Fizjoterapia kliniczna w chorobach

narządów wewnętrznych

Autor:

Rafał Sapuła

Fizjoterapia w hematoonkologii

Fizjoterapia kliniczna w chorobach narządów wewnętrznych
Fizjoterapia w chorobach krwi

Materiały Distance Learning

© Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie

2

Spis treści

WYKŁAD ............................................................................................................. 3

1. Cele rehabilitacji w hematoonkologii ................................................................. 3
2. Hemofilia ....................................................................................................... 4

2.1. Typy ....................................................................................................... 5
2.2. Postacie .................................................................................................. 5
2.3. Powikłania ............................................................................................... 5
2.3.1. Objawy krwawienia do stawu: ................................................................. 5
2.3.2. Objawy krwawienia do mięśni ................................................................. 5
2.3.3. Złamania występujące nawet po niewielkich urazach .................................. 6
2.3.4 Artropatie .............................................................................................. 6
2.3.5. Kolejny etap – degradacja kości .............................................................. 7
2.3.6. Rzekome guzy ....................................................................................... 8
2.4. Profilaktyka ............................................................................................. 8
2.5. Leczenie .................................................................................................. 8

3. Podsumowanie ............................................................................................... 9

ĆWICZENIA ...................................................................................................... 10

Test jednokrotnego wyboru ................................................................................10
Pytania kontrolne ..............................................................................................11

DODATKI .......................................................................................................... 11

Literatura .........................................................................................................11

Fizjoterapia kliniczna w chorobach narządów wewnętrznych
Fizjoterapia w chorobach krwi

Materiały Distance Learning

© Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie

3

WYKŁAD

1. Cele rehabilitacji w hematoonkologii

Celem rehabilitacji w onkologii jest zmniejszenie ujemnych następstw nowotworów oraz
ich leczenia w sferze fizycznej, psychicznej, zawodowej, a także społecznej.

Podstawowe zadania rehabilitacji w chorobach krwi, w tym onkologicznych:

 INDYWIDUALIZACJA PROCESU REHABILITACJI,
 Profilaktyka powikłań leczenia i choroby,
 Przywracanie prawidłowej wentylacji płuc,
 Przywracanie prawidłowej ruchomości w stawach i siły mięśni,
 Poprawę sprawności i wydolności fizycznej,
 Korekcję nieprawidłowej postawy ciała,
 Poprawę stanu psychicznego pacjenta,
 Poprawę koordynacji i sprawności ruchu.

Bardzo ważne jest, aby tak szeroko pojęta rehabilitacja nie była realizowana wyłącznie
przez państwową służbę zdrowia. Powinna być również wspierana przez organizacje takie
jak: Polski Komitet Zwalczania Raka, Polską Unię Onkologii, Narodowy Program
Zwalczania Raka oraz pozarządowe stowarzyszenia i fundacje, realizujące politykę
zdrowotną Ministerstwa Zdrowia i profilaktykę, edukację z zakresu onkologii.

Brak w ofercie NFZ produktu rehabilitacja hematologiczna/onkologiczna

W Polsce podwaliny pod rehabilitację w onkologii zapoczątkował prof. Andrzej
Kułakowski. W 1972r. zorganizował on w Instytucie Onkologii w Warszawie pierwszą
placówkę rehabilitacji dla kobiet po operacji raka piersi. W ten też sposób do
kompleksowego leczenia raka wprowadzono rehabilitację, która korzystnie wpływa na
stan fizyczny i psychiczny chorych.

Niezwykle ważnym etapem rozwoju rehabilitacji w onkologii było wprowadzenie do
struktury organizacyjnej Centrum Onkologii, a także powołanie w 1985r. pierwszego w
Polsce zakładu rehabilitacji onkologicznej. Działanie zakładu miało na celu zmniejszenie
niekorzystnych następstw leczenia chorób nowotworowych.

Częściowo rehabilitacja ma możliwości bezpośredniego wspomagania leczenia
nowotworów złośliwych. - Dotyczy to przede wszystkim aktywności ruchowej, która
pobudza odporność organizmu, modyfikuje gospodarkę hormonalną i metaboliczną-jest
istotnym czynnikiem pierwotnej i wtórnej prewencji choroby nowotworowej.

W onkologii podstawowe znaczenia ma profilaktyczny cel rehabilitacji:

 zapobiegania powikłaniom płucnym i zaburzeniom czynności układu oddechowego,
 zapobiegania powikłaniom naczyniowym i zaburzeniom czynności układu

chłonnego i żylnego,

 zapobiegania ograniczeniom zakresu ruchów i osłabieniu siły mięśniowej,

Fizjoterapia kliniczna w chorobach narządów wewnętrznych
Fizjoterapia w chorobach krwi

Materiały Distance Learning

© Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie

4

 zapobiegania wadom postawy ciała,
 zapobiegania wadom sprawności i wydolności fizycznej,
 zapobiegania zaburzeniom równowagi i chodu.

Osiągnięcie celów leczniczych wymaga spełnienia następujących zadań :

 przywrócenia prawidłowej wentylacji płuc,
 przywrócenia równowagi odpływu chłonki,
 przywrócenia prawidłowej ruchomości w stawach i siły mięśni,
 korekcji nieprawidłowej postawy ciała,
 poprawy sprawności i wydolności fizycznej,
 poprawy koordynacji i sprawności chodu,
 doboru zaopatrzenia ortopedycznego

Podstawą usprawniania w chorobach krwi, a szczególnie nowotworowych jest
kinezyterapia, czyli leczenie ruchem. Ze względu na bodźcowe działanie
masażu i fizykoterapii, są to raczej przeciwwskazane formy fizjoterapii.

2. Hemofilia

 Wrodzona, genetycznie uwarunkowana skaza krwotoczna, przenoszona w sposób

sprzężony z płcią.

 Polega na niedoborze VIII lub IX osoczowego czynnika krzepnięcia, który jest

wynikiem nieprawidłowości genu kodującego ten czynnik, leżącego na końcu
długiego ramienia chromosomu X.

 Choroba dotyczy niemal wyłącznie płci męskiej (XY), gdyż prawidłowy chromosom

X u heterozygotycznych kobiet prawie zawsze kompensuje defekt, wytwarzając
adekwatne ilości czynnika krzepnięcia.

 Choruje płeć męska, przenosi żeńska.

Patologia – niedobór VIII lub IX czynnika krzepnięcia przerywa kaskadową aktywację
białek osocza niezbędną do powstania skrzepu. Krwawienie przedłuża się, względnie po
zatrzymaniu pojawia się ponownie, gdyż powstały skrzep jest słaby.

Fizjoterapia kliniczna w chorobach narządów wewnętrznych
Fizjoterapia w chorobach krwi

Materiały Distance Learning

© Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie

5

2.1. Typy

Wyróżnia się:

 hemofilię A (85% chorych) – niedobór czynnika VIII
 hemofilię B (15% chorych) – niedobór czynnika IX

Częstość występowania hemofilii wynosi 1/12000

2.2. Postacie

Nasilenie objawów zależy od stopnia deficytu czynnika VIII lub IX:

 Postać łagodna – gdy czynnik VIII lub IX przekracza 5 % wartości prawidłowej
 Postać umiarkowana – poziom 2% do 5%
 Postać ciężka – poziom mniejszy niż 2%

2.3. Powikłania

 Krwawienia do stawów, mięśni, złamania, guzy rzekome
 Bardzo niebezpieczne są samoistne krwawienia do narządów wewnętrznych i jam

ciała, np. wylewy krwi śródczaszkowe, krwotoki z przewodu pokarmowego, czy
krwiaki zaotrzewnowe, które stanowią bezpośrednie zagrożenie życia.

 Równie niebezpieczne, i to niezależnie od stopnia ciężkości hemofilii, są wylewy

krwi w następstwie urazów.

 Wiek dziecięcy to okres największego nasilenia objawów i jednocześnie źródło

konsekwencji szczególnie dla narządu ruchu w późniejszym czasie

Objawy – narząd ruchu

 Krwawienia do stawów, mięśni, złamania, guzy rzekome.

Czynniki sprzyjające:

 Bogate unaczynienie błony maziowej torebki stawu oraz mięśni,
 Podatność na urazy.

2.3.1. Objawy krwawienia do stawu:

 Najbardziej narażone są: staw kolanowy (50,9%), staw skokowy (42,8%), staw

łokciowy (38,5%), barkowy (13,3%), biodrowy (11,3), najrzadziej ramienny i
nadgarstkowy.

 Chorzy doznają około 40 takich krwawień rocznie.
 Objawy: ocieplenie, bolesność palpacyjna, poszerzone obrysy stawu, bolesność w

trakcie ruchów czynnych i biernych.

2.3.2. Objawy krwawienia do mięśni

 Tendencja do tworzenia krwiaków

Fizjoterapia kliniczna w chorobach narządów wewnętrznych
Fizjoterapia w chorobach krwi

Materiały Distance Learning

© Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie

6

 Krwawienia do mięśni dotyczą zazwyczaj zginaczy, a najczęstszą ich lokalizacją

są mięśnie goleni, przedramienia i mięsień biodrowo-lędźwiowy.

 Wynaczyniona krew powoduje reakcję zapalną i niekiedy miejscową martwicę. W

czasie procesów naprawczych martwicze resztki włókien mięśniowych
zastępowane są przez słabo unaczynioną tkankę włóknistą i dlatego rzadko
dochodzi do powtórnych wynaczynień w tym samym miejscu.

 Niebezpieczeństwo ciasnoty śródpowięziowej i ucisku nerwu
 Szczególna uwaga!!!!: krwiak m. biodrowo – lędźwiowego powoduje porażenie

n. udowego, co klinicznie objawia się niedowładem mięśnia IV- głowego uda,
skutkującym upośledzeniem chodu

2.3.3. Złamania występujące nawet po niewielkich urazach

2.3.4 Artropatie

Artropatie – następstwo powtarzających się krwawień dostawowych.

 Duża ilość krwi w stawie (konieczność jej resorpcji) – rozplem błony maziowej.
 W błonie maziowej pojawiają się komórki obładowane hemosyderyną, pogarsza

się produkcja płynu stawowego.

 Wysokie ciśnienie śródstawowe.
 Przenikanie hemosyderyny do chondrocytów.
 Pojawiają się enzymy chondrolityczne.
 Pogorszenie odżywienia chrząstki stawowej.
 W chrząstce powstają pęknięcia, ubytki a w jamie stawu pojawiają się ciała wolne.

Fizjoterapia kliniczna w chorobach narządów wewnętrznych
Fizjoterapia w chorobach krwi

Materiały Distance Learning

© Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie

7

Objawy artropatii

 Ból

 Zniekształcony,

poszerzony obrys stawu

 Ograniczenie ruchomości

 Przykurcze

 Wychudzenie mięśni

2.3.5. Kolejny etap – degradacja kości

 Osteoporoza,
 Odczynowy przerost kości,
 Torbiele podchrzęstne.

Fizjoterapia kliniczna w chorobach narządów wewnętrznych
Fizjoterapia w chorobach krwi

Materiały Distance Learning

© Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie

8

2.3.6. Rzekome guzy

 Efekt powtarzających się

krwawień śródmięśniowych /
podoskostnowych,

 Najczęstsza lokalizacja: talerz

kości biodrowej, mięsień
biodrowo-lędźwiowy, kość udowa i
piszczelowa,

 Niebolesne,

 Powolne powiększanie / ucisk

tkanek,

 Stopniowo wapnieją – należy

różnicować z nowotworem.

2.4. Profilaktyka

 Regularne uczestniczenie w lekcjach wychowania fizycznego w szkole i uprawianie

sportu zapewnia normalną sprawność i przyczynia się do zapobiegania wylewom.

 Zdrowy organizm umożliwia szybszy i pełniejszy powrót do zdrowia po wylewach
 Edukacja rodziców, nauczycieli, rodziców kolegów na temat postępowania w

przypadku krwawienia

2.5. Leczenie

 Leczenie domowe (koncentrat w domu chorego) jest podstawą opieki nad chorymi

na hemofilię. Dzięki leczeniu domowemu udaje się ograniczyć w znacznym stopniu
liczbę hospitalizacji chorych na hemofilię, a tym samym wydatnie zmniejszyć
ogólne koszty leczenia.

 W przypadku krwawienia, natychmiastowe wstrzyknięcie odpowiedniego

koncentratu czynnika krzepnięcia jest często warunkiem utrzymania chorego przy
życiu

 Samoistne krwawienie dostawowe najczęściej ustępuje po jednorazowym podaniu

leku. Jeżeli jednak czynnik wstrzykiwany jest z wielogodzinnym opóźnieniem, np.
dopiero po dotarciu chorego do szpitala zamiast od razu w jego domu, to
zazwyczaj zachodzi konieczność dodatkowych iniekcji leku w celu zahamowania
krwawienia

Fizjoterapia kliniczna w chorobach narządów wewnętrznych
Fizjoterapia w chorobach krwi

Materiały Distance Learning

© Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie

9

Postępowanie w ostrej fazie wylewu

 Podanie dożylne czynnika krzepnięcia
 Stosowanie zimnych okładów (najlepiej z lodu), należy go przykładać przez 30

minut, owinięte w ręcznik

 Potem należy zrobić przerwę 1–2 godziny dla uniknięcia odmrożenia.
 Należy dobrać maksymalnie antalgiczną pozycję w stawie.
 Zakaz chodzenia / nawet do ubikacji – korzystanie z kaczki
 Stopniowo wdrażamy ćwiczenia : Wszystkie ćwiczenia powinny odbywać się do

granicy bólu, a czynności codzienne nie powinny powodować potęgowania bólu i
obrzęku stawu.

3. Podsumowanie

Postępowanie w przypadku krwawienia dostawowego i okołostawowego oraz krwawienia
do mięśni

Krwawienia dostawowe i okołostawowe – postępowanie rehabilitacyjne

Dzień

Zabiegi

1

Unieruchomienie, krioterapia

2

Ćwiczenia bierno-czynne, Ćwiczenia izometryczne, krioterapia

3

Ćwiczenia bierno-czynne, Ćwiczenia izometryczne, krioterapia

4

Ćwiczenia czynne, krioterapia

5

Ćwiczenia czynne, krioterapia

6

Ćwiczenia czynne, spacery, krioterapia

7

Ćwiczenia specjalne, czynne, spacery, krioterapia

8

Ćwiczenia specjalne, czynne, spacery, krioterapia, laser, PMNCZ

Krwawienia do mięśni

Dzień

Zabiegi

1

Unieruchomienie, krioterapia

2

Ćwiczenia izometryczne, krioterapia

3

Ćwiczenia izometryczne, ćwiczenia czynnego unoszenia kończyny, krioterapia

4

Ćwiczenia izometryczne, Ćwiczenia czynne w odciążeniu, ćwiczenia specjalne,

krioterapia

5

Ćwiczenia izometryczne, Ćwiczenia czynne, ćwiczenia specjalne, krioterapia

6

Ćwiczenia czynne, ćwiczenia specjalne, elektrostymulacje, krioterapia

7

Ćwiczenia czynne, ćwiczenia specjalne, elektrostymulacje, laser, krioterapia

8

Ćwiczenia czynne, ćwiczenia specjalne , krioterapia, elektrostymulacje, laser,

PMNCZ

9

Ćwiczenia czynne, ćwiczenia specjalne, krioterapia, elektrostymulacje, laser,

PMNCZ

10

Ćwiczenia czynne, ćwiczenia specjalne, krioterapia, laser, elektrostymulacje,

PMNCZ

Fizjoterapia kliniczna w chorobach narządów wewnętrznych
Fizjoterapia w chorobach krwi

Materiały Distance Learning

© Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie

10

ĆWICZENIA

Test jednokrotnego wyboru

Pytanie 1.

Podstawową formą rehabilitacji osób z chorobami nowotworowymi jest:

a. Fizykoterapia, masaż i kinezyterapia;
b. Masaż i Kinezyterapia;
c. Kinezyterapia.

Pytanie 2.

Wskaż prawidłowy opis hemofilii:

a. Wrodzona, genetycznie uwarunkowana skaza krwotoczna, choruje płeć męska,

przenosi żeńska, polega na niedoborze VIII lub IX osoczowego czynnika
krzepnięcia;

b. Wrodzona, genetycznie uwarunkowana skaza krwotoczna, choruje płeć żeńska,

przenosi męska, polega na niedoborze IX osoczowego czynnika krzepnięcia;

c. Wrodzona, genetycznie uwarunkowana skaza krwotoczna, choruje płeć męska, i

przenosi męska, polega na niedoborze VIII osoczowego czynnika krzepnięcia

Pytanie 3.

Typowymi powikłaniami hemofilii są (wybierz najlepszą odpowiedź):

a. wylewy do narządów wewnętrznych i do jam ciała, guzy i złamania
b. Krwawienia do stawów, złamania, guzy rzekome, wylewy do jam ciała i narządów

wewnętrznych

c. Krwawienia do stawów, mięśni, złamania, guzy rzekome, wylewy do narządów

wewnętrznych i do jam ciała

Pytanie 4.

Wylewy najczęściej dotyczą stawów:

a. Biodrowych i kolanowych
b. Kolanowych i skokowych
c. Ramiennych i biodrowych

Pytanie 5.

Krwawienia do mięśni dotyczą zazwyczaj:

a. Prostowników, ze względu na ich bogate unaczynienie
b. Zginaczy, a najczęstszą ich lokalizacją są mięśnie goleni, przedramienia i mięsień

biodrowo-lędźwiowy

c. Mięśni klatki piersiowej, brzucha i grzbietu, ze względu na bliskość serca

Pytanie 6.

Dzieci z hemofilią:

a. powinny regularnie uczestniczyć w lekcjach wychowania fizycznego w szkole i

uprawiać sportu co zapewnia normalną sprawność i przyczynia się do
zapobiegania wylewom

b. nie powinny uczestniczyć w lekcjach wychowania fizycznego w szkole i uprawiać

sportu, bo zwiększa to ryzyko wylewów

Fizjoterapia kliniczna w chorobach narządów wewnętrznych
Fizjoterapia w chorobach krwi

Materiały Distance Learning

© Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie

11

c. mogą uczestniczyć w zajęciach wychowania fizycznego pod warunkiem obecności

lekarza w pobliżu

Pytania kontrolne

1. Omów objawy kliniczne krwawienia do stawu i mięśni.
2. Przedstaw zasady leczenia hemofilii i postępowanie w ostrej fazie wylewu.
3. Przedstaw najważniejsze powikłania hemofilii.
4. Omów postępowanie rehabilitacyjne po wylewie śródstawowym i okołostawowym.
5. Omów postępowanie rehabilitacyjne po wylewie do mięśni.

DODATKI

Literatura

1. Batistella L. Rehabilitation in haemophilia – options in the developing world.

Haemophilia 1998; 4; 486-490,

2. Beton K., Cornwell J., Alltree J. Muscle rehabilitation in haemophilia.

Haemophilia 1998; 4(4): 532-7,

3. Buzzard BM. Physiotherapy for prevention and treatment of chronic

haemophilic synovitis. Clin Ortop 1997; 343 42-46,

4. Buzzard BM. Proprioceptive training in haemophilia. 1998; 4 (4): 528-31,
5. Djurdjew B., Pavlova A. Intensive rehabilitation of knee joint in hemophilic

patients. Folia Med. 2002; 44 (1,2): 40-44,

6. Dzis E. A.,Hematologia-Kliniczny atlas krwi, GIDROMAS, Kijów 2006,
7. Falk B., Portal S., Tiktinsky R. Bone properties and muscle strenght of young

haemophilia patients. Haemophilia 2005;11,

8. Hilberg T., Herbsleb M., Gabriel WH., Jeschke D, Schramm W. Proprioception

and isometric muscular strenght in haemophilic subjects. Haemophilia 2001;
7: 582-8,

9. Hughes_jones N.C., Wickramasinghe, Hematologia, Urban&Partner Wrocław

2000,

10. Janicki K., Hematologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001
11. Kasperczyk T., Magiera L i inni, Masaż z elementami rehabilitacji, Rehmed,

Kraków 2006,

12. Kwolek A., Pop T. Postępy w rehabilitacji chorych z artropatią hemofilową.

Postępy Rehabilitacji 1994; 8 (1): 67-71

13. Marciniak W., Szulc A., Wiktora Degi Ortopedia i Rehabilitacja t.2 ,

Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004,

14. Matthews T., Carr A. Orthopaedic surgery and haemophilia. Current

Orthopedics 2004, 18,

15. Mika T, Kasprzak W., Fizykoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

2001,

16. Paddon-Jones D., Quigles B. Effect of cryotherapy on muscle soreness and

strenght following eccentric exercise. Int J Sports Med.,

17. Pasternak – Mlądzka I. Dobaczewska R. Hemofilia – charakterystyka zmian w

układzie ruchu u dzieci oraz współczesne możliwości leczenia. Postępy
Rehabilitacji 2000; 14 (3); 23-31,

18. Pelletier J., Findley T., Gemma S. Isometric Exercise for an Indyvidual with

Hemophilic Arthropathy. Physical Therapy. 1987 Vol. 67/n 9 1359-64,

19. Provan D., Singer C i inni Hematologia kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie

PZWL, Warszawa 2004,

Fizjoterapia kliniczna w chorobach narządów wewnętrznych
Fizjoterapia w chorobach krwi

Materiały Distance Learning

© Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie

12

20. Rodrigez Merchan, Mahagment of musculosceletal complications of

haemophilia. Semin Thromb Hemost 2003; 29 (1): 87-96,

21. Straburzyński G, Straburzyńska-Lupa A., Medycyna fizykalna, Wydawnictwo

Lekarskie PZWL, Warszawa 1997,

22. Wojna D. i wsp. Wpływ fizjoterapii na stan czynnościowy stawów łokciowych i

kolanowych oraz jakość życia chorych na hemofilę. Ortopedia Traumatologia
Rehabilitacja 2006; 3(6), Vol. 8, 315-322,

23. Woźniewski M. Rehabilitacja w onkologii, w Kwolek A. (red), Rehabilitacja

Medyczna t.2, Urban&Partner, Wrocław 2003.