Zadania maturalne •

BIOLOGIA

32

Edukator

Edukator

Zadania w arkuszach egzaminacyjnych z biologii na poziomie roz-

szerzonym sprawdzają umiejętności określone w trzech obszarach

standardów wymagań egzaminacyjnych:

I. wiadomości i rozumienie: zdający zna, rozumie i stosuje terminy,

pojęcia i prawa, przedstawia oraz wyjaśnia procesy i zjawiska;

II. korzystanie z informacji: zdający wykorzystuje i przetwarza in-

formacje;

III. tworzenie informacji: zdający rozwiązuje problemy i interpretu-

je informacje.

Zadanie 1

Zaznacz na schemacie układu wydalniczego człowieka miejsce, gdzie

odbywa się filtracja krwi.

Zadanie 2

Dlaczego wirusy nie znalazły się w systemie klasyfikacyjnym orga-

nizmów? Podaj 2 argumenty.

………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………

Zadanie 3

W cyklu rozwojowym roślin mamy do czynienia z przemianą pokoleń,

czyli występowaniem na przemian pokolenia rozmnażającego się

płciowo i bezpłciowo. Wymień 3 podstawowe różnice między ga-

metofitem i sporofitem u paprotników.

Zadanie 4

Na czym polega osmoregulacja u protistów słodkowodnych. Podaj

1 przykład takiego organizmu.

………………………………………………………………………………

Zadanie 5

Schemat przedstawia budowę anatomiczną liścia. Podaj 3 cechy róż-

niące miękisz palisadowy i gąbczasty.

a) ……………………………………………………………………………

b) ……………………………………………………………………………

c) ……………………………………………………………………………

Informacja do zadania 6 i 7. Schemat przedstawia elementy budo-
wy i cykl życiowy rośliny.

Zadanie 6

Wskaż, ilo ploidalne są przedstawione poniżej struktury:

ośrodek zalążka ......................... , bielmo ........................... ,

zarodek .......................... , osłonka zalążka ......................... .

Zadanie 7

Podaj po dwie cechy widoczne na schemacie świadczące o tym, że

przedstawia:

a) roślinę okrytonasienną

1. …………………………………………………………………………

2. …………………………………………………………………………

b) roślinę dwuliścienną

1. ……………………………………………………………………………

2. ……………………………………………………………………………

Zadanie 8

Przyporządkuj typ aparatu gębowego do podanego owada.

1. mucha

a gryzący

2. osa

b kłująco-ssący

3. konik polny

c liżący

4. pchła

d gryząco-liżący

1. ........ 2. ........ 3. ........ 4. ........

Zadanie 9

Na schemacie przedstawiono dorosłą żabę i jej formę larwalną –

kijankę.

Wymień 3 cechy różniące kijankę od dorosłej żaby.

……………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………

Zadanie 10

Schemat przedstawia regulację hormonalną stężenia glukozy we krwi.

BIOLOGIA:

przykładowe zadania maturalne

poziomu rozszerzonego

cecha

gametofit

sporofit

…………………….. …………………….. ……………………..
…………………….. …………………….. ……………………..
…………………….. …………………….. ……………………..

BIOLOGIA

•

Zadania maturalne

Ekukator

Edukator

33

Podaj nazwę procesów oznaczonych na schemacie literą A i B.

………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………

Zadanie 11

Na schemacie przedstawiono 2 rodzaje stawów. Podaj ich nazwy

oraz jedno miejsce gdzie występują.

………………………………………………………………………………

Zadanie 12

Oceń prawdziwość zdań, zaznaczając swój wybór znakiem „+” w od-

powiedniej kolumnie.

Zadanie 13

Tytoń Nicotina tabacum powstał w wyniku skrzyżowania dwóch róż-

nych gatunków: Nicotina silvestris (2n = 24) i Nicotina tomentosi-

formis (2n = 16), oraz podwojenia liczby chromosomów u otrzy-

manego mieszańca. Określ, jak nazywamy proces prowadzący do

otrzymania tego typu roślin oraz wylicz ile chromosomów będą za-

wierały komórki somatyczne Nicotina tabacum.

………………………………………………………………………………

Zadanie 14

Osiągnięcia genetyki molekularnej są stosowane na coraz większą

skalę. Wykorzystuje się następujące techniki: 1. Technika PCR,

2. Sonda molekularna, 3. Elektroforeza, 4. Badanie genetycznych

odcisków palców, 5. Klonowanie. Przyporządkuj nazwy technik do

ich definicji, wpisując numer techniki przy definicji

…… Wykrywanie obecności określonego fragmentu DNA w ge-

nomie.

…… Tworzenie wielu kopii wyjściowego DNA.

…… Rozdzielenie fragmentów DNA i białek w polu elektrycznym.

…… Tworzenie organizmów o tej samej informacji genetycznej.

Zadanie 15

Na poniższym rysunku przedstawiono elementy morfotyczne krwi.

Wskaż, które nie posiadają jądra komórkowego. Swój wybór uza-

sadnij jednym argumentem.

………………………………………………………………………………

Zadanie 16

Po umieszczeniu komórki w roztworze hipertonicznym dochodzi do

odwodnienia cytoplazmy i odstawania błony komórkowej od ścia-

ny komórkowej – zjawisko plazmolizy. Który z wykresów obrazuje

zmiany wielkości wakuoli podczas plazmolizy?

………………………………………………………………………………

Zadanie 17

Uczniowie klasy biologiczno-chemicznej wykonali następujące do-

świadczenie:

Dwie doniczki z azalią indyjską umieścili w optymalnych warunkach

(w miejscu wilgot nym, chłodnym-temp. ok. 16°C. Jedną doniczkę

umieścili w większym pojemniku i obłożyli lodem, który ciągle uzu-

pełniali. Co trzy dni obie rośliny podlewali taką samą ilością mięk-

kiej wody. Po 2 tygodniach roślina w doniczce obłożonej lodem uschła.

Sformułuj problem badawczy do rozwiązania którego uczniowie prze-

prowadzili to doświadczenie.

………………………………………………………………………………

Sformułuj hipotezę do tego problemu badawczego.

………………………………………………………………………………

Uzasadnij słuszność postawionej hipotezy.

………………………………………………………………………………

Zadanie 18

Rośliny wydzielają wodę nie tylko w postaci pary w procesie trans-

piracji, mogą ją wydzielać w postaci płynnej. Zjawisko to występu-

je wtedy, kiedy istnieją warunki korzystne do pobierania wody przez

korzenie, a niekorzystne dla transpiracji. Zdarza się to najczęściej

późnym latem, gdy po ciepłym dniu następuje chłodna noc. Nad

ranem na wierzchołkach liści traw i na brzegach liści roślin dwuli-

ściennych można zaobserwować kropelki płynu.

O jakim procesie jest mowa w przytoczonym fragmencie tekstu?

………………………………………………………………………………

Określ struktury rośliny umożliwiające wydzielanie wody w posta-

ci płynnej.

………………………………………………………………………………

Zadanie 19

Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy robaka pasożytniczego.

Zdanie

Prawda

Fałsz

a) Wazopresyna produkowana przez przedni płat przy-

sadki powoduje zwrotne wchłanianie wapnia w ka-

nalikach nerkowych.

……… ………

b) Kalcytonina wydzielana przez tarczycę zwiększa

resorpcję jonów wapnia z kanalików nerkowych

……… ………

c) Objawem niedoczynności kory nadnerczy jest cho-

roba Cushinga

……… ………

d) Leptyna - białko zbudowane ze 146 aminokwa-

sów – produkowana przez komórki tłuszczowe

u osób otyłych hamuje łaknienie

……… ………

Podaj nazwę gatunkową tego pasożyta.

………………………………………………………………………………

Nazwij stadia rozwojowe zaznaczone na rysunku cyframi 1 i 2.

1 – …………………………………………………………………………

2 – …………………………………………………………………………

Zadanie 20

Zwykły deszcz jest lekko kwaśny, ponieważ wchłonął nieco dwutlenku

węgla z powietrza. Kwaśny deszcz jest bardziej kwaśny niż zwyk-

ły deszcz, ponieważ wchłonął również takie gazy jak tlenki siarki i tlen-

ki azotu. Skąd się biorą w powietrzu te tlenki?

……...……………………………………………………………………

Zadanie 21

Odporność to zdolność organizmu do unieczynniania i niszczenia

antygenów. Wyróżniamy odporność wrodzoną i nabytą. Odporność

nabyta może być czynna lub bierna. Z podanych przykładów wy-

bierz rodzaje odporności i wpisz ich numery w odpowiednie miejs-

ca na schemacie.

1. Zachorowanie na ospę wietrzną

2. Surowica przeciwtężcowa

3. Kaszel

4. Przeciwciała anty – WZW typu B w mleku matki

5. Lizozym w ślinie

6. Szczepionka Di-Te-Per

Zadanie 22

Skóra stanowi zewnętrzną powłokę ciała i składa się z dwóch warstw:

naskórka i skóry właściwej. Jej łączna powierzchnia u dorosłego czło-

wieka wynosi do 2 m

2

. Grubość skóry waha się od 0,3 do 4 mm w za-

leżności od okolicy ciała.

Wyjaśnij, dlaczego należy chronić skórę przed intensywnym dzia-

łaniem promieni słonecznych.

……...……………………………………………………………………

Zadanie 23

W zakładzie genetyki zbadano kariotypy czwórki nienarodzonych

dzieci. Po analizie kariogramów odpowiedz na poniższe pytania.

Które dzieci będą chłopcami? Jakie mutacje przedstawiają po-

szczególne kariotypy?

Zadanie 24

Uzupełnij luki tak, aby powstały zdania właściwie opisujące prze-

bieg mitozy i mejozy.

W wyniku mitozy powstały 2 komórki potomne każda o 2n = 32 chro-

mosomy. Ile chromosomów miała komórka macierzysta – ......... .

Jeżeli w profazie pierwszego podziału mejotycznego mamy w ko-

mórce 30 biwalentów to znaczy, że komórki potomne będą miały

................ chromosomów. Redukcja liczby chromosomów w mejozie

zachodzi w ................... . Proces crossing-over zachodzi

w ......................... (podaj fazę i stadium) i polega .............................

………………………………………………………………………………

Zadanie 25

Rybosomy to drobne ziarniste struktury, zbudowane z RNA i bia-

łek, które biorą udział w biosyntezie białka. Zwykle połączone są ra-

zem, nicią matrycowego RNA, tworząc łańcuchy - wówczas noszą

nazwę polirybosomów. Mogą też być związane z siateczką śród-

plazmatyczną.

Wymień 2 cechy różniące rybosomy występujące w komórce pro-

kariotycznej i eukariotycznej:

1 – …………………………………………………………………………

2 – …………………………………………………………………………

Zadanie 26

Cząsteczka cukru nie wchodzi w skład:

a) nukleozydu

b) amylopektyny

c) chityny

d) lecytyny

Zadanie 27

Dwie czarne świnki morskie mają brązowe potomstwo. Co można

powiedzieć o ich genotypach? Zakładając, że allel warunkujący czar-

ne ubarwienie jest dominujący. Uzasadnij swoją odpowiedź wyko-

nując krzyżówkę genetyczną.

………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………

Zadanie 28

Pasożytniczy tryb życia bruzdogłowca szerokiego wywarł istotny wpływ

na jego budowę i czynności życiowe. Podaj dwie cechy charakte-

rystyczne dla pasożyta wewnętrznego oraz uargumentuj je.

1 – …………………………………………………………………………

2 – …………………………………………………………………………

Pytania maturalne opracował: Małgorzata Łupińska,

egzaminator, nauczyciel biologii III LO w Białymstoku

Odporność

nieswoista

swoista

.................

.................

czynna

bierna

naturalna

sztuczna

naturalna sztuczna

..............

..............

.............. ..............

Zadania maturalne •

BIOLOGIA

34

Edukator

Edukator

Pięcioletnia analiza wyników egzaminu maturalnego z biologii po-

zwala stwierdzić, że wiele błędów popełnianych przez maturzys-

tów wynika z braku umiejętności konstruowania poprawnej pod

względem językowym, zwięzłej i logicznej odpowiedzi. Zdający nie

zwracają uwagi na staranność i precyzję udzielanych odpowiedzi.

Nie stosują się do zawartego w poleceniu czasownika operacyj-

nego – opisz, wyjaśnij, uzasadnij. Stosują niepoprawną terminologię

biologiczną, popełniają błędy językowe w nazwach procesów bio-

chemicznych.

Przyczyną niepowodzeń zdających jest słabe opanowanie umie-

jętności:

• czytania polecenia lub treści zadania ze zrozumieniem;

• analizy danych przedstawionych w postaci tabeli, rysunku i sche-

matu;

• selekcji podanych informacji;

• uogólniania i formułowania wniosków.

UWAGA!

BIOLOGIA

•

Zadania maturalne

Ekukator

Edukator

35

l.p.

odpowiedzi

maksymalna

liczba punktów

punkty cząstkowe

1

nerka

1

2

1. Nie mają budowy komórkowej

2. Nie mają własnego metabolizmu

2

1 punkt za każdą odpo-

wiedź

3

Cecha: Liczba chromosomów: gametofit – 1n, sporofit – 2n; Sposób rozmnażania: gametofit – płciowo, sporofit –

bezpłciowo, bezpłciowo; Pokolenie dominujące: gametofit – nie, sporofit – tak

3

1 punkt za uzupełnienie

całego wiersza

4

Protisty słodkowodne żyją w roztworze hipotonicznym. Woda dążąc do wyrównania stężeń będzie napływała do

wnętrza organizmu. Obecność wodniczek tętniących pozwala na pozbycie się nadmiaru wody.

Przykład - pantofelek

2

1 punkt za mechanizm

1 punkt za przykład

protista

5

1. Komórki miękiszu palisadowego ułożone są ściśle, zaś gąbczastego luźno

2. Komórki miękiszu palisadowego zawierają dużo chloroplastów, zaś gąbczastego mało

3. Komórki miękiszu palisadowego są wydłużone , zaś gąbczastego owalne

3

Za każdą różnicę

po 1 punkcie

6

ośrodek zalążka 2n, bielmo 3n, zarodek 2n osłonki zalążka 2n

2

1 punkt za 2 poprawne

odpowiedzi

7

a) Zalążek ukryty jest w słupku – 1 pkt. Zalążek posiada podwójną osłonkę – 1 pkt.

b) Zarodek posiada 2 liścienie – 1 pkt. Liście maja unerwienie pierzaste – 1 pkt.

4

8

1 - c, 2 – d, 3 – a, 4 - b

2

1 punkt za 2 poprawne

przyporządkowania

9

Kijanka roślinożerna, dorosła żaba mięsożerna Kijanka oddycha skrzelami zew., dorosła żaba płucami i przez skórę

Kijanka ma jeden obieg krwi, dorosła żaba dwa obiegi krwi

3

1 punkt za jedną różnicę

10

A - pobudzanie wydzielania glukagonu – 1 pkt. B - pobudzanie wydzielania insuliny – 1 pkt.

2

11

A – staw siodełkowy – staw nadgarstkowo śródręczny kciuka – 1 pkt.

B – staw zawiasowy – staw kolanowy – 1 pkt.

2

12

a – F, b – F, c – F, d - P

2

1 punkt za 2 poprawne

odpowiedzi

13

Amfiploidia – 1 pkt. 2 x ( 12+8 ) = 40 – 1 pkt.

2

14

2, 1, 3, 5

2

1 punkt za 2 poprawne

przyporządkowania

15

A – płytki krwi, ponieważ są to fragmenty cytoplazmy komórek olbrzymich szpiku kostnego – 1 pkt.

C – erytrocyty straciły jądro jako wyraz przystosowania do transportu tlenu – 1 pkt.

2

16

d

1

17

Problem badawczy – 1 pkt. Wpływ temperatury na pobieranie wody przez roślinę.

Hipoteza – 1 pkt. W niskiej temperaturze gleby roślina nie pobiera wody z podłoża.

Uzasadnienie – 1 pkt. Hipoteza jest słuszna, ponieważ zbyt niska temperatura wywołuje u rośliny suszę fizjologiczną.

3

1 punkt za każdą

odpowiedź

18

Za wskazanie gutacji (1 pkt) Za określenie struktur, przez które zachodzi gutacja (1 pkt) np. szparki wodne (hydatody,

wypotniki), czyli przestwory między dwiema komórkami skórki, które nie wykazują zdolności do wykonywania ruchów.

19

Tasiemiec nieuzbrojony – 1 pkt. 1 – wągier (cysticerkus), 2 – onkosfera – 1 pkt.

2

20

spaliny samochodowe, emisja zanieczyszczeń fabrycznych, spalanie paliw kopalnych takich jak ropa czy węgiel, gazy

wulkaniczne

1

21

Nieswoista – 3,5; Czynna naturalna – 1; Czynna sztuczna – 6; Bierna naturalna – 4; Bierna sztuczna – 2

3

1 punkt za 2 poprawne

przyporządkowania

22

Ponieważ może dojść do mutacji w materiale genetycznym komórek warstwy rozrodczej naskórka, co prowadzi do

zmian nowotworowych

1

23

Chłopcami będą dzieci A, B, D – 1 pkt

A – prawidłowy kariotyp

} 1 pkt

B – trisomia heterosomów

C- monosomia heterosomów } 1 pkt

D – trisomia chromosomu 21

3

1 punkt za 2 poprawnie

nazwane mutacje

24

W wyniku mitozy powstały 2 komórki potomne każda o 2n = 32 chromosomy. Ile chromosomów miała komórka ma-

cierzysta - 32 . Jeżeli w profazie pierwszego podziału mejotycznego mamy w komórce 30 biwalentów to znaczy, że

komórki potomne będą miały 30 chromosomów. Redukcja liczby chromosomów w mejozie zachodzi w anafazie

I. Proces crossing-over zachodzi w profazie I (diplotenie) i polega na wymianie fragmentów chromatyd między chro-

mosomami homologicznymi

3

Za podanie definicji cros-

sing – over – 1 pkt. Za wy-

pełnienie dwóch luk w tek-

ście po 1 pkt.

25

Rybosomy prokariotyczne mają 70 S, a eukariotyczne 80 S – 1 pkt. Rybosomy prokariotyczne zawierają 2 razy więcej

r RNA niż białka zaś eukariotyczne 50 % białka i 50 % r RNA – 1 pkt.

2

26

D lecytyna, ponieważ jest fosfolipidem

1

27

Świnki są heterozygotami – 1 pkt.

A – allel warunkujący sierść czarną

a – allel warunkujący sierść brązową

P: Aa x Aa

G: A, a A, a

– 1pkt

F1 AA, Aa, Aa, aa

czarna, czarna, czarna, brązowa

2

28

Oddycha beztlenowo, ponieważ wewnątrz żywiciela nie ma dostępu tlenu i oddychanie beztlenowe jest jedynym spo-

sobem uzyskania energii – 1 pkt.

Na główce posiada bruzdy, którymi przytwierdza się do ścian jelita, co zapobiega jego usunięciu

2

Po 1 punkcie z cechę

i prawidłowe uzasadnienie

Klucz odpowiedzi: