anafilaktyczny i zejście śmiertelne.

Za działanie miejscowe jadu odpowiadają zarówno enzymy, aminy biogenne jak

i peptydy. Hialuronidaza jest enzymem rozkładającym substancję międzykomórkową,
utrzymującą spójność tkanek. Na skutek jego działania zwiększa się przenikanie jadu do
tkanek, otaczających miejsce użądlenia. Ponadto, enzym ten wzmaga przepuszczalność ścian
naczyń włosowatych, co prowadzi do wysięku i obrzęku w miejscu działania jadu.

Fosfolipaza prowadzi do powstania w organizmie substancji trującej, która przenikając

w głąb tkanek nasila proces zapalny zapoczątkowany przez hialuronidazę i inne składniki
jadu. Substancje e odznaczają się właściwościami alergennymi. Aminy biogenne działają
przede wszystkim na układ naczyniowy o mięśnie gładkie.

Postępowanie w przypadku użądlenia

Starą i bardzo dobrą metodą jest zapobiegać, a dopiero potem leczyć.
Zapobieganie użądleniom:

−

unikać miejsc, w których ilość owadów (pszczół, os) jest duża, np. łąk, pastwisk, pól
zwłaszcza w okresie kwitnienia,

−

pszczoły nie znoszą zapachu potu, zwłaszcza końskiego, a także zapachu czosnku o woni
kwasu mrówkowego,

−

jasne kolory nie denerwują pszczół, natomiast kolor czarny, rudy wywołują agresje
u owadów,

−

pszczoły nie znoszą kosmatych rzeczy, dlatego bardzo często atakują wełniane swetry,
włosy na głowie,

−

w domu należy zwracać uwagę, aby naczynia z pokarmami były przykryte, ponieważ
słodkie produkty przyciągają owady,

−

zachować się spokojnie, jeśli w pobliżu lata owad i nie wykonywać nagłych ruchów.
Użądlenie to reakcja obronna. Owad bardziej się boi nas, niż my jego,

−

perfumy, lakiery do włosów, mydła, które mają intensywny zapach przyciągają owady,

−

osoba uczulona na jad owadów powinna mieć z sobą zestaw leków pierwszej pomoc.

Doraźna pomoc po użądleniu

−

Usunąć żądło tak, aby nie wycisnąć zawartości worka z jadem, który znajduje się na jego
końcu. Najlepiej przy pomocy pęsety chwycić żądło, poniżej woreczka z jadem
i okrężnym ruchem wyciągnąć je ze skóry. Nie należy robić tego palcami, gdyż
w przypadku użądlenia przez pszczołę, zaciśnięcie pęcherzyka jadowego spowoduje
wyciśnięcie większej ilości jadu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Przyłożyć okład z lodu w miejsce użądlenia, środkami domowymi zmniejszając reakcję
na użądlenia są ocet, plaster cebuli, rabarbar, mydło i płynny salamiak.

−

W przypadku złego samopoczucia należy chorego wygodnie ułożyć i skontaktować się
z lekarzem. Środkami farmakologicznymi, które stosujemy po użądleniu są preparaty
wapniowe, hydrokortizonowe, zastrzyki z adrenaliny, maść i tabletki antyhistaminowe.

−

Bardzo ważną sprawą jest zapewnienie pożądlonej osobie komfortu psychicznego
Szczególnie jest to ważnem, jeśli poszkodowane są małe dzieci.
Najbardziej narażone na użądlenia osoby, które mają alergię na jad owadów. Istnieje

skala odczynu alergicznego po użądleniu owadów (wg. H.L Muellera :
I.

obrzęk miejscowy większy niż 10 cm, który utrzymuje się dłużej niż 24 godziny,

II. pokrzywka, świąd, złe samopoczucie, lęk,
III. uczucie ucisku w klatce piersiowej, nudności biegunka, zawroty głowy, kolkowe bóle

brzucha,

IV. duszność, świszczący oddech,
V. spadek ciśnienia krwi, omdlenie, utrata przytomności, zasinienie skóry.

Przy wystąpieniu objawów drugiego stopnia należy niezwłocznie skontaktować się

z lekarzem. Objawy trzeciego stopnia mogą świadczyć o zagrożeniu życia osoby użądlonej,
dlatego natychmiastowy kontakt z lekarzem jest bezwzględnie konieczny. Jedynym sposobem
przyczynowego leczenia alergii na jad owadów jest immunoterapia. Polega ona na
stopniowym podawaniu niewielkich ilości substancji wywołujących uczulenie w coraz
większych stężeniach. Najczęściej leczenie polega na wstrzyknięciach podskórnych. Terapia
na ma na celu zwiększenie tolerancji organizmu chorego na podawane alergeny, a tym samym
zmniejszenie nasilenia objawów lub całkowitego ich ustąpienia. Cykl leczenie trwa zwykle
kilka lat.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega higiena pracy pasiecznej?
2. Jak należy postępować z chemicznymi środkami ochrony roślin?
3. Kto ponosi odpowiedzialność za pożądlenie zwierząt?
4. W jakiej minimalnej odległości powinna być ustawiona pasieka od granicy z sąsiadem?
5. Co powinno być na wyposażeniu apteczki pasiecznej?
6. Co należy zrobić, gdy pszczoły ulegną zaparzeniu?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobieranie środków ochrony indywidualnej do rodzaju pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z przekazaną przez nauczyciela tabelą „Rodzaje prac”, przy których

wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej,

2) zapoznać się z tabelą „Rodzaje środków ochrony indywidualnej” i dobierz środki

ochrony osobistej dla pszczelarza,

3) przeanalizować zasady stosowania środków ochrony indywidualnej,
4) wybrać informacje dotyczące środków ochrony indywidualnej dla pszczelarza,
5) sporządzić wykaz środków ochrony indywidualnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabele z załącznika do obwieszczenia Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej.

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Analiza czynników zagrożeń występujących w gospodarstwie pasiecznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) zapoznać się z rodzajem zagrożeń w gospodarstwie pasiecznym (instrukcje, regulaminy),
4) zgłosić swoje propozycje podczas trwania giełdy pomysłów,
5) zaprezentować pracę (lider grupy).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje dotyczące wysiłku i zmęczenia,

−

arkusz szarego papieru, mazaki,

−

poradnik dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) charakteryzować środki ochrony indywidualne pszczelarza?

2) określić jakie środki ochrony osobistej ma dostarczyć pracodawca

nieodpłatnie pracownikowi?

3) dobrać środki ochrony osobistej do określonego rodzaju pracy?

4) wyszukać akty prawne określające wymogi BHP produktów

ywnościowych?

5) wyposażyć apteczkę pasieczną?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Niektóre zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed

wskazaniem poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez
uzasadnienia, nie będzie uznawane.

7. Pracuj samodzielnie, bo wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi

a) wszyscy pracownicy.
b) pracodawca.
c) osoby kierujące pracownikami.
d) Państwowa Inspekcja Pracy.

2. Szkolenia pracowników w zakresie bhp odbywają się na koszt

a) pracownika.
b) są bezpłatne.
c) pracodawcy.
d) Państwowej Inspekcji Pracy.

3. W związku z zagrożeniami występującymi na stanowisku pracy, pracodawca jest

zobowiązany informować pracowników
a) o ryzyku zawodowym oraz zasadach ochrony przed zagrożeniami.
b) o trudnościach występujących w związku z pracą.
c) o potrzebie zapoznania się z chorobami związanymi z wykonywaną pracą.
d) o ochronie przeciwpożarowej w zakładzie pracy.

4. Zakazujące znaki bezpieczeństwa mają kształt i dominujący kolor

a) kształt koła i dominujący kolor czerwony.
b) kształt prostokąta i dominujący kolor żółty.
c) kształt trójkąta i dominujący kolor niebieski.
d) różne kształty i różne kolory.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Ochrona przeciwpożarowa ma za cel

a) ułatwienie gaszenia pożaru przez strażaków.
b) ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem.
c) informowanie pracowników o możliwościach powstania pożaru.
d) zabezpieczenie zakładu pracy przed pożarem.

6. Proces palenia może nastąpić

a) gdy występują równocześnie trzy czynniki: materiał palny, tlen oraz źródło ciepła.
b) prze wysokiej temperaturze.
c) przy niewłaściwym magazynowaniu materiałów budowlanych.
d) przy materiałach łatwopalnych.

7. Hydranty służą do

a) do poboru wody w celach gaśniczych.
b) do dostarczania wody dla pracowników zatrudnionych w zakładzie pracy.
c) do utrzymywania czystości.
d) do magazynowania wody potrzebnej w zakładzie pracy.

8. Gaśnice proszkowe do gaszenia gazów (np.: acetylen, metan, wodór, propan) mają

oznaczenie
a) nie mają oznaczenia.
b) A.
c) B.
d) C.

9. Temperatura w pomieszczeniach biurowych oraz salach lekcyjnych powinna wynosić

a) 14º C.
b) 18º C.
c) 25º C.
d) nie ma znaczenia.

10. Urządzenie ochronne stosować na stanowisku pracy podczas wydzielania się gazy

trujących to
a) wentylację mechaniczną z odpowiednio szczelną obudową.
b) klimatyzację.
c) nawiewy powietrza z wentylacji miejscowej.
d) obudowę urządzeń wydzielających gazy.

11. Każde urządzenie elektryczne posiada tabliczkę

a) znamionową.
b) informacyjną.
c) izolacyjną.
d) zabezpieczającą uruchomienie.

12. Wypadek pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę i w zakładzie pracy

należy rozpatrywać jako
a) wypadek w szczególnych okolicznościach.
b) wypadek przy pracy.
c) wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy.
d) wypadek w drodze do pracy i z pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Czy pracodawca może dopuścić pracownika do pracy na stanowisku wymagającym

stosowania środków ochrony indywidualnej – bez zaopatrzenia go w odpowiednie środki
ochrony
a) nie.
b) tak.
c) wyjątkowo, na krótki okres.
d) po uzgodnieniu z pracownikiem.

14. Wykaz prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładach pracy ustalany

i aktualizowany jest przez
a) pracownika wykonującego prace niebezpieczne.
b) pracodawcę.
c) Komisję Zakładową d/s BHP.
d) osobę nadzorującą prace niebezpieczne.

15. Umowa o pracę może być zawarta tylko z tym kandydatem na pracownika, który

przedłoży zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy na danym
stanowisku. Są to profilaktyczne badania lekarskie
a) okresowe.
b) kontrolne.
c) wstępne.
d) kliniczne.

16. Zauważone objawy zaparzenia rodzin pszczelich podczas przewozu rodzin pszczelich

likwidujemy
a) wtryskując do uli wodę.
b) zatrzymując się w cieniu.
c) rozładowując i otwierają wyloty.
d) uspakajanie pszczół poprzez podkurzanie.

17. Przy oparzeniu pierwszego stopnia należy miejsce oparzenia

a) posmarować kremem.
b) zabandażować.
c) polewać strumieniem czystej wody i zabezpieczyć wyjałowionym opatrunkiem.
d) polewać wodą utlenioną.

18. W przypadku otwartego złamania kończyny dolnej z równoczesnym krwawieniem należy

a) dokonać zatrzymania krwawienia.
b) założyć

sterylny

opatrunek,

zabandażować,

unieruchomić

złamaną

kość

w istniejącym położeniu.

c) polewać strumieniem czystej wody do przybycia pomocy lekarskiej.
d) w takim stanie przewieźć do szpitala.

19. Odzież ochronną stosuje się w celu

a) ochrony przed brudnymi robotami.
b) zabezpieczenia pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska.
c) osłonięcia własnego ubrania.
d) ujednolicenia wyglądu pracowników w zakładzie pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20. Do środków gaśniczych zaliczamy

a) gaśnice.
b) piasek.
c) koce gaśnicze.
d) łopaty, kilofy, siekiery, bosaki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska zawartego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bezpieczeństwo i higiena pracy z bieżącą aktualizacją. Wyd. VIII. „Tarbonus”,

Tarnobrzeg 2002 (akt. 2003)

2. Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1997
3. Bieś B., Mazur Z.: Pierwsza pomoc przedlekarska. Wyd. IV. „Tarbonus”, Tarnobrzeg

2002

4. Bornus L.: ABC mistrza ogrodnika-pszczelarstwo. Wydawnictwo Spółdzielcze,

Warszawa 1982

5. Bornus L.: Zakładamy pasiekę. Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1986.
6. Goniewicz M., Nowak A., Smutek Z.: Przysposobienie obronne. Podręcznik dla LO, LP

i Technikum. OPERON, Gdynia 2004

7. Kodeks pracy
8. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy. WSiP, Warszawa 1996
9. Warno O.: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach zagrażających życiu. PCK, Warszawa

2000

10. Tomaszewska B., „Higiena w pasiece”. PWRiL Warszawa 1987