2009-03-03

1

H

ISTORIA PIELĘGNIARSTWA

POCZĄTKI PIELĘGNIARSTWA

Mgr Michał Mandecki

Katedra Nauk Społecznych

F

ORMY OPIEKI PIELĘGNIARSKIEJ U LUDÓW

PIERWOTNYCH



Mężczyźni ludów pierwotnych często
opuszczający swe domostwa zapewniali
pożywienie dla „rodziny”, opieką nad rodziną
zajmowały się kobiety pozostające w miejscu
osiedlenia się grupy.



Kobiety zajmowały się przygotowaniem
pożywienia, gospodarowaniem oraz
pielęgnowaniem zarówno dzieci jak i starców oraz
chorych.



Pierwsze zabiegi wykonywane przez kobiety
pierwotne, które uznać można za pielęgniarskie to:



odbieranie porodów



opatrywanie ran



Rola kobiet pierwotnych w działalności leczniczo-
opiekuńczej:



odbieranie porodów



opieka nad chorymi i starcami



wychowywanie dzieci



poznawanie właściwości leczniczych środków
roślinnych i zwierzęcych



przekazywanie wiedzy młodszym pokoleniom



Z biegiem czasu z szerokiego zakresu działalności
kobiet zaczęło się wyodrębniać działanie ściśle
lecznicze, w którym to coraz większa rolę zaczynali
odgrywać mężczyźni.



Szamani, czarownicy prócz funkcji leczniczych,
pełnili także funkcje związane z wierzeniami i
obrzędami oraz często także przywódcze.



Kobiety dalej pielęgnowały dzieci, starców oraz
chorych ale za ich „leczenie” odpowiedzialni stawali
się już szamani.



Na wyższym poziomie kultury pierwotnej leczenie
stanowiło połączenie obrzędów magicznych i środków
naturalnych poznanych poprzez lata doświadczeń.



Środki lecznicze stosowane przez człowieka
pierwotnego:



środki roślinne (zioła)



środki zwierzęce (tłuszcz)



środki mineralne (woda, uryna)



środki magiczne



środki religijne



zabiegi chirurgiczne

D

o

m

e

n
a

k
o
b

i

e

t

D

o

m

e

n
a

s
z
a

m

a
n
a



Środki naturalne:



zioła (przeczyszczające, wymiotne,
uspokajające, środki napotne)



lewatywa



kąpiele zimne i gorące



dieta



masaż



upusty krwi



Zabiegi chirurgiczne wykonywane przez
czarowników:



trepanacja czaszki



cesarskie cięcie

2009-03-03

2



Środki o charakterze magicznym:



zaklęcia



muzyka



śpiew



okadzanie



amulety



potrząsanie



W niektórych plemionach pierwotnych czarownikom
mężczyznom były podporządkowane kobiety, które
wykonywały zlecane przez nich zabiegi.



Mimo przejęcia przez mężczyzn funkcji leczniczych
kobiety nadal sprawowały opiekę pielęgnacyjną nad
członkami rodzin oraz stosowały znane im sposoby
leczenia.

F

ORMY PIELĘGNOWANIA W ŚWIECIE STAROŻYTNYM

(

OK

. 4000

P

.

N

.

E

– V

W

.

N

.

E

)

Wraz ze zmianą trybu życia z wędrownego na osiadły i

rozwojem rolnictwa, doszło do zmian cywilizacyjnych

pozwalających na rozwój kultur i wierzeń, krystalizowały się

pierwsze poglądy filozoficzne, a wiedza i doświadczenia

stawały się coraz bogatsze co pozwalało na powstawanie

nowych koncepcji opieki nad zdrowiem i życiem człowieka.

Bardzo wyraźnie wyodrębnił się zawód lekarza-kapłana,

mężczyzny, miejsce kobiety coraz wyraźniej znajdowało się w

domu przy dzieciach i starcach.
Wiele wskazówek związanych z zachowaniem higieny,

odżywianiem czy współżyciem płciowym a także wskazówek

epidemiologicznych znalazło swe miejsce w pismach

religijnych szczególnie Żydów czy Egipcjan. Przestrzeganie

tych zasad sankcjonowała religia, co powodowało że były one

powszechnie znane w danej kulturze a co ważniejsze

respektowane.

O

PIEKA MEDYCZNA W MEZOPOTAMII



Mezopotamia w rozważaniach medycznych to obszar
oddziaływania na siebie kultur mieszkańców tego
obszaru (miedzy Tygrysem a Eufratem )tj.



Sumerów



Akadyjczyków



Babilończyków



Asyryjczyków



Najważniejsze medycznie źródła wiedzy o ówczesnej
medycynie to:



gliniane tabliczki z Nippur (ok. 2100 r. p.n.e.)



nagrobek Hammurabiego (XVII w. p.n.e.)



gliniane tabliczki stanowiące bibliotekę króla
asyryjskiego Assurbanipala (669 – 626 r. p.n.e.)



nieliczne narzędzia i pieczęcie lekarskie



Medycyna w mezopotamii ma charakter sakralny i
związana jest ściśle z kultem bogów:



Bóg medycyny – Marduk (syn bóstwa naczelnego
boga Ea)



Bogini kobiet i płodności – Isztar



Bóg noworodków i dzieci – Nebu (syn Marduka)



Bogini leków i trucizn – Gula



Występowało także wiele bóstw pomocniczych oraz
dobrych i złych demonów.



Chorobę uznawano za konsekwencję wstąpienia w
człowieka złych demonów i opuszczenia go przez bogów.



Opiekę nad chorymi sprawują kapłani – mężczyźni, nie
ma w mezopotamii kobiet opiekujących się chorymi.



Trzy grupy kapłanów sprawujących opiekę nad chorymi:



Wróżbici - baru, nie uprawiali medycyny praktycznej,
przepowiadali przyszłość, wydarzenia, choroby oraz
tłumaczyli ich przyczyny.



Zaklinacze duchów – ashipu, poprzez praktyki magiczne
wypędzali złe demony, doprowadzali do pojednania
człowieka z bogiem a co za tym idzie do przywrócenia
zdrowia. Posługiwali się zaklęciami, modlitwami,
egzorcyzmami. Przyjmowali ofiary dla przejednania
bogów bądź dziękczynienia im.



Trzecia grupa kapłanów – asu, sprawująca praktyczną i
bezpośrednią opiekę nad pacjentem i dokonująca
zabiegów leczniczych. Ciesząca się najmniejszym
uznaniem ale najlepiej opłacana.
Z tej grupy wyodrębnili się później świeccy medycy.

2009-03-03

3

S

TELA NAGROBNA Z KODEKSEM

H

AMMURABIEGO

GLINIANE TABLICZKI Z

N

IPPUR

O

PIEKA MEDYCZNA W STAROŻYTNYM EGIPCIE



Medycyna egipska miała podobnie jak mezopotamska

ściśle sakralny charakter, a wierzenia i kapłani stanowili

niezwykle istotny element życia społecznego a co za tym

idzie także medycyny. Podobnie jak w mezopotamii ważne

dla zdrowia i życia ludzi wskazówki zawarte były w

przepisach religijnych.



Choć medycyna uprawiana była głównie przez mężczyzn –

kapłanów to jednak w medycynie egipskiej pojawiają się

także kobiety – kapłanki szczególnie odpowiedzialne za

opiekę położniczą oraz pielęgnowanie.



Miejsce kobiet w społeczeństwie było niezwykle wysokie

jak na ówczesne czasy. Kobiety cieszyły się dużym

autorytetem szczególnie jako matki i panie domów oraz

osoby sprawujące opiekę.



Początkowo naczelnym bogiem nauki i medycyna
zarazem był bóg Toot domniemany autor 42 ksiąg (praw)
z których 6 ostatnich dotyczyło medycyny. Wiedza
medyczna według Egipcjan pochodziła od boga i jako
ostateczna, nie omylna i poświęcona, musiała być
stosowana.



Rolę miejsc pomocy medycznej stanowiły świątynie
bogów: Totta, Ptaha, Apisa bogiń Izydy i Sachmet oraz
licznych innych.



W późniejszym okresie naczelnym bogiem medycyny stał
się Imhotep (postać historyczna- kapłan żyjący ok. 2600
lat p.n.e) uznany za syna bogini Sachmet i boga Ptaha, a
jego świątynia w Memfis stałą się centralnym ośrodkiem
leczniczym i miejscem pielgrzymek. A jego świątynie
zaczęły pełnić rolę szpitali



Praktyka lekarska opierała się jednak nie tylko na
postępowaniu o charakterze teurgicznym, ale także na
doświadczeniach o charakterze empirycznym.



Już wówczas sporządzano wiele złożonych środków
leczniczych jak np.: maści, nalewki.



Źródła pisane wiedzy o medycynie egipskiej:



papirus Smitha (ok. 1600 r. p.n.e.) – chirurgia.



papirus Ebersa (ok. 1550 r. p.n.e.) – choroby. wewnętrzne,
opis środków leczniczych oraz teksty recept.



papirus z Kahum (ok. 2000 r. p.n.e.) – ginekologia i
weterynaria.



papirus Hearsta (ok. 1300 r. p.n.e.) – teksty recept.



papirus Brugscha i londyński – teksty recept.



Źródła wiedzy o medycynie egipskiej są także:



przekazy greckich historyków



mumie



malowidła



inskrypcje



reliefy



napisy nagrobne.



Egipt uznawany jest także za miejsce powstania podwalin
pod Przysięgę Hipokratesa której podstawą miały się stać
zasady etyczne dla lekarzy stworzone przez Imhotepa.

2009-03-03

4

BÓG IMHOTEP

P

APIRUS EBERSA

P

APIRUS SMITHA

O

PIEKA MEDYCZNA W INDIACH



Kultura starożytnych Indii rozwijająca się w ścisłym
związku z Persją i Chinami była jedną z bardziej
znaczących kultur starożytnych.



Wiedza medyczna z której korzystali ówcześni medycy
zapisana została w Wedach (ok. 1500 – 300 r. p.n.e.) czyli
świętych księgach Hindusów, zapiski znajdujące się w
Wedach stanowią mieszaninę zarówno doświadczenia w
dziedzinie medycyny jak i wierzeń w działania sił
nadprzyrodzonych. Zapisane w Wedach informacje
podejmują tematykę profilaktyki jak i leczenia.



Leczenie w Indiach spoczywało w rękach kapłanów, lecz
pod koniec okresu wedyjskiego (ok. 300 r. p.n.e.) pojawili
się lekarze udzielający porad zawodowo.



Najsłynniejsi hinduscy lekarze to Charaka i Susruta.



Pozostawili oni po sobie bardzo bogate działa, w których
spisali ówczesną wiedzę medyczną tj.:



opisy chorób



opisy środków leczniczych



postępowanie przy stawianiu rozpoznania, rokowania
czy leczenia



Profilaktyka stanowiła bardzo ważny element medycyny
hinduskiej, do wykonywania czynności higieniczno-
pielęgnacyjnych zobowiązywały przepisy religijne np.:



codzienna kąpiel



czyszczenie zębów za pomocą pałeczek ze specjalnego
drewna



czyszczenie języka za pomocą specjalnego drapacza ze
złota, srebra lub innego metalu.



Wielkim i niespotykanym w tamtych czasach na świecie
zjawiskiem były szpitale utrzymywane przez państwo.



Bardzo dużą uwagę przywiązywano do ich lokalizacji,
rozwiązań architektonicznych i organizacyjnych.



Kryteria jakie musiały zostać spełnione przy budowie
szpitala były następujące:



lokalizacja: miejsce osłonięte od wiatru, nie narażone na
zadymienie, pył, hałas i wstrząsy.



architektoniczne: przestronność, szerokie wygodne
schody, miejsca na łóżka, pomieszczenia kuchenne oraz
klozety.



Budowa szpitala nadzorowana była przez inżyniera
budowniczego.



Opisy szpitali w medycznych pismach hinduskich
zawierają także opisy wyposażenia jakie winno się w nich
znajdować między innymi:



kubki



naczynia na wodę do picia



większe naczynia do mycia rąk i twarzy



tkaniny z bawełny i wełny



sznury



powrozy



naczynia na wydaliny oraz wiele innych



Zarówno leczeniem jak i pielęgnowaniem chorych
zajmowali się mężczyźni.



Danych na temat zakresu obowiązków należących do
lekarza i pielęgniarza dostarcza między innymi opis
zawarty w księgach Charaki podejmujących tematykę
funkcjonowania szpitala.

2009-03-03

5



Zarówno Charaki jak i Susruta podkreślają, iż do
pomyślności procesu leczenia niezbędna jest współpraca
pomiędzy czterema czynnikami:

Pozytywne

efekty

leczenia

lekarz

pielęgniarz

leki /

leczenie

pacjent



Wartym mocnego zaakcentowania jest fakt miejsca jakie
zajmował pielęgniarz w strukturze organizacyjnej opieki
medycznej w starożytnych Indiach i jakie wymogi spełnić
musi mężczyzna mający opiekować się chorymi.



Pielęgniarzom stawiano wysokie wymagania zawodowe,
które obejmowały różnorodne kwalifikacje techniczne,
wysoki poziom moralny i określone cechy charakteru.
Pielęgniarz musiał być ściśle podporządkowany
poleceniom lekarza i życzeniom pacjenta.



Starożytna medycyna hinduska stała na bardzo wysokim
poziomie, szczególnie w zakresie chirurgii.

H

INDUSKIE NARZĘDZIA CHIRURGICZNE

O

PIEKA MEDYCZNA W STAROŻYTNEJ GRECJI



W początkowym okresie rozwoju kultury greckiej
medycyna pozostawała pod bardzo silnym wpływem
wierzeń była typową medycyną sakralną i teurgiczną.



Najważniejsze bóstwa opiekujące się zdrowiem:



Asklepios



Hygea



Panacea



Leczeniem zajmowali się w starożytnej Grecji kapłani –
lekarze a miejscem leczenia były świątynie ku czci
Asklepiosa.



Leczenie opierało się głównie na składaniu ofiar i
stosowaniu się do wskazówek jakie otrzymywał chory od
boga w czasie snu, a które interpretowane były przez
kapłana, stosowano też masaże, kąpiele i gimnastykę.

córki asklepiosa



Wraz z kapłanem chorymi zajmowały się kapłanki lecz

brak jest jednoznacznych danych na temat tego czy

zajmowały się one bezpośrednio pielęgnowaniem chorych

czy raczej pełniły funkcje nadzorujące.



Przy świątyniach Asklepiosa powstawały zazwyczaj szkoły

gdzie kształcili się przyszli adepci sztuk lekarskich

zarówno kapłani jak i świeccy w tym także kobiety.



Medycyna starogrecka zmieniła swe oblicze za sprawą

Hipokratesa ucznia jednej z najsłynniejszych szkół

medycznych z wyspy Kos.



Hipokrates (460- 377 r. p.n.e.) zwany ojcem medycyny był

twórcą pierwszego pełnego podręcznika medycyny i

skierował medycynę na nowe tory oddzielając ją od

sakralnej, teurgicznej funkcji w stronę racjonalizmu i

nauki.



„PRIMUM NON NOCERE” – przede wszystkim nie
szkodzić - tym stwierdzeniem sprowadził Hipokrates
lekarza z boskiego piedestału do ludzkiego poziomu.



Zasadnicze i najważniejsze miejsce w leczeniu zajmowała
według Hipokratesa natura, a medycyna jedynie zaś:

„obserwuje, rozumuje, podpatruje naturę, uśmierza ból i

ratuje człowieka od śmierci, z wyjątkiem tych chorych,
których sama natura skazała już na śmierć nieodwołalną”



Hipokrates stworzył także podstawy teoretyczne
PATOLOGII HUMORALNEJ, czyli teorii w myśl której
zdrowie człowieka zależy od 4 cieczy: krwi, żółci, czarnej
żółci i śluzu. Teoria ta była w pełni spekulatywna.

2009-03-03

6



Hipokrates wprowadził do medycyny zasady etyki
lekarskiej, a młodego adepta sztuk medycznych
zobowiązywał do składania przysięgi według której dobro
chorego było nakazem bezwzględnym.



Miejscem leczenia chorych w tym czasie były domy lub
jatrejony.



W jatrejonach wykonywano zabiegi chirurgiczne, a w razie
potrzeby pacjent mógł pozostać tam przez kilka dni.



Pielęgnowaniem chorych zajmowali się uczniowie mistrza
gdyż Hipokrates zalecał by opiekę sprawowały osoby do
tego przygotowane.

P

OPIERSIE HIPOKRATESA

R

ZYM W OKRESIE PRZEDCHRZESCIJANSKIM

MEDYCYNA RZYMSKA



KLAUDIUSZ GALEN (130 – 201 r. n.e.)



Za przełomowy okres dla medycyny rzymskiej uznać można

II w. n.e. kiedy to swą działalność naukową i praktykę

lekarską rozpoczął GALEN.



Galen człowiek wszechstronnie wykształcony, zwolennik

poglądów Hipokratesa, był lekarzem cesarza filozofa Marka

Aureliusza.



Kontynuując myśl i założenia medycyny „hipokratejskiej”

dążył dalej drogą naukową oddalając leczenie od wiary.

Rozwinął między innymi wiedzę z anatomii (opierając ją na

sekcjach i wiwisekcjach zwierząt), osiągnął także postęp w

dziedzinie patologii szczegółowej, gdzie między innymi

opisał i odróżnił zapalenie płuc od zapalenia opłucnej.



KORNELIUSZ CELSUS (53 r. p.n.e.- 7r. n.e.)



bogaty patrycjusz, człowiek wszechstronnie wykształcony nie
był lekarzem, zasłynął jako autor wielkiego dzieła
encyklopedycznego „Artes", w którym 8 ksiąg „De medicina
libri octo" mieści całą ówczesną wiedzę medyczną.



„De medicina libri octo„ zawiera informacje z zakresu:



dietetyki,



patologii ogólnej,



semiotyki,



prognostyki,



patologii szczegółowej,



terapii,



chirurgii-bardzo wysoki poziom, jako pierwszy opisał
metody i sposoby dotychczas nie opisane, np.
podwiazywanie tętnic



W dziele tym pisał także o retoryce, sztuce wojennej,
rolnictwie, medycynie.



Podane przez Celsusa cztery cechy stanów zapalnych:



obrzmienie – tumor;



zaczerwienienie – rubor;



podwyższona temperatura – calor i



ból – dolor są uwzględniane w patologii po dzień
dzisiejszy.



Szpitale rzymskie organizowane były na wzór greckich w
powiązaniu ze świątynia Eskulapa, pierwszy taki szpital
powstał w III w. p.n.e.



Początkowo szpitale to miejsce głównie dla nieuleczalnie
chorych i nieprzydatnych do pracy niewolników.

2009-03-03

7



Pielęgnowaniem zajmowały się zarówno kobiety jak i
mężczyźni (także niewolnicy).



Pierwsze szpitale powstały z pobudek czysto praktyczny
(brak pobudek humanitarnych).



W ówczesnym Rzymie znajdowały się najprawdopodobniej
także szpitale dla ludzi wolnych oraz specjalne szpitale
wojskowe – valetudinaria, słynące z wysokiego poziomu
udzielanej pomocy.



Opieką nad chorymi w szpitalach wojskowych zajmowali się
żołnierze oraz niewolnicy.



Ranni i chorzy żołnierze przyjmowani byli również do
prywatnych domów rzymskich i otaczani opieka.

KLAUDIUSZ GALEN (130 – 201

R

.

N

.

E

.)

KORNELIUSZ CELSUS (53 r. p.n.e.- 7r. n.e.)

RZYM W POCZATKACH CHRZESCIJANSTWA



Nowa religia „wprowadziła” nowe zasady życia społecznego

IDEA HUMANITARYZMU

MIŁOŚĆ

BLIŹNIEGO

MIŁOSIERDZIE

POMOC

POTRZEBUJĄCYM



Zrównoważenie praw kobiet i mężczyzn.



Wielki ruch społeczny podejmujący na szeroką skalę
działania mające na celu pomoc potrzebującym, chorym i
cierpiącym.



Powstają zgromadzenia zajmujące się zarówno katechizacją
jak i pomocą bliźnim i pielęgnowaniem np.: zgromadzenie
diakonów i diakonis, w którym to dopatrywać można się
początków kształtowania opinii o powołaniu pielęgniarskim.



Najsłynniejsze kobiety rzymskie zajmujące się pomocą
biednym i chorym to Marcela, Fabiola i Paula.



Pierwszy szpital publiczny powstał w Rzymie powstał
ok. 390 r. n.e. w pałacu ofiarowanym przez Fabiolę.



Czynności „pielęgniarskie” wykonywane przy chorych w
okresie wczesnego chrześcijaństwa:



karmienie



przenoszenie



mycie Nóg



grzanie wody do mycia



czyszczenie lamp



palenie w piecach



czyszczenie i gotowanie jarzyn



nakrywanie stołów



podawanie do stołów



mycie naczyń



Pierwszy w pełni zorganizowany szpital powstały w okresie
chrześcijaństwa to szpital założony przez św. Bazylego,
biskupa Cezarei około 370 r. przeznaczony głównie dla
chorych na trąd.



Struktura szpitala oparta na wielu budynkach o specjalnym
przeznaczeniu – selekcja chorych



Pracownicy szpitala podzieleni na 4 grupy:



pielęgniarze – kler, ludzie świeccy w tym kobiety



lekarze



noszowi – przenoszenie i wyszukiwanie chorych



rzemieślnicy – wykonywanie niezbędnych napraw i
produkcja sprzętu potrzebnego dla instytucji

2009-03-03

8

Ś

W

. B

AZYLI BISKUP CEZAREI

PIELEGNOWANIE I PRAKTYKA
PIELEGNIARSKA W SREDNIOWIECZU



Okres średniowiecza to okres upadku wielkiej medycyny
wieków poprzednich, i nawrót ku mistycyzmowi i magii.



Ośrodkami rozwoju i nauki sztuk medycznych stały się szkoły
klasztorne i katedralne a wykształcenie które w nich
odbierali słuchacze pochodzący głównie z kleru stało na
bardzo niskim poziomie, nawet późniejsze nauczanie
uniwersyteckie opierało się na suchym studiowaniu ksiąg.



Nastąpiło oddzielenie chirurgii od medycyny, a osoby biegłe w
sztukach chirurgicznych były w „środowisku” medyków
marginalizowane, zwano ich balwierzami, cyrulikami.
Chirurgia stała się rzemiosłem.

ROLA KOSCIOŁA W OPIECE NAD
ŻYCIEM I ZDROWIEM W ŚREDNIOWIECZU



Pomoc i opiekę potrzebującym w tym okresie zapewniał
kościół, głównie poprzez działalność prowadzoną przez
klasztory.



Początkowo szpitale były jednocześnie przytułkami dla
bezdomnych i miejscem schronienia dla podróżnych,
budowane były zazwyczaj na obrzeżach miast.



Opiekę pielęgniarską sprawowały zakonnice – nad kobietami
oraz bracia zakonni – nad mężczyznami.



Przeludnione szpitale, w których umieralność sięgała 100%,
brak higieny, brak podziału pacjentów, wszyscy przebywają
razem niezależnie od schorzenia, przeludnienie.



Charakterystyka opieki szpitalnej:



Zapewnienie miejsca



Pożywienie



Podawanie wody



Sprawowanie dozoru



Praktyki religijne – dużo czasu



Twardy regulamin dla chorych



Brak faktycznego leczenia schorzeń.



Pierwszym szpitalem który nie był przytułkiem lecz
miejscem tylko dla chorych był powstały poza murami
klasztornymi szpital HOTEL DIEU w Lyonie (542 r.),
później powstały HOTEL DIEU w Paryżu (650 r.) oraz
Szpital Świętego Ducha w Rzymie(717 r.).

H

OTEL DIEU

-

PARYŻ

2009-03-03

9

WPŁYW WYPRAW KRZYŻOWYCH NA ROZWÓJ
SZPITALNICTWA I PRAKTYKI
PIELEGNIARSKIEJ



Wyprawy krzyżowe które miały miejsce w okresie późnego
średniowiecza odmieniły obraz nie tylko samej medycyny ale
i nauczania medycyny.



Zakony rycerskie prócz szerzenia wiary Chrześcijańskiej
miały za zadanie w imię poświęcenia religijnego zajmować się
pomocą charytatywną i pielęgnowaniem w szpitalach.



Pierwszym szpitalem zakonu krzyżowców był powstały w
Jerozolimie szpital św. Jana.

SZPITALE WOJSKOWE NA TRASACH
WYPRAW KRZYŻOWYCH – CHARAKTERYSTYKA:



wysoka dyscyplina



komfort (urządzenia do mycia, do picia, parawany miedzy
łóżkami, firanki w oknach,



obrazy na ścianach, odświeżanie powietrza)



szczegółowe zasady organizacyjne



obchody



dbałość o ciągłe doskonalenie pracowników (codzienne
szkolenia z anatomii dla młodych



lekarzy i braci pielęgnujących, co tydzień z zakresu
medycyny klinicznej)



dbałość o czystość, wyżywienie, estetykę



praca w szpitalu przemyślana i zorganizowana w
najdrobniejszych szczegółach, ściśle nadzorowana

CO GWARANTOWAŁY SZPITALE WOJSKOWE NA
TRASACH WYPRAW KRZYŻOWYCH:



miejsce



wyżywienie



czysta pościel (nawet kilka razy dziennie)



gorąca kąpiel



środki do namaszczania ciała



dobre i świeże produkty żywnościowe



urozmaicone i obfite pożywienie podawane nawet na
srebrnych naczyniach



bandaże i kule dla kalek



dla podrzutków wszystko, co konieczne do pielęgnowania
dziecka



zaspokajanie potrzeb duchowych przez kapłanów

SZPITALE I PIELEGNOWANIE W OKRESIE
PÓZNEGO SREDNIOWIECZA - OPIEKA
SZPITALNA



ścielenie łóżek chorych przez siostry i braci



2 razy dziennie podawanie posiłków



proste zabiegi i czynności pielęgnacyjne



w sprawowaniu opieki pomagali rekonwalescenci



modły i praktyki religijne razem z chorymi (także
nabożeństwa żałobne)



pozostawanie przy chorych cały dzień z niewielkimi
przerwami



w nocy opieka dozorców pod przewodnictwem przełożonego,
który dokonywał nocnego obchodu

M

a
p
a

J
e

r
o
z
o

l
i

m

y

A

.

D

.

1
2
0
0

PIELEGNOWANIE I PRAKTYKA
PIELEGNIARSKA W OKRESIE NOWOŻYTNYM
(XV-XVIII W.)



Wraz z wiekiem XV nastał nowy okres w dziejach ludzkości,
nowy okres także dla medycyny i nauki, gdyż odrodzenie
nastąpiło we wszystkich dziedzinach życia społecznego.



Wielcy ludzie medycyny odrodzenia:



PARACELSUS – wpływ na ówczesna medycynę i leczenie,
występowanie przeciw znanym autorytetom



WESALIUSZ – ojciec anatomii, wykazał ponad 200 błędów
Galena



WILLIAM HARVEY – wyjaśnienie zasad krążenia krwi



MARCELLO MALPIGHI – opis naczyń włosowatych

2009-03-03

10



AMBROŻY PARÉ – znakomity chirurg, zmiana sposobu
leczenia ran postrzałowych



GIROLAMO FRACASTRO – zapoczątkował rozwój
epidemiologii (nasiona choroby)



TOMASZ SYDENHAM – wnikliwa obserwacja,
prowadzenie historii choroby, upraszczanie recept.



Mimo „odrodzenia się” medycyny i szkolnictwa w tej
dziedzinie, aspekt higieny nadal pozostawał na poziomie
niewiele wyższym niż w średniowieczu, co stanowiło poważny
problem epidemiologiczny.



Zły stan higieniczny społeczeństwa, zmniejszenie się ilości
osób zajmujących się chorymi oraz szpitali za sprawą reformy
protestanckiej sprawiło, iż okres odrodzenia to „czarny” okres
w historii szpitalnictwa i pielęgnowania.

P

ARACELSUS

W

ESALIUSZ

H

ARVEY

MALPIGHI

PARÉ

2009-03-03

11

SYDENHAM



Reforma socjalna franciszkanina św. Wincentego a Paulo
(1584 – 1660) skierowana była głównie przeciw
rozpowszechnionemu wówczas żebractwu którym parali się
nie tylko ludzie ułomni czy chorzy lecz także ci którzy po
prostu nie mogli znaleźć pracy.



Założenia reformy socjalno pielęgniarskiej Wincentego a
Paulo:



oddzielenie chorych od biednych



powierzenie chorych opiece kobiet, które będą ich
odwiedzać i pomagać im



zapewnienie pracy tym, którzy mogą pracować



wsparcie dla tych, którzy pracować nie mogą

WIELKA REFORMA SOCJALNO – PIELEGNIARSKA
I SIOSTRY MIŁOSIERDZIA



Reformę z zakresu pielęgnowania zaczął od powołania

Zgromadzenia Pań Miłosierdzia, będącego stowarzyszeniem

świeckim skupiającym kobiety mające nieść pomoc

potrzebującym w przedsięwzięciu tym pomagała mu Pani Le

Gras.



Cechy jakie wpajano siostrom miłosierdzia:



posłuszeństwo w stosunku do lekarzy



dokładne wypełnianie ich poleceń



poczucie lojalności



chęć do nauki, a szczególnie do poznawania leków i

postępowania z nimi związanego



w sprawach administracyjnych szpitala podporządkowanie

administracji szpitala i bezwzględne posłuszeństwo



Obowiązki siostry w szpitalu:



słanie łóżek



sprzątanie



podawanie posiłków i napojów



pozostawanie na oddziałach, by w razie potrzeby spieszyć z
pomocą



obowiązki religijne – udzielanie wskazówek religijnych i
wspólne odmawianie modlitw



stawianie pielęgnowanych chorych na I miejscu



w sprawach dyscypliny ogólnej i w sprawach duchowych
podporządkowanie siostrze naczelnej.



Wraz z pojawieniem się w szpitalach sióstr miłosierdzia
poprawiła się jakość opieki pielęgniarskiej, nowością było
objecie opieką przez kobiety mężczyzn.

ŚW

. W

INCENTY A

P

AULO

ROZWÓJ NAUK I POSTEP W LECZENIU
W OKRESIE OSWIECENIA – ROZWÓJ NAUK
MEDYCZNYCH



ponowne włączenie chirurgii do medycyny



zainteresowanie zapobieganiem chorobom



rozwój fizjologii – twórca Albert Haller



powstanie anatomii patologicznej Jan Babtysta Morgani



stworzenie podstaw mikrobiologii jako samodzielnej nauki –
Ludwik Pasteur; jej rozwój –Robert Koch



odkrycie przyczyny goraczki połogowej – Ignacy Filip
Semmelweis



powstanie morfologii, embriologii, genetyki



rozwój patologii

2009-03-03

12



duże zmiany w kształceniu lekarzy (wycofanie metod
scholastycznych, wprowadzenie nauczania klinicznego)



ogromny postęp w leczeniu (rozwój diagnostyki: opukiwanie,
osłuchiwanie, wprowadz. słuchawki lekarskiej;



wprowadzenie naparstnicy do leczenia;



odkrycie i zastosowanie środka usypiającego 1846 I narkoza
eterowa;



zastosowanie srodków antyseptycznych – Józef Lister;
wprowadz. inowych technik operacyjnych;



Rewolucja w leczeniu chorych psychicznie (Filip Pinel – w 1793
po uzyskaniu zezwolenia pierwszy zdjął chorym psychicznie
kajdany i zaczął traktować ich zgodnie z duchem praw każdego
człowieka do życia w wolności i decydowania o własnym losie.

L

UDWIK

P

ASTEUR

R

OBERT

K

OCH

I

GNACY

F

ILIP

S

EMMELWEIS

J

ÓZEF

L

ISTER

F

ILIP

P

INEL

2009-03-03

13

OBOWIAZKI PIELEGNIARKI WEDŁUG HASŁA Z
ÓWCZESNEJ (OSWIECENIOWEJ)
ENCYKLOPEDII



podawanie jedzenia



pilnowanie ognia



zamiatanie



kąpiel pacjentów



zmienianie bielizny pościelowej



opróżnianie naczyń



towarzyszenie lekarzowi w czasie wizyt



zmienianie opatrunków



zmniejszanie hałasu i różnych trudności



grzebanie zmarłych