Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

Wstęp

1. Zakres i organizacja profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą

2. Gabinet profilaktyki w szkole

3. Wybrane rodzaje działań profilaktycznych

3.1. Szczepienia ochronne

3.2. Profilaktyka próchnicy zębów i chorób przyzębia

3.3. Wykonywanie i interpretowanie testów przesiewowych

3.4. Profilaktyczne badania lekarskie

3.5. Sprawdzanie higieny osobistej uczniów

3.6. Opieka nad uczniami przewlekle chorymi, niepełnosprawnymi oraz innymi — z problemami

zdrowotnymi, szkolnymi i społecznymi

4. Diagnozowanie w pielęgniarstwie szkolnym

5. Edukacja zdrowotna uczniów i ich rodziców/opiekunów

Wstęp

W kolejnych rozdziałach niniejszego modułu zostały przedstawione treści dotyczące

zakresu i organizacji opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w wieku szkolnym

oraz wybrane rodzaje działań profilaktycznych, realizowanych przez pielęgniarkę

środowiska nauczania i wychowania, higienistkę szkolną, lekarza podstawowej opieki

zdrowotnej, lekarza stomatologa. Wiele uwagi poświęcono edukacji zdrowotnej jako

metodzie oddziaływania na styl życia ucznia i środowiska lokalnego. Wiadomości

zawarte w module mają na celu przygotowanie pielęgniarki do organizowania opieki

profilaktycznej nad uczniami w szkole. Wszystkich studentów pragnę zainteresować

podaną literaturą.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

1. Zakres i organizacja profilaktycznej opieki zdrowotnej

nad dziećmi i młodzieżą

Zakres i organizację profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą,

objętych obowiązkiem szkolnym, określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 25

czerwca 2003 r. (Dz.U. nr 130, poz. 1196). Ponadto określa ono również zakres

informacji o świadczeniodawcach sprawujących profilaktyczną opiekę nad uczniami,

które są przekazywane wojewodzie przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami sprawowana jest przez pielęgniarkę

środowiska nauczania i wychowania lub higienistkę szkolną, właściwego dla ucznia

lekarza podstawowej opieki zdrowotnej i lekarza stomatologa.

Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami obejmuje (§3):

1) testy przesiewowe wykonywane przez pielęgniarkę środowiska nauczania

i wychowania lub higienistkę szkolną, polegające na wstępnej identyfikacji

odchyleń od normy rozwojowej, niezdiagnozowanych chorób, zaburzeń lub wad,

2) postępowanie diagnostyczne w przypadku uzyskania dodatniego wyniku testu

przesiewowego, w celu potwierdzenia lub wykluczenia zaburzeń, które zostały

ujawnione w teście przesiewowym;

3) profilaktyczne badania lekarskie (bilanse zdrowia), wykonywane przez lekarza

podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie:

a) oceny stanu zdrowia i rozwoju poszczególnych uczniów,

b) kwalifikacji do uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego i wprawiania

sportu w szkole,

c) zdrowotnej gotowości szkolnej uczniów,

d) kwalifikacji do uczestnictwa w programach rehabilitacyjnych,

e) ograniczeń dotyczących możliwości przyszłej nauki,

4) profilaktyczne badania stomatologiczne, profilaktykę próchnicy zębów oraz

profilaktykę ortodontyczną;

5) udzielanie pomocy w nagłych wypadkach i zachorowaniach;

6) obowiązkowe szczepienia ochronne;

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

7) edukację zdrowotną i promocję zdrowia.

Pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania lub higienistka szkolna sprawują

profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniami w gabinecie profilaktycznym,

znajdującym się na terenie danej szkoły (§ 9 ust. 1). Lekarz podstawowej opieki

zdrowotnej i lekarz stomatolog sprawują profilaktyczną opiekę nad uczniami

w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń zdrowotnych (§ 8).

Profilaktyczna opieka zdrowotna sprawowana przez właściwego dla ucznia lekarza

podstawowej opieki zdrowotnej obejmuje (§ 5):

1) prowadzenie edukacji zdrowotnej uczniów, ich rodziców lub opiekunów prawnych

lub faktycznych,

2) wykonywanie profilaktycznych badań lekarskich (bilansów zdrowia) w ustalonych

grupach wiekowych oraz prowadzenie dokumentacji medycznej według wzorów

podanych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 25 czerwca 2003 r.,

3) formułowanie na piśmie zaleceń dla pielęgniarek środowiska nauczania

i wychowania lub higienistek szkolnych, dotyczących dalszego postępowania

z uczniami,

4) czynne poradnictwo dla uczniów i ich rodziców bądź opiekunów prawnych lub

faktycznych.

Profilaktyczna opieka zdrowotna sprawowana przez lekarza stomatologa obejmuje

(§ 6): edukację zdrowotną i promocję zdrowia jamy ustnej, profilaktyczne badania

stomatologiczne i ortodontyczne, profilaktykę próchnicy zębów oraz kwalifikowanie

do szczególnej opieki stomatologicznej.

Zadania wykonywane przez pielęgniarkę środowiska nauczania i wychowania

obejmują (§ 7 ust. 1):

1) wykonywanie testów przesiewowych oraz ich interpretację,

2) kierowanie

postępowaniem poprzesiewowym, a także sprawowanie opieki

pielęgniarskiej nad uczniami nim objętymi,

3) organizowanie profilaktycznych badań lekarskich (bilansów zdrowia),

4) prowadzenie grupowej profilaktyki fluorkowej w klasach I–VI,

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

5) współorganizowanie lub organizowanie i wykonywanie szczepień ochronnych

(według obowiązującego kalendarza szczepień na dany rok),

6) czynne poradnictwo w zakresie opieki pielęgniarskiej,

7) udział w planowaniu, realizacji i ocenie szkolnego programu edukacji zdrowotnej,

a także podejmowanie innych działań w zakresie promocji zdrowia,

8) udzielanie pomocy w nagłych wypadkach,

9) doradztwo dla dyrektora szkoły w sprawie warunków bezpieczeństwa uczniów,

warunków sanitarnych w szkole i organizacji posiłków,

10) prowadzenie dokumentacji medycznej zgodnie z wytycznymi w tym zakresie,

11) prowadzenie dokumentacji szczepień ochronnych uczniów i sprawozdawczości

określonej i zgodnej z odrębnymi przepisami.

Powyższe zadania wykonuje również higienistka szkolna, jednak z wyłączeniem

szczepień ochronnych (§7 ust. 2), które wykonuje właściwy dla ucznia lekarz

podstawowej opieki zdrowotnej (§7 ust. 3).

O terminach i zakresie wykonywania testów przesiewowych, profilaktycznych badań

lekarskich (bilansów zdrowia), a także profilaktycznych świadczeń stomatologicznych

— pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania albo higienistka szkolna

powiadamia rodziców ucznia albo jego opiekunów prawnych lub faktycznych

(§11 ust. 2).

Dokumentacja medyczna ucznia (patrz załącznik 1 do Rozporządzenia Ministra

Zdrowia z 25 czerwca 2003 r. — Dz.U. nr 130, poz. 1196) przechowywana jest

w gabinecie profilaktycznym, znajdującym się na terenie szkoły przez okres

pobierania nauki w danej szkole (§ 12 ust. 1). W przypadku przejścia ucznia do innej

szkoły, dokumentację medyczną ucznia odbierają rodzice albo opiekunowie ucznia

i przekazują szkole, do której uczeń aktualnie uczęszcza. Dokumentacja

profilaktycznej opieki stomatologicznej przechowywana jest przez lekarza

stomatologa sprawującego opiekę nad uczniem.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

2. Gabinet profilaktyki w szkole

Gabinet profilaktyki jest miejscem, gdzie odbywają się m.in. badania przesiewowe

uczniów, szczepienia ochronne, przegląd czystości ciała, rozmowy indywidualne

pielęgniarki/higienistki szkolnej i ucznia.

Wyposażenie gabinetu profilaktycznego powinno stanowić:

1) biurko,

2) szafka kartoteczna,

3) leżanka,

4) oszklona szafa na leki i artykuły medyczne,

5) lampa bakteriobójcza, waga medyczna ze wzrostomierzem,

6) aparat do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi z kompletem materiałów dla dzieci

i dorosłych,

7) stetoskop,

8) lodówka (przechowywanie szczepionek w temp. 4–8 stopni C),

9) tablice Ischihara do badania widzenia barw,

10) tablice Snellena do badania ostrości wzroku,

11) siatki centylowe wzrostu i masy ciała,

12) środki dezynfekcyjne,

13) dywanik do badania wad postawy,

14) dokumentacja medyczna,

15) zestaw przeciwwstrząsowy, który powinien zawierać:

a) leki:

— Adrenalina (amp. 1 mg/ml),

— Fenicort (fiol. 25 mg),

— Hydrocortisonum hemisuccinatum (amp. 100 mg/2 ml),

— Clemastinum (amp. 2 mg/2 ml),

— Aminophilinum (amp. 250 mg/10 ml),

— Salbutamol — aerosol (0,1 mg/dawkę),

— Salbutamol (amp.0,5 mg/1 ml),

— Relanium (amp.10 mg/2 ml),

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

— Loratydyna (tabl. 0,01) lub cetyryzyna (tabl. 0,01),

b) płyny:

— 0,9% roztwór NaCl (250 ml),

— 5% roztwór glukozy (250 ml),

— płyn wieloelektrolitowy (250 ml),

c) sprzęt:

— strzykawki jednorazowe 2, 5, 10 ml,

— igły domięśniowe i dożylne,

— wenflony, zestawy kroplówkowe,

— staza gumowa, opaski uciskowe,

— środki odkażające, gaziki, waciki,

— aparat do mierzenia ciśnienia tętniczego krwi,

— samorozprężalny worek z zastawką bezzwrotną typu AMBU,

— maski dziecięce (co najmniej dwa rozmiary),

— zestaw do tlenoterapii (np. worek z tlenem), w miarę możliwości.

Skład zestawu przeciwwstrząsowego podany został na podstawie: Oblacińska A.,

Woynarowska B., 2002: 111.

Pielęgniarka musi zadbać o skompletowanie zestawu przeciwstrząsowego oraz

pamiętać o sprawdzaniu terminu ważności leków.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

3. Wybrane rodzaje działań profilaktycznych

3.1. Szczepienia ochronne

Program szczepień ochronnych w Polsce ustalany jest corocznie przez Głównego

Inspektora Sanitarnego. Aktualnie obowiązujący jest Program Szczepień

Ochronnych na rok 2003, zawarty w komunikacie Głównego Inspektora Sanitarnego

z 21 marca 2003 r., zawierający jednolity schemat stosowania poszczególnych

szczepionek oraz wskazania do szczepień obowiązkowych i zalecanych.

Szczepienia ochronne uczniów powinny być wykonywane w gabinecie

profilaktycznym w szkole. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się

wykonywanie szczepień ochronnych w zakładzie opieki zdrowotnej, jednak uczniowie

muszą zgłaszać się z rodzicami bądź opiekunami.

Organizacja szczepień ochronnych w środowisku nauczania i wychowania

Do zadań pielęgniarki należy:

1) zaplanowanie

szczepień ochronnych (zgodnie z obowiązującym programem

szczepień ochronnych na dany rok),

2) uzgodnienie z lekarzem terminu szczepienia i zapewnienie jego obecności

w szkole w tym dniu,

3) poinformowanie uczniów i rodziców bądź opiekunów (prawnych lub faktycznych)

o terminie szczepień oraz uzyskanie od nich rozdanego wcześniej formularza

Informacja dotycząca szczepienia ochronnego (rodzice lub opiekunowie

wypełniają część A wspomnianego formularza),

4) wykonanie

szczepienia,

5) udokumentowanie szczepienia w Karcie uodpornienia i Książeczce szczepień.

Przed szczepieniem każdy uczeń musi zostać zbadany przez lekarza, w celu

wykluczenia przeciwwskazań do szczepienia. Badanie lekarskie przeprowadzone

przed szczepieniem ochronnym obejmuje: wywiad i badanie przedmiotowe.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

Na podstawie przeprowadzonego badania lekarz orzeka czy uczeń może być

zaszczepiony, czy istnieją przeciwwskazania do podania szczepionki. Wynik

orzeczenia wpisuje do karty zdrowia ucznia oraz w części B formularza Informacja

dotycząca szczepienia ochronnego. Jeżeli dziecko zostało zwolnione przez lekarza

ze szczepienia, lekarz zobowiązany jest zaznaczyć czy jest to czasowe, czy stałe

zwolnienie z danego szczepienia. W przypadku zwolnienia czasowego dziecko

powinno zostać zaszczepione natychmiast po ustaniu przeciwwskazań (zawsze musi

odbyć się ponowna kwalifikacja lekarska do danego szczepienia). W przypadku

zwolnienia stałego rodzice dziecka bądź opiekunowie powinni zostać poinformowani

o zagrożeniach wynikających ze stałego zwolnienia z określonych szczepień lub ich

niepełnego wykonania.

W przypadku wystąpienia niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP), lekarz

zobowiązany jest wypełnić formularz Zgłoszenie niepożądanego odczynu

poszczepiennego i przesłać go do powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej.

Jednocześnie powinien odnotować ten fakt w dokumentacji ucznia. Lekarz jest

obecny w czasie przeprowadzania szczepienia ochronnego i przynajmniej jedną

godzinę po zakończeniu szczepień.

3.2. Profilaktyka próchnicy zębów i chorób przyzębia

Przy zapobieganiu próchnicy zębów niezbędne jest stosowanie wielu metod oraz

współdziałania wielu osób: uczniów, rodziców/opiekunów, nauczycieli, pracowników

medycznych. Pielęgniarka/higienistka szkolna prowadzi grupową profilaktykę

fluorkową, metodą nadzorowanego szczotkowania zębów (wykonywana w klasach

I–VI, 6 razy w roku, w odstępach co 6 tygodni). Bardzo ważna jest edukacja

zdrowotna uczniów i rodziców/opiekunów.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

3.3. Wykonywanie i interpretowanie testów przesiewowych

Zakres i terminy wykonywania testów przesiewowych określono w Rozporządzeniu

Ministra Zdrowia z 25 czerwca 2003 r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej

opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz.U. z 2003 r., nr 130, poz. 1196).

O terminach i zakresie wykonywania tych testów pielęgniarka albo higienistka

szkolna powiadamia rodziców albo opiekunów ucznia. Testy przesiewowe

przeprowadzane są w gabinecie profilaktycznym w szkole. Uczniowie powinni być

poinformowani o terminie badania oraz o celach testu.

Osoba wykonująca testy przesiewowe (pielęgniarka lub higienistka szkolna)

dokumentuje ich wykonanie oraz wynik, o którym informuje ucznia, jego rodziców,

opiekunów, a w razie potrzeby wychowawcę klasy. Informuje również o zaleceniach

dotyczących wykrytych nieprawidłowości. Uczeń z dodatnim wynikiem testu powinien

zostać skierowany do właściwego lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, w celu

potwierdzenia lub wykluczenia podejrzenia zaburzeń ujawnionych w teście

przesiewowym i podjęcia określonych działań.

W przypadku stwierdzenia jakichkolwiek zastrzeżeń dotyczących funkcjonowania

poszczególnych układów, pielęgniarka lub higienistka szkolna powinna objąć ucznia

obserwacją, a po pewnym czasie powtórzyć badanie i udzielić mu oraz jego

rodzicom lub opiekunom odpowiednich wskazówek. W razie potrzeby powinna

skontaktować się z wychowawcą klasy lub nauczycielem wychowania fizycznego

w celu uwzględnienia ćwiczeń korekcyjnych.

Zakres i terminy wykonywania testów przesiewowych, profilaktycznych badań

lekarskich oraz profilaktycznych świadczeń stomatologicznych podane zostały

w załączniku 1.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

3.4. Profilaktyczne badania lekarskie

Koordynacją profilaktycznych badań lekarskich zajmuje się pielęgniarka/higienistka

szkolna. Do jej obowiązków należy:

1) przeprowadzenie testów przesiewowych obowiązujących w danym wieku,

2) założenie dokumentacji i wypełnienie odpowiedniej części formularza,

3) kontakt z wychowawcą klasy i uzyskanie od niego wpisu w odpowiedniej części

formularza,

4) przekazanie Karty profilaktycznego badania lekarskiego ucznia

rodzicom/opiekunom dziecka, poinformowanie o wypełnieniu odpowiedniej dla

nich części formularza i obowiązku zgłoszenia się do właściwego dla ucznia

lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Badanie przeprowadza lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. Uczniowie zgłaszają

się na badanie z odpowiednio wypełnioną kartą przez: jednego z rodziców

(opiekuna), wychowawcę klasy (uczeń klasy III szkoły podstawowej, klasy I

gimnazjum, klasy I szkoły ponadgimnazjalnej) pielęgniarkę/higienistkę szkolną.

Uczniom i ich rodzicom (opiekunom) należy stworzyć możliwość zgłaszania się na

badania w dogodnych dla nich terminach.

Celem profilaktycznego badania lekarskiego jest ocena rozwoju i stanu zdrowia

ucznia, identyfikacja czynników sprzyjających i zagrażających zdrowiu oraz

zaplanowanie określonych działań (udzielenie porady i ustalenie zasad dalszego

postępowania lub skierowanie ucznia do lekarza specjalisty, jeżeli istnieje taka

konieczność).

3.5. Sprawdzanie higieny osobistej uczniów

Sprawdzanie higieny osobistej uczniów powinno odbywać się z poszanowaniem

prawa do intymności, prywatności i godności osobistej. Pielęgniarka/higienistka

szkolna dokonuje przeglądu czystości w gabinecie profilaktycznym, po

wcześniejszym uprzedzeniu uczniów. W trakcie przeglądu zwraca uwagę na: zmiany

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

skórne, czystość włosów i odzieży, a także na zachowanie ucznia, sugerujące

maltretowanie i zaniedbanie dziecka przez rodziców.

3.6. Opieka nad uczniami przewlekle chorymi, niepełnosprawnymi

oraz innymi — z problemami zdrowotnymi, szkolnymi i społecznymi

Celem działań profilaktycznych, skierowanych do tej grupy uczniów, jest

zapobieganie dalszym niepomyślnym skutkom chorób i niepełnosprawności, w tym

(Oblacińska, Woynarowska, 2002: 75):

1) pomoc w radzeniu sobie w sytuacji choroby i zaakceptowaniu swego stanu,

2) pomoc w utrzymaniu dobrej kondycji fizycznej i dobrego samopoczucia,

3) pomoc w rozwijaniu funkcji kompensujących niepełnosprawność,

4) kształtowanie umiejętności samooceny swego stanu, samopielęgnacji, rozwijanie

zainteresowań i uzdolnień, ułatwiających wybór określonego zawodu

i zwiększających szanse na samodzielne życie,

5) przeciwdziałanie izolacji społecznej,

6) przywrócenie (np. rehabilitacja ruchowa) lub zastąpienie (proteza) uszkodzonych

funkcji.

Uczniowie przewlekle chorzy

Najczęściej występujące choroby w populacji szkolnej to: choroby alergiczne,

cukrzyca, choroby nowotworowe i stany po wyleczeniu nowotworów oraz padaczka.

Uczniowie niepełnosprawniSą to uczniowie z upośledzeniem umysłowym (różnego

stopnia) lub niepełnosprawnością ruchową.

Uczniowie z innymi problemami zdrowotnymi i społecznymi:

1) otyłością,

2) zaburzeniami odżywiania się,

3) nadpobudliwością psychoruchową,

4) depresją młodzieńczą,

5) zarażeni wirusem HIV,

6) nieletnie ciężarne matki,

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

7) dzieci krzywdzone (maltretowane fizycznie, emocjonalnie, wykorzystywane

seksualnie, zaniedbywane).

Identyfikacja uczniów z problemami pozwoli pielęgniarce na przyjęcie określonej

procedury postępowania. Istotną sprawą jest utrzymywanie przez pielęgniarkę

i wychowawcę kontaktu z rodzicami, opiekunami ucznia, lekarzem pierwszego

kontaktu i lekarzami specjalistami.

Pielęgniarka powinna zgromadzić dane niezbędne do diagnozy pielęgniarskiej,

określić cele, zaplanować formy pomocy, zrealizować je, a następnie ocenić wyniki

tej pomocy. Bardzo ważnym elementem w pracy pielęgniarki szkolnej są m.in.

odwiedziny w domu ucznia. Wizyta powinna być zaplanowana, a rodzice bądź

opiekunowie dziecka uprzedzeni o odwiedzinach.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

4. Diagnozowanie w pielęgniarstwie szkolnym

Rozpoznanie sytuacji ucznia (diagnozowanie) stanowi podstawę i warunek do

pielęgnowania opartego o model procesu pielęgnowania.

Z. Kawczyńska-Butrym określa, że pielęgniarska diagnoza ucznia to „...rozpoznanie

stanu zdrowia ucznia i przewidywanie tendencji rozwojowych na podstawie

aktualnych objawów (cech, parametrów, dolegliwości), opartych na znajomości

prawidłowości związanych zarówno z rozwojem psychosomatycznym ucznia, jak też

czynnikami, które mogą oddziaływać na stan jego zdrowia” (Kaczyńska-Butrym,

Charzyńska-Gula, 1997: 13).

Niezbędnym warunkiem dobrego diagnozowaniajest określenie:

1) celu,

2) zakresu gromadzonych danych,

3) sposobów pozyskiwania informacji,

4) sposobu interpretacji zebranych informacji.

Celem diagnozowania w pracy pielęgniarki szkolnej może być:

1) poprawa stanu zdrowia,

2) wczesna

wykrywalność chorób,

3) profilaktyka

powikłań w następstwie choroby,

4) zapobieganie

określonej chorobie.

Zakres gromadzonych danych uzależniony będzie od celu diagnozy. Informacje

mogą dotyczyć:

1) stanu psychicznego ucznia,

2) stanu

biologicznego,

3) stanu

społecznego,

4) środowiska szkolnego, rodzinnego, lokalnego i otoczenia naturalnego.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

Diagnoza pielęgniarki w środowisku nauczania i wychowania „może określać

wybrane aspekty stanu zdrowia ucznia. Na przykład aktualna ocena stanu zdrowia

ucznia (koncentracja na stanie biologicznym) może być wynikiem wnioskowania

z informacji zawartych w:

1) badaniu przesiewowym, wykonanym przez pielęgniarkę,

2) samoocenie zdrowia, dokonanej przez ucznia,

3) ocenie stanu zdrowia ucznia, dokonanej przez jego rodziców,

4) rezultacie badania lekarskiego,

5) ocenie stanu zdrowia, dokonaneja przez nauczycieli/wychowawców” (Diagnoza

pielęgniarska, 1999: 85).

Sposoby pozyskiwania informacji:

1) źródła danych o uczniu:

a) sam uczeń,

b) rodzice ucznia,

c) opiekunowie ucznia (prawni lub faktyczni),

d) nauczyciele, wychowawca, pedagog szkolny i inni pracownicy szkoły,

e) inni uczniowie,

f) pracownicy medyczni (np. właściwy dla ucznia lekarz podstawowej opieki

zdrowotnej, lekarz stomatolog),

g) dokumentacja medyczna ucznia,

h) wyniki badań i pomiarów,

2) źródła informacji o rodzinie:

a) sam uczeń,

b) właściwa dla ucznia pielęgniarka środowiskowo-rodzinna,

c) pielęgniarka szkolna (informacje z wizyty w domu ucznia),

d) pedagog szkolny (informacje z wizyty w domu ucznia),

3) źródła danych o szkole:

a) lustracja szkoły dokonana przez pielęgniarkę szkolną,

b) instytucje, które sprawują nadzór nad szkołą (np. kuratorium oświaty),

c) ekologiczna ocena otoczenia szkoły i otoczenia, w którym mieszka uczeń,

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

4) metody gromadzenia informacji:

a) obserwacja,

b) wywiad,

c) analiza dokumentacji,

d) badania i pomiary.

Zebrane informacje po szczegółowej analizie pielęgniarka rejestruje w odpowiedniej

dokumentacji.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

5. Edukacja zdrowotna uczniów i ich rodziców/opiekunów

Prowadzenie edukacji zdrowotnej (prozdrowotnej, wychowania zdrowotnego) jest

podstawowym zadaniem pielęgniarki w środowisku nauczania i wychowania, a także

lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Edukacja zdrowotna „to proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne

i innych ludzi, w tym szczególnie dokonywać wyborów sprzyjających zdrowiu”

(Oblacińska, Woynarowska, 2002: 117).

A więc edukacja zdrowotna nie oznacza

tylko przekazania wiedzy, dotyczy również wszelkich działań, które polegają na

wykorzystaniu zdobytej wiedzy w celu poprawy zdrowia.

Cele edukacji zdrowotnej:

1) kształtowanie zainteresowania własnym zdrowiem,

2) kształtowanie i utrwalanie postaw i zachowań sprzyjających zdrowiu,

3) kształtowanie umiejętności dokonywania właściwego wyboru w sprawach

zdrowia,

4) kształtowanie odpowiedzialności za własne zdrowie.

Edukacja zdrowotna obejmuje wszystkie okresy życia człowieka i dotyczy zarówno

ludzi zdrowych, jak i chorych. Już w okresie dzieciństwa i młodości kształtują się

zachowania, które sprzyjają zdrowiu oraz zachowania antyzdrowotne. Zachowania,

które sprzyjają zdrowiu to: racjonalne żywienie, aktywność fizyczna, utrzymanie

higieny ciała itd. Do zachowań niesprzyjających zdrowiu zaliczamy m.in.: picie

alkoholu, palenie tytoniu, stosowanie diet odchudzających. Ważna jest zatem w tym

okresie pomoc w kształtowaniu prozdrowotnego stylu życia, gdyż ma on ogromne

znaczenie na dalszych etapach życia jednostki. Braki w zakresie edukacji

zdrowotnej, które mogą pojawić się w dzieciństwie i młodości, mogą rzutować na

zachowania zdrowotne i styl życia ludzi dorosłych. Zadaniem lekarza podstawowej

opieki zdrowotnej czy pielęgniarki w środowisku nauczania i wychowania powinna

być zatem współpraca z rodzicami czy opiekunami dziecka. Od nich bowiem zależeć

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

będzie czy zalecenia dotyczące modyfikacji zachowań zdrowotnych, jakie otrzymują

uczniowie, będą realizowane w praktyce.

Wszystkie zadania wykonywane przez pielęgniarkę/higienistkę w środowisku

szkolnym powinny być ściśle związane z wychowaniem zdrowotnym (np.

wykonywanie testów przesiewowych, przeglądy czystości itp.). Ważne jest aby

pielęgniarka/higienistka szkolna nastawiona była na ciągłe oddziaływanie

wychowawcze i aby reagowała na negatywne zachowania i sytuację zdrowotną

w szkole i w domu ucznia oraz korygowała je w miarę swoich możliwości

(Woynarowska i wsp., 1990: 47). Ważnym elementem wychowania zdrowotnego jest

wygłaszanie pogadanek, rozdawanie ulotek i przygotowanie gazetek. Jednak

najważniejsze są indywidualne kontakty z uczniem, gdyż stwarzają one możliwość

dostosowania edukacji zdrowotnej do indywidualnych potrzeb ucznia (dotyczy to

pielęgniarki szkolnej i lekarza podstawowej opieki zdrowotnej np. podczas badań

profilaktycznych). Skuteczność pracy lekarza poz i pielęgniarki szkolnej w zakresie

edukacji zdrowotnej zależy w głównej mierze od właściwego komunikowania się

z uczniem i jego rodzicami/opiekunami.

Tabela 1. Zasady dobrego komunikowania się lekarza i pielęgniarki

z młodym pacjentem oraz jego rodzicami

1. Przyjmuj pacjentów z uśmiechem, staraj się, aby cię lubili.

2. Słuchaj co pacjenta mówi do ciebie, utrzymuj z nim kontakt wzrokowy, zwracaj uwagę na swoje

gesty, wyraz twarzy, czyli niewerbalny sposób komunikowania się.

3. Używaj prostego, zrozumiałego języka, unikaj nadmiaru informacji, ale dawaj je, o nie ograniczaj

się tylko do zaleceń i instruktażu.

4. Staraj

się, aby rodzice i (lub) starsze dziecko samodzielnie poszukiwali sposobów rozwiązania

własnych problemów, nie narzucaj własnych pomysłów, lecz służ radą.

5. Dołóż starań aby rodzice i dziecko wyszli z gabinetu z przeświadczeniem, że wizyta była celowa,

lekarz okazał zainteresowanie ich problemami i otrzymali poradę.

6. Staraj

się tworzyć wzory zachowań prozdrowotnych dla swoich pacjentów.

7. Gdy przyjmujesz młodego pacjenta samego lub z rodzicami, nawiąż z nim kontakt:

• rozmawiaj z nim w podobny sposób jak z człowiekiem dorosłym, nie daj mu odczuć, że

traktujesz jego słowa, opinie i pomysły jako „dziecinne”,

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

• nie śmiej się z tego co dziecko mówi, zanim nie upewnisz się, że ono żartuje i chce, aby

uznać, że to, co mówi, jest śmieszne,

• nie staraj się zawsze rozweselać i zabawiać dziecka (rób to tylko, jeśli znasz dziecko i ono

zna ciebie), nigdy go nie drażnij, unikaj „przesłodzonych” słów i intonacji głosu,

• w czasie pierwszego spotkania łatwiej nawiążesz kontakt, mówiąc do dziecka cicho, a nawet

szeptem; jest to dla niego uspokajające i intymne; zwykle odpowie ci szeptem,

• dziecko łatwiej zrozumie swój problem, jeśli wyjaśnisz mu go na rysunku lub schemacie,
• nie dyskutuj z innymi osobami o chorobie lub problemach dziecka w jego obecności i bez jego

udziału,

• gdy dziecko odrzuca współpracę z tobą, nie traktuj tego jako postępowanie niedojrzałe lub

lekceważące; jest to zwykle objawem lęku lub reakcją na lęk.

Źródło: Oblacińska A., Woynarowska B., 2002: Profilaktyczne badania lekarskie i inne zadania lekarza w opiece zdrowotnej nad

uczniami, Instytut Matki i Dziecka, Zakład Medycyny Szkolnej, Warszawa, s. 61.

Lekarz poz i pielęgniarka szkolna w działaniach edukacyjnych powinni zwracać

uwagę na: eksponowanie pozytywnych aspektów zdrowia, zachęcanie dzieci

i rodziców do poszukiwania własnych rozwiązań, przekazywanie informacji

zrozumiale — zarówno dla ucznia, jak i rodziców dziecka, „przygotowanie

odpowiednich materiałów instruktażowych, dotyczących najczęstszych problemów

zdrowotnych uczniów i przekazanie ich, wraz z odpowiednim komentarzem,

dostosowanym do potrzeb danego dziecka” (Oblacińska, Woynarowska, 2002: 122).

Aby ocenić pracę w zakresie wychowania zdrowotnego, pielęgniarka/higienistka

szkolna powinna poszukiwać określonych wskaźników oceny tej pracy, w zależności

od występującego problemu i założonego celu (np. zmniejszenie liczby uczniów

palących papierosy).

W połowie lat osiemdziesiątych w Europie zrodziła się idea szkoły promującej

zdrowie. Był to drugi po „Zdrowych miastach” projekt promocji zdrowia. W Polsce

projekt ten realizowany jest pod patronatem Ministra Edukacji Narodowej, który

zawarł w tej sprawie formalne porozumienie z Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej

w 1991 r., a którego wynikiem było utworzenie Polskiego Zespołu ds. Szkół

promujących zdrowie, rozpoczęcie projektu w 14 szkołach podstawowych,

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

a 1 września 2000 roku — porozumienie w sprawie wspierania edukacji zdrowotnej

w szkole oraz rozwoju sieci szkół promujących zdrowie.

Na podstawie polskich doświadczeń w realizacji projektu „Szkoła promująca zdrowie”

przyjęto, że:

Szkoła promująca zdrowie to siedlisko (czyli miejsce, w którym żyje, pracuje, uczy się
i bawi wielu ludzi, obowiązują w nim specyficzne normy, prawa i obowiązki), w których
społeczność szkolna – pracownicy i uczniowie:

zachęcają innych w swym
otoczeniu, zwłaszcza rodziców,
do podobnych działań

zmianę zachowań
zdrowotnych

tworzenie zdrowego
środowiska fizycznego
i społecznego

edukację zdrowotną

rozwój osobisty, społeczny,
zawodowy

otwartość i dialog

partnerstwo

współdziałanie

przez

podejmują wspólnie działania dla
poprawy swego zdrowia
i samopoczucia

uczą się jak zdrowiej i lepiej żyć

przez

Źródło: Woynarowska B., Sokołowska M., 2000: Szkoła promująca zdrowie. Doświadczenia dziesięciu lat, KOWEZ, Warszawa,

s. 22.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

Załącznik 1

Zakres i terminy wykonywania testów przesiewowych,

profilaktycznych badań lekarskich

oraz profilaktycznych świadczeń stomatologicznych

Klasa

(wiek

ucznia)

Testy

przesiewowe

(wykonywane

przez

pielęgniarkę)

Profilaktyczne badania

lekarskie

Profilaktyczne

badanie

lekarskie

stomatologiczne

Grupowa

profilaktyka

fluorkowa

(nadzorowana

przez

pielęgniarkę)

Klasa 1
(7 lat)*

Test do
wykrywania
zaburzeń:
1) rozwoju
fizycznego
(pomiar wysokości
i masy ciała)
2) układu ruchu,
w tym bocznego
skrzywienia
kręgosłupa,
zniekształceń
statycznych
kończyn dolnych,
3) zeza (Cover
test, test
Hirschberga,
4) ostrości
wzroku,
5) słuchu (badanie
orientacyjne
szeptem).

Badanie w obecności
rodziców obejmuje:
1. Badanie podmiotowe:
1) wywiad od rodziców
i dziecka, z uwzględnieniem
czynników ryzyka dla zdrowia
oraz zachowań zdrowotnych,
2) analizę informacji zawartej
w karcie badania
profilaktycznego od: pielęgniarki
szkolnej, ze szczególnym
uwzględnieniem wyników testów
przesiewowych, oraz od
wychowawcy klasy,
3) analizę innej indywidualnej
dokumentacji medycznej.
2. Badanie przedmiotowe ze
szczególnym uwzględnieniem
oceny:
1) rozwoju fizycznego,
2) rozwoju
psychomotorycznego,
3) mowy,
4) lateralizacji,
5) układu ruchu,
6) jamy ustnej,
7) u chłopców obecności jąder
w mosznie i innych wad układu
moczowo-płciowego.
3. Badania lekarskie
specjalistyczne i laboratoryjne
w razie potrzeby.
Podsumowanie badania z
określeniem: zdrowotnej
dojrzałości szkolnej
i kwalifikacji do grupy na
zajęciach wychowania
fizycznego (w tym nauki

1. Ocena stanu
uzębienia za
pomocą
wskaźnika
intensywności
próchnicy: PUW
dla zębów stałych
i puw dla zębów
mlecznych.
2. Oddzielne
podanie
poszczególnych
składowych
wskaźnika PUW
i wskaźnika puw.
3. Wykrywanie
nieprawidłowości
(wad) zgryzu,
spełniających co
najmniej jeden
z warunków:
1) wyraźne
zniekształcenie;
2) wyraźne
ograniczenie
funkcji żucia lub
gryzienia.
4. Kwalifikacja do
szczególnej opieki
stomatologicznej,
w tym
profesjonalna
profilaktyka
fluorkowa.

Grupowa
profilaktyka
fluorkowa
metodą
nadzorowanego
szczotkowania
zębów
(wykonywana
w klasach I–VI,
6 razy w roku,
w odstępach
co 6 tygodni).

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

pływania) oraz ewentualnego
problemu zdrowotnego.
Poradnictwo w zakresie
prozdrowotnego stylu życia.

Klasa III
(10 lat)

Test do
wykrywania
zaburzeń:
1) rozwoju
fizycznego
(pomiar wysokości
i masy ciała),
2) układu ruchu,
w tym bocznego
skrzywienia
kręgosłupa,
3) ostrości
wzroku,
4) widzenia barw,
5) ciśnienia
tętniczego krwi.

Badanie w obecności
rodziców obejmuje:
1. Badanie podmiotowe:
1) wywiad od rodziców
i dziecka, z uwzględnieniem
czynników ryzyka dla zdrowia
oraz zachowań zdrowotnych,
2) analizę informacji zawartej w
karcie badania profilaktycznego
od: pielęgniarki szkolnej, ze
szczególnym uwzględnieniem
wyników testów przesiewowych,
oraz od wychowawcy klasy,
3) analizę innej indywidualnej
dokumentacji medycznej.
2. Badanie przedmiotowe ze
szczególnym uwzględnieniem
oceny:
1) rozwoju fizycznego,
2) rozwoju psychospołecznego,
3) układu ruchu;
4)układu moczowo-płciowego,
5) dojrzewania płciowego
według skali Tannera,
6) tarczycy,
7) jamy ustnej.
3. Badania specjalistyczne
lekarskie i laboratoryjne w razie
potrzeby.
Podsumowanie badania
z określeniem poziomu
i tempa rozwoju fizycznego,
rozwoju psychospołecznego
(ocena orientacyjna),
przystosowania szkolnego,
kwalifikacji do grupy na
zajęciach wychowania
fizycznego i sportu szkolnego
oraz ewentualnego problemu
zdrowotnego. Poradnictwo w
zakresie prozdrowotnego stylu
życia.

1. Ocena stanu
uzębienia za
pomocą
wskaźnika
intensywności
próchnicy: PUW
dla zębów stałych
i puw dla zębów
mlecznych.
2. Oddzielne
podanie
poszczególnych
składowych
wskaźnika PUW
i wskaźnika puw.
3. Wykrywanie
nieprawidłowości
(wad) zgryzu,
spełniających co
najmniej jeden
z warunków:
1) wyraźne
zniekształcenie,
2) wyraźne
ograniczenie
funkcji żucia lub
gryzienia.
3) Kwalifikacja do
szczególnej opieki
stomatologicznej,
w tym
profesjonalna
profilaktyka
fluorkowa.

Klasa V
(12 lat)

Test do
wykrywania
zaburzeń:
1) rozwoju
fizycznego
(pomiar wysokości
i masy ciała),
2) układu ruchu,
w tym bocznego
skrzywienia
kręgosłupa,
3) ostrości
wzroku.

Postępowanie poprzesiewowe
u uczniów z dodatnim wynikiem
testu.

1. Ocena stanu
uzębienia za
pomocą
wskaźnika
intensywności
próchnicy: PUW
dla zębów stałych.
2. Oddzielne
podanie
poszczególnych
składowych
wskaźnika PUW.
3. Wykrywanie

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

nieprawidłowości
(wad) zgryzu
spełniających co
najmniej jeden
z warunków:
1) wyraźne
zniekształcenie;
2) wyraźne
ograniczenie
funkcji żucia lub
gryzienia.
4. Kwalifikacja do
szczególnej opieki
stomatologicznej,
w tym
profesjonalna
profilaktyka
fluorkowa.

Klasa I
gimnazju
m
(13 lat)

Test do
wykrywania
zaburzeń:
1) rozwoju
fizycznego
(pomiar wysokości
i masy ciała),
2) układu ruchu,
w tym bocznego
skrzywienia
kręgosłupa
i nadmiernej kifozy
piersiowej,
3) ostrości
wzroku,
4) słuchu (badanie
orientacyjne
szeptem),
5) ciśnienia
tętniczego krwi.

Badanie w obecności
rodziców obejmuje:
1. Badanie podmiotowe:
1) wywiad od rodziców
i dziecka, z uwzględnieniem
czynników ryzyka dla zdrowia
oraz zachowań zdrowotnych;
2) analiza informacji zawartej w
karcie badania profilaktycznego
od: pielęgniarki szkolnej, ze
szczególnym uwzględnieniem
wyników testów przesiewowych,
oraz od wychowawcy klasy;
3) analiza innej indywidualnej
dokumentacji medycznej.
2. Badanie przedmiotowe ze
szczególnym uwzględnieniem
oceny:
1) rozwoju fizycznego,
2) rozwoju psychospołecznego,
3) układu ruchu,
4) tarczycy,
5) dojrzewania płciowego,
6) układu moczowo-płciowego,
7) jamy ustnej,
8) skóry.
3. Badania specjalistyczne
lekarskie i laboratoryjne w razie
potrzeby.
Podsumowanie badania
z określeniem poziomu
i tempa wzrastania oraz
dojrzewania płciowego, rozwoju
psychospołecznego (ocena
orientacyjna) przystosowania
szkolnego, kwalifikacji do grupy
na zajęciach wychowania
fizycznego i sportu szkolnego
oraz ewentualnego problemu
zdrowotnego. Poradnictwo w zakresie
prozdrowotnego stylu życia.

1. Ocena stanu
uzębienia za
pomocą
wskaźnika
intensywności
próchnicy: PUW
dla zębów stałych.
2. Oddzielne
podanie
poszczególnych
składowych
wskaźnika PUW.
3. Wykrywanie
nieprawidłowości
(wad) zgryzu
spełniających co
najmniej jeden
z warunków:
1) wyraźne
zniekształcenie;
2) wyraźne
ograniczenie
funkcji żucia lub
gryzienia.
4. Kwalifikacja do
szczególnej opieki
stomatologicznej,
w tym
profesjonalna
profilaktyka
fluorkowa.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

klasa I
szkoły
ponad-
gimna-
zjalnej
(16 lat)

Test do
wykrywania
zaburzeń:
1) rozwoju
fizycznego
(pomiar wysokości
i masy ciała),
2) układu ruchu,
w tym bocznego
skrzywienia
kręgosłupa i
nadmiernej kifozy
piersiowej,
3) ostrości
wzroku,
4) ciśnienia
tętniczego krwi.

Badanie obejmuje:
1. Badanie podmiotowe:
1) wywiad od ucznia i rodziców,
z uwzględnieniem czynników
ryzyka dla zdrowia oraz
zachowań zdrowotnych,
2) analizę informacji zawartej
w karcie badania
profilaktycznego od: pielęgniarki
szkolnej, ze szczególnym
uwzględnieniem
wyników testów przesiewowych,
oraz od wychowawcy klasy,
3) analiza innej indywidualnej
dokumentacji medycznej.
2. Badanie przedmiotowe ze
szczególnym uwzględnieniem
oceny:
1) rozwoju fizycznego,
2) rozwoju psychospołecznego,
3) procesu dojrzewania
płciowego,
4) układu ruchu,
5) tarczycy,
6) jamy ustnej,
7) skóry.
3. Badania specjalistyczne
lekarskie i laboratoryjne w razie
potrzeby. Podsumowanie
badania z określeniem poziomu
i tempa rozwoju fizycznego
i dojrzewania płciowego, rozwoju
psychospołecznego (ocena
orientacyjna), kwalifikacji do
grupy na zajęciach wychowania
fizycznego i sportu szkolnego
oraz ewentualnego problemu
zdrowotnego. Poradnictwo
w zakresie prozdrowotnego stylu
życia oraz z punktu widzenia
przyszłego wyboru dalszego
kształcenia lub pracy
zawodowej.

1. Ocena stanu
uzębienia za
pomocą
wskaźnika
intensywności
próchnicy: PUW
dla zębów stałych.
2. Oddzielne
podanie
poszczególnych
składowych
wskaźnika PUW.
3. Wykrywanie
nieprawidłowości
(wad) zgryzu,
spełniających co
najmniej jeden
z warunków:
1) wyraźne
zniekształcenie;
2) wyraźne
ograniczenie
funkcji żucia lub
gryzienia.
4. Kwalifikacja do
szczególnej opieki
stomatologicznej,
w tym
profesjonalna
profilaktyka
fluorkowa.

klasa
ostatnia
szkoły
ponad-
gimna-
zjalnej
(18 lat)

Test do
wykrywania
zaburzeń:
1) rozwoju
fizycznego
(pomiar wysokości
i masy ciała),
2) ostrości
wzroku,
3) ciśnienia
tętniczego krwi.

Badanie obejmuje:
1. Badanie podmiotowe:
1) wywiad od ucznia,
z uwzględnieniem czynników
ryzyka dla zdrowia oraz
zachowań zdrowotnych;
2) analiza informacji zawartej
w karcie badania
profilaktycznego od: pielęgniarki
szkolnej, ze szczególnym
uwzględnieniem wyników testów
przesiewowych,
oraz od wychowawcy klasy;
3) analiza innej indywidualnej
dokumentacji medycznej.
2. Badanie przedmiotowe ze

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

szczególnym uwzględnieniem
oceny:
1) rozwoju fizycznego,
2) rozwoju psychospołecznego,
3) układu moczowo-płciowego
i dojrzałości płciowej,
4) układu ruchu,
5) tarczycy,
6) jamy ustnej,
7) skóry.
3. Badania specjalistyczne
lekarskie i laboratoryjne w razie
potrzeby. Podsumowanie
wyników badania z określeniem
ewentualnego problemu
zdrowotnego oraz sugestii i rad
dotyczących dalszego
kształcenia i wyboru zawodu,
przyszłego rodzicielstwa,
prozdrowotnego stylu życia, w
tym aktywności fizycznej.

spełniających co
najmniej jeden
z warunków:
1) wyraźne
zniekształcenie,
2) wyraźne
ograniczenie
funkcji żucia lub
gryzienia.
4. Ocena stanu
zdrowia jamy
ustnej
z uwzględnieniem
stanu uzębienia,
przyzębia
i błony śluzowej
jamy ustnej.

* Badanie przeprowadza się w przypadku braku profilaktycznego badania lekarskiego (bilansu zdrowia) wykonywanego w wieku
6 lat.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

Słownik

Styl życia (inaczej sposób bycia) — zakres i forma codziennych zachowań człowieka

lub grupy ludzi.

Prozdrowotny styl życia — świadome zachowanie człowieka sprzyjające zdrowiu

(poprawa, utrzymanie, ochrona zdrowia).

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

Bibliografia

1. Diagnoza pielęgniarska, 1999: (red.) Z. Kawczyńska-Butrym, PZWL, Warszawa.

2. Kaczyńska-Butrym Z., Charzyńska-Gula M., 1997: Wybrane elementy diagnozy

pielęgniarskiej w medycynie szkolnej. Poradnik dla pielęgniarski/higienistki

szkolnej, CEM, Warszawa, 1997.

3. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z 21 marca 2003 r. w sprawie

zasad przeprowadzania szczepień ochronnych przeciw chorobom zakaźnym w

2003 roku.

4. Oblacińska A., Woynarowska B., 2002: Profilaktyczne badania lekarskie i inne

zadania lekarza w opiece zdrowotnej nad uczniami, Instytut Matki i Dziecka,

Zakład Medycyny Szkolnej, Warszawa.

5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 5 listopada 1992 r.

w sprawie zakresu, organizacji oraz form opieki zdrowotnej nad uczniami

(Dz.U. z 1992 r., nr 87, poz. 441 z póżn. zm.).

6. Ustawa z 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym

Funduszu Zdrowia (Dz.U. z 2003 r., nr 45, poz. 391 z późn. zm.).

7. Woynarowska B, Pułtorak M, Wojciechowska A, Rumiancew J, Kozłowska M.,

1990: Metodyka pracy środowiskowej pielęgniarki (higienistki szkolnej) w szkole

podstawowej i ponadpodstawowej, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa.

8. Woynarowska B., Sokołowska M., 2000: Szkoła promująca zdrowie.

Doświadczenia dziesięciu lat, KOWEZ, Warszawa.

9. Zdrowie i szkoła, 2000: (red.) B. Woynarowska, PZWL, Warszawa.

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

Literatura podstawowa

1. Kaczyńska-Butrym Z., Charzyńska-Gula M., 1997: Wybrane elementy diagnozy

pielęgniarskiej w medycynie szkolnej. Poradnik dla pielęgniarski/higienistki

szkolnej, CEM, Warszawa, 1997.

2. Diagnoza pielęgniarska, 1999: (red.) Z. Kawczyńska-Butrym, PZWL, Warszawa.

3. Woynarowska B., Pułtorak M., Wojciechowska A., Rumiancew J., Kozłowska M.,

1990: Metodyka pracy środowiskowej pielęgniarki (higienistki szkolnej) w szkole

podstawowej i ponadpodstawowej, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa.

4. Zdrowie i szkoła, 2000: (red.) B. Woynarowska, PZWL, Warszawa.

Literatura dodatkowa

1. Oblacińska A., Woynarowska B., 2002: Profilaktyczne badania lekarskie i inne

zadania lekarza w opiece zdrowotnej nad uczniami. Poradnik dla lekarzy

podstawowej opieki zdrowotnej, Instytut Matki i Dziecka, Zakład Medycyny

Szkolnej, Warszawa.

2. Woynarowska B., Sokołowska M., 2000: Szkoła promująca zdrowie:

doświadczenia dziesięciu lat, KOWEZ, Warszawa.

Document Outline

Pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron

piel srodowiska nauczania id 35 Nieznany

Document Outline