Podstawy Informatyki (semestr I)

laboratorium 2

Podstawy obsługi systemów UNIX/Linux

Wa

ż

ne cechy charakterystyczne

1. Unix/Linux rozró

ż

nia wielkie i małe litery.

2. ‘.’ oznacza katalog bie

żą

cy,

’..’ oznacza katalog nadrz

ę

dny,

’/’ oznacza katalog główny, „cd /” przej

ś

cie do katalogu głównego

’~’ oznacza katalog domowy, cd ~
’~/praca’ oznacza plik ‘praca’ w domowym katalogu zalogowanego u

ż

ytkownika

’~user/praca’ oznacza plik ‘praca’ w domowym katalogu u

ż

ytkownika ‘user’

’/home/std/praca’

ś

cie

ż

ka bezwzgl

ę

dna

’std/praca’

ś

cie

ż

ka wzgl

ę

dna

3. Opcje polece

ń

mo

ż

na ł

ą

czy

ć

, zamiast ‘ls -l -a’ mo

ż

na zapisa

ć

‘ls -la’.

4. Nazwa pliku rozpoczynaj

ą

ca si

ę

od kropki (np. ‘.plik’) oznacza,

ż

e plik ten jest ukryty.

Uzyskiwanie pomocy

man nazwa_polecenia - Wy

ś

wietla szczegółowy opis (ang. manual) polecenia. Po wy

ś

wietlanej

stronie mo

ż

na si

ę

przemieszcza

ć

za pomoc

ą

strzałek i klawiszy Enter, Space=PageDown,

PageUp. Wyj

ś

cie z podr

ę

cznika nast

ę

puje po naci

ś

ni

ę

ciu „q”.

info nazwa_polecenia, pinfo nazwa_polecenia – S

ą

to polecenia alternatywne do man.

nazwa_polecenia -h lub --help – Jedn

ą

z opcji ka

ż

dego polecenia jest opcja --help, umo

ż

liwiaj

ą

ca

wy

ś

wietlanie pomocy kontekstowej.

whatis nazwa_polecenia – Polecenie dostarcza krótkiej informacji na temat polecenia, na podstawie

własnej bazy nazw polece

ń

. Whatis przeszukuje baz

ę

uwzgl

ę

dniaj

ą

c nazw

ę

polecenia, która

musi by

ć

identyczna z podanym tekstem.

apropos nazwa_polecenia – jak wy

ż

ej z ró

ż

nic

ą

tak

ą

,

ż

e przeszukiwane s

ą

tak

ż

e opisy polece

ń

.

Podstawowe polecenia

cd – Zmiana bie

żą

cego katalogu. Po zalogowaniu do systemu, katalogiem bie

żą

cym jest katalog

domowy u

ż

ytkownika.

pwd – Wypisuje pełn

ą

nazw

ę

bie

żą

cego katalogu.

ls – Wy

ś

wietla list

ę

plików w katalogu, jak równie

ż

informacje o pliku. „ls -l” powoduje wy

ś

wietlenie

szczegółowych informacji o plikach.

echo tekst – Wy

ś

wietlanie komunikatu na ekranie.

Tworzenie katalogów

mkdir nazwa_katalogu – Utworzenie katalogu.

Tworzenie plików

touch nazwa_pliku – Polecenie słu

ż

y do tworzenia pustego pliku (za pomoc

ą

tego polecenia mo

ż

na

równie

ż

zmieni

ć

dat

ę

istniej

ą

cego pliku – pod warunkiem posiadania odpowiednich uprawnie

ń

)

>nazwa_pliku – Tworzenie nowego pliku za pomoc

ą

przekierowania wyj

ś

cia (pusty strumie

ń

przekierowujemy do pliku)

cat > nazwa_pliku

- Za pomoc

ą

polecenia cat i strumieni mo

ż

emy utworzy

ć

nowy plik i od razu

linia tekstu

wypełni

ć

do danymi. Koniec wpisywania danych nast

ę

puje po wci

ś

ni

ę

ciu

druga linia tekstu

Ctrl+D.

^D

Usuwanie

rm nazwa_pliku – Usuni

ę

cie pliku.

Podstawy Informatyki (semestr I)

laboratorium 2

rm -r katalog – Usuni

ę

cie katalogu i całej jego zawarto

ś

ci.

rmdir katalog – Usuni

ę

cie pustego katalogu.

Kopiowanie, przenoszenie

cp plik_zrodlowy plik_docelowy – Kopiowanie plików, np. „cp /home/guest/* . ” skopiuje wszystkie

pliki z katalogu domowego u

ż

ytkownika guest do katalogu bie

żą

cego (.)

mv plik_zrodlowy plik_docelowy – Zmiana nazwy/przeniesienie plików, np.

„mv ~/doc/plik1 ~/doc/out.txt” zmieni nazw

ę

pliku

„mv ~/doc/plik1 out.txt” nast

ą

pi przeniesienie pliku (ze zmienion

ą

nazw

ą

) do katalogu bie

żą

cego

Wy

ś

wietlanie zawarto

ś

ci pliku

cat nazwa_pliku – Wy

ś

wietlanie pliku na ekranie (zalecane dla małych plików).

cat nazwa_pliku nazwa_pliku2 – Wy

ś

wietlenie dwóch plików na ekranie.

more nazwa_pliku – Wy

ś

wietlanie pliku z mo

ż

liwo

ś

ci

ą

nawigacji za pomoc

ą

spacji (w dół) i ‘b’

(w gór

ę

). Wyj

ś

cie nast

ę

puje po wci

ś

ni

ę

ciu ‘q’ lub wy

ś

wietleniu całej zawarto

ś

ci.

less nazwa_pliku – Wy

ś

wietla plik i umo

ż

liwia nawigacj

ę

za pomoc

ą

strzałek, nie ko

ń

czy pracy po

osi

ą

gni

ę

ciu ko

ń

ca pliku.

head -n 5 nazwa_pliku - Wy

ś

wietla pierwsze linie pliku (tu: 5 pierwszych linii).

tail -n 3 nazwa_pliku – Wy

ś

wietla ostatnie linie pliku (tu: 3 ostatnie linie).

wc nazwa_pliku – Zlicza i wy

ś

wietla ilo

ść

linii, słów i bajtów w pliku (word count).

find – Wyszukiwanie plików po nazwie, po dacie utworzenia, itd.

cmp, diff – Porównywanie dwóch plików.

Znaki uogólniaj

ą

ce

Aby jednym zapisem obj

ąć

wi

ę

cej plików zastosowa

ń

nale

ż

y znaki specjalne. Do znaków specjalnych

zaliczy

ć

mo

ż

na *, ?, [, ]. Znaki te wykorzystywa

ć

mo

ż

na w przypadku niektórych polece

ń

których

argumentami s

ą

nazwy katalogów lub plików, np. cp, rm.

*

- Gwiazdka zast

ę

puje dowolny ci

ą

g znaków (w tym ci

ą

g pusty) z wyj

ą

tkiem

plików, których nazwa rozpoczyna si

ę

od kropki. „*”.

?

- Zast

ę

puje dokładnie jeden znak w nazwie pliku, podobnie jak wy

ż

ej nie

zast

ę

puje kropki w roli pierwszego znaku w nazwie.

[A,B,C] lub [ABC] - W nazwie ma wyst

ą

pi

ć

która

ś

z wymienionych liter.

[a-z]

- Oznacza dowoln

ą

mał

ą

liter

ę

.

[a-zA-Z0-9]

- Oznacza jeden znak alfanumeryczny.

{kot,pies}

- W nazwie ma wyst

ą

pi

ć

który

ś

z podanych ci

ą

gów literowych.

Przykład:
[123]*{txt,doc} oznacza wszystkie pliki, których nazwa zaczyna si

ę

od cyfr 1, 2 lub 3 i ko

ń

czy si

ę

na

txt lub doc.

Prawa dost

ę

pu

Ka

ż

dy plik i katalog posiada 10 bitów protekcji (wy

ś

wietlane przy okazji poleceni ls-l), gdzie:

- Bit 1 umo

ż

liwia identyfikacj

ę

rodzaju pliku („d” – katalog, „-” – plik, „l” – link do pliku, itd...),

- bity 2-4 opisuj

ą

uprawnienia dla wła

ś

ciciela pliku,

- bity 5-7 opisuj

ą

uprawnienia dla grupy do której nale

ż

y wła

ś

ciciel,

- bity 8-10 odpowiadaj

ą

prawom dla wszystkich pozostałych u

ż

ytkowników.

Prawo odczytu (r) – umo

ż

liwia odczytanie zawarto

ś

ci pliku (w przypadku katalogu z takim prawem

umo

ż

liwia odczytanie listy plików znajduj

ą

cych si

ę

w tym katalogu).

Prawo zapisu (w) – pozwala na modyfikacje pliku. Dla katalogów oznacza mo

ż

liwo

ść

tworzenia

nowych i usuwania istniej

ą

cych plików w tym katalogu.

Podstawy Informatyki (semestr I)

laboratorium 2

Prawo wykonywania (x) – pozwala na uruchomienie pliku wykonywalnego, a w przypadku katalogu

oznacza prawo dost

ę

pu do plików wewn

ą

trz katalogu.

Przykład:
-rwxrw----- Oznacza pełne prawa dla wła

ś

ciciela pliku, odczyt i zapis/modyfikacj

ę

dla grupy

wła

ś

ciciela pliku, pozostali u

ż

ytkownicy nie posiadaj

ą

ż

adnych praw do tego pliku.

Administrowanie uprawnieniami

Prawa dost

ę

pu mo

ż

e modyfikowa

ć

wła

ś

ciciel pliku lub administrator!

Polecenie chmod umo

ż

liwia zmian

ę

praw dost

ę

pu do pliku b

ą

d

ź

katalogu.

chmod podmiot operator prawa nazwa_pliku

(pola podmiot, operator i prawa nie powinny by

ć

rozdzielane spacj

ą

)

podmiot: ‘u’ wła

ś

ciciel pliku, ‘g’ grupa wła

ś

ciciela, ‘o’ pozostali u

ż

ytkownicy, ‘a’ wszyscy

operator: ‘+’ dodanie praw, ‘-‘ odebranie praw, ‘=’ przypisanie praw
prawa: ‘r’, ’w’, ’x’

Przykłady:
chmod g+x plik – nadanie grupie prawa do wykonywania (bez zmiany innych praw)
chmod ug=rwx,o=x plik – nadanie grupie i wła

ś

cicielowi praw rwx, a innym u

ż

ytkownikom tylko x

Wszystkie prawa mo

ż

na zapisa

ć

równie

ż

w sposób numeryczny. Ka

ż

de prawo na swoj

ą

wag

ę

liczbow

ą

. Sumuj

ą

c poszczególne wagi otrzyma si

ę

sumaryczne prawo dost

ę

pu. Wagi: r=4, w=2, x=1.

Prawa w postaci liczbowej podaje si

ę

jako liczb

ę

trzycyfrow

ą

. Pierwsza oznacza prawa dla wła

ś

ciciela,

druga dla grupy, trzecia dla pozostałych. Zatem rwxrw---- mo

ż

na zapisa

ć

jako 760. Wówczas nadanie

takich praw dla pliku mo

ż

na wykona

ć

wywołuj

ą

c polecenie chmod 760 plik .

chown – Umo

ż

liwia zmian

ę

wła

ś

ciciela pliku.

chgrp – Umo

ż

liwia zmian

ę

grupy, do której nale

ż

y plik.

Dowi

ą

zania

ln

ź

ródło nazwa – Utworzenie dowi

ą

zania o nazwie „nazwa” do pliku/katalogu „

ź

ródło”

Dowi

ą

zania dzielimy na twarde (hard link) i mi

ę

kkie, zwane te

ż

symbolicznymi (soft/symbolic).

Link twardy to nadanie innej nazwy istniej

ą

cemu plikowi. Ka

ż

dy fizyczny plik posiada specjalne pole,

przechowuj

ą

ce ilo

ść

twardych linków do danego pliku. Aby usun

ąć

plik nale

ż

y usun

ąć

wszystkie

twarde dowi

ą

zania. Podczas operacji usuwania twardego linku system operacyjny najpierw sprawdza

warto

ść

wspomnianego pola. Je

ś

li warto

ść

ta wi

ę

ksza jest od jedno

ś

ci, wówczas zmniejszana jest o 1

a z katalogu usuwany jest wpis linku twardego. Je

ś

li natomiast warto

ść

ta równa jest jeden, wówczas

dopiero usuwany jest fizyczny plik na dysku oraz odpowiadaj

ą

cy mu wpis w katalogu. Twarde linki

stosowa

ć

mo

ż

na wył

ą

cznie w obr

ę

bie jednego systemu plików.

Link symboliczny jest specjalnym typem pliku, który "wskazuje" na inny - oryginalny plik poprzez jego
nazw

ę

(podobny do skrótu i Windows’ach). W odró

ż

nieniu od linków twardych, link symboliczny nie

modyfikuje licznika dowi

ą

za

ń

do pliku. Co wi

ę

cej, link mi

ę

kki mo

ż

na utworzy

ć

nie tylko do pliku, lecz

równie

ż

do katalogu (co w przypadku linków twardych było niemo

ż

liwe) jak równie

ż

do nieistniej

ą

cego

obiektu.

Link symboliczny tworzy si

ę

w sposób analogiczny do twardego, dodaj

ą

c do polecenia ln opcj

ę

-s:

ln -s

ź

ródło nazwa

Podstawy Informatyki (semestr I)

laboratorium 2

Uzyskiwanie informacji o u

ż

ytkownikach

who – Wy

ś

wietla list

ę

zalogowanych u

ż

ytkowników.

last – Wy

ś

wietla dat

ę

i czas ostatniego logowania u

ż

ytkowników.

w, finger – Pozostałe polecenia o podobnym działaniu.

Potokowanie strumienia danych

Zastosowanie znaku ‘|’ pozwala na ł

ą

czenie wyj

ś

cia jednego polecenia z wej

ś

ciem innego. Takie

rozwi

ą

zanie pozwala np. na wygenerowanie zestawu danych za pomoc

ą

pierwszego polecenia, a

nast

ę

pnie przetworzenie go przy u

ż

yciu kolejnego, np. ls –al | more –p

Przekierowanie strumienia danych do pliku

- Znak ‘<’ umo

ż

liwia pobranie z pliku danych i przetworzenia ich przez polecenie, np. more < plik

- Znak ‘>’ umo

ż

liwia przekierowanie strumienia danych do pliku; je

ż

eli plik istnieje, to jego zawarto

ść

zostaje usuni

ę

ta.

- Znak ‘>>’ jak wy

ż

ej, z ró

ż

nic

ą

,

ż

e je

ś

li plik istnieje dane s

ą

dopisywane na koniec.

Procesowi przypisane s

ą

trzy strumienie danych:

- standardowe wej

ś

cie, domy

ś

lnie jest to klawiatura i powłoka identyfikuje je jako plik 0

- standardowe wyj

ś

cie, domy

ś

lnie jest to ekran i powłoka identyfikuje je jako plik 1

- standardowe wyj

ś

cie bł

ę

dów, domy

ś

lnie jest to ekran i powłoka identyfikuje je jako plik 2.

ls -y 1>plik1.txt 2>plik2.txt do plik1.txt trafi rezultat polecenia, a do plik2.txt ewentualne bł

ę

dy

Procesy

Unix/Linux jest wielozadaniowym systemem operacyjnym. Oznacza to,

ż

e korzystaj

ą

c z systemu

mamy wra

ż

enie,

ż

e wiele programów działa jednocze

ś

nie. Działaj

ą

cy w danej chwili program

nazywany jest procesem. Ka

ż

demu procesowi przypisany jest jednoznaczny numer zwany

identyfikatorem procesu, lub PID. Proces mo

ż

e by

ć

wykonywany jako pierwszoplanowy (wówczas

zajmuje on standardowe wej

ś

cie i wyj

ś

cie, czyli monitor i klawiatur

ę

) lub jako proces tła (wówczas „nie

wida

ć

” jego działania a procesem pierwszoplanowym jest inny proces). Na ogół proces uruchamiany

jest z prawami u

ż

ytkownika, który proces uruchomił. Rozpocz

ąć

wykonywanie procesu mo

ż

emy na

przykład poprzez wydanie dowolnej komendy.

jobs – Wy

ś

wietla procesy u

ś

pione i procesy uruchomione w tle.

ps – Wy

ś

wietla wszystkie procesy (ł

ą

cznie z pierwszoplanowymi), w zale

ż

no

ś

ci od u

ż

ytych opcji

wy

ś

wietla ró

ż

ne informacje o procesach.

kill – Słu

ż

y do „zabijania” procesów. Jako zwykły u

ż

ytkownik mo

ż

na zabi

ć

tylko te procesy, które

samemu si

ę

uruchomiło (root mo

ż

e zabi

ć

ka

ż

dy proces).

Ctrl+Z – Skrót słu

ż

y do u

ś

pienia procesu pierwszoplanowego. System zawiesza jego wykonywanie

pozostawiaj

ą

c go w pami

ę

ci.

bg, fg – Polecenia słu

żą

do wznawiania u

ś

pionych procesów. fg wznawia wykonywanie jako procesu

pierwszoplanowego, bg jako procesu tła. Polecenie bez parametru odnosi si

ę

do procesu

oznaczonego przez ‘+’ (polecenie jobs). Je

ż

eli chcemy wznowi

ć

wykonywanie innego procesu,

jako parametr podajemy numer zadania poprzedzony znakiem ‘%’.

& - Umieszczenie tego znaku na ko

ń

cu polecenia uruchamia proces od razu w tle. Np. ls –R &

Podstawy Informatyki (semestr I)

laboratorium 2

Zadania do wykonania

Zadanie 1

•

Zaloguj si

ę

do systemu i wy

ś

wietl bie

żą

c

ą

dat

ę

, sprawd

ź

mo

ż

liwo

ś

ci formatowania daty i

czasu.

•

Wy

ś

wietl list

ę

zalogowanych u

ż

ytkowników i szczegółowe informacje o jednym z nich.

Zadanie 2

Utwórz w katalogu domowym katalog lab2, a w nim source i target. W katalogu source utworzy

ć

17 pustych plików: plik0 ... plik9 oraz abc ... ghi.

•

Znale

źć

(u

ż

ywaj

ą

c jednokrotnego polecenia find) pliki plik3 ... plik8.

•

Skopiowa

ć

(jednym poleceniem) wszystkie pliki z katalogu source do katalogu target, w

których nazwie wyst

ę

puje jedna z liter ‘b’,’h’ lub ‘i’.

Zadanie 3

Utworzy

ć

w katalogu lab2 dwa pliki p1.txt i p2.txt z dowolnym tekstem. Zmie

ń

prawa dost

ę

pu w ten

sposób, aby tylko wła

ś

ciciel miał prawo do zapisu i odczytu pliku p1.txt. Plik p2.txt powinien by

ć

mo

ż

liwy do odczytania przez wszystkich, natomiast wła

ś

ciciel powinien mie

ć

tak

ż

e prawo do zapisu

danych w pliku.

Zadanie 4

•

Utworzy

ć

dowi

ą

zanie twarde do pliku p1.txt o nazwie d1.txt. Sprawd

ź

zawarto

ść

obu plików

i ich rozmiar. Zmie

ń

zawarto

ść

pliku p1.txt (lub d1.txt) i ponownie wy

ś

wietl zawarto

ść

obu

plików (najlepiej jednym poleceniem). Usu

ń

plik p1.txt i sprawd

ź

co wskazuje teraz

dowi

ą

zanie d1.txt.

•

Utwórz dowi

ą

zanie symboliczne s2.txt do pliku p2.txt i post

ę

puj analogicznie jak w punkcie

poprzednim.

ZADANIA DODATKOWE

Zadanie 5

•

Uruchom trzykrotnie polecenie cat w taki sposób, by umo

ż

liwiało tworzenie nowego pliku

(dla kolejnych wywoła

ń

maj

ą

to by

ć

pliki o nazwach a1.txt, a2.txt, a3.txt). Po ka

ż

dym

uruchomieniu polecenia u

ś

pij je za pomoc

ą

odpowiedniej sekwencji.

•

Uruchomi

ć

polecenie ls bezpo

ś

rednio jako proces tła.

•

Wy

ś

wietli

ć

wszystkie u

ś

pione procesy tła (poleceniem jobs).

•

Przenie

ść

jeden proces „cat” do postaci pierwszoplanowego i doko

ń

czy

ć

tworzenie nowego

pliku a?.txt.

•

Wykorzysta

ć

polecenie PS do wy

ś

wietlenia procesów uruchomionych przez u

ż

ytkownika.

•

Za pomoc

ą

polecenia kill zabi

ć

procesy „ls” i 2x „cat”.

Zadanie 6

Wylistowa

ć

wszystkie pliki z wszystkich katalogów systemu. Lista plików powinna by

ć

zapisana do

pliku lista.txt, a ewentualne bł

ę

dy do err.txt. Proces ten uruchomi

ć

bezpo

ś

rednio w tle i zaraz

potem wykona

ć

kilkakrotnie polecenie jobs. Zaobserwowa

ć

wynik polecenia jobs.