Seminarium

przeddyplomowe

Metody badawcze w pracy

dyplomowej

dr inż. Wiesław Barcikowski

Kryteria oceny prac dyplomowych

• Oryginalne (twórcze) cechy pracy
• Poprawność rzeczowa – poziom wiedzy dyplomanta w

zakresie objętym tematyką pracy

• Poprawność metodologiczna – wykorzystywane metody i

techniki badawcze

• Poprawność logiczna –poprawne formułowanie myśli,

poglądów i wniosków

• Poprawność językowa i stylistyczna – poprawne pisanie po

polsku

• Przydatność w praktyce
• Pracochłonność

» na podstawie: S.Urban, W.Ładoński, Jak napisać dobrą pracę magisterską

Naukowy charakter prac

dyplomowych

• Praca dyplomowa jest pierwszym krokiem na drodze

naukowej i ma być sprawdzianem:

– Nabycia pewnych umiejętności technicznych (specjalizacyjnych)

– Umiejętności korzystania z piśmiennictwa

– Umiejętności opracowywania i przedstawiania osiągnięć

» na podstawie: W.Pytkowski, Organizacja badań i ocena prac naukowych

• Naukowy charakter prac dyplomowych sprowadza się do

stosowania metod naukowych:

– Zasady prowadzenia badań

– Zasady opracowywania wyników

» na podstawie: A.Pułło, Prace magisterskie i licencjackie

–wskazówki dla studentów

Warunki naukowego charakteru

prac dyplomowych

• Warunkiem naukowego charakteru prac dyplomowych

jest:

– Obiektywny dobór materiału badawczego

– Poprawność przyjętej metody

– Jasny wykład i przemyślana interpretacja

– Dążenie do poznania istoty jakiegoś zjawiska (wskazane!!!)

– (Treść uzyskanych wyników schodzi na drugi plan)

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Metody badawcze

• Metody badawcze to sposoby postępowania, reguły

prowadzenia działań i samo działanie zmierzające do
osiągnięcia celu badawczego

• Metody badawcze w naukach empirycznych to typowe i

powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i
interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskania
maksymalnie (optymalnie) uzasadnionych odpowiedzi na
stawiane w nich pytania

• Metody badawcze dzieli się zgodnie z cyklem badawczym:

– Przetwarzanie materiałów
– Systematyzowanie wyników

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Ogólne metody badawcze

• Przetwarzanie materiałów

– Analiza i synteza

– Wyłączanie i włączanie cech

– Indukcja i dedukcja

– Ujęcia ilościowe i jakościowe

• Systematyzowanie wyników

– Interpretowanie

– Wnioskowanie

– Dowodzenie

– Definiowanie

– Hipoteza

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Analiza i synteza

• Analiza - podzielenie przedmiotu badania na części składowe i

badanie każdej części osobno lub znalezienie składników zjawiska
albo myślowy rozkład za pomocą logicznej abstrakcji.

– Analiza elementarna – podzielenie badanego zjawiska na elementy bez

dociekania relacji między nimi

– Analiza przyczynowa – ustalenie związków między składnikami badanego

zjawiska

– Analiza logiczna – ustalenie stosunków logicznych zachodzących między

elementami złożonego przedmiotu badań

• Synteza - składanie, zestawianie, ujmowanie czegoś jako całości.

– Synteza to nie tylko proste odwrócenie analizy
– Istota syntezy polega na tym, że „dochodzi ona przez długie i splątane drogi

rozważań do nowych, całkiem nieoczekiwanych wyników”

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Wyłączanie i włączanie cech

• Wyłączanie cech (abstrahowanie) – wyodrębnienie pewnych

składników z jakiegoś zbioru i pozostawienie innych jego elementów

– Wyłączanie izolujące – oddzielenie jednego bądź więcej składników, które

poddaje się badaniu

– Wyłączanie uogólniające – pomijanie cech indywidualnych pojęć (zjawisk) i

wybieranie cech wspólnych, które traktuje się jako cechy wspólne dla całej
grupy

– Sposoby wyłączania cech: izolacja myślowa, statystyka matematyczna, metoda

kalkulacyjna, metoda doświadczalna (wg. Wacława Pytkowskiego)

• Włączanie cech – postępowanie odwrotne do wyłączania

– Można włączać inne cechy niż wyłączane
– Zespajanie – odwrotność wyłączania izolującego
– Specyfikacja – odwrotność wyłączania uogólniającego

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Indukcja i dedukcja – funkcje myślenia

• Dedukcja – wnioskowanie zgodne z kierunkiem wynikania

logicznego (od ogółu do szczegółu)

– Dedukcja jest metodą racjonalistyczną opierającą się na przyjęciu

z góry tzw. pewników i rozwijaniu ich logicznych następstw

• Indukcja – wyciąganie wniosków z przesłanek (od

szczegółu do ogółu)

– Indukcja jest empiryczną metodą badania związaną ze

spostrzeżeniami i doświadczeniem prowadzącym do syntezy (od
faktów do syntezy)

• Analogia – przenoszenie twierdzeń dotyczących jednego

zjawiska na inne zjawiska na podstawie zachodzącego
między nimi podobieństwa (coś pośredniego między
indukcją i dedukcją)

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Problemy ze stosowaniem indukcji

• Zawodność naszych zmysłów powoduje powstawanie

niebezpieczeństw przy prowadzeniu indukcji:

– Błędne przyjmowanie, że coś jest dane doświadczalnie, gdy faktycznie nie

wynika z doświadczenia

– Fałszywe spostrzeganie i interpretacja zjawisk

– Uleganie złudzeniu co do oceny zjawisk

• Należy większą wagę przypisywać pomiarom i dokładności co do

czasu i warunków

• Wiarygodność indukcji jest większa, gdy:

– Występuje obfitość danych stanowiących podstawę uogólnienia

– Nie ma danych niezgodnych z uogólnianiem

– Dane będące podstawą uogólnienia są różnorodne

– Występują dane niezgodne z uogólnieniami konkurencyjnymi

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Formy dedukcji

• Przechodzenie od stosunków ogólnych między

zjawiskami do danego przypadku jako
potwierdzenia określonej prawidłowości

• Przechodzenie od pojęcia ogólnego do zawartego w

nim pojęcia szczegółowego

• Przekształcenie danych wartości za pomocą

zmienionego sposobu łączenia tych elementów

• Przekształcenie danych wartości za pomocą

dowolnych zmian niektórych elementów przy
zachowaniu niezmienności innych

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Indukcja a dedukcja

• W badaniach stosuje się obie metody w pewnym

powiązaniu:

– Za pomocą dedukcji formułuje się problemy i tezy, które

następnie poddaje się weryfikacji metodami indukcji

– Obie metody się dopełniają, gdyż „ nie ma indukcji bez dedukcji,

lecz również najczystsza dedukcja (wytwór tzw. czystej myśli)
czerpie nieświadomie swe tworzywo z wiedzy ludzkiej
nagromadzonej indukcyjnie przez wieki” (wg. Wacława
Pytkowskiego)

• W ramach prac dyplomowych częściej wykorzystuje się

metody indukcyjne

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Ujęcia ilościowe i jakościowe

• Ujęcia ilościowe i jakościowe wzajemnie się wspierają:

– Ujęcia jakościowe jako bardziej subiektywne są mało precyzyjne. Stosując

podejścia ilościowe uściśla się ujęcia jakościowe i przez to stają się one

bardziej obiektywne.

– Poprawne stosowanie metod ilościowych wymaga rozumienia ich istoty,

założeń i ograniczeń, niewystarczająca jest znajomość samych wzorów i

schematów obliczeń.

– „Nic tak wyraźnie nie przemawia, jak pozyskana liczba, gdy ją poprzedza

głęboka znajomość opracowywanego tematu i gruntowne przemyślenie

uzyskanych zestawień” (wg. Wacława Pytkowskiego).

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Metody ilościowe

• Rodzaje metod ilościowych stosowanych w ekonomii,

zarządzaniu, informatyce

– Statystyka,

– Ekonometria,

– Symulacja,

– Prognozowanie,

– Teoria grafów i sieci,

– Sztuczna inteligencja,

– Sieci neuronowe,

– Rachunek macierzowo-wektorowy,

– Algebry (np. Boola),

– ….

Przykład - schemat badania

statystycznego

• Cel badania
• Koncepcja badania
• Zdefiniowanie populacji generalnej
• Wybór populacji próbnej
• Metoda zbierania danych
• Opracowanie danych
• Opracowanie wyników
• Interpretacja wyników
• Ocena osiągnięć (określanie wyników w kategoriach

użyteczności)

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Interpretowanie wyników

• Interpretowanie wyników – ustalanie dlaczego określony

fakt miał miejsce i jakie jest jego znaczenie (fakty bez

interpretacji są martwe)

• Interpretacja a tłumaczenie:

– Z tłumaczeniem mamy do czynienia wówczas, gdy uznajemy za

prawdziwe następstwo, co oznacza dobór racji, które by to

uzasadniały

– W interpretacji chodzi o wyjaśnienie racji uważanej za prawdziwą

• Warunki poprawnej interpretacji:

– Znajomość ogólnych teorii dotyczących danego zagadnienia
– Umiejętność uzasadniania własnej teorii
– Posiadanie faktów nieuzależnionych od badacza
– Wyjaśniany fakt powinien być logicznym wnioskiem z teorii i ze

znanych faktów

• Interpretacja szczegółowa polega na wyjaśnianiu tablic,

wykresów, cyfr, wniosków, hipotez,....

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Wnioskowanie

• Wnioskowanie - proces myślowy polegający na tym, że

przyjmuje się jako podstawę rozumowania pewne zdanie
jako prawdziwe, dochodząc do przeświadczenia o
prawdziwości innego zdania

– Wnioskowanie dedukcyjne - z poprzedniego zdania wynika

następne, czyli poprzednik implikuje następnik

– Wnioskowanie indukcyjne – uogólnianie od przypadków

zbadanych na inne przypadki

• We wnioskowaniu ważne są dwa rodzaje informacji:

– Przesłanki, które badacz ma przed rozpoczęciem rozumowania

– Wnioski, które wynikają z dostępnych wiadomości

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Dowodzenie

• Dowodzenie – czynność myślowa polegająca na

tym, że traktując pewne zdania za wątpliwe
poszukuje się dlań racji wśród zdań poprzednio
uważanych za prawdziwe, aby następnie z ich
prawdziwości wnosić o prawdziwości zdania
dowodzonego (wnioskowanie o charakterze
dedukcyjnym)

• Dowód uznaje się za słuszny, jeśli został

zweryfikowany. W tym celu należy:

– Gromadzić fakty przewidziane i zaobserwowane
– Porównać przewidywania z faktami

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Definiowanie

• Definiowanie – formułowanie użytych wyrazów,

ich zakresu i treści, w celu ułatwienia myślenia i
porozumiewania się.

• Warunki poprawności definicji:

– Człon definiujący powinien być zrozumiały

– Człon definiujący nie może zawierać wyrazu

definiowanego

– Definicja powinna być adekwatna, tj. taka, w której

zarówno człon definiujący, jak i definiowany mają
identyczne zakresy

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Hipoteza

• Hipoteza oznacza przypuszczenie, że badane

zjawisko może kształtować się w określony sposób

– Formułowanie przypuszczenia opiera się na aktualnym

stanie wiedzy - im rozpoznanie literatury tematu jest
głębsze, tym większa jest możliwość sformułowania
wiarygodnej hipotezy

– Hipoteza nie jest dowodem, lecz zadaniem, które

wymaga rozwiązania; hipoteza musi być sprawdzona.

– Hipoteza kierunkuje badania, wymusza kontynuację

badań dla uzyskania dowodu, pozwala na obranie
właściwej metody badawczej

» na podstawie: J.Majchrzak, T.Mendel, Metodyka pisania prac

magisterskich i dyplomowych

Hipoteza a teza

• Hipoteza – zdanie przyjęte jako założenie w celu

wyjaśnienia jakiegoś zjawiska i wymagające sprawdzenia

– hipotezy naukowe powstają zwykle wtedy, gdy dla pewnych

faktów nie znajduje się racji wśród uznanych (uzasadnionych)
twierdzeń;

– celem formułowani hipotez w nauce jest odkrycie nieznanych

zjawisk lub praw, hipoteza poddawana procesowi weryfikacji
bądź zostaje obalona, bądź też wzrasta stopień jej
prawdopodobieństwa, niekiedy tak dalece, iż hipoteza staje się
prawem nauki

• Teza – założenie, twierdzenie wymagające dowodu;

konkluzja, której należy dowieść na podstawie przyjętych
przesłanek

»

Nowa encyklopedia powszechna, Warszawa 1997

Metody badawcze w naukach

społecznych

• Metoda obserwacyjna

– Obserwacja naukowa – ukierunkowane rejestrowanie spostrzeżeń

dotyczących określonego zjawiska lub obiektu, odbywające się w
warunkach naturalnych bez ingerencji obserwatora

– Obserwacja bezpośrednia (przez samego badacza)
– Obserwacja instrumentalna (z użyciem narzędzi badawczych)

• Metody statystyczne (zamiast eksperymentalnych)

– Statystyka powszechna (dokumenty GUS)
– Statystyka gospodarcza (dokumenty przedsiębiorstw)

• Metoda analityczna (analiza porównawcza)
• Metoda eksperymentalna (np. w ekonomii, ale rzadko)

– Zastosowanie czynnej ingerencji w przedmiot badań
– Najczęściej bada się wpływ tylko jednego czynnika
– Trudność w wydzieleniu jednostek z całości życia gospodarczego

• Metoda modelowa (dedukcyjna)

» na podstawie: S.Urban, W.Ładoński, Jak napisać dobrą pracę magisterską

Metody badawcze w naukach

empirycznych

• Wiedza empiryczna – wiedza nagromadzona w toku

rozwoju praktycznej działalności człowieka

• Metoda obserwacji naukowej
• Metoda eksperymentalna

– Eksperyment naukowy polega na celowym wywołaniu

określonego zjawiska lub umieszczeniu badanego obiektu w
warunkach, w których uwidocznią się objawy interesujące
badacza, w miejscu i czasie umożliwiającym obserwację i pomiar

– Etapy badania doświadczalnego

• Wybór problem badawczego i formułowanie hipotez
• Planowanie badań doświadczalnych
• Realizacja doświadczeń
• Opracowanie i analiza wyników badań
• Wnioskowanie

• Metoda modelowa (modele fizyczne, matematyczne)

» na podstawie: S.Urban, W.Ładoński, Jak napisać dobrą pracę magisterską