*Olej rycynowy – wytwarzany z nasion. Zawiera toksyczne białko
*Najbardziej toksyczne substancje: toksyna jadu kiełbasianego- LD50- 0.00003 (µg/kg m.c)
* Narażenie na substancję toksyczną może odbyć się

przez:

powietrze atmosferyczne, wodę, żywność, używki, przedmioty

użytku: do kontaktu z żywnością, kosmetyki, środki myjące i piorące, zabawki, sprzęt gospodarstwa domowego, tkaniny,
nowe materiały budowlane, środki do impregnacji drewna, wykładziny do podłóg, meble, farby drukarskie, wyposażenie
biur, inne przedmioty użytku.
*DAWKA -Jest to ilość substancji chemicznej podanej, pobranej lub wchłoniętej do organizmu w określony sposób
warunkując brak lub wystąpienie efektów biologicznych wyrażonym odsetkiem organizmów odpowiadających na tę dawkę
Wyrażana jest ona w jednostkach masy w przeliczeniu na masę lub powierzchnię ciała narażanego organizmu a niekiedy
także na dobę *DAWKA PROGOWA (GRANICZNA); DM – przekroczenie granicy przystosowania homeostatycznego,
kancerogeny, substancje zaburząjące „homeostazę hormonalną” *DAWKA LECZNICZA; DC – Dosis curative,Efekt
terapeutyczny bez istotnych zakłóceń procesów fizjologicznych *DAWKA TOKSYCZNA (TRUJĄCA); DT – Dosis toxica
Ilość, które wywołuje efekt toksyczny

*DAWKA ŚMEIRTELNA; DL – Dosis letalis Ilość powodująca śmierć organizmu po

jednorazowym podaniu NAJWYŻSZA DAWKA LECZNICZA – Dosis maximalis *DAWKA EFEKTYWNA (STĘŻENIE EFEKTYWNE) EC

05-100

*DAWKA ŚMIERTELNA MEDIALNA; LD50 – median lethal dose, lethal dose

*Trucizna jest to substancja, która po wchłonięciu do organizmu lub wytworzona w organizmie powoduje zaburzenie jego
funkcji lub śmierć
*Intoksykacja - celowe lub nieświadome wprowadzenie do organizmu żywego substancji o działaniu szkodliwym
(

trucizny

). Potocznie zwana

zatruciem

.

*Autointoksykacja -

samozatrucie

,

zatrucie

się organizmu produktami własnej przemiany materii

*ksenobiotyk- Inaczej jest to substancja chemiczna nie będąca naturalnym składnikiem żywego organizmu.
*metylortęć-Choroba z Minamaty - zespół objawów chorobowych spowodowany uszkodzeniem układu nerwowego w
wyniku zatrucia rtęcią (rtęcią). Choroba ta niszczy układ nerwowy (zatrucie neurotoksyczne), zwłaszcza mózg, powoduje
zaburzenia wzroku, koordynacji ruchowej, upośledzenie umysłowe a nawet śmierć.
*LEKI -z natury o silnej lub bardzo silnej aktywności biologicznej
-wiele leków to potencjalne trucizny. Wynika to z: przedawkowania, objawów ubocznych (zwłaszcza objawy
nieprzewidywalne), różnorodność struktury,różna aktywność biologiczna ,jedyne substancje obce świadomie przyjmowane.
*Drogi narażenia na trucizny i drogi (miejsca) wchłaniania (absorpcji) trucizn:

1.droga pokarmowa (per os, doustnie) – na egzamin należy znać odcinki przewodu pokarmowego 2.skóra (przezskórnie,
dermalnie) – znać budowę skóry
3.wziewnie (inhalacyjnie)- śluzówka górnych dróg oddechowych i płuca
4.dospojówkowo – spojówka oka 5. specjalne drogi narażenia (drogi podania): pozajelitowa, podskórnie, dootrzewnowo
domięśniowo, dospojówkowo, dopochwowo, doodbytniczo. Droga narażania może być determinowana naturą trucizny
(formą fizyczną) np gazy, pary, aerozole – narażenie wziewne lub dospojówkowe, płyny – narażenie przezskórne.
*Hg(II) – związki nieorganiczne i organiczne (atom rtęci kowalencyjnie związany z jednym lub dwoma atomami węgla, a
resztą organiczną jest często grupa alkilowa lub aloksyloalkilowa. Rtęć metaliczna – wrze w temperaturze 357st.C Paruje:
0,17 Pa (0,0013 mm Hg w 20st.C – nasycona atmosfera w tej temperaturze zawiera 14 mg Hg/m

3

tj. ponad 100-krotnie

więcej niż największe dopuszczalne stężenie NDD)
*Rtęć metaliczna jest trująca kiedy występuje w postaci pary. Przy pobraniu doustnym jest nietoksyczna z powodu
nierozpuszczalności w przewodzie pokarmowym. *Źródła:

- odgazowywanie z gleby - parowanie rtęci wcześniej zdeponowanej na powierzchni gleby (rocznie 2700 – 6000 ton) -
źródła antropogeniczne: bardzo liczne na całym świecie: * górnictwo i hutnictwo cynobru,produkcja sody kaustycznej (Cl

2

i

NaOH),farby (zabezpiecza barwniki),styczniki elektryczne, ogniwa, aparatura pomiarowa i kontrolna, urządzenia próżniowe,
katalizatory, lampy kwarcowe i luminescencyjne, amalgamaty, produkcja i stosowanie materiałów wybuchowych
(Hg(ONC)

2

), fungicydy.

*Siarczki rtęci – metyzacja zdeponowanych związków rtęci
*Metylortęć znajdujemy w rybach, w innej żywności siarczki rtęci.
*Fungicydy – nadal alkilortęciowe (metylortęć), fenylo(Marylo)-rtęciowe, alkoksyalkilo-(metoksymetylortęć,
metoksyetylortęć). Wcześniej związki te są celulozowane.
*Sole fenylo(arylo)rtęciowe i metoksyetylortęciowe – połączenie C-Hg mimo trwałości, w organizmach są
metabolizowane (rozpad) w ciągu kilku dni, a skutki działania toksycznego podobne są do działalności soli nieorganicznych.
Różnorodność zastosowań przez niektóre mikroorganizmy – inne mogą redukować Hg

2+

do Hg

0

.

*budowa błon biologicznych:
-warstwa fosfolipidów (bilayer) z wbudowanymi białkami. Rodzaj fosfolipidów i rodzaj białek zależy od tkanki (narządu)
-przenikanie trucizn przez błonę jest warunkowane strukturą i właściwością błon
-białka wbudowywane w błonę to białka strukturalne, białka specyficzne (przenośnikowe)
*Wchłanianie przez skórę są

: substancje rozpuszczalne w lipidach (rozpuszczalniki), przypadki śmiertelne- zatrucia

parationem, insektycydem fosforoorganicznym
*Zanieczyszczenia wdychane z powietrzem to:

gazy (CO), pary (chlorek metylenu) ,powietrze w miastach (No

x

, SO

2

,

włókna szklane, pyłki), aerozole i pyły (azbest) – wchłaniane na drodze pinocytozy -wielkość ziaren pyłu, frakcja respiro

walna, małe ziarna penetrują do pęcherzyków, pył ołowiu 0,25μm , pyły dwutlenku uranu – pęcherzyki płucne, uszkodzenie
nerek, pył uranowy – frakcja 3μm (nie dociera do pęcherzyków), duże ziarna są deponowane w górnych odcinkach dróg
oddechowych
*Barbiturany działają na centralny układ nerwowy. Bariera krew-mózg: natura kapilar obsługujących mózg – otoczone są
one komórkami które nie są skłonne przepuszczać niektóre substancje, barbiturany (rozpuszczalne w lipidach) wchłaniają się
na drodze biernej dyfuzji, pentobarbital (słaby kwas) – dysocjacja.
*Metanol jest trucizną (bardzo toksyczny). Metabolity metanolu: kwas mrówkowy, aldehyd mrówkowy (formaldehyd)
wywołują ślepotę. Drogi wchłaniania metanolu to: doustne, wziewne, przezskórne. Po przypadkowym spożyciu metanolu
niezbędna jest szybka pomoc medyczna. Dawka śmiertelna to 100-125cm

3

. Objawy zatrucia pojawiają się w kilka godzin po

spożyciu, a skuteczne antidotum często zabezpiecza przed powstaniem trwałych następstw. Antidotum jest etanol lub
fomepizol. Obie te substancje spowolniają metabolizm metanolu przez dehydrogenazę alkoholanową (mechanizm), co
prowadzi do zmniejszania wydajności tworzenia się toksycznych metabolitów a jednocześnie zwiększenia wydzielania
metanolu przez nerki. Metanol miesza się z wodą i jest trudny do zmycia ze skóry.
Objawy zatrucia to: ból głowy, zawroty głowy, mdłości, brak koordynacji ruchowej, otępienie, ospałość, utrata świadomości
i śmierć.
*azbest-Inhalacja niektórych form włókien azbestowych może prowadzić do schorzeń w tym nowotworu płuc. W azbeście
naturalnym – substancje: chryzotil, amozyt, Krocidolit,
*ED50 – dawka efektywna (skuteczna) dla 50% populacji TD50- dawka toksyczna dla 50% populacji CD50- dawka
śmiertelna dla 50% populacji
* Problemy współczesnej toksykologii i ekotoksykologii

:

zależności dawka-efekt przy małym poziomie dawkowania

;mieszaniny związków – efekty jakie wywołują w małych dawkach; Narażenie środowiska jest to narażenie na mieszaniny
związków. Niestety wszystkie normy i wymogi (jeżeli chodzi o testowanie substancji) nie odnoszą się w ogóle do mieszanin
Naturalny arszenik z realgarem(Ar2S2) i oprimentem (Ar2S3): w VIII wieku alchemik arabski Jabix ibn Hayyan ogrzewając
realgar otrzymał arszenik (biały). Biały arszenik jest niemal bez zapachu czy smaku, co czyni go niewykrywalnym zmysłami

dla ofiary. 1787 Johan Metzger odkrył, że arszenik ogrzewany w obecności węgla drzewnego (węgiel aktywny) tworzy się na
cząstkach węgla błyszczący czarny proszek (lustro arsenowe).

Próba Marsha- sposób wykrywania związków) arsenu polegający na ich redukcji wodorem wytwarzanym w środowisku
reakcji; kwas siarkowy , cynk wolny od arsenu.

Próba Gutzeita (wykrywanie arsenu III i V lub antymonu III) – ASH3 reaguje ze stałym azotanem srebra barwiąc go na żółto
( wysuszona żółta nie znika pod wpływem par amoniaku).

Najsilniejsze trucizny: -toksyna botulinowa typu A (naturalna) 10(-4) do 10(-3); -Clostridium botulinum (bakteria) 10(-3) do
10(-2); -Clostridium tetani – botulina tężcowa 10(-3) do 10(-2); -Clostridium botulinum, bakteria typu A bezpostaciowa 10(-

2) do 10(-1); -palitoksyna-wytwarzana przez jamochłona-koralowca z rodziny Palythoa sp 10(-1) do 10, najsilniej toksyczny
niepeptyd (substancja niebiałkowa)- powoduje przepuszczanie jonów sodu i potasu przez błony białkowe erytrocytów;

-rycyna krystaliczna 10 do 10(2); -dioksyna TCDD, C-alkad E 10 do 10(2) , 35 SN

+

10 do 10(2)

Kleopatra- 60-30pne ostatnia królowa Egiptu z dynastii Ptolemeuszów. Zginęła od jadu węża po klęsce pod Akcjum

Diocles z Carystus- ważna książka o botanice IV wiek pne
Pergamon- hellenistyczne państwo w Azji Mniejszej. Lekarz Nicander miał pozwolenie od Altalusa III na eksperymenty

toksykologiczne na skazańcach
Agrypina młodsza- żona Nerona- przypisuje się jej otrucie Klaudiusza w 54 roku potrawą z grzybów, za pomocą trucicielki

Locusty
Mitrydates VI Eupator- mitrydat- odtrutka na wszystkie trucizny o tajnym składzie

Synergizm- zjawisko wzajemnego wzmocnienia działania kilku substancji, gdy występują razem w danym
środowisku.Substancje halucynogenne

w grzybach

: psylocybina, psylocyna, baeocystyna, muscymol, muskaryna, kwas

ibotenowy
Atropina- alkaloid roślinny, alkaloid tropanowy, występuje w pokrzyku wilcza jagoda, bieluń dziędzierzawa, bieluń indiański i

lulek czarny. Zmniejsza napięcie mięśni gładkich i przyspiesza bicie serca
Kurara- suszony surowy wyciąg rośliny Chondrodendron. Blokuje przewodzenie impulsów nerwowych do mięśni.

Azbest- inhalacja niektórych form włókien azbestowych może prowadzić do schorzeń w tym nowotworu płuc; - szereg
schorzeń płuc;- działa synergicznie z dymem tytoniowym w powstaniu nowotworu płuc;- włókna azbestu powodują w

układzie oddechowym zmiany włókniste
Azbestoza- charakteryzuje się problemem pobierania przez płuca O2, zmniejszenie pojemności płuc

Trucizny naturalne: - toksyna A jadu kiełbasianego, toksyna botulinowa, toksyna tężcowa, rycyna, neurotoksyna kobry
indyjskiej, palytoksyna z koralowca, jad żmiji Vipera russela, jad pająka czarna wdowa, akonityna, nikotyna

Toksykodynamika - badania nad mechanizmem działania trucizn – w jaki sposób trucizna wywiera specyficzny wpływ na
komórkę, łącznie ze zmianami w błonie komórkowej, organellach, jądrach, cytoplazmie itp.

Porównanie

LD50/ED50 lub TD50/ED50

daje informacje o marginesie bezpieczeństwa substancji i jest określony jako indeks

terapeutyczny. Im wiekszy iloraz tym wiekszy margines bezpieczeństwa

Indeks terapeutyczny- krzywa zależności dawka-efekt daje te sama informacje Porównanie LD50 lub TD50 z ED50 dostarcza
informacji o marginesie bezpieczeństwa substancji i jest określone jako indeks terapeutyczny. Y- śmiertelność lub odp %, x –

dawka mg/kg rośniew
Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa Belladonna)- wilcza wiśnia, psinki, leśna tabaka- rozszerzenie źrenic, suchość, rodzina

psiankowatych, korzeń przypomna postać ludzką. Owoc- fioletowoczarna błyszcząca o słodkim smaku jagoda – najbardziej
trująca część. W Polsce w górach, trucizna na wilki, alkaloidy tropinowe (hioscyiaina po wysuszeniu przekształca się w

atropinę), pochodne: tropina, kuskohigryna, zmniejsza napięcie mięśni gładkich
Tojad właściwy, mocny (Aconitum Firmum) rodzina jaskrowatych, łąki góry ogródki, bulwy zbierane jesienią, akonityna,

hypakonityna, benzoakonityna, benzylakonina, napelina, LD50 dla myszy 0,12mg/kg, dla szczura 5,97ng/kg. Trucizna
renesansu

Bieluń dziędzierzawa (Datura Stramonium)- czarcie ziele, diabelskie ziele, trąba anioła. Rodzina psiankowatych,
hioscyjamina, skopolamina, atropina, szybciej trujaca niż leczaca, silne właściwości halucynogenne, przedawkowanie:

przyspieszona akcja serca, zaburzenia oddechu, halucynacje, mniejsza sprawność intelektualna
Lulek Czarny (hyoscyamus Niger) szalej czarny, żabi barszcz. Rodzina psiakowatych, alkaloidy tropinowe, hioscyjamina,

atropina, skopolamina, związki glikozydowi, halucynacje, pobudzenie ruchowe, trutka na szczury i myszy i wzmacnianie
piwa.

Cięmiężyca biała (Veratrum Album) rodzina melantkowatych, kłącze białej i zielonej, alkaloidy sterolowe: germeryna,
protoweratryna A i B, antagonistyczny do adrenaliny

Cis pospolity (taxus baccata) alkaloid toksyna, zaburzenia pracy serca, zaburzenia żołądkowo jelitowe, porazenie osrodka
oddechowego

Zimowit jesienny (colchicum autumnale) cala roslina trujaca dla zludzi bydla i koni, po 4-6 h po spozyciu: drętwienie i
pieczenie w ustach, trudnosci w przeluykaniu, mdłości,wymioty, biegunka, obniżenie tem ciala i cisnienia krwi, paraliz,

kolchicyna, kolchamina, kolchikozyt
Kulczyba wronie oko (strychnos nux-vornica) rodzina kulczybowatych nux-orzech, z kory wytwarza się kurare, strychnina,

brucyna, gorzki smak, kurczenie się miesni oskrzelowych i twarzy, wygiecie grzbietu, sinica, śmierć
Rącznik pospolity (ricinus communis) nasiona zaw rycyne, spozycie 10-20 nasion może powodowac śmierć biegunke i

wymioty, LD50 rycyny 3mikrogramy/kg masy ciala. Pierwsza wojna swiatowa- pociski wypelnione talkiem nasaczonym
rycyna

stężenie krytyczne- w komórce to stęż. Przy którym zachodzą zmiany czynnościowe komorki, odwra lub nie odwracalne,
niepożądane lub szkodliwe. Narząd krytyczny narząd w którym jako pierwszym subst chem osiąga stęż krytyczne. Czynniki

wpływające na toksyczność: - rozpuszczalność w wodzie i lipidach dysocjacja, współczynnik podziału o/w
dawka śmiertelna L

D50

(μg/kg)

a

masy ciała

LD50

: dawka śmiertelna LD łac. dosis letalis to jedna z metod obiektywnego oznaczania toksyczności substancji. W przypadku

substancji wdychanych często zamiast LD podaje się wartość LC

Teonanacall Psilocybe mexicana – święty grzyb dla Meksykanów
Psylocybina i psylocyna to dwa główne składniki farmakologicznie czynne w tym grzybie.

Psylocybinę cechuje duża wartość L

D50

, co wskazuje na małą toksyczność

salvinorin A. Jest najsilniejszą naturalnie występującą substancją halucynogenną. Efekty : 100μg

Wilec błękitny erginina, czyli amid kwasu d-lizergowego (LSA).
Efekty psychodeliczny dużo bardziej przygnębiający niż LSD.

Muchomor czerwony zaw.Muscymol>kwas ibotenowy
Inne substancje psychoaktywne: alkohol, tytoń, herbata, kawa.

teratogenność – zmiany w płodzie u ludzi i zwierząt
mutagenność to każdy z czynnik wywołujący

mutacje

, czyli zmieniający materiał genetyczny. anophtalmia i microphtalmia

– nieprawidłowość rozwoju płodu spowodowana brakiem witaminy A
W reakcjach sprzęgania wyróżniamy dwa etapy:

aktywacja jednego ze składników najczęściej składnika endogennego pod wpływem związków bogatych w energię ATP
po aktywacji grupa o wysokim potencjale energetycznym zostaje przeniesiona na drugi składnik za pomocą transferaz

GLUTAION -trójpeptyd zbudowany z reszt aminokwasowych kwasu glutaminowego, cysteiny i glicyny.
-jako antyoksydant neutralizuje wolne rodniki w wątrobie i detoksyfikuje pestycydy

Kwas glukuronowy powstaje w reakcji utleniania glukozy. Bierze udział w procesach detoksykacji. W wątrobie człowieka
łączy się z ksenobiotykami i słabo rozpuszczalnymi metabolitami przechodząc w glikozydy, następnie wydalane z moczem.

wydajna aktywacja  powstawanie nowotworów.
Silna rakotwórczość mają nitro-, amino-, hydroksy-PAHs, które nie wymagają aktywacji.

Nerkoza – częściowe lub całkowite obumarcie tkanek Glutation umożliwia usuwanie z ustroju związków azotowych i
chlorowcopochodnych toksyn.

rodentycydy środki toksyczne służące do zwalczania szkodliwych gryzoni, dodawane do pokarmu lub substancji do opylania
pól; środki gryzoniobójcze.(difetalion,flocumafen,pindon,chlorofacin,DDT)

ENDRYNA– bardziej niebezpieczny niż DDT pod względem zatruć wtórnych.
DDT i endryna są trwałe i stanowią poważne niebezpieczeństwo dla dziko żyjących zwierząt.

arszenik -Od dawna znana trutka otrzymywana z naturalnych minerałów. As

2

O

3

Siarczan talu -Związki talu są rozpuszczalne w wodzie, silnie toksyczne

http://notatek.pl/toksykologia-podstawowe-pojecia?notatka