Alina Woźnica Oddział HŻŻ WSSE

w Rzeszowie

Rzeszów, 21.09.2011 r.

Motto:

Prawidłowe żywienie jest konieczne nie tylko dlatego,
aby zapobiec chorobom, ale i dlatego, ażeby umożliwić
wyzwolenie wszystkich potencjalnych sił biologicznych
organizmu, co jest warunkiem prawidłowego rozwoju
fizycznego i umysłowego oraz wytworzenia należytej
odporności na niekorzystne działanie czynników
środowiskowych.

(prof. Aleksander Szczygieł)



60%: niezbilansowana dieta



25%

: zakażenia i zatrucia

pokarmowe



10%

: alergie



3%:

substancje dodatkowe

i skażenia

Układ krążenia

30%

Nowotwory ogółem

30%

- przewodu pokarmowego

70%

Zaparcia

70%

Otyłość

50%

Cukrzyca

25%

Próchnica

30%

Szacunki:



Wadliwe odżywianie to 1/3 kosztów

leczenia

gd y d od at k ow o nie zdr ow y t r y b

życ ia

(p a p ier os y ) a pr ze de w s zy st k im

brak aktywności fizycznej



to razem ok. 50% kosztów leczenia

(NPZ)

W oparciu o:

 

ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA DZIECI

I MŁODZIEŻY ORAZ WSKAZÓWKI DOTYCZĄCE

ZDROWEGO STYLU ŻYCIA

POL - HEALTH

NARODOWY PROGRAM ZAPOBIEGANIA NADWADZE

I OTYŁOŚCI ORAZ PRZEWLEKŁYM CHOROBOM

NIEZAKAŹNYM POPRZEZ POPRAWĘ ŻYWIENIA

I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ

Nieprawidłowe żywienie, mała aktywność fizyczna oraz

nadwaga

i otyłość

-

pow odem dr am at yc znyc h k ons ek w enc ji dla r o zw oj u

ps yc hofi zyc zne go dziec i i m ł odzieży or az pow odem

w i elu c horób w w iek u dor osły m :



c uk rzyc a,



c hor oby uk ładu k rążenia,



now ot w or y zł ośl iw e,



os t eopor o za

- przew lek łe c hor oby niezak aźne lub c hor oby

ży w i eni ow o zależne.

Ro zw i jając e się nad w a ga i ot yłość - za burzenia

funk c j i w ielu narządów , przyc zyna w ielu różnyc h

c horób or az gor szyc h w ynik ów

w nauc e.

Powikłania otyłości u dzieci



Psychosocjalne:

Zła samoocena, Lęk, Depresja, Zaburzenia jedzenia, Izolacja

socjalna, Gorsze wyniki w nauce



Neurologiczne:

Guz rzekomy mózgu



Endokrynologiczne:

Insulinooporność, Cukrzyca typu 2, Przedwczesne

dojrzewanie, Zespół policyklicznych jajników (dziewczęta), Hipogonadyzm (chłopcy)



Sercowo-naczyniowe

: Zaburzenia lipidowe, Nadciśnienie tętnicze,

Koagulopatia, Przewlekłe zapalenie, Dysfunkcja śródbłonka (endotelium)



Płucne:

Zespół nocnego bezdechu, Astma, Nietolerancja ćwiczeń fizycznych



Żołądkowo-jelitowe:

Choroba refluksowa przełyku, Choroba stłuszczeniowa

wątroby, Kamica żółciowa, Zaparcia stolca



Nerkowe:

Stwardnienie kłębuszków nerkowych (glomerulosclerosis)



Mięśniowo-szkieletowe:

Bóle pleców, Zwichnięcie nasady głowy kości udowej,

Złamanie przedramienia, Płaskostopie

Żywienie niedoborowe pod względem ilościowym

i jakościowym

–



pogorszenie stanu zdrowia, upośledzenia funkcjonowania układu

odpornościowego,



zmniejszenie wydolności układu krążeniowo-oddechowego,



zaburzenie prawidłowego rozwoju tkanki kostnej,



nadmierna drażliwość



i zmniejszenie koncentracji,



w konsekwencji gorsze wyniki w nauce.

Prawidłowy sposób żywienia rozpoczęty dopiero
w późniejszym okresie życia

nie zniweluje utraconych

wcześniej możliwości rozwoju psychicznego i fizycznego.

Zbilansowana dieta –



w a

r unek pr aw idłow e go r o zw oj u



os iągnięc ia opt ym al nej , za pr og r am ow anej

genet yc znie budow y c iała,



r o zw oju int elek t ualne go i em oc jonalne go



dobr e go zdr ow ia i s am opoc zuc i a w ok r esi e

dziec i ńs t w a

i m łodoś c i



jak i m ni ejs ze go r yzy k a w ys t ąpienia lic znyc h c horób

w dor osły m życ iu

Zbilansowana dieta

- dost ar c zanie or ganizm ow i

ener gii

i w szyst k ic h niezbędnyc h sk ł adnik ów pok ar m ow yc h

w odpow iedniej iloś c i i odpow iednim st osunk u, przy

uw zg lędnieni u l ic zby pos iłk ów i ic h r o złożeniu w

c i ągu dnia, or az przy w zięc i u pod uw a gę w iek u, płc i i

ak t yw nośc i fizyc znej.

TALERZ ZDROWIA

Na podst aw ie w ielu obserw ac ji nauk ow yc h

– pr aw idłow e żyw ieni e w ok r esie

dziec ińst w a i dojrzew ani a szc ze gólnie

w ażne -

organizm potrzebuje odpowiedniej

ilości różnorodnych witamin i składników

mineralnych

- za pew nienie opt ym alne go

w zr ost u or az pr aw idłow e go t em pa r o zw oju

f izyc zne go um ysłow e go.

Spożywanie urozmaiconej żywności

-

najlepszy sposób dost ar c zenia w szyst k ic h

pot rzebnyc h w it am in

i sk ładnik ów m i ner al nyc h or az za pew nienia

pr aw idłow e go bilansu ener gii, białek ,

t łuszc zów

i w ęg low odanów .

Pełna i nieprzetworzona żywność – wysoka wartość

odżywcza



ow oc e i w arzyw a,



pełne ziar na zbóż i k asz,



ni sk ot łus zc zow e pr oduk t y m lec zne,



c hude m ięso, r yby i drób –
najlepsze źródło sk ładni k ów odży w c zyc h dl a

or ganizm u dla zac how ani a zdr ow ia i w łaś c iw e go

r o zw oju.

Żywność wysoko przetworzona

- nisk a w ar t oś ć

odżyw c za.
Chipsy ziem ni ac zane c zy słodyc ze - s pożyw ać t y lk o

od c zasu do c zas u.
Jak dokonać wyb oru w ar t ośc iow ej ży w noś c i ? -

czytać

oznakowanie

(opis y na opak ow ani ac h) i w ybi er ać

pr oduk t y bogat e w w it am iny or az s k ł adnik i

m iner alne.

 

Rodzice, szkoła, samorządy –



odpow iedzialność za zdr ow ie dziec i i

m łodzieży poprzez eduk ac ję w zak r esie

pr aw idłow e go st ylu życ ia (zw łaszc za

pr aw idłow e go żyw ienia)



r o zw ój w szk ołac h żyw ienia zgodne go

z zalec eniam i żyw ieniow ym i



za pew nienie odpow iednie go po ziom u

ak t yw nośc i fizyc znej c elem za pobieżenia

ot yłośc i i c hor obom przew lek łym



or az

zapewnienie odpowiadającego zasadom

racjonalnego żywienia

asortymentu produktów spożywczych,

napojów sprzedawanych w szkołach

.

Prawidłowe żywienie

- jeden

z najważniejszych czynników środowiskowych,
wpływających na rozwój człowieka i utrzymanie
przez niego dobrego stanu zdrowia.

Polega na całkowitym pokryciu

zapotrzebowania organizmu na energię

i wszystkie niezbędne składniki

pokarmowe

.

Niedobór lub nadmiar energii i składników pokarmowych

w pożywieniu -

zachwianie homeostazy procesów

metabolicznych

zachodzących w organizmie.

W Polsce w ostatnich latach sytuacja w zakresie

żywienia dzieci i młodzieży -

niezadowalająca.

Diety młodego pokolenia

:



nieprawidłowo zbilansowane,



zbyt duża zawartość

niektórych składników

pokarmowych,

przy wyraźnych niedoborach

innych

składników



część dzieci -

nadmierne spożycie żywności

, przez co

kaloryczność diety przekracza wydatek energetyczny.

Nieprawidłowości w żywieniu dzieci

–



zbyt duże spożycie tłuszczu-

w ogólnej ilości spożywanego tłuszczu -

duży udział

kwasów tłuszczowych nasyconych

, mały - kwasów

wielonienasyconych (występujących w olejach roślinnych

i rybach- mintaj, dorsz, halibut, morszczuk, karp, tuńczyk,

pstrąg tęczowy, makrela łosoś, śledź solony, węgorz)



nieprawidłowa struktura spożycia tłuszczu - we

wszystkich grupach wiekowych chłopców i dziewcząt -

spożywanie produktów i potraw zawierających znaczne

ilości tłuszczu. Frytki i inne dania typu fast food -

ulubione potrawy.

Duże spożycie tłuszczów ogółem

w diecie

osób młodych i wysoki udział tłuszczów zwierzęcych

-

kwasy tłuszczowe nasycone są istotnym

źródłem energii

, mniejszy udział z kwasów

tłuszczowych wielonienasyconych.
Pożywienie populacji -

za mały udział kwasów

tłuszczowych n-3

- niepraw idłow a st r uk t ura

spożyc ia t łuszc zów , niew yst ar c zając e

spożyc ie r yb

(ist ot ne źródło k w asów

t łuszc zow yc h n-3).Najc zęśc iej r yby

sm ażone - t r ac ą c enne w ł aśc iw ośc i

podc zas pr oc esu sm ażenia – doc hodzi do

ut lenienia k w asów n-3.

Nieprawidłowe zbilansowanie diety - spożycie cukrów

prostych - sacharozy

.



Udział energii z sacharozy zbyt duży w związku z

częstym

spożywaniem słodyczy, które w jadłospisach wielu chłopców i

dziewcząt występują codziennie.



Zamiast kanapki - batonik czy ciasteczko (źródło cukru, kwasów

tłuszczowych nasyconych oraz izomerów trans (powstających podczas

uwodornienia tłuszczów roślinnych).



Inne źródła cukru

: dodatek cukru (często w dużych ilościach) do

różnych napojów i potraw; napoje słodzone gazowane (lemoniada,

oranżada, napoje typu cola oraz soki i nektary owocowe, słodzonych

napojów gazowanych, jak
Zamiast owocu rodzice podają soki i nektary owocowe.



Same owoce również zawierają cukry proste - nie powinny być

spożywane bez ograniczeń, zwłaszcza w przypadku dzieci z nadwagą i

otyłością.
Występuje zwiększone spożycie owoców kosztem warzyw.

Duża zawartość cukrów prostych w diecie -

mniejsze spożycie węglowodanów

złożonych

- korzystniejszych dla

organizmu.
Z produktów będących podstawowym ich
źródłem - zwykle tylko

pieczywo i

ziemniaki.
Rzadko kasze, ryż, płatki, czy nasiona roślin
strączkowych; ryż i płatki, zwłaszcza
kukurydziane - coraz większa rola w diecie.

Nie zawsze odpowiednia ilość błonnika

-

źródłem są głów ni e pr oduk t y zbożow e i

w arzyw a st rąc zk ow e.
Zbyt m ała zaw ar t ość błonnik a –
niepr aw idłow y dobór pr oduk t ów

spożyw c zyc h –



t ylk o j asne piec zyw o,



zaw sze ziem niak i zam iast g r ubo zi ar nist yc h

k asz,



r yż brązow y i m ak ar on pełno ziar nist y -

pr oduk t y niezm ier nie rzadk o goszc ząc e na

st ołac h;



sok ow oc ow y zam iast ow oc w c ałośc i -

przy w yc isk aniu znac zna c zęść błonnik a

po zost aje w w yt łok ac h.

Racje pokarmowe charakteryzują się małą

zawartością niektórych składników

mineralnych i witamin

.

Składnik niedoborowy - najczęściej

wapń,

spożyc ie

w k ażdej g r upi e w iek ow ej

o w iele m niejsze

od zalec eń.
Ser y podpuszc zkow e (żółt e i pleśniow e) -

lepsze źródło

w a pnia

, m ogą być

uw zg lędniane w jadłospisie, przy

jednoc zesnym og r anic zeniu spożyc ia

innyc h pr oduk t ów będąc yc h źródłem

t łuszc zu zw ierzęc e go.

Poważny problem -

nadmiar sodu w pożywieniu.

W każdej grupie wiekowej jego spożycie przekracza nie tylko normę,
lecz także górny tolerowany poziom spożycia.
Przyczyny:



dodatek soli kuchennej do większości potraw



stosowanie w wielu procesach przetwarzania żywności.

Kanapki - dodawana głównie wędlina zamiast mięso pieczone lub duszone

(zawierają znacznie mniej soli),spożywanie słonych serów

podpuszczkowe niż twaróg.

Ryby –

rzadko i są to (poza rybą smażoną) najczęściej śledzie solone,

konserwy rybne, lub ryby wędzone.

Coraz częściej spożywane sięgają

dania typu instant, dania gotowe

oraz różne

przekąski

- zawierają znaczne ilości soli.

Mieszanki przyprawowe

z dodatkiem soli dodawanych do potraw,

które są jednocześnie dosalane.

Wady w żywieniu dzieci i młodzieży wynikają również

z nieregularnego spożywania posiłków

.

Około 10-20%

uczniów deklaruje, że

nie spożywa I śniadania przed

wyjściem do szkoły, a niek t órzy rów nież nie zabierają ze sobą II

śniadania.

Szk oły rzadk o or ganizują w spólne ś niadania, uc zniow ie niec h ęt nie

k orzyst ają z t ak iej m ożl iw o śc i.

Niekorzystna jest też sytuacja dotycząca obiadów szkolnych.

Szk oły podst aw ow e -

z pełnych obiadów korzysta tylko ponad 9%

uczniów

,

część uczniów posiłki szkolne ocenia jako niesmaczne,

nieestetycznie podane,

a asortyment oferowanych potraw jako zbyt ubogi.

Wiele dzieci, które nie zabierają ze sobą II śniadania i nie

korzystają z obiadów lub innych posiłków wydawanych w

stołówce szkolnej, nie zjada nic w czasie pobytu

w szkole.

Oferta w sklepikach szkolnych produktów

- nie za pew nia pok r yc i a

za pot rzebow ania na sk ład ni k i p ok a r m ow e.

Po pow r o c i e ze szk oły dziec i i m łodzież nie s po żyw ają po siłk ów

r e g ul ar nie.

Nie jadanie kolacji

, zastępowanie

pełnowartościowego posiłku

słodyczami i przekąskami, jak chipsy i chrupki, oraz słodkimi

napojami gazowanymi.

Posiłki - duża monotonia

. W skład poszczególnych posiłków wchodzą

podobne potrawy, asortyment jest niewielki.

Reasumując:



konieczność zmiany zwyczajów żywieniowych -

zwiększenie spożycia warzyw i owoców,



produktów zbożowych z pełnego przemiału,



mleka i produktów mlecznych oraz ryb



przy równoczesnym ograniczeniu spożycia tłuszczu,

zwłaszcza

zwierzęcego,



cukru i słodyczy oraz soli kuchennej i słonych

przekąsek,



poprawa regularności spożywania

pełnowartościowych posiłków



oraz większe ich urozmaicenie.

Fast food

(ang. dosłow nie szybk a żyw ność ) - poży w ienie szy bk o

pr zy got ow yw ane, s er w ow ane na poc zek a niu i na o gół t anie.
Wys ok a w ar t ość k alor yc zna

– zaw ier a dużą ilość t łuszc zów

i w ę g low odanów

, przy r ów noc zes nym niedobor ze c ennyc h dla

or ganizm u

su bs t anc ji, t ak ic h jak :

błonnik , w it am iny i s k ładnik i m iner alne.

Fast food

- dost ar c za ją d użyc h iloś c i



nasyc onyc h k w as ów t łuszc zow yc h



or az i zom erów t r ans k w as ów t łuszc zow yc h,



ponadt o w yst ępują niew ielk ie iloś c i niezbędnyc h ni en asyc onyc h
k w asów t łuszc zow yc h (NNK T)



or az du ża, na t le d zienne go fi zjologic zne g o za pot rzebow ania na
sód, zaw ar t ość s oli k uc hennej



sac h ar o zy



c uk r u



pr aw ie ś ladow e ilośc i zaś dot yc zą w i t am iny C, t iam iny (w it am iny
B1), w it am iny E, D or az A



a t ak że błonnik a pok ar m ow e go.

Spożywanie, zwłaszcza z dużą częstotliwością, posiłków typu fast

food

podwyższa ryzyko powstania niedożywienia witaminowego

.

Poza żywnością typu fast food – słodzone napoje gazowane -

zawierają również znaczące ilości

fosforanów

, dodatkowo

mogących zwiększać ryzyko rozwoju

osteoporozy

w wieku

późniejszym.



Wzrost spożycia

tłuszczu

- powstanie nadwagi i otyłości,

a w konsekwencji do poważnych chorób przewlekłych.



Potencjalnie niekorzystny skutek zbyt częstego korzystania

z żywności typu fast food - wzrost ryzyka spożywania przez

człowieka z dietą

związków chemicznych

o niekorzystnym działaniu dla zdrowia

- heat

toxicants

- het eroc yk lic zne am iny, w ielopierśc ieniow e

w ęg low odor y ar om at yc zne, fur any or az

ak r y loam id.

Podwyższony poziom

akryloamidu

- w artykułach

spożywczych, których przygotowanie wymaga

wydłużonego procesu pieczenia lub smażenia, bądź też

wielokrotnego stosowania, wbrew zaleceniom

higienicznym, tej samej porcji tłuszczu smażalni czego

(różny asortyment frytek i chipsów).

Akryloamid jest uznany za związek potencjalnie

rakotwórczy dla człowieka.

Znalazł się na liście

związków rakotwórczych Światowej

Organizacji Zdrowia (WHO).
Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC)

zakwalifikowała go do grupy 2B = związek ten jest

potencjalnie rakotwórczy również dla człowieka.



Przewlekła inicjacja zmian nowotworowych - nawet przy

spożywaniu

bardzo małej ilości

tego związku, w faza

nierozpoznana przez wiele lat.



Długotrwałe spożywanie

akryloamidu

w zby t dużyc h

ilośc iac h - niek orzy st ne dl a spr aw ne go

funk c j onow ania

układu nerwowego

(us zk odzenia c ent r alne go i obw odow e go uk ł adu

nerw ow e go).



Dr uga g r upa zw iązk ów , k t ór e pow st ają w w y nik u

w y t w arzania pr oduk t ów t y pu fast food -

izomery

trans kwasów tłuszczowych

, nie są t ypow ym i heat

toxicants, ich spożywanie - ryzyko rozwoju

chorób

żywieniowozależnych ,

a w szczególności chorób układu krążenia

i cukrzycy typu 2.
Uwodornione oleje roślinne i rybne są źródłem 60-70% izomerów

trans w diecie człowieka.

I Ż Ż- w 2006 r. badania analityczne
oznaczania zawartości

izomerów trans

kwasów tłuszczowych

na próbie 58

produktów typu fast food z terenu całego
kraju -

największy udział tych

związków stwierdzono

w części partii



frytek

(6,4%)



w dalszej kolejności

pizza

(1,32%)



oraz

hamburgery

(0,46%).

Etykieta -

forma przekazu informacji o produkcie dla

konsumenta ( z jakich surowców powstał dany wyrób,

jaka jest jego trwałość i – coraz częściej – wartość

odżywcza).

Cel znakowania żywności

- podanie takich informacji,

które mogą mieć wpływ na świadomy wybór produktu

przez konsumenta, biorącego pod uwagę zarówno

właściwości żywieniowe, jak i parametry handlowe.

Aktualnie -

etykiety produktów ogniwem do

zmiany nawyków żywieniowych.

Jadłospis powinien być tak ułożony, aby

zapewniać pokrycie zapotrzebowania

na energię i wszystkie niezbędne składniki

pokarmowe.

Przy jego planowaniu uwzględnić



wiek



płeć



stan fizjologiczny



aktywność fizyczną



należną masę ciała osoby.

Najlepiej jest codziennie dostarczać organizmowi

w odpowiednich ilościach wszystkiego, co jest

niezbędne.

Ilość i czas spożywania posiłków - przerwy między nimi nie

przekraczały 3-4 godzin

- szczególnie ważne w przypadku dzieci

i młodzieży.



Najlepiej, aby było to

5 posiłków dziennie.



Spożywanie tyle samo posiłków, zbliżonej porze dnia.



Zalecane spożywanie posiłków każdego dnia, o danej godzinie

odpowiadające sobie pod względem wartości energetycznej

i odżywczej.



Kiedy nie jest możliwe przestrzeganie czasu spożywania posiłków - tak

zaplanować, aby organizm otrzymał odpowiednią ilość energii

i składników pokarmowych.



Codziennie spożywany obiad, podwieczorek i kolacja - w dniu, w którym

nie ma możliwości spożycia podwieczorku - zjeść nieco bardziej obfity

obiad

i kolację.



Zbyt obfite posiłki - przeciążenie układu pokarmowego.

Bardzo istotne jest urozmaicenie



Umożliwia dostarczenie organizmowi wszystkich niezbędnych

składników pokarmowych



ma istotne znaczenie psychologiczne.

Monotonna dieta

- zniec hęc a do spoży w ania

posił k ów i ujem ni e w pły w a na a pet yt . Unik ać

pow t arzania w c iągu dnia t yc h s am yc h głów nyc h

pr oduk t ów i pot r aw , naw et najs m ac zni ejs zyc h.

W jadłospisie uwzględniać produkty z każdej grupy

.

W przypadk u pr oduk t ów spoży w anyc h rzadziej , jak na

przyk ład r ośl iny

st rąc zk ow e, nasi ona, orzec hy -

włączać je do

jadłospisu co kilka dni,

lec z w odpow iednio zw ięk s zonyc h iloś c iac h.



Ważne wykorzystanie produktów

sezonowych

- św ieżyc h ow oc ów i

niek t ór yc h w arzyw . W sezonie, w k t ór ym

pr oduk t y t e w yst ępują - w łąc zać do

jadłospisu niec o c zęśc iej, st ar ając się

ur o zm aic ić sposób ic h podania.



Dbać o

sposób przyrządzania posiłków

.



Uwzględniać m.in. potrawy gotowane lub

pieczone w folii

, a nie smażone oraz

częściej przygotowywać surówki

warzywne, a rzadziej warzywa poddawać

obróbce termicznej.



Planując potrawy

w c hodząc e w sk ład posiłk u

uw zg lędniać ic h

smak, który również powinien

być zróżnicowany

.



Odpowiedni dobór barw produktów i potraw

,

z k t ór yc h sk łada się posiłek . K olor ow e,

przyc iągając e w zr ok pot r aw y pobudzają

a pet yt , c o jest ist ot ne zw łaszc za

w przypadk u dziec i.



Planując

jadłospis

, należy uw zg lędnić w nim t e

produkty

i potrawy, które dana osoba lubi i chętnie

spożywa.



Gdzie dany posiłek będzie spożywany

-

posiłk i przygot ow yw ane na w ynos, na

przyk ład do szk oły – sk ł adając e się z t ak ic h

pr oduk t ów i pot r aw , k t ór e będzie łat w o

za br ać ze sobą i zjeść na m i ejsc u

i k t ór e, od m om ent u przygot ow ania do

spożyc ia, nie st r ac ą sw oic h w alorów

żyw ieniow yc h i sm ak ow yc h.



Skorzystanie z posiłku w stołówce, barze,

restauracji

– uw zg lędnić przy planow ani u

jadłospisu- spożyt y w porze za pew ni ając ej

zac how anie odpow iednic h przer w m iędzy

posiłk am i .

Śniadanie (I i II)



wpływa na zdolność ucznia do wysiłku podejmowanego w szkole - na

koncentrację, zapamiętywanie, siłę fizyczną, dobre samopoczucie,

intelektualny rozwój.



Podstawą zdrowego śniadania jest pieczywo (najlepsze jest

pełnoziarniste lub z dodatkiem całych ziaren: razowe, graham,

pumpernikiel).

Spożywanie pieczywa z grubego przemiału



regulowanie pracy przewodu pokarmowego



odpowiednia podaż energii, białka, witamin z grupy B, magnezu, cynku

i błonnika pokarmowego.

Mleko i jego przetwory w ciągu dnia

– zbyt mała podaż wapnia: problemy

z osiągnięciem prawidłowej masy kostnej w czasie wzrostu i rozwoju

dziecka oraz utrzymania jej w prawidłowym stanie w wieku dorosłym.

Najlepszy dodatek do I i II śniadania

:



ser bi ał y c hu dy,



plast e r ek żółt e go s er a,



jogur t bądź k e fir,



c huda w ędl ina, naj lepi ej dr o bi ow a.

Do k ażde go śniadania dołąc zyć



w arzyw a i ow oc e (sa łat a, plas t er k i p om i dor a c zy k aw ałk i

pa pr yk i, sałat k a lub sur ów k a, najlepiej z dod at k iem oleju

r oś linne go lub oliw y z oliw ek ,



ow oc sezonow y, lu b sok ow oc ow y bądź w arzyw ny).

Nie należy stosować soli

- znajduje s ię ona już w pr o duk t ac h,

k t ór e spo żyw am y, np.

w w ędlinac h.
Najlepszym i

napojami uzupełniającymi śniadanie

, zarów no

pierw sze ja k

i dr ugie, s ą: w oda m ine r alna , he rbat k i ow oc ow e, s ok i ow oc ow e i

w arzyw ne or az na po je m lec zne.

Przestrzeganie zasad higieny podczas

przygotowywania posiłków



przec how yw anie śr odk ów spożyw c zyc h

(c zas, t em per at ur a, se g r e gac ja)



zam r ażanie śr odk ów spożyw c zyc h



higiena rąk i sprzęt u



pot r aw y z dodat k iem jaj



c zyst e ręc e i sprzęt , dok ładne m yc ie

ow oc ów

i w arzyw , w yparzanie jaj or az

przest rze ganie zasad st osow ania

św i eżyc h, z ak t ual nym t er m inem

przydat nośc i do spożyc ia – podst aw a w

za pobie ganiu zat r uc iom pok ar m ow ym