Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

background image

Najstarsze cy-
wilizacje na
Dalekim i Bli-
skim Wschodzie




background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



2

Cywilizacje starożytnego wschodu – cechy

charakterystyczne

Kultura

Wytwór myśli i pracy człowieka. Dzieli się na Kulturę materialną - czyli efekty opanowa-
nia sił przyrody i zaspokajania potrzeb materialnych człowieka, oraz kulturę duchową
człowieka
czyli owoce dążeń do zaspokojenia potrzeb duchowych człowieka np. religia, filo-
zofia, sztuka. Potocznie pojęcie kultura odnosimy do kultury duchowej.

Cywilizacja

Poziom rozwoju osiągnięty przez społeczeństwa uwarunkowany stopniem opanowania przez
człowieka sił przyrody i wykorzystania jej bogactw dla swoich potrzeb ze szczególnym
uwzględnieniem potrzeb materialnych. Najczęściej jednak używając słowa cywilizacja mamy
na myśli jedynie kulturę materialną.

Warunki naturalne starożytnych wschodnich cywilizacji

Położenie w dolinach wielkich rzek na terenach żyznych gleb tzw. gleb aluwialnych,

powstających z osiadających mułów rzecznych.

Wielkie rzeki arteriami komunikacyjnymi i transportowymi.

Uzależnienie gospodarki od wylewów – sieci irygacyjne.

Dostępność do surowców mineralnych, np. kamieni, rudy metali.

Powstanie państwa

Państwo to suwerenna organizacja polityczna społeczeństwa zamieszkującego terytorium o
określonych granicach, której głównym składnikiem jest hierarchiczna władza dysponująca
aparatem przymusu. Według innych, aby powstało państwo muszą istnieć trzy elementy:

Stała ludność.

Określone terytorium.

Władza.



Państwo wykształciło się, żeby kierować wielkimi budowlami sieci irygacyjnych i pra-
cami budowlanymi świątyń, pałaców, itp.



W miarę rozrostu państwa następował wzrost dysproporcji między zwykłymi członkami
państwa, a jej elitami kierowniczymi.



Proces urbanistyczny – tworzenie się miast.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



3

Mezopotamia

Warunki naturalne Mezopotamii (inaczej Międzyrzecza)

Położona nad dwiema rzekami: Eufratem i Tygrysem.

Obszar można podzielić na dwie części, zróżnicowane pod względem warunków natu-
ralnych. W części północnej panował surowszy klimat, uboga fauna i roślinność, ale
łatwiejszy dostęp do bogactw naturalnych: sprowadzanych z Azji Mniejszej rud metali
i kamienia budulcowego. Południowa część – klimat tropikalny oraz dość bogata flora
i fauna.

Tereny dogodne do uprawy znajdowały się wzdłuż obu rzek i tam rozwinięto uprawę
pszenicy, jęczmienia, prosa, lnu, palm daktylowych, roślin oleistych i warzyw.

Rozwinęła się hodowla zwierząt (kozy, owce, bydło i osły).

Sprzyjające warunki pozwoliły na rozkwit wytwórczości rzemieślniczej.

Podstawowy surowiec – glina; z niej wyrabiano naczynia i cegły do budowy domów.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



4

Skonstruowano system irygacyjny, który przyczynił się do rozwoju rolnictwa i
ukształtowania społeczeństw.
system irygacyjny
(nawadnianie) – system kanałów nawadniających, regulujących
poziom wód.

Na terenie Mezopotamii osady pojawiły się w VI i V tysiącleciu p.n.e., by następnie
przeobrazić się w miasta. Największe miasta, to położone nad Eufratem: Karkemisz,
Babilon, Nippur, Uruk, Ur, Larsa, Eridu
, a nad Tygrysem – Aszur i Niniwa.

Powstały silne ośrodki państwowe: Asyria nad Tygrysem, Babilonia w dolnym biegu
Eufratu oraz Mitanni nad środkowym Eufratem.


Sumerowie

najstarsza cywilizacja na Ziemi, która powstała około 3200 r. p.n.e. Sume-

rowie nie stworzyli jednolitego państwa. Zamieszkiwali miasta-państwa: Ur, Uruk, Umma,
Lagasz, Kisz, Larsa.

Prawdopodobnie około połowy IV tysiąclecia p.n.e. na teren Mezopotamii przybyli
Sumerowie.

Około III tysiąclecia p.n.e. powstała wysoko rozwinięta cywilizacja składająca się z
licznych miast-państw.

W miastach znajdowały się zikkuraty (wielopiętrowe świątynie w kształcie ściętej pi-
ramidy schodkowej; były miejscem obserwacji astronomicznych, magazynem żywno-

ś

ci i budynkiem sądu).

Kapłani pełnili istotne funkcje w życiu Sumerów, często stali na czele państwa-miasta
(system teokratyczny).

Gospodarka sumeryjska opierała się na rolnictwie i hodowli. Dzięki udoskonaleniu
systemu irygacyjnego uzyskiwali dość duże zbiory.

Wynalezienie koła

 usprawnienie transportu; koło garncarskie (ok. 3000 r. p.n.e.) 

ulepszenie wyrobu naczyń.

Sumerowie – prawdopodobnie jako pierwsi dokonali stopu miedzi i cyny – tworząc
brąz.

Państwo Akad

Około połowy III tysiąclecia p.n.e. na południowy obszar Mezopotamii przenikały
liczne ludy, które zdobyły przewagę nad Sumerami.

W XXIV w. p.n.e. powstało duże, semickie państwo pod wodzą Sargona Wielkiego z
Akadu.

Państwo to istniało około 100 lat; łączyło elementy kultury sumeryjskiej i akadyjskiej.

W XXIII w. p.n.e. uległo najazdowi Gutów z północy.

Najazd semickich osadników zwanych Amorytami.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



5

Babilonia

Władca Amorytów – Hammurabi w XVIII w. p.n.e. dokonał zjednoczenia państewek
Mezopotamii, tworząc scentralizowane państwo.

Stolicą państwa został Babilon – stał się centrum politycznym, gospodarczym i kultu-
ralnym.

Sumerowie wchłonięci przez ludy semickie. Przejęcie sumeryjskiej kultury, gospodar-
ki i prawodawstwa.

System władzy – monarchia despotyczna.

Kodeks Hammurabiego – dokonano kodyfikacji prawa, zbierając regulacje prawne
istniejące w różnych sumeryjskich miastach. Jest oparty na zasadzie talionu – „oko za
oko, ząb za ząb”. Wysokość kary zależy jednak od pozycji społecznej sprawcy i po-
szkodowanego. Zawierał przepisy prawa karnego, prywatnego i procesowego. Miało
charakter kazuistyczny (szczegółowo określone normy prawne). Został on wykuty na
steli z diorytu, pismem klinowym w języku akadyjskim.

Po okresie świetności Babilonia została podbita przez Asyrię i odrodziła się za pano-
wania Nabuchodonozora (604 – 562 r. p.n.e.) Władca ten podbił fenickie miasta Tyr i
Sydon, zdobył też Jerozolimę, z której deportował ludność, zapoczątkowując tak zwa-
niewolę babilońską śydów. Odbudowa zniszczonego Babilonu (potężnie fortyfika-
cje, mury i wspaniałe budowle).

Huryci i Indoeuropejczycy; państwo Mitanni

Ok. II tysiąclecia p.n.e. na obszarze Mezopotamii pojawiły się dwie grupy etniczne:
Huryci i Indoeuropejczycy.

Huryci dotarli przez Kaukaz na Bliski Wschód i objęli obszary północnej Mezopota-
mii, Syrii, Palestyny, a nawet Egiptu. Ich wędrówka na południe i zachód została spo-
wodowana naporem plemion indoeuropejskich (Hetydów), które około 2000 r. p.n.e.
dotarły do Anatolii.

Huryci i Hetydzi około 1500 r. p.n.e. utworzyli państwo Mitanni. Odegrało ono dużą
rolę w rozwoju Bliskiego Wschodu (umiejętność stosowania nowych rodzajów broni
wykonanej z żelaza i wykorzystywania koni w wozach bojowych).

Asyria

Powstanie państwa ok. II tysiąclecia p.n.e. w górnym biegu rzeki Tygrys, wokół

miasta Aszur.

Wyróżniamy trzy okresy państwa asyryjskiego.

Stare państwo ( XX – XIV w. p.n.e.) – Asyria podbita przez Hammurabiego i podpo-

rządkowana Babilonii; w XV w. p.n.e. uzależniona od państwa Mitanni.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



6

Średnie państwo (XIV – X w. p.n.e.) - stopniowy rozwój i umacnianie Asyrii; eks-

pansja – podbicie Mitanni, Babilonu i Fenicji; przyczyną ekspansji militarnej były na-
kazy religijne gloryfikujące wojnę oraz chęć zdobycia nielicznych surowców; kres
ekspansji wynikający z najazdów semickich Aramejczyków (Chaldejczyków)

 osła-

bienie państwa Asyryjskiego, Babilonii i Egiptu oraz całkowity upadek państwa Mi-
tanni.

Nowe Państwo (X – VII w. p.n.e.) – odrodzenie potęgi Asyrii; na początku VII w.

p.n.e. monarchii asyryjskiej podporządkowane zostały obszary Babilonii, Syrii, Izraela
i Egiptu; polityka władców asyryjskich wobec podbitej ludności oparta na bezwzględ-
nym terrorze i masowych deportacjach; utrzymywanie stałej armii, rozwinięta techni-
ka wojenna (stosowanie wozów bojowych, wież oblężniczych) i dobrze zorganizowa-
na administracja.

Największy rozrost terytorialny za panowania króla Asurbanipala (669 – 627 r.

p.n.e.) – założyciel wielkiej biblioteki w Niniwie.

Po śmierci Asurbanipala następuje uniezależnienie się podbitych wcześniej państw.

Babilonia wraz z Medami doprowadziła do zniszczenia w 612 r. p.n.e. stolicy pań-
stwa asyryjskiego Niniwy

 całkowity upadek Asyrii.

Religia

Politeizm.

Bogowie utożsamiani z siłami natury; występowali pod postacią ludzi lub zwierząt
(antropomorfizm i zoomorfizm).

Bóstwa opiekuńcze miast; bóg Babilonu – Marduk; Isztar (Inana) – bogini miłości,
płodności, urodzaju, a także wojny

Miejsca kultu – świątynie – zikkuraty i panteony.

Wiara we wróżby; uważali, że gwiazdy wpływają na losy ludzi.

Osiągnięcia ludów Mezopotamii

Wynalezienie pisma klinowego przez Sumerów (koniec IV tysiąclecia p.n.e.) – pi-

smo klinowe – było pismem piktograficznym (obrazkowym) i najstarszym systemem
pisma na świecie. Pisano na glinianych tabliczkach wyciskając znaki za pomocą trzci-
nowego bądź metalowego „rylca”. Powstały pierwsze zabytki literackie – epos o Gil-
gameszu
(III/II tysiąclecie p.n.e.), epos Enuma elisz (poł. II tysiąclecia p.n.e.) i Ko-
deks Hammurabiego.







 w III tysiącleciu p.n.e. pismo piktograficzne przekształco-

ne zostało na pismo ideograficzne (pojęciowe).

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



7

Wysoko rozwinięta matematyka: algebra i geometria (obliczanie pola powierzchni i

objętości brył geometrycznych), system dziesiętny i sześćdziesiętny, tabele pierwiast-
ków kwadratowych i sześciennych, potęgowanie, koło podzielone na 360

o

, do rozli-

czeń wprowadzono liczbę 0, wprowadzono cyfry arabskie.

Podzielenie doby na 24 godziny, godziny na 60 minut, minuty na 60 sekund; opraco-

wanie kalendarza opartego na cyklu księżycowym (rok liczący 354 dni podzielili na
12 miesięcy, Miesiące na tygodnie).

System miar i wag – jednostka długości – łokieć, jednostka wagi – talent (ok. 30 kg)

podzielony na 60 min, tuzin (12), kopa (60).

Medycyna – ziołolecznictwo, znajomość anatomii człowieka i zwierząt, potrafiono

przeprowadzać proste zabiegi chirurgiczne: np. składanie kości.

Wprowadzono pierwsze pieniądze.

Architektura – miała charakter sakralny; świątynie - zikkuraty (piramidy schodko-

we); Wiszące Ogrody Semiramidy, Brama Isztar.

Sztuka – przedmioty ozdabiano drogimi kamieniami, obrabiano złoto i szlachetne me-

tale. Rzeźbiono w kamieniu, często najważniejsze napisy uwieczniano w kamiennych
Stellach (płaskorzeźbach).
Relief – rzeźba wykonana na płycie drewnianej, kamiennej, lub metalowej.

Wynalazki – cegła glazurowana (była wypalana i polichromowana), koło garncarskie,

koło do wozu, brąz, kolorowe szkło, sieci irygacyjne.

Wiszące Ogrody Semiramidy

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



8

Starożytny Egipt

Warunki naturalne Egiptu

Dolina rzeki Nil - osadnictwo od VI tysiąclecia p.n.e. – początkowo zajęcie delty

rzeki i oazy Fajum, następnie rozprzestrzenienie się na całą dolinę. Dolina Nilu jest
wąska i długa (1000 km).

Przełom IV i III tysiąclecia p.n.e. – skonsolidowanie ludów zamieszkujących Egipt –

powstanie Egiptu Dolnego (delta rzeki) i Egiptu Górnego (od początków delty do I
katarakty).

Podstawą rozwoju rolnictwa był wylew rzeki Nil; był on regularny i pozostawiał na te-

renie rozlewisk warstwę żyznego mułu.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



9

Podstawą gospodarki egipskiej był handel i rolnictwo (uprawiano pszenicę, jęczmień,

len i rośliny oleiste; zakładano ogrody, sadzono drzewa owocowe, warzywa – ogórki,
bób, cebulę, melony.

Wykorzystywanie papirusu – jako materiału pisarskiego, ale także wykonywano z

niego łodzie i domy.

Hodowla – muły, osły, kozy i owce.

Niewiele surowców materialnych - kamień budowlany, granit, alabaster, wapień, pia-

skowiec, bazalt i dioryt; wydobywano także złoto, miedź i w małych ilościach srebro.
Brak rud żelaza i cyny.

Dobrze rozwinięty transport lądowy i rzeczny. Szlaki handlowe: na półwysep Synaj,

do Palestyny, Arabii, nad Morze Czerwone.

Chronologia

Na początku IV tysiąclecia p.n.e. – zjednoczenie obszarów Egiptu Dolnego i Górne-

go.

Maneton – historyk i kapłan żyjący w czasach Ptolemeusza I sporządził podział na

okresy dziejów Egiptu, które podzielił jeszcze na 30 dynastii.

OKRES

LATA

(p.n.e.)

CHARAKTERYSTYKA OKRESU

Stare Państwo
(1 – 8 dynastia)

Ok. 2850 - 2600

Zjednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu przez Menesa; stolicą było
Memfis.

Panowanie Dżosera – pierwsza piramida schodkowa w Sakkarze.

Budowa największych piramid – Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa.

I Okres Przejścio-
wy

Ok. 2180 - 2040

Rozpad kraju na niezależne państewka; znikoma władza 9 i 10 dynastii.

Ś

rednie Państwo

(11 – 12 dynastia)

Ok. 2040 - 1850

Ponowne zjednoczenie Egiptu (stolica – Teby).

Przesunięcie południowej granicy do II katarakty; opanowanie Nubii.

Szczyt potęgi średniego państwa za panowania Sesostrisa III – wpływy
egipskie w Syrii i Palestynie.

II

Okres

Przej-

ś

ciowy

1780 - 1550

Osłabienie siły państwa, usamodzielnienie się siły miast delty Nilu.
Utrata Nubii

Rządy Hyksosów – władców azjatyckiego pochodzenia w Dolnym
Egipcie (rydwany).

Nowe Państwo
(13 – 20 dynastia)

Ok. 1550 - 1238

Zjednoczenie Egiptu przez władców Teb, zdobycie Awaris (twierdzy
Hyksosów) przez faraona Jachmesa.

Totmes I – granice do IV katarakty, wyprawa do Syrii i dalej do Eufratu.

Rozkwit budownictwa grobowców w Dolinie Królów (okolice Teb).

Totmes III (w okresie jego młodości regentką była królowa Hatszepsut)
pokonał Mitanni, opanował Syrię i Palestynę – szczyt potęgi Egiptu.

Próba zastąpienia tradycyjnej Religi nowym kultem Słońca (Atona)
przez Amenhotepa IV, rewolucja w sztuce egipskiej.

Panowanie Tutanchamona – powrócenie tradycyjnej religii.

Panowanie Ramzesa II – okres równowagi w rywalizacji z Hetytami,
podział stref wpływów w Syrii.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



10

III Okres Przej-

ś

ciowy

1085 - 664

Ograniczona władza Faraona, na tronie m.in. Libijczycy i Kuszyci.

Najazdy Asyrii – kilkunastoletnia zależność od obcej władzy.

Okres Późny
(26 – 31 dynastia)

664 - 525

Ponowne zjednoczenie Egiptu (Psametyk I)

Najazd Kambyzesa – do 332 (z przerwą 404 – 342) Egipt prowincją
Persji.

Okres hellenistycz-
no - rzymski

332 – 641 r. n.e.

Zajęcie Egiptu przez Aleksandra Wielkiego; założenie Aleksandrii.

Początek monarchii hellenistycznej przez Ptolemeusza I.

Aleksandra głównym ośrodkiem kultury greckiej.

Początki dominacji rzymskiej.

Ś

mierć Kleopatry – ostatniej władczyni Egiptu; Egipt prowincją rzymską

Rozwój chrześcijaństwa (patriarchat aleksandryjski).

Egipt częścią Cesarstwa Bizantyjskiego.

Podbój Egiptu przez Arabów.

Struktura społeczna państwa egipskiego

Hieratyczny system społeczny

Faraon – stał na czele państwa. Miał nieograniczoną władzę. Był naczelnym wo-
dzem armii, najwyższym sędzią i kapłanem . Jego zadaniem była ochrona granic.
Cała ziemia była jego własnością. Był panem życia i śmierci swoich poddanych. Był
uważany za bóstwo

Wyżsi urzędnicy - wywodzili się z rodziny królewskiej; naczelnicy prowincji
(nomarchowie).

Kapłani – wykształceni – opiekowali się świątyniami; byli zwolnieni od po-
datków; bardzo wpływowi.


Niżsi urzędnicy
– dowódcy armii, wykonywali wolę faraona, droga do
kariery prowadziła przez odpowiednie wykształcenie.

Armia – rekrutowała się spośród chłopów; broniła granic; służ-
ba dożywotnia.

Chłopi – najliczniejsza warstwa; uprawiali ziemię i ho-
dowali zwierzęta faraona. Wykorzystywano ich również
do wszystkich ciężkich prac – budowa kanałów, świątyń,
czy piramid.

Niewolnicy - było ich niewielu; pochodzili spo-

ś

ród jeńców wojennych lub dłużników. Nie mieli

ż

adnych praw.


background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



11

Organizacja państwa; system polityczny

Na początku władza patriarchalna, następnie despotyczna.

Monarchia patriarchalna - forma rządów, w której król zarządza państwem jak swoją oj-
cowizną, a urzędy obsadza członkami swej rodziny.
Monarchia despotyczna - forma rządów, w której władza panującego jest niczym nieogra-
niczona.

W IV tysiącleciu p.n.e. powstały państewka (nomy), które połączyły się w Egip Gór-

ny i Dolny.

Około 3000 r. p.n.e. faraon Menes zjednoczył Egipt. Stolicą zostało Memfis, później

Teby. Symbolem zjednoczenia jest podwójna korona: biała Górnego Egiptu i czerwo-
na – Dolnego.

Kraj był podzielony na prowincje, a prowincje były podzielone na nomy. Na czele

każdego nomu stał monarcha.

Na czele administracji stał urzędnik zwany wezyrem, który wywodził się z rodziny

królewskiej. Administracja podlegała faraonowi.

Religia

Religia egipska religią politeistyczną. Panteon (zbiór) bogów egipskich był zhierar-

chizowany. Na czele stał bóg słońca – Re.


Re – bóg tarczy słonecznej



Ozyrys – bóg płodności i urodzaju; władca królestwa śmierci



Izyda – żona Ozyrysa



Horus – bóg-sokół; opiekun państwa i dynastii



Anubis – bóg-szakal; towarzyszył Ozyrysowi



Set – bóg śmierci i pustyni; brat Ozyrysa



Nut – bogini nieba



Maat – bogini sprawiedliwości.

Egipcjanie oddawali cześć zwierzętom: krokodylowi, skarabeuszowi, ibisowi, kotu,

kobrze.

Bogowie – w postaci zwierząt, lub ludzi o zwierzęcych głowach.

Faraon uważany za syna boga Re.

Każde miasto miało swoje bóstwo opiekuńcze.

Wiara w życie pozagrobowe



Egipcjanie wierzyli, że człowieka po śmierci czeka sąd ostateczny – Sąd boga
Ozyrysa
. Miał on polegać na tym, że na wadze dobrego i złego kładziono z jednej
strony serce człowieka, a z drugiej pióro bogini sprawiedliwości. Wierzono, że w
sercu człowieka są zapisane wszystkie jego uczynki. Jeżeli serce było lżejsze od
pióra mógł on wejść do królestwa zmarłych, jeżeli jednak było ono cięższe, było
pożerane przez potwora (krokodyla), a człowiek nie miał szans na życie wieczne.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



12



Uważano, że po śmierci człowieka należy zachować jego ciało, z którym nieroze-
rwalnie związana była dusza. Dlatego też mumifikowano zwłoki czyli je balsa-
mowano. Na pełny rytuał stać było wyłącznie faraona. Najbiedniejsi chowali swo-
ich zmarłych w piaskach pustyni licząc na wysuszenie ciała.



Zmarłych faraonów chowano w grobowcach. W okresie Starego Państwa były to
piramidy (w Gizie znajduje się najstarsza piramida schodkowa – Dżosera oraz pi-
ramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa). Później chowano faraonów w Dolinie
Królów
.



Zmarłym władcom oddawano cześć boską, do grobowców wkładano jadło i
wszystkie przedmioty, których zmarły będzie używał po śmierci.

Osiągnięcia cywilizacji egipskiej:

Trzy rodzaje pisma:



Pismo hieroglificzne – powstało ok. 3000 r. p.n.e.; było ono uznawane za święte;
pismo piktograficzne (obrazkowe); używane do napisów uroczystych, rytych w
kamieniu bądź malowanych na drewnie.



Pismo hieratyczne – kapłańskie – uproszczenie hieroglifów pisane na papiru-
sach.



Pismo demotyczne – ludowe – powstałe w I tysiącleciu p.n.e.; pisali nim urzęd-
nicy spisując na kamiennych tabliczkach np. dane statystyczne lub podatki.

Kamień z Rosetty zawierał napisy w języku egipskim oraz greckim; dzięki niemu stało się
możliwe rozszyfrowanie hieroglifów.
Księga Umarłych

Matematyka – rozwinięta algebra i geometria; system dziesiętny, obliczanie powierzch-
ni pól (także koła, trojką tu, trapezu) oraz objętości (graniastosłupa, prostopadłościanu,
walca i stożka); nie znano mnożenia, głównie dodawanie i odejmowanie.

Kalendarz Słoneczny – oparty na obserwacji Nilu; był on podzielony na 365 dni i trzy
pory roku, miał 12 trzydziestodniowych miesięcy; potrafili obliczyć, kiedy wypadnie za-

ć

mienie Słońca, Księżyca, wylewy Nilu. Podzielili dobę na 24 godziny (12 godzin dnia i

12 godzin nocy). Potrafili wskazać na niebie planety np. Wenus. Określili, że najjaśniej-
szą gwiazdą na niebie jest Syriusz.

Medycyna – stosowano ziołolecznictwo; potrafiono przeprowadzić proste zabiegi chi-
rurgiczne – składanie kości itp.; potrafiono przeprowadzić trepanację (otwarcie) czaszki;
duża znajomość anatomii człowieka i zwierząt; stosowanie leków uśmierzających ból.

Architektura – miała charakter sakralny; świątynie były budowane z kamienia, były one
monumentalne (olbrzymie) – np. świątynia w Karnaku lub Luksorze. Ponadto budowa-
no piramidy – grobowce faraonów. Były one zbudowane z bloków piaskowca i przykryte
wapieniem. Wejście do piramidy było ukryte, aby zapobiec włamaniom. Piramidy –
część kompleksu świątynnego poświęconego faraonowi.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



13

Sztuka – malowidła naścienne – Egipcjanie ozdabiali nimi świątynie i grobowce. Ma-
lunki przedstawiane w sposób pasmowy. Wielkość postaci była zależna od rangi społecz-
nej. Na pierwszym planie bogowie i władcy, niższe warstwy społeczne przedstawiane ja-
ko mniejsze. Kanon sztuki – twarze postaci przedstawione z profilu, reszta ciała pokazana
z przodu; postacie były smukłe. Egipcjanie tworzyli rzeźby z kamienia i drewna. Miały
one charakter monumentalny (postacie faraonów lub bogów).

Wynalazki – zegar wodny; produkcja miedzi, papirusu i tuszu do pisania; wysoki po-
ziom obróbki twardych surowców (bazaltu, granitu) oraz sztuki tkackiej i jubilerskiej;
produkcja kosmetyków , radło drewniane (zastosowane w rolnictwie).

Piramidy Egipskie

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



14

Starożytna Persja

Chronologia

Pierwsza połowa I tysiąclecia p.n.e. - Persowie i Medowie (lud indoeuropejski) za-

jęli zachodnią część Płaskowyżu Irańskiego nad Zatoką Perską; organizacja plemien-
na.

VI w. p.n.e. - Cyrus II Starszy (Wielki) zjednoczył plemiona perskie, pokonał Me-

dów i rozpoczął ekspansję terytorialną (zajął Azję Mniejszą i Babilonię).

Kambyzes II – opanował Egipt.

Dariusz I Wielki – rozszerzył wschodnie granice Persji aż po rzekę Indus. W 490 r.

p.n.e. rozpoczął wojny z Grekami.

Kres potędze Persji zadał Aleksander Wielki po walkach z Dariuszem III ( 336 –

330 p.n.e.).

Po śmierci Aleksandra Wielkiego władzę w hellenistycznej Persji przejęli Selucydzi.

Państwo odrodziło się w III w. pod zarządami Sanidów.

VII w. najazd Arabów spowodował likwidację państwa Perskiego.

System polityczny

Na czele państwa stał monarcha despotyczny – przyjął tytuł „Król Królów”. Był

uważany za ziemskie wcielenie boga Ahura – Mazdy. Król ustanawiał prawa, miano-
wał urzędników, był najwyższym sędzią i wodzem.

Państwo perskie dzieliło się na satrapie – okręgi administracyjne, na których czele

stał satrapa mianowany przez króla. Pobierał on podatki oraz dowodził wojskiem da-
nej satrapii.

Utrzymanie olbrzymiego imperium było możliwe dzięki znakomitym drogom i potęż-

nej armii. Trzonem armii byli tzw. „nieśmiertelni” - najlepsza formacja zbrojna re-
krutowana tylko spośród Medów i Persów.

Pismo klinowe – język Aramejski.

Religia – Mazdaizm

Religia dualistyczna oparta na wiecznej walce dobra ze złem.

Ahura – Mazda – („Pan Mądry”), był utożsamiany z dobrem; stworzył wszelkie rze-

czy dobre i szlachetne.

Aryman – („Pan Zły”), stwórca wszystkiego co złe. Walczył z Ahura – Mazdą.

Ok. 600 r. p.n.e. Zaratusztar zmienił zasady mazdaizmu – podniósł boga Ahura –

Mazdę do godności boga najwyższego.

Człowiek może pomóc walce ze złem czyniąc dobre uczynki i nie kłamiąc („dobre

myśli, dobre słowa, dobre czyny”).

Zasady Mazdaizmu spisano w księgach „Awesta”.

Persowie nie budowali świątyń lecz składali swoje ofiary na wzgórzach.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



15

Starożytna Fenicja

Chronologia

III tysiąclecie p.n.e. na Bliski Wschód znad Morza Czerwonego przybyli Fenicjanie.

Fenicja była krainą na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, na północ od Pale-
styny i na zachód od gór Libanu.

Fenicjanie byli ludem semickim, który na wybrzeżu Morza Śródziemnego założył sze-

reg miast – państw; zaliczamy do nich: Tyr, Sydon, Byblos, Ugarit i Arados.

Na czele miast państw stali królowie lub sufietowie (sędziowie), których władzę ogra-

niczały rady składające się z możnych i kapłanów.

W II tysiącleciu p.n.e. miasta fenickie były zależne od Egiptu lub Hetydów.

W X w. p.n.e. do największej potęgi doszedł Tyr.

W następnych wiekach miasta fenickie były pod panowaniem Babilończyków i Per-

sów. Największe znaczenie wtedy miało miasto Sydon.

W IV w. p.n.e. miasta fenickie zajął Aleksander Macedoński, a po jego śmierci miasta

przejęli egipscy Ptolemeusze.

W I w. p.n.e. Fenicja należała do Rzymu.

W VII w. n.e. zajęli ją Arabowie.

Zajęcia ludności

Fenicja miała niewiele ziemi uprawnej i musiała sprowadzać żywność.

Ludność zajmowała się przede wszystkim rzemiosłem i handlem.

Handel: drzewem (cedry libańskie), winem, oliwą, suszonymi rybami, złotem, niewol-

nikami, miedzią i tkaninami barwionymi purpurą.


Kolonizacja fenicka – Fenicjanie zakładali swoje kolonie na całym basenie Morza Śród-
ziemnego szukając ziem pod uprawę; zakładali również kolonie w pobliżu złóż poszukiwa-
nych surowców. Kolonie Fenickie powstały w Północnej Afryce, na południu Półwyspu Pire-
nejskiego oraz w Anglii. Najsławniejszą kolonią fenicką była Kartagina w Afryce.

Religia

Duży wpływ miały wierzenia egipskie i mezopotamskie.

Politeizm; najważniejsze bóstwa: El, Baal, Astarle.

Osiągnięcia

Pismo alfabetyczne.

Barwnik – purpura.

Produkcja przezroczystego szkła.

Używali pieniędzy.

Najlepsi starożytni ogrodnicy.

Znakomici żeglarze; rozwój żeglarstwa.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



16

Starożytny Izrael

Chronologia

XVIII w. p.n.e. opuszczenie Ur przez Abrahama i wejście do Kanaanu (Palestyna).

XV – XIV w. p.n.e. – okres patriarchów.

XIII w. p.n.e. – wyprowadzenie Izraelitów z Egiptu przez Mojżesza.

XII – XI w. p.n.e. – okres sędziów.

1040 – 1010 r. p.n.e. – panowanie Saula.

Ok. 1000 – 960 r. p.n.e. – panowanie Dawida (pokonanie Filistynów).

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



17

Ok. 960 – 931 (lub 925) r. p.n.e. – panowanie Salomona – wybudowanie Świątyni

Jerozolimskiej. Była ona zbudowana na skale na wzgórzu Moria; znajdowała się tam
Arka Przymierza.

Ok. 930 – 925 r. p.n.e. – podział państwa Izrael na Judę (stolica Jerozolima) i Izrael

(stolica Samaria).

722 r. p.n.e. – najazd Asyryjczyków; zdobycie przez nich Samarii.

VI w. p.n.e. – okres dominacji babilońskiej.

587 r. p.n.e. – zburzenie Jerozolimy przez armię Nabuchodonozora – niewola babi-

lońska.

538 r. p.n.e. – upadek Babilonii; początek podległości Persji.

IV w. p.n.e. – podległość państwu Aleksandra Macedońskiego.

III w. p.n.e. – panowanie Ptolemeuszów; podległość Egiptowi.

II w. p.n.e. – panowanie Seleucydów – podległość Syrii.

II w. p.n.e. – wojny machabejskie.

63 r. p.n.e. – wkroczenie Rzymian; podległość na zasadzie przymierza.

37 – 4 r. p.n.e. – panowanie Heroda I Wielkiego.

8/7 r. p.n.e. – narodziny Jezusa.

6 r. n.e. – wcielenie do Imperium jako prowincji.

Organizacja państwa

Początkowo plemiona żydowskie stanowiły niezależne wspólnoty plemienne zarzą-

dzane przez starszyznę plemienną.

Zagrożenie ze strony Filistynów spowodowało założenie konfederacji plemion hebraj-

skich, na których czele stali sędziowie.

Dążenie do podbojów spowodowało ukształtowanie się wśród Hebrajczyków władzy

monarchicznej.

Dawida uważa się za twórcę zjednoczonego państwa żydowskiego.

Dawid stworzył administrację, natomiast Salomon ją ujednolicił.

Po śmierci Salomona nastąpił podział na dwa państwa; na setki lat Hebrajczycy utra-

cili niezależność, a Judea była kolejno prowincją różnych państw.

Od IV w. n.e. Palestyna wchodziła w skład cesarstwa bizantyjskiego.

Religia – Judaizm

Judaizm – pierwsza religia monoteistyczna, uznająca jednego Boga, stwórcy całego

ś

wiata.

Za założyciela Judaizmu uważa się Mojżesza, który zawarł przymierze między ludem

Izraela a Bogiem na Górze Synaj. Otrzymał tam także dekalog – czyli 10 przykazań
bożych, których śydzi mieli przestrzegać.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



18

Historia Judaizmu

Judaizm Biblijny od X w. p.n.e.



Budowa świątyni z Arką Przymierza.



Centralizacja Kultu w Jerozolimie.



Działalność Proroków.



Zniszczenie świątyni i niewola babilońska (VI w. p.n.e.).



Powrót z niewoli i budowa Drugiej Świątyni w Jerozolimie

Judaizm Okresu Hellenistycznego



Współistnienie ugrupowań politycznych i religijnych różniących się stosunkiem do
kultury greckiej i rzymskiej.



Ostateczna kodyfikacja dwóch części Biblii Hebrajskiej – Tora.



Zburzenie Drugiej Świątyni (70 r. n.e.) po upadku powstania żydowskiego prze-
ciwko Rzymianom.



Rozproszenie śydów (diaspora żydowska – galut)

Judaizm rabiniczny (talmudyczny)



Kodyfikacja tradycji ustnej nastąpiła przez spisanie Miszny (ok. 200 r. n.e.)



Spisanie Talmudu (V – VI w. n.e.) – zbiór tradycyjnych praw Judaizmu.


System wierzeń

Istnieje jeden Bóg – stwórca świata i wszelkich zdarzeń. Jest nim Jahwe.

Bóg jest bezcielesny (nie można przedstawiać wizerunku Boga), sprawiedliwy, miło-

sierny, wszechmocny i wszechobecny.

Bóg przekazuje prawdy wiary przez proroków, z których największy był Mojżesz.

ś

ydzi to naród wybrany, z którym Jahwe zawarł przymierze. Symbolem przymierza

jest obrzezanie.

Podstawą zbawienia jest postępowanie zgodnie z przykazaniami bożymi.

Przekonanie o przyjściu Mesjasza.

Wiara we wskrzeszenie po śmierci, sąd ostateczny i życie wieczne w Królestwie Nie-

bieskim.

Jedyną świątynią, w której przebywa Jahwe jest świątynia jerozolimska zbudowana

przez Salomona.

ś

ydem jest tylko osoba urodzona z śydówki.

Święte Księgi Judaizmu

Podstawą wiary jest Tora składająca się z pięciu ksiąg: Rodzaju, Wyjścia, Kapłanów,

Liczb i Powtórzonego Prawa.

Komentarzem do Tory jest Talmud - zbiór norm szczegółowo regulujących życie

wyznawców judaizmu. Obejmuje zbiór 63 ksiąg, usystematyzowany w 6 działów do-
tyczących zasad utrzymania rytualnej czystości, zasad żywienia, obrzędów, zasad
współżycia z innymi ludźmi itp.

Symbole judaizmu

Gwiazda Dawida – gwiazda sześcioramienna.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



19

Menora – siedmioramienny świecznik wykonany z jednej bryły metalu.


Organizacja religijna

Brak hierarchii i centrum religijnego.

Wyznawcy gromadzą się w gminach, które mają pełną autonomię.

Na czele gminy stoi rabin oraz kantor.

Najważniejszymi budynkami w gminie są: synagoga (bożnica – miejsce modlitw), ry-

tualna łaźnia oraz rytualna rzeźnia.

Święta judaistyczne

Pascha – wiążę się z tradycją wyjścia Izraelitów z Egiptu; obchodzona jest w czasie

pierwszej wiosennej pełni księżyca.

Ś

więto Szałasów – święto winobrania i „końca roku”; obchodzone na jesień.

Szabat – czas poświęcony na modlitwę i odpoczynek; obchodzony raz w tygodniu.

Jom Kippur – pokuta i przebłaganie za grzechy – raz w roku.

Osiągnięcia Izraela

Religia monoteistyczna – dekalog; Arka Przymierza.

Ś

wiątynia Jerozolimska.

Biblia.

Siedmioramienny świecznik – menora.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



20

Starożytne Indie

Chronologia

Ok. połowy III tysiąclecia p.n.e. – powstanie kultury Indusu (dawnej kultury Hara-

pa).

Druga połowa II tysiąclecia p.n.e. – inwazja i podbój północnych Indii przez Ariów.

I tysiąclecie p.n.e. - powstanie zwalczających się księstw (królestw).

Od VI w. p.n.e. – istnienie licznych królestw oraz potężnych, niezależnych organiza-

cji plemiennych.

327 r. p.n.e. – do doliny dotarły wojska Aleksandra Macedońskiego.

320 r. p.n.e. – dynastia Maurów, panowanie Aśioki – rozkwit Państwa.

IV w. n.e. – władzę w Indiach objęła dynastia Guptów – złoty okres w dziejach Indii.

V w. n.e. – rozpad państwa pod naporem Hunów.

Organizacja państwa

Pierwsze kultury Indusu miały charakter miejski.

Po podboju przez Ariów miejscowa ludność została zupełnie od nich uzależniona;

Ariowie narzucają kulturę i religię.

Po scaleniu się różnych elementów etnicznych, dotychczasowi wodzowie plemienni

organizowali samodzielne państewka o charakterze monarchicznym.

Na ziemiach opanowanych przez Aleksandra Macedońskiego wprowadzono władzę

namiestników.

Maurowie wprowadzili państwo scentralizowane i upowszechnili buddyzm.

Organizacja społeczeństwa

Społeczeństwo dzieliło się na 4 warny, a warny dzieliły się na mniejsze grupy zwane

kastami.

Według mitologii warny powstały z poszczególnych części ciała Puruszy – boga- pra-

ojca ludzkości.

Poza systemem kastowym stali naczelnicy plemienni (książęta) nazywani radżami.

Oficjalny podział kastowy w Indiach zniesiono w 1950 roku.

Warstwy społeczne (WARNY)

Bramini - nauczyciele tradycji i wiedzy – kapłani.

Kszatriowie (wojownicy) – mieli obowiązek obrony kraju

Wajśjowie (rzemieślnicy, hodowcy, rolnicy, kupcy) – mieli obowiązek uprawiania

roli, hodowania bydła i handlu.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



21

Śiudrowie (słudzy, poddani) – mieszkańcy międzykastowi; mieli obowiązek służenia

wyższym kastom.

Pariasi (niedotykalni, wykluczeni) znajdowali się poza Warnami; wykonywali prace niegod-
ne klas wyższych, np. palenie zwłok, myślistwo, rzeźnictwo, sprzątanie; byli to trędowaci
oraz ludzie uznani za nieczystych.

System religijny

I.

Wedyzm – siły przyrody i ład kosmiczny; z czasem upersonifikowany wokół czło-

wieka, stanowił niewidzialny świat demonów, duchów i geniuszy.



Księgi Wedy.



Bóstwa: Mitra – ład kosmiczny; patron harmonii społecznej i przyjaźni. Waru-

na – związany z wodami; także opiekun ładu kosmicznego.

II.

Braminizm – wiara w najwyższego boga i duszę świata – Brahmę; występuje metap-

sychoza – wędrówka dusz i reinkarnacja – wcielanie się nieśmiertelnej duszy, które
zależy od postępowania człowieka; osiągnięcie nirwany.



Bogowie: Ruda-Śiwa - zniszczenie i śmierć, patron płodności i mistyki.

III.

Hinduizm – wykształcił się z braminizmu.



Istoty wyższe – dewy (bóstwo męskie) i dewi (bóstwo żeńskie).



Szacunek dla świętych ksiąg Wed.



Wiara w reinkarnację – wcielanie się w byt wyższy lub niższy.



Wiara w prawo akcji i reakcji (karma).



Dążenie do wyzwolenia.



Bóstwa: Disznu, Indra, Śiwa.

IV.

Buddyzm indyjski – powstał około VI w. p.n.e.



Na podłożu braminizmu.



Głównym celem życia – oderwanie się od rzeczywistości, czyli osiągnięcie

nirwany, jedynej drogi prowadzącej do wolności.



Wprowadzono pięć zakazów: zabójstwa, kradzieży, kłamstwa, cudzołóstwa,

używania napojów wyskokowych.



Najważniejsze cechy to: życzliwość, radość, współczucie, równowaga ducha.

Osiągnięcia cywilizacji

Pismo o charakterze obrazkowym (do dzisiaj nieodczytane).

Ś

więte księgi Wedy, poematy epickie: Mahabharata i Ramajana.

System dziesiętny oraz cyfry arabskie.

Kanalizacja. Zastosowanie łazienek.

Ś

wiątynie (z cegły lub kute w skałach), posągi bogów.

Wynalazki: wypalana cegła, wodociągi, prawdopodobnie tutaj rozpoczęto uprawę

bawełny.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



22

Starożytne Chiny

Chronologia

Ok. IV tysiąclecie p.n.e. – założenie państwa chińskiego przez pierwszego z mitycz-

nych Pięciu Władców – śółtego Cesarza.

VI w. p.n.e. – początek budowy Wielkiego Muru.

Ok. 221 r. p.n.e. – zjednoczenie wszystkich Królestw Chińskich przez władcę Króle-

stwa Cin Zhenega.

Organizacja

Początkowo państwo składało się z Księstw podlegających władzy cesarza.

Za panowania dynastii Zhou wykształcił się w Chinach system lenny.

System lenny doprowadził do dzielnicowego rozbicia państwa.

W okresie rozbicia, władcy z dynastii Zhou zachowali nad pozostałymi monarchami

jedynie władzę religijną.

Taoizm wpływał na wzrost autorytetu władców.

Za panowania dynastii Han – cesarstwo Han objęło swoim zasięgiem obszar dzisiej-

szych Chin.

Za panowania dynastii Han powstał specyficzny dla Chin model feudalizmu biurokra-

tycznego, który przetrwał do początku XX w.

Systemy Religijne

TAOIZM



Twórca Lao-cy.



Duchowo – materialna jedność świata „tao”.



Harmonia wszelkich zjawisk zachodzących w świecie.



Niesprzeciwianie się naturalnemu porządkowy rzeczy panującemu w przyro-

dzie i społeczeństwie.



Wolność, spontaniczność i sceptycyzm wobec wszelkich konwencji.



Wyższość postawy kontemplacyjnej nad nauką.

KONFUCJONIZM



Twórca Konfucjusz.



Wszystko co się dzieje musi być zgodne z „ładem nieba” (tao).



Wielka rola tradycyjnych zależności społecznych (walun), m.in. podwładnego

od panującego, syna od ojca, żony od męża.



Kult przeszłości.

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



23



Podstawami organizacji społecznej winny być: humanitarność (Ren), sprawie-

dliwość (yi) rytuał i etykieta (li).



Oficjalna doktryna państwa.

BUDDYZM CHIŃSKI



Twórca Zhu Falon



Upowszechniła się bardziej liberalna nauka Buddy – muhajana – przenikanie

do środowisk taoistycznych.



Interpretowanie buddyjskich pojęć w kategoriach filozofii taoizmu.



Od IV w. n.e. powstawały rodzinne szkoły (sekty) buddyjskie.

Osiągnięcia cywilizacji

Pismo chińskie powstało pod koniec III tysiąclecia p.n.e. – początkowo obrazkowe, z

czasem powoli się przekształciło. Jego cechą charakterystyczną jest duża ilość zna-
ków.

Pisano na bambusowych deszczułkach, następnie na jedwabiu, z czasem wymyślono i

zaczęto wyrabiać papier.

Monumentalna obrona granic – Mur Chiński.

Budowa grobowców, pałaców cesarskich, pagód – świątyń.

Wynaleziono: porcelanę, hodowlę jedwabników, produkcję jedwabiu, igłę magnetycz-

ną, proch strzelniczy, czcionkę drukarską, odlewano metal.

Mur chiński

background image

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff



Zet

Zet

Zet

Zet



24

Spis Treści

Cywilizacje starożytnego wschodu – cechy charakterystyczne

.................................................................. 2

Kultura ..................................................................................................................................................................... 2

Cywilizacja ............................................................................................................................................................... 2

Warunki naturalne starożytnych wschodnich cywilizacji ........................................................................................ 2

Powstanie państwa ................................................................................................................................................. 2

Mezopotamia

............................................................................................................................................ 3

Warunki naturalne Mezopotamii (inaczej Międzyrzecza) ....................................................................................... 3

Sumerowie .............................................................................................................................................................. 4

Państwo Akad .......................................................................................................................................................... 4

Babilonia ................................................................................................................................................................. 5

Huryci i Indoeuropejczycy; państwo Mitanni .......................................................................................................... 5

Asyria ....................................................................................................................................................................... 5

Religia ...................................................................................................................................................................... 6

Osiągnięcia ludów Mezopotamii ............................................................................................................................. 6

Starożytny Egipt

....................................................................................................................................... 8

Warunki naturalne Egiptu ....................................................................................................................................... 8

Chronologia ............................................................................................................................................................. 9

Struktura społeczna państwa egipskiego .............................................................................................................. 10

Organizacja państwa; system polityczny ............................................................................................................... 11

Religia .................................................................................................................................................................... 11

Osiągnięcia cywilizacji egipskiej: ........................................................................................................................... 12

Starożytna Persja

................................................................................................................................... 14

Chronologia ........................................................................................................................................................... 14

System polityczny .................................................................................................................................................. 14

Religia – Mazdaizm................................................................................................................................................ 14

Starożytna Fenicja

.................................................................................................................................. 15

Chronologia ........................................................................................................................................................... 15

Zajęcia ludności ..................................................................................................................................................... 15

Religia .................................................................................................................................................................... 15

Osiągnięcia ............................................................................................................................................................ 15

Starożytny Izrael

.................................................................................................................................... 16

Chronologia ........................................................................................................................................................... 16

Organizacja państwa ............................................................................................................................................. 17

Religia – Judaizm ................................................................................................................................................... 17

Osiągnięcia Izraela ................................................................................................................................................. 19

Starożytne Indie

..................................................................................................................................... 20

Chronologia ........................................................................................................................................................... 20

Organizacja państwa ............................................................................................................................................. 20

Organizacja społeczeństwa ................................................................................................................................... 20

System religijny ..................................................................................................................................................... 21

Osiągnięcia cywilizacji ........................................................................................................................................... 21

Starożytne Chiny

.................................................................................................................................... 22

Chronologia ........................................................................................................................................................... 22

Organizacja ............................................................................................................................................................ 22

Systemy Religijne .................................................................................................................................................. 22

Osiągnięcia cywilizacji ........................................................................................................................................... 23


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Cywilizacje Dalekiego i Bliskiego Wschodu najważniejsze informacje
Testy - Historia OPERON Daleki i Bliski Wschód - test 1, gr B
Daleki i Bliski Wschód XIX XXw
OŻAROWSKI R ŹRÓDŁA TERRORYZMU NA BLISKIM WSCHODZIE (CASUS KONFLIKTU IZRAELSKO PALESTYŃSKIEGO)
Zydzi na Bliskim Wschodzie Studia Judaica
20 wiek, Wojna na Dalekim Wschodzie.
dr P Osiewicz Iran jako mocarstwo regionalne na Bliskim Wschodzie przed i po rewolucji z 1979 roku
Polskie Kontyngenty Wojskowe na Bliskim Wschodzie 2
wojna na dalekim wschodzie
Konflikty na Bliskim Wschodzie, dyplomacja kulturalna - mix
Na Bliskim Wschodzie podczas wykopalisk grupa archeologów odkrywa ruiny Świątyni Isztar, Reigia, ●►
Epipaleolit i neolit na terenie Syro-Palestyny, Wykłady, Archeologia UJ, Egipt i Bliski Wschód
Kocioł?łkański jest określeniem które możemy spotykać?rdzo często w aspekcie i w porównaniu z innymi
Historia badań wykopaliskowcyh na Bliskim Wschodzie 2
rywalizacja mocarstw na dalekim wschodzie., Politologia
WOJNA W AFRYCE I NA DALEKIM WSCHODZIE
prof dr hab J Danecki Recepcja rewolucji iranskiej na Bliskim Wschodzie

więcej podobnych podstron