Antonina Fryś

nr albumu: 267877

Analiza dzieła filmowego

semestr letni 2013/14

Kierunek wschód - tam musi byc jakas cywilizacja.

Analiza i interpretacja

Seksmisji

Juliusza Machulskiego w kontekscie PRLu.

Chciałem takiego polsko - socjalistycznego science fiction - mówi Juliusz

Machulski o Seksmisji - na konsolecie stoi wiadro, bo strop przecieka

1

. Z uwagi

na przekonanie, że z Polskim budżetem, niewykonalnym jest zrobienie

Kubrickowskiej symfonii przyszłości, Machulski postawił na komedię - nikt nie

uwierzyłby w poważną historię o upadku doczesnej cywilizacji, z mrugającymi

lampkami na biurku Lamii

2

i kombinezonami z pazłotka.

Seksmisję można by analizować pod wieloma względami - wyśmianie

szeroko pojmowanego feminizmu, motyw ojca

3

, aktorskie improwizacje Jerzego

1 Naga prawda o Seksmisji (wywiad)
2 W Seksmisji, odbierające dekorację biurka Lamii, gdy ekipa scenograficzna włączyła mrugające lampki,

które dziś pewnie wydają się prymitywne, biliśmy jej brawo. [Naga prawda o Seksmisji]

3 Zaznaczony wyraźnie w scenie z dziećmi, kiedy Maks i Albert są prowadzeni do Ekscelencji, czy w

spotkani Jadwisi z Maksem.

1

Ilustracja 1: Stanowisko pracy Lamii

Stuhra

4

, intertekstualizm

5

, wpływ na polską kulturę popularną

6

, ja

zdecydowałam się, nie bez problemu, na odniesienie filmu do ówczesnej

rzeczywistości PRL-u.

Realizacja filmu była uwarunkowana przez wiele specyficznych

czynników, jak chociażby stan wojenny - Seksmisja to jedyny film, jaki może

pójść, bo inne są antyradzieckie

7

(kto by pomyślał, że dzisiaj będziemy go

odczytywać jako krytykę ustroju). Jednak nie obyło się bez problemów -

Machulski opowiadał o potencjalnej współpracy ze studiami Czeskimi. Mimo

sympatii do scenariusza, względy polityczne nieoficjalnie nie pozwoliły na

kooperację. Reżyser wspomina o czasie akcji fabuły - Seksmisja dzieje się w

roku 2044, Czesi upierali się przy zmianie daty na 2300 rok, nie mogąc

pogodzić się ze zbyt szybkim upadkiem komunizmu.

Guten Tag, Passkontrolle.

Kolejnym wątkiem jest polska cenzura. Twórcy specjalnie umieścili w

filmie scenę, w której Maks Paradys pokazuje znak Solidarności, aby ją

następnie wyciąć, a resztę sekwencji pozostawić bez zmian. Niestety plan się

nie powiódł - wspomniane ujęcie pozostało, trzeba było jednak zmienić język

kontroli dokumentów (podczas ucieczki Maksa i Alberta windą) z czeskiego na

niemiecki, z zastrzeżeniem, że zachodnio-niemiecki

8

. Ostatecznie film trafił do

Polskich kin w okrojonej wersji, krótszej o 3 minuty. Wycięta została znana

kwestia: Kierunek wschód - tam musi być jakaś cywilizacja (jako ewidentne

wyśmianie wschodnich sąsiadów i stosunków Polsko-Radzieckich

9

), ale co

ciekawe, dopiero po premierze. W Rosji zostało pominięte aż 40 minut

materiału (głównie sceny rozbierane), a tytuł przerobiono na Nowe Amazonki.

4 Juliusz Machulski przyznaje, że wiele kwestii było spontanicznie wymyślonych przez Sthura.
5 Aluzje do Kubricka czy Bolesława Prusa.

6

Kultowe cytaty i motywy wielokrotnie wykorzystywane w przemyśle rozrywkowym (jak chociażby
polska kreacja Osła ze Shreka)

7 Stanowisko Zespołów Filmowych. [Naga prawda o Seksmisji ; str. 12]
8 http://www.filmweb.pl/Seksmisja/trivia [wejście z dn. 08.06.2014]
9 Machulski opowiadając o tej kwestii mówi, że nie miał na myśli Rosji, ale wysokorozwiniętą kulturę

Dlaekiego Wschodu, jak na przykład Japonii.

2

Jak, nie przymierzajac Gagarin, albo kto inny.

Dobrze znamy polską (i nie tylko) manię heriozacji i silną potrzebę

tworzenia autorytetów. W omawianym filmie Maks i Albert pretendują do

miana bohaterów narodowych. Przed eksperymentem jest silnie zaznaczone

poświęcenie z jakim nasi bohaterowie przystępują do hibernacji. Podczas

wywiadu Albert, mówi o korzyściach, jakie wypłyną z tej próby dla przyszłych

pokoleń, a jego rodzina jest niezmiernie dumna z mężczyzny i jego doprawdy

znaczących czynów - świętują jego sukces. U Starskiego jest wyeksponowane

poczucie przynależności do społeczeństwa, zgodne z ideami socjalizmu. Po

przebudzeniu, Maks fantazjuje o wywiadach i wizytach w zakładach pracy,

mężczyzna oczekuje niemal święta państwowego z okazji udanego odmrożenia.

Skoro o świętach mowa, Maks Paradys ostatecznie doczekuje się jednego. Jej

Ekscelencja, po spotkaniu mężczyzn w swoim domu, przy pomocy swojego

centrum dowodzenia, jednym zdaniem ustanawia dzień wolny od pracy, tak

lubiany przez Polaków, i nikt nie zadaje żadnych pytań.

3

Ilustracja 2: Konferencja prasowa przed hibernacją

Permanentna inwigilacja!

-czyli warstwa orwellowska filmu. Żarty żartami, ale mówi się, że Rok

1984 zrealizował się we wschodniej Europie. Świat kobiet jest państwem

ewidentnie autorytarnym, wszystko jest na podglądzie, wszystko jest na

podsłuchu. Tajemnice służbowe (zatajenie wiadomości o wykopaniu

hibernatorów), kontakty, dojścia, konflikty kompetencji (Archeo - Genetix) czy

manipulacja faktami są na porządku dziennym. Osobiście uderzyła mnie

kwestia padająca po zobaczeniu w telewizji komunikatu o naturalizacji

mężczyzn oraz śmierci Lamii i Emmy:

Emma:Dlaczego one tak kłamią?

Albert: Dla większej idei...

Emma: Przecież to jest wstrętne.

Albert: Po co miałby niepokoić całe społeczeństwo?

Historia jest dostosowana do ideologii. Uczy się dziewczęta, że korkociąg

służył to tortur mężczyzn na kobietach, Kopernik była kobietą, a rak szyjki

macicy to wynalazek panów. Oskarża się mężczyzn o wszelkie wojny,

4

Ilustracja 3: Rodzina Alberta, świętujca sukces mężczyzny

kataklizmy i choroby weneryczne. Wszyscy, którzy mogliby temu zaprzeczyć,

czyli najstarsze pokolenie starowinek, trzymane jest w zakładzie zamkniętym,

również na podsłuchu.

Siostry (odpowiednik obywatelek) są budzone dziarskim hymnem

10

i

pilnowane, aby przyjmowały tabletki. Kobiety są służbistkami i panuje ogólna

biurokracja. W całym społeczeństwie liczy się głównie praca, a stosunki

międzyludzkie są dosyć niezdrowe, nikt nikomu nie ufa. W Seksmisji nie ma

przedstawionej ani jednej przyjaznej relacji między kobietami w podziemiu,

oprócz rozmowy z najstarszą starowinką, która jednak też obawia się Lamii.

Dopiero w jednej z końcowych scen, mianowicie po wyjściu na powierzchnię i

przekonaniu się czym jest życie

11

, Lamia i Emma nie są sobie wrogie.

Na końcu filmu, poznajemy wspomniane wcześniej, centrum dowodzenia

jej Ekscelencji, która była w stanie kontrolować społeczeństwo kobiet pod

ziemią ze swojego przyjemnego domku w lesie. To świadczy o braku

legitymizacji władzy - obywatelki właściwie nic nie wiedziały o swojej

przywódczyni i były całkowicie przez nią ogłupione.

10 Bohaterowie Roku 1984 także są budzeni w ten sposób.
11 Kultowy fragment, kiedy Lamia widzi Maksa nago: -Co to? Co to? - Życie.

5

Ilustracja 5: Lamia i Emma po
przekonaniu się czym jest życie

Ilustracja 4: Lamia dowiaduje się o konieczności
współpracy z Genetix

Kobieta mnie bije!

I to do tego mundurowa! Strój pań jest całkowicie zuniformizowany -

czyżby państwo aż totalitarne? Kobiety są agresywne, opresyjne i wyszkolone

w walce, nie tylko strażniczki, ale również pracownice Archeo i Genetix. Na

każdym kroku natykamy się na funkcjonariuszki. Bardzo wyrazista jest scena,

w której poznajemy dekadentki, jedyne wesołe i spontaniczne kobiety w filmie.

Gdy bohaterowie spostrzegają zabawę (w przeciwieństwie do

sformalizowanego i hermetycznego życia Ligii Kobiet), Maks stwierdza: To już

jest inne państwo - kolejny komentarz do współczesności.

Oddział tropiący Maksa i Alberta rozgania całe towarzystwo i wywiązuje

się regularna walka. Co prawda widzimy tylko latające ciasta i zabawnie

wyglądające pałki policyjne, jednak ciężko tego nie skojarzyć z ZOMO

rozpędzających punkrockowców lub innych osobników nieodpowiadających

władzy. Pojmane dekadentki są zmuszane do pracy w kopalniach.

6

Ilustracja 6: Centrum dowodzenia Jej Ekscelencji

Barykaduj! Barykaduj! No co za tandeta...

Wspomniałam już o kilku cechach świata stworzonego przez Ligę Kobiet.

Z założenia jest on harmonijny, spokojny, czysty i, nie bójmy się tego słowa -

idealny. Przynajmniej z zewnątrz. Tak naprawdę jest tylko nadmuchaną

atrapą, dosłownie i w przenośni, zupełnie jak rzeczywistość PRL-u.

Z technicznych spraw, pisałam już o groteskowym i ironicznym wiadrze

na konsolecie i cieknącym suficie; oprócz tego w 'hermetycznym' więzieniu,

znajdujemy porozrzucane kable, w windzie światło nie jest pewne, czy chce

świecić, łatwo pada wszelkie zasilanie i nie ma kombinezonów ochronnych do

wyjścia na powierzchnię. Kolejne wiadra porozrzucane są po korytarzach i

czepiają się nóg Alberta. Na strzeżonym terenie dla starowinek nie działa

podsłuch. Klimatyzacja szwankuje rozbierając kobiety i wpychając mężczyzn,

wojskowym zwyczajem, do jednego łóżka. Drzwi do toalety w izolatce

rozpadają się przy jednym dotknięciu

12

, a gdy Maks siada, łóżko telepie się na

wszystkie strony - prowizorka, świadoma, zamierzona i nieunikniona zarazem.

Zresztą sam reżyser mówi: mnie ta prowizorka odpowiadała.

Przydałby się dubel tej sceny? Nie da rady- scenografia zdemontowana.

Mur rezydencji Jej Ekscelencji się trzęsie? Nie ma więcej taśmy filmowej.

12 Gdy Maks chowa się przed strażniczkami, drzwi od toalety się urywają.

7

Ilustracja 7: Walka dekadentów z Ligą Kobiet

Ilustracja 8: Siedlisko dekadencji

Dekoracja rzeczywiście się rusza, ale ekipa nie miała już środków na duble.

Nie chcą nam sprzedać materiału na kostiumy? Znamy kogoś, kto się

dogada. Kostiumy miały być futurystyczne więc kostiumolog, Małgorzata

Braszka zdecydowała się na nabłyszczane skóry. Firma, która je produkowała,

pracowała wyłącznie na eksport. Machulski mówi, że Kawalerowicz pomógł
załatwić między innymi te materiały

.

Słyszysz mnie? Nie? Zrobimy postsynchrony. Jedyną setkową sceną w

filmie jest rozmowa Lamii z Julią Novack. Nie można było kręcić z dźwiękiem ze

względu na pracujące i hałasujące wokoło planu, ekipy montujące i

demontujące scenografie.

Robo-odkurzacz nie chce działać? Poczekamy, kiedyś zacznie. Bogusław

Krwaczyk zrobił niby sterowanego robota. Niby, bo aktorzy długo czekali zanim

zacznie działać.

Nie widziałeś bocianów? Będę siedzieć aż nagram!

Najpierw Jurek Łukaszewicz wysłał operatora Janusza Gauera, bo usłyszeliśmy, że

bociany pojawiły się gdzieś pod Łodzią. Geuer wrócił po dwóch godzinach, mówiąc, że

nie widział żadnego bociana. Jurek się wściekł - wynajął domek kempinkowy i czekał z

naszykowaną kamerą przez kilka dni.

Jerzy Stuhr gra akurat w Krakowie? Spokojnie, dojedzie do Łodzi.

Olgierd Łukaszewiecz zawsze na ekranie umierał? Na gruźlicę? U mnie nie

umrze! Nauczyłeś się takiego tekstu? Ale zobaczysz, inaczej będzie lepiej.

Reżyser wspomina, że Olo Łukaszewicz niechętne godził się na zmiany w

8

kwestiach.

Zagrożenie metanem? I tak kręcimy. Ekipa szukała jak

najbezpieczniejszej kopalni do nakręcenia sekwencji z osadą dekadencji,

niestety był z tym problem. Lampy były otwarte, co w większości miejsc groziło

wybuchem. Ostatecznie zdjęcia zrealizowano w kopalni soli w Wieliczce.

Nie mamy magnetowidu? Zorganizujemy stację nadawczą, jak telewizja.

Ujęcie Maksa i Alberta nago, pokazywane Julii Novack, było nagrane na taśmie

filmowej i nadane do telewizora na planie z wozu transmisyjnego przed halą

zdjęciową.

Machulski świetnie przerobił potencjalne wady i niedogodności produkcji

filmowej, na zalety, cechy charakterystyczne filmu, nitkę wiążącą przyszłość z

teraźniejszością, haczyk, którego można było się złapać, jako widz, szukając

identyfikacji. Wydobył humor z kontrastu między założeniami świata

przedstawionego i naszym wyobrażeniem o przyszłości, a niedoskonałością

konstrukcji technicznych i, swoją drogą również ideologicznych. Dzisiaj wiemy

jak łatwo to odnieść do wyśmiania komunizmu i warunków pracy i zycia z nim

związanych.

9

Ilustracja 9: Lamia u Julii Novack

Bibliografia:

1. http://filmpolski.pl/fp/index.php?film=12286 [wejście z dn. 07.06.2014]

2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Seksmisja [wejście z dn. 07.06.2014]

3. http://stopklatka.pl/wywiady/-/6665886,tylko-kino-na-to-pozwala-

rozmowa-z-juliuszem-machulskim [wejście z dn. 07.06.2014]

4. http://www.filmweb.pl/Seksmisja/trivia[wejście z dn. 07.06.2014]

5. Juliusz Machulski, Naga prawda o Seksmisji, Wydawnictwo W.A.B. ,

Warszawa, 2014

*Źródło ilustracji: kopia własna filmu.

10

gatunek:

Komedia
Sci-Fi

produkcja:

Polska

premiera:

14 maja 1984 (Polska) 14 maja
1984 (świat)

reżyseria:

Juliusz Machulski

scenariusz:

Juliusz Machulski

Muzyka

Henryk Kuźniak

Zdjęcia

Jerzy Łukaszewicz

Scenografia

Janusz Sosnowski

Kostiumy

Małgorzata Braszka

Montaż

Mirosława Garlicka

Produkcja

Andrzej Sołtysik

Obsada:

Jerzy Stuhr

Maks Paradys

Olgierd Łukaszewicz

Albert Starski

Bożena Stryjkówna

Lamia Reno z "Archeo"

Bogusława Pawelec

Emma Dax z "Genetix"

Hanna Stankówna

Tekla, szefowa "Genetix"

Beata Tyszkiewicz

Berna, szefowa "Archeo"

Ryszarda Hanin

Dr Jadwiga Yanda, córka Maksa

Wiesław Michnikowski

Jej Ekscelencja

Ewa Szykulska

Instruktorka w sekcji specjalnej

Barbara Ludwiżanka

Starowinka Julia Novack

11

12