Ewolucjonizm

Dyfuzjonizm

Funkcjonalizm

Amerykańska szkoła kultury i
osobowości

Struktualizm

PRZEDSTAWICIELE

PRZEDSTAWICIELE

PRZEDSTAWICIELE

PRZEDSTAWICIELE

PRZEDSTAWICIELE

E.B. Tylor , L.H. Morgan
Lubbach

W. Schmidt, W.H. Rivers
G.E. Smith, W.J. Perry
F. Ratzel, L. Frobenius

B. K. Malinowski
A.F. Radcliffe – Brown

E. Sapir, R. Linton
M. Mead, F. Boas

C. Levi – Strauss
Ferdynand De Saussure

Kluczowe pojęcia

Kluczowe pojęcia

Kluczowe pojęcia

Kluczowe pojęcia

Kluczowe pojęcia

Tezy rozwoju kultury:
Kultury rozwijają się poprzez
następujące po sobie stadia takie
same dla wszystkich
społeczeństw.
Każda kultura istnieje dzięki
swojemu rozwojowi, każdą
kulturę można
scharakteryzować przez jej
rozwój.
Rozwój każdej z kultur
uwarunkowany jest jej stanem
wcześniejszym (teza o
genetycznym rozwoju kultur)
Teza o progresywnym rozwoju
– rozwój w postępach kultur
przebiega od form niższych do
wyższych.
Każda z kultur rozwija się
równolegle do innych,
niezależnie od różnic
czasowych.
Tylor przeżytki kulturowe –
czynności, zwyczaje, pojęcia,
które siłą przyzwyczajenia
funkcjonują w obrębie nowego
stanu społeczeństwa. Przeżytki
umożliwiają rekonstrukcję
przeszłości kultury, pomagają
przewidywać przyszłość.
Schemat rozwoju ludzkości wg
Tylora:

Dyfuzja kulturowa oznacza
przestrzenne rozchodzenie się
lub przenoszenie się elementów
kultury (cech, instytucji,
wzorów, wątków, tematów) w
drodze zapożyczania. Jest dziś
pojmowane jako zjawisko
wynikające z faktu uczenia się
kultury i przekazywania jej na
drodze pozabiologicznej

Kręgi kulturowe
konkurencyjne ośrodki
rozmieszczone w różnych
punktach globu i promieniujące
i oddziaływujące na ludy żyjące
między nimi, ograniczone
liczebnie „kultury zasadnicze”.
Schemat rozwoju religii:
Monoteizm – najstarsza forma
religii, wiara w jedną istotę
najwyższą, kult twórcy świata i
prawodawcy moralnego

Pramonoteizm –teoria
mówiąca iż prareligia
wszystkich kręgów kulturowych
jest monoteizm, Schmidt
wyodrębnił wspólne elementy
religii różnych kręgów
prakultury i wskazał na
podobieństwa najstarszych

Funkcja wg. Malinowskiego
jest to zaspokajanie potrzeb
sprowadzonych do 3 kategorii,
poprzez działanie, w których
ludzie współpracują używając
faktów, dóbr wytworzonych
oraz je konsumują.
System- według Malinowskiego
kultura jest systemem rzeczy,
działań i postaw, w którym
każdy element ma swoją
funkcję, którą można zrozumieć
tylko i wyłącznie w kontekście
kulturowym, w jakim się ów
element pojawia. Każdy element
kultury istnieje, więc w
rozumieniu jako środek do
realizacji określonego celu -
zaspokojenia konkretnej
potrzeby.
Instytucja Malinowski- grupa
ludzi zjednoczonych wspólnym
zadaniem lub zadaniami,
związana określonym
wycinkiem środowiska,
rozporządzającą wspólnie
pewnym wyposażeniem
materialnym i rządząca się
pewnym zespołem reguł.
INSTYTUCJA – to jednostka
składowa kultury
Praktycznie instytucja to grupa

Determinizm kulturowy –
wpływ kulturowy jest jedyną i
bezpośrednią determinantą
kształtującą osobowość;
Kultura – syntetyczna i
zintegrowana konfiguracja
wzorów zachowania i myślenia
o jednolitym charakterze, owa
konfiguracja jest swoistą
całością zorganizowaną wokół
wzoru dominującego i określa
zasadnicze cechy osobowości
jednostek uczestniczących w
danej kulturze;

Wzór dominujący
(podstawowy) – wzór
zachowania, który przesądza o
charakterze danej kultury i
nadaje jej swoisty styl, a przez
to odgrywa zasadniczą rolę w
kształtowaniu
charakterystycznego dla danego
społeczeństwa typu osobowości.
Relatywizm – kulturę należy
mierzyć jej własną miarą, należy
ją badać od wewnątrz, wniknąć
w jej specyfikę i nie
wartościować przez pryzmat
kultury własnej;

Struktura trwałe
uporządkowanie osób w obrębie
sieci stosunków społecznych,
określonych i kontrolowanych
przez instytucje, tj. społecznie
ustanowione normy i wzory
postępowania.

U podstaw podejścia
strukturalizmu leży idea, że
poza często płynnymi i
zmiennymi przejawami
rzeczywistości społecznej
możemy stwierdzić istnienie
struktur, stanowiących ich
fundament. Właściwym
przedmiotem badań
strukturalnych są szczególne
modele stosunków społecznych,
zwanych właśnie strukturami.
Szczegółowość ta polega na na
tym, że spełniają one
następujące kryteria:

Struktura ma charakter
uporządkowanego systemu tzn.,
że składa się z takich
elementów, że modyfikacja
jednego elementu powoduje
modyfikacje pozostałych

Dzikość – od początku istnienia
człowieka do rolnictwa,
Barbarzyństwo – od rolnictwa
osiadłego do rozwoju
zbiorowości terytorialnych,

Cywilizacja – od momentu
pojawienia się pisma.
Schemat rozwoju religii wg
Tylora:
Animizm – najpierwotniejsza
forma wyobrażeń religijnych,
wiara w dusze, duchy i inne
byty nadprzyrodzone. Pojawia
się w związku z próbami
wyjaśnienia snów, i odmiennych
stanów świadomości. Wraz z
rozwojem kultury animizm
przekształca się w wiarę w
zwierzęta czy rośliny
(totemizm), ewoluuje w
fetyszyzm (obiekty
nieożywione) i w końcu
manizm (zmarli przodkowie)
wybitne jednostki otrzymują
cechy boskie, co prowadzi do:

Politeizm – zakłada, że dusze
stają się bóstwami; a jako wynik
integracji wierzeń
politeistycznych:

Monoteizm – zakłada, że
stopniowa hierarchizacja bóstw
prowadzi do idei Boga
Najwyższego.
Ewolucjoniści pragnęli
zrekonstruować schemat
rozwoju kultury ludzkości, o
którym sadzili, ze jest
uniwersalny dla

wierzeń do kultur istniejących
obecnie.

Kryteria wędrówki elementów
kulturowych lub ich
kompleksów:

Formy – podobieństwo
drugorzędnych (zewnętrznych)
cech wytworów kulturowych
wskazuje na ich wspólne
pochodzenie, jeśli wytwory w
kulturach są do siebie podobne,
możemy założyć, że mają
wspólne pochodzenie.

Ilości – podobieństwo wielu
wytworów kulturowych
funkcjonujących w
porównywalnych kulturach
wskazuje na ich wspólne
pochodzenie, wzrost liczby
podobnych cech kulturowych
zwiększa prawdopodobieństwo
pokrewieństwa obiektów
noszących te cechy.
Ciągłości mówi, że jeśli mogą
być wskazane podobne
elementy usytuowane między
odseparowanymi podobnymi
kompleksami kulturowymi, to
powiązania historyczne są
jeszcze pewniejsze.
Stopnia pokrewieństwa mówi,
że jeśli odseparowane podobne
kompleksy kulturowe wskazują
najwięcej podobnych cech na
obszarach sobie najbliższych, to
dodatkowo wzmacnia to

ludzi podejmujących wspólne
działania. Cechy tej grupy to:
- personel, musi posiadać kartę,
Określone normy
Funkcja to całościowy wynik
zorganizowanej działalnosci
instytucji, który może
obejmować cały szereg
niezamierzonych i często
nieuświadamianych skutków tej
działalności
Potrzeby:
3 rzędy, kultura pomaga w ich
zaspokajaniu. Każdej potrzebie
odpowiada jakaś regulacja
kulturowa:
Podstawowe: biologiczne,
jedzenie, spanie, picie itp.
Pochodne: ułatwiające
spełnienie potrzeb
podstawowych, produkcja,
system gospodarczy
Integratywne: trzymające
jedność grupy, religia, wiedza,
wartości itp
Zmiana kulturowa to
zastąpienie jednych instytucji
innymi, a także zmiana układu
powiązań między instytucjami.
Teoria kontaktu kulturowego
- stwierdzenie , że zmiana
polega na tworzeniu się nowych
instytucji w wyniku procesu
interakcji wywołanej sytuacją
kontaktu. W sytuacji owego
kontaktu można
Antropologia jest nauką o
strukturze społecznej –
Radcliffe-Brown rezygnuje z

Osobowość statusowa -
Istnieje także pewna
konfiguracja zachowań
związana z przynależnością do
danej grupy społecznej –
nazywamy ją osobowością
statusową, gdyż wiąże się ze
statusem społecznym jednostki.
Osobowość podstawowa -
elementy osobowości
występujące u przedstawiciela
określonej kultury,
zharmonizowane z jej
instytucjami. Jest to podłoże
postaw uczuciowych i systemu
wartości właściwemu
zbiorowości, w której
wychowany został człowiek.
Osobowość modalna - to typ
osobowości najczęściej
występujący w danej populacji.
Wg Sapira kultura to
„systematyczna lista wszystkich
społecznie dziedziczonych
wzorów zachowań”.
Właściwym polem procesów
konstytuujących kulturę, nie jest
wcale teoretyczna wspólnota
ludzi zwana społeczeństwem.
Sam termin „społeczeństwo”
jest tylko pewnym konstruktem
kulturowym stosowanym przez
jednostki interpretujące niektóre
aspekty swoich zachowań.
osobowości, która zostaje
ujawniana jako kumulatywna
całość, obejmująca te aspekty
zachowania, które są
uściśleniem różnorodnych

Można przewidzieć w jaki
sposób dana struktura będzie
reagowała w przypadku
modyfikacji któregoś z
elementów

Struktura należy zawsze do
pewnej grupy struktur o
podobnych zależnościach

Skonstruowana jest w ten
sposób, że jej funkcjonowanie
pozwala wyjaśnić wszystkie
obserwowane fakty
zbiorowości, do której jest
adresowana.

Struktura ma potrójny
charakter: całości,
przekształceń i samosterowania
(trwałość i niezmienność),
człowiek istnieje w
ugrupowaniach społecznych,
które są całościami; całości te
ulegają przekształceniom, czyli
transformacjom, a istnienie
norm i sankcji społecznych to
zapewnienie samoregulacji
systemu społecznego;

Kształt stosunków
społecznych i kultury tj.
obserwowalna rzeczywistość
społeczna i kulturowa jest
zewnętrznym wyrazem,
znakiem nieuświadamianych
przez ludzi struktur. Struktury te
są odnajdywane dzięki

wszystkich kultur, bez względu
na ich lokalizacje w czasie czy
w przestrzeni. Najbardziej
pasjonującym zadaniem było dla
ewolucjonistów poszukiwanie
genezy instytucji kulturowych,
początków i najwcześniejszych
etapów ich rozwoju.

ustalone przez kryteria jakości i
ilości powiązania historyczne.
Teza o monogenezie
(jednorodność pochodzenia)
człowieka i kultury - kolebką
całej cywilizacji jest Azja, stąd
ludzkość wraz z jej
charakterystycznymi kulturami
zaczęła się rozprzestrzeniać we
wszystkich kierunkach, młod-
sze nawarstwienie kulturowe
spychało najpierwotniejsze
kręgi kulturowe

pojęcia kultury, według niego
kultura jest jedynie własnością
systemu.
Aspekty systemu społecznego:
Struktura społeczna – układ
osób o zinstytucjonalizowanych
rolach i stosunkach.
Organizacja społeczna jest to
układ czynności dwóch lub
więcej osób, które są
przystosowane do połączonej
działalności;
Te 3 aspekty tworzą ramy
społeczeństwa, jako systemu.

wzorów kulturowych,
nadających sens jednostce, a to
pozwala odróżnić ją od innych
Sapir zajmuje się zwyczajem,
definiując go, jako całość
wzorów zachowania
przekazywanych przez tradycję i
przestrzeganych przez grupę.

transformacyjnej analizie
strukturalnej.
Struktury:
1) reguły zawierania
małżeństw – krążenie kobiet i
wymiana ekonomiczna,
2) mit – mit jest słowem, czyli
całością znaczącą – nie jest tym
co zawiera przekaz, ale
sposobem znaczenia, formą, -
jest wtórnym elementem
semiologicznym, tworzącą znak
całość

Podejście metodologicze

Podejście metodologicze

Podejście metodologicze

Podejście metodologicze

Podejście metodologicze

genetyzm – antropologia
ewolucji ma badać następstwa
dokonanych zmian, analizować
rzeczywistość, poszukiwać
genezy zjawisk kulturowych;
metoda porównawcza – polega
na zestawieniu maksymalnej
liczby przykładów z różnych
kultur świata po to, aby
odtworzyć drogę już przebytą
przez kulturę w procesie jej
rozwoju, opiera się na badaniach
społeczeństw pierwotnych;

Dyrektywy badawcze

ewolucjonistów:

Porównywanie wielkiej ilości
różnorodnych

elementów

kulturowych z różnych stron
świata;
Badanie

przeżytków

jako

swoistych

„atawizmów”

kulturowych występujących w
obecnych kulturach;

Metoda kulturowohistoryczna
1. ustalenie za pomocą
kryteriów formy i ilości
wzajemnych relacji i powiązań
elementów kulturowych w
przestrzeni, umożliwiających
wyodrębnienie kręgów
kulturowych
2. Ustalenie za pomocą
określonych mierników
czasowych (wynikających z
położenia przestrzennego,
mieszania, krzyżowania,
nakładania i kierunku wędrówek
większych kompleksów
kulturowych) czasowego
następstwa zjawisk
kulturowych, a w efekcie tych
zabiegów ustalanie tzw. Warstw
kulturowych
3. Wyjaśnienie zewnętrznych i
wewnętrznych przyczyn
rozwoju kultury
4. Badanie problemu

Podejście systemowe: Kultura
widziana, jako zespół
powiązanych ze sobą
elementów. Do znaczeń,
wartości i postaw można dotrzeć
tylko dzięki badaniu całych
kompleksów elementów kultury
i związków miedzy nimi.
Synchronicznie badanie
kultur, wzorów zachowań,
zainteresowania: wytwory
kultury. ( w danym momencie
tak jak teraz istnieje). Jest
ahistoryczna /antyhistoryczna
Badania empiryczne
systematyczne badania
terenowe są podstawą do
formułowania zagadnień,
umożliwiają dostarczanie
wiarygodnych generalizacji i
ustalenie praw, zrozumienia
istoty danej kultury poprzez
uczestnictwo i obserwacje danej
kultury.

Międzykulturowe badania
porównawcze polegające na
zbieraniu danych dotyczących
różnych kultur świata celem
sprawdzenia bądź udowodnienia
hipotez dotyczących ludzkiego
zachowania
wymaga badań terenowych
(konieczność znajomości języka
badanych kultur), przedmiotem
badań powinno być całościowe
ujmowanie kultur, ujmowanie
społeczności, jako systemów na
tle ich historii;
Założenia metodologiczne:
Strategia indukcyjna – od
szczegółu do ogółu;

Atomizm – do zrozumienia
kultury potrzebna jest
skompletowana lista jej cech,
konieczność badania genezy
poszczególnych cech kultury;

Podejście metodologiczne
w najogólniejszym sensie
głoszące że dla zrozumienia
pewnych zjawisk niezbędne jest
uchwycenie struktury w której
one występują, lub budowa
takiego modelu, który wyjaśnia
ich rolę w ich środowisku.



Obserwacja



Historia



Zapożyczenie z innych
nauk

pochodzenia poszczególnych
elementów składowych kultur,
np. narzędzi, instytucji, rodziny,
państwa, religii.

Główne tezy

Główne tezy

Główne tezy

Główne tezy

Główne tezy

Człowiek wykazuje zawsze te
same cechy psychiczne,
niezależnie od rasy, epoki
historycznej czy środowiska, a
doświadczenie ludzkie
postępuje tymi samymi
drogami. (zasada o jedności
rozumu ludzkiego – Adolfa
Bastiana).
Paralelizm rozwojowy –
wszystkie kultury przechodzą
przez podobne stadia
rozwojowe;
Unilinearność to koncepcja ,
która postuluje istnienie jednej
dominującej linii ewolucji i w
myśl którego wszystkie
społeczeństwa ( w różnym
tempie) przechodzą przez te
same stadia rozwoju.
Psychiczna jedność natury
ludzkiej – jeżeli umysł ludzki
zawsze funkcjonuje w ten sam
sposób, to zawsze i w każdej
kulturze będą podobieństwa.
Podstawowym mechanizmem
rozwoju jest ludzka
wynalazczość, która prowadzi
do podobnych rezultatów;

Jedność świata przyrody i
świata ludzkiego –
rzeczywistość ludzka podlega

Ludzka psychika jest tak
specyficzna, że poszczególne
wynalazki nie mogły zostać
wynalezione więcej niż raz
Ludzkość ma jedno źródło
pochodzenia, z którego
rozprzestrzeniła się na cały
świat (E. Smith)
Rozwój dokonuje się przez
powielanie wzorów kultury, o
dynamice zmian decyduje
przede wszystkim intensywność
kontaktów międzykulturowych,
kultury izolowane skazane są na
stagnację;
Przedmiotem badań
antropologii jest wędrówka
elementów kulturowych w
czasie i przestrzeni –
podobieństwo kultur jest
dowodem nie powszechności
praw ewolucji lecz migracji
elementów kultury, im częściej

Drugorzędna rola naturalnej
wynalazczości człowieka w
procesie przeobrażeń
kulturowych

Odstąpienie od całościowego
ujmowania kultury –
przeniesienie uwagi ze
społecznych całości na ich

Kultura służy zaspokajaniu
potrzeb ludzi.
Żeby kultura działała musi być
bodziec zderzenie z inną
kulturą.
Założenie o swoistości
systemów społecznych – wiążę
się z tym, że skoro
społeczeństwo nie jest prostym
agregatem przypadkowych
składników, to posiadać musi
właściwości nieredukowalne do
poszczególnych elementów;
Założenie o
samoregulacyjnym
charakterze – kultura jako
system odrębnych części zostaje
w stanie równowagi –
homeostazy. Elementy systemu
działają na rzecz utrzymywania
równowagi w obrębie tego
systemu.
Istnienie wymogów
funkcjonalnych – aby była
równowaga muszą być
spełnione określone warunki;
Funkcjonalność podsystemów
społecznych – aby realizować
zadania wymogów
funkcjonalnych, to poszczególne
podsystemy muszą działać w
tym kierunku;

Skupienie na psychologicznej
charakterystyce konfiguracji
kulturowych i identyfikacji
typów osobowości z nimi
związanych,
Wyjaśnianie typów
osobowości, jako produktów
ukształtowanych kulturowo

Odrzucenie determinizmu
biologicznego i psychicznego
zakładającego jedność natury
ludzkiej,

Podejście empiryczne w
badaniu kultury ludzkiej oparte
na materiale badawczym
pochodzącym z terenu,

Podstawowa metoda
badawcza: międzykulturowe
badania porównawcze
polegające na zbieraniu danych
dotyczących różnych kultur
świata

Całościowe ujmowanie kultury

Rzeczywistą jednostką analizy
są wzory kultury, wartości,
motywy, normy, role społeczne,
zwyczaje.

Główne tezy
„Zarówno język, jak kultura
zbudowane są z opozycji i
korelacji, inaczej mówiąc – ze
stosunków logicznych. Można
zatem rozpatrywać język jako
fundament; na nim mogą być
nadbudowywane struktury,
niekiedy bardziej złożone, ale
tego samego typu co te, które są
mu właściwe; odpowiadają one
pod wieloma względami
rozpatrywanej kulturze”
Język stanowi bowiem
specyficzny kod umożliwiający
przekazywanie informacji i
komunikowanie. Język
jest jednym z wielu kodów,
kultura jest „całością znaczącą”
i może być interpretowana jako
system kodów komunikacji
międzyludzkiej.
Kultura ma charakter
konwencjonalny – jest
zestawem sygnałów społecznie
zaakceptowanych i
zobiektywizowanych.
Kultura jest systemem i tylko
jako system może być badana,
nie można analizować żadnych
faktów oderwaniu od kontekstu.
Kultura jest systemem znaków
opartych na opozycjach

tym samym prawom co świat
przyrody (determinizm);

Szeroka kategoria zmienności

Endogenna – jest wywoływana
przez czynniki wewnętrzne (np.
ludzka wynalazczość),

Powszechna – zmiana w jednej
dziedzinie pociąga za sobą
zmiany w innych dziedzinach,
Tożsama z postępem – ma
charakter jednokierunkowy oraz
progresywny (od form niższych
do złożonych,)
Ciągła – wszystkie elementy
łagodnie przechodzą przez
kolejne stadia, ale zmiana jest
nieustająca, pomiędzy każdym
ze stadiów istnieje wiele
momentów pośrednich,

gradualna – tempo zmian jest
zróżnicowane w różnych
społeczeństwach, wszędzie
proces zmian przebiega
jednakowo, ale
nierównomiernie, dzięki czemu
powstają przeżytki kulturowe –
niefunkcjonalne elementy
starszej kultury, które
przetrwały w młodszej warstwie
kulturowej i umożliwiają
rekonstrukcję minionych etapów
rozwoju;

poszczególne elementy, kultura
jest zbiorem elementów, a nie
wewnętrznie powiązanym
systemem;

Dystrybutywne rozumienie
kultury – kultura jest nie tylko
atrybutem ludzkości, ale
stanowi własność zbiorowości
określonych czasowo i
przestrzennie i różniących się od
siebie;

Antropologia jest nauką
idiograficzną – nauki społeczne
zajmują się nie wykrywaniem
ogólnych praw rozwoju
kulturowego, lecz poznawaniem
konkretnych procesów i
zdarzeń, stąd nastawienie na
badania empiryczne i przejście
od przyrodniczej nauki o
kulturze do humanistycznej
historii kultury.
Negacja tezy o istnieniu
uniwersalnych praw rozwoju
kulturowego, warunkujących
paralelizm rozwojowy.

Egzogenny charakter zmiany
społecznej – jeśli system
społeczny jest zorganizowaną
całością, to zmiana społeczna
może mieć tylko charakter
zewnętrzny. Żaden podsystem
nie jest zainteresowany zmianą.

(przeciwnościach) podstawowa
opozycja – obecność i
nieobecność czegoś.
Zasady rządzące kulturą nie
musza i nie są w większości
przypadków uświadamiane
przez ludzi.
Ewolucja w kulturze, a jej stan
obecny, to zupełnie inne
zjawiska i w związku z tym nie
można badać kultury
współczesnej w odniesieniu do
jej przeszłości.