W

STĘP

Charakterystyka ogólna
Nie można mówić o Dziejach Apostolskich bez uwzględnienia trzeciej Ewangelii, gdyż za-
kładają one wyraźnie prōtos lógos – pierwszą Księgę (prw'to" lovgo" - 1,1). Na początku Dz
Łukasz mówi, jak widzi swoje wcześniejsze pismo - trzecią Ewangelię. Ukazuje ona to wszyst-
ko, „co Jezus czynił i czego nauczał”. Mówiąc bardziej precyzyjnie odnosi się do aktywności
Chrystusa od początku aż do wniebowstąpienia (1,1-2; zob. 1,21-22). Teraz zaś aktywność
ziemska Jezusa zostaje bezpośrednio powiązana z misją apostołów (1,2), której celem jest
bycie świadkiem Chrystusa „w Jeruzalem i w całej Judei, w Samarii i aż po krańce ziemi”
(1,8). Dar Ducha Świętego i powszechne świadectwo zajmują miejsce „przywrócenia króle-
stwa Izraelowi” (1,6-8).
Dzieje Apostolskie ukazują następnie, jak świadkowie Jezusa po Jego wniebowstąpieniu i po
otrzymaniu daru Ducha Świętego realizują otrzymaną misję. Tak jak zasadnicza struktura
trzeciej Ewangelii oscylowała wokół podążania Chrystusa do Jerozolimy, tak teraz uczniowie
wychodzą z Jerozolimy i idą „aż po krańce ziemi”. Poczynając od Judejczyków docierają do
pogan.
Łukasz podkreśla w Dz, że czas Kościoła jest czasem dopełnienia zbawienia w historii, jak
czas Jezusa, lecz wraz z nim ma początek także czas ostateczny. Ukierunkowanie historio-
zbawcze służy też do ukazania ciągłości nauczania od proroków aż do Chrystusa za pośred-
nictwem świadków Jezusa – apostołów, szczególnie Piotra oraz nade wszystko Pawła - praw-
dziwego misjonarza pogan. Dzieje Apostolskie ukazują więc nie tyle historię pierwotnego
Kościoła, ile zwycięski bieg i jedność chrześcijańskiego nauczania.
Adresaci
Oficjalnym adresatem dzieła jest ten sam nieznany Teofil, który był adresatem trzeciej Ewan-
gelii. Jest on zapewne przedstawicielem czytelników, do których Łukasz kieruje swoje dzieła.
Niezależnie jednak czy czytelnik wywodzi się z żydostwa, czy z pogaństwa, zgodnie z tym co
zostało powiedziane wyżej, może mieć pewność, że jego wiara jest zakorzeniona w Bożych
obietnicach, uczynionych w czasach Starego Testamentu.
Autor
Łukasz, ukazany w Flm 24; Kol 4,14; 2 Tm 4,11, był uczniem św. Pawła, z zawodu lekarzem
wykształconym w kulturze greckiej. To, że jest to ta sama osoba, która napisała trzecią Ewan-
gelię i Dzieje Apostolskie potwierdza starożytna tradycja, sięgająca II w. (Kanon Muratorie-
go). Za Łukaszem, jako autorem dzieła Łk-Dz, przemawia też to, że z relacji Dz wynika, iż ich
autor musiał być towarzyszem Pawła, a spośród znanych towarzyszy Pawła tylko Łukasz nie
jest wspomniany w Dziejach. Nie wspomniałby siebie zapewne przez skromność.
Według Euzebiusza Łukasz pochodził z Antiochii w Syrii. Miejscowość tę wymienia się w Dz
13 razy. Autor zna osoby wysłane do Antiochii, tamtejszych proroków, hellenistę z Antiochii,
proroka Agabosa. Wie, że tam po raz pierwszy uczniów Chrystusa nazwano chrześcijanami.
Czas powstania Dz jest trudny do określenia. Prawdopodobnie Dz powstały po Ewangelii.
Obecnie przyjmuje się powszechnie, że dzieło Łk-Dz powstało po 70 r. Przebija bowiem z nie-
go negatywne zabarwienie terminu „Judejczycy” (Iudaioi), co wskazuje na okres po zburze-
niu Jerozolimy. Jednocześnie mamy w nim pozytywny stosunek do Rzymian, a to z kolei nie
pozwala przesunąć daty poza rok 95, czyli poza prześladowania za czasów Domicjana. Dla-
tego też przyjmuje się lata osiemdziesiąte jako prawdopodobny czas powstania trzeciej
Ewangelii i Dziejów Apostolskich. Takiego poglądu nie podważa brak opisu śmierci Pawła.
Celem bowiem Dz było ukazanie dotarcia Dobrej Nowiny „aż po krańce ziemi” (zob. 1,8),
a to zrealizowało się z chwilą przybycia Pawła do Rzymu, leżącego z punktu widzenia miesz-
kańca Palestyny na krańcu ziemi. Opisanie męczeństwa Pawła mogłoby też przenieść punkt
ciężkości z męki Jezusa na mękę jednego z apostołów.

2

Gdy chodzi o miejsce powstania, to przewijają się szczególnie trzy hipotezy: Antiochia, skąd
miał pochodzić św. Łukasz i gdzie miałby osiąść po śmierci Pawła; Efez, gdyż w Dz widoczne
jest szczególne zainteresowanie tym miastem; Rzym, gdzie miał miejsce koniec apostolskiej
działalności Pawła.
Treść Dziejów Apostolskich
Wprowadzenie
Jezus zleca apostołom misję świadków (1,1-26)

I.

Ś

wiadectwo dawane Jezusowi przez apostołów w Jerozolimie (2,1-5,42)

-

Zesłanie Ducha Świętego i początek misji (2,1-47)

-

Pierwsze prześladowanie (3,1-4,31)

-

Pierwotna wspólnota (4,32-5,42)

II.

Ś

wiadectwo dawane Chrystusowi poza Jerozolimą, także wśród pogan (6,1-15,35)

-

Początek misji w Judei i Samarii (6,1-8,40)

-

Początki misji wśród pogan (9,1-15,35)

III.

Ś

wiadectwo dawane Chrystusowi w drodze do „krańców ziemi” (15,36-28,16)

-

Druga podróż misyjna Pawła (15,36-18,22)

-

Trzecia podróż misyjna Pawła i jego podróż do Jerozolimy (18,23-21,14)

-

Aresztowanie Pawła w Jerozolimie (21,15-23,35)

-

Więzienie Pawła w Cezarei Nadmorskiej (24,1-26,32)

-

Podróż do Rzymu (27,1-28,16)

Zakończenie
Apostoł bez przeszkód naucza w Rzymie (28,17-31)