Metafory przestrzeni i miejsca

Yi-Fu Tuan, Przestrzeń i miejsce, 1987

Miejsce i przestrzeń jako główne koordynaty postrzegania otaczającego świata przez człowieka:

 Klasyfikacja i porządkowanie percepcji
 Proces waloryzacji przestrzeni
 Autoocena i refleksja nad zajmowaną pozycją w przestrzeni
 Zmiana i kształtowanie przestrzeni

Emocjonalne postrzeganie przestrzeni:

 Dialektyka pomiędzy domem rodzinnym i poczuciem bezpieczeństwa a przestrzeniami

granicznymi z poczuciem zagrożenia

 Przestrzeń zarazem jako przedmiot fascynacji i wyzwania

Odmiany przestrzeni:

 Przestrzeń otwarta

 Pozbawiona wzorów i znaczeń
 Synonim wolności
 Motywacja do podjęcia działań

 Przestrzeń zamknięta

 Przestrzeń jako ‚uczłowieczona’ z nadanym sensem zawiera wzory i znaczenia:

przestrzeń staje się miejscem

 Przestrzeń jako miejsce zawiera określony system wartości

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7

Konstytuowanie przestrzeni i miejsca (Yi-Fu Tuan)

 Człowiek porusza się między przestrzeniami i miejscami

 Proces zadomowiania się: domistykacja jako forma socjalizacji

 Praktyki społeczne nadawania przestrzeniom sensu i ich transformacja w miejsca
 Wytwarzanie systemu wartości i nadawanie sensu przestrzeniom jako miejscom
 Ujmowanie przestrzeni jako własność miejsca, zarazem odgraniczenie względem

innych: ‚moje’ miejsce staje się obcym dla innych

 Doświadczenie przestrzeni i miejsca poprzez ruch i dotyk, wizualizację i

konceptualizację

 Przestrzeń jako siatka miejsc zgodnie z kierunkiem eksploracji przestrzeni przez

praktyki społeczne

 Nakładanie znaczeń przestrzeni na miejsca i umiejscowienie abstraktu jaki jest

przestrzeń

 Umiejscowienie przestrzeni poprzez jej poznanie i nadanie jej wartości

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7

Organizacja przestrzeni (Yi-Fu Tuan)

Eksploracja przestrzeni poprzez

 Ruch, lokalizację przedmiotów i miejsc w przestrzeni
 Określenie odległości i rozciągłości przedmiotów i miejsc znajdujących się w

przestrzeni

Organizacja przestrzeni na drodze doświadczenia:

 Wzrokowego z trójwymiarowym obrazem przestrzeni
 Dotykowe jako główne narzędzie poznania i doświadczenia świata rzeczy i ich

rozmieszczenia w przestrzeni

 Miejsce: konkretyzacja wartości i sensu – ‚obiekt’, w którym przebywa człowiek
 Wizualny obraz przestrzeni zostaje poszerzony przez inne zmysły

 Słuch poszerza obraz przestrzeni poza zakres wizualizacji, „udramatycznia

doświadczenie przestrzeni” (Tuan 1987; cyt. za: Majer 2010: 63)

 Funkcja zmysłów: przekaz wiedzy o świecie zewnętrznym, tzn. przestrzenie

człowieka są odbiciem jakości jego zmysłów

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7

Topofilia i topofobia (Yi-Fu Tuan)

Napięcie i przejście pomiędzy przestrzenią i miejscem wyrażone przez:

 Topofilia: wyraz emocjonalnej i symbolicznej postawy wobec miejsca, np. dom

rodzinny, ojczyzna

 Topofobia: niechęć i odrzucenie konkretnych miejsc, np. slumsy, getta, miejsca

wykluczenia społecznego, przemocy, patologii społecznych

 Proces kształtowania postaw i relacji do przestrzeni i miejsc w analogii do procesu

kształtowania relacji międzyludzkich w procesie komunikacji interpersonalnej i
społecznej

Trzy typy przestrzeni konstruowanych na bazie doświadczenia zmysłowego oraz
predyspozycji umysłowych:

1) Przestrzeń mityczna jako schemat konceptualny
2) Przestrzeń pragmatyczna jako wyraz praktyk społecznych przede wszystkim w zakresie

gospodarowania i ekonomii, sposobów funkcjonowania w miejscu i przestrzeni

3) Przestrzeń abstrakcyjna, teoretyczna jako poszukiwanie analogii pomiędzy naturą,

życiem społecznym a geometrią

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7

Antropocentryzm przestrzeni (Yi-Fu Tuan)

Przestrzeń mityczna:

 Mglisty, niejednoznaczny obszar wiedzy niedostatecznej, jednocześnie ramy dla

wyznaczenia przestrzeni pragmatycznej

 Składnik światopoglądu z lokalizacją wartości jako podstawy działań
 Przestrzeń mityczna jako konstrukcja intelektualna
 Odpowiedź uczuć i wyobraźni na podstawowe potrzeby człowieka
 Wielość ośrodków / ‚miejsc’ jako punktów odniesienia

Antropomorfizacja biologiczna przestrzeni:

 „Każdy jest centrum własnego świata i otaczająca go przestrzeń jest

zróżnicowana zgodnie z schematem jego ciała” (Tuan 1987; cyt. za: Majer 2010:
64)

 Każdy człowiek kreuje swoją przestrzeń i swoje miejsce

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7

Antropocentryzm przestrzeni (Yi-Fu Tuan)

Życie człowieka jako wejście w przestrzeń i kreowanie miejsc jest nieustannym

procesem tłumaczenia świata i rzeczywistości:

 Religia jako główne narzędzie wprowadzające dychotomię pomiędzy przestrzenią

‚świętą’, sakralną i nieuświeconą, między sacrum a profanum, między

przestrzenią uformowaną a amorficzną

 Rozdarcie to odkrywa i wskazuje „punkt stały” z funkcją orientacji i odniesienia

w przestrzeni

 Człowiek religijny jest zagubiony w przestrzeni bez tego punktu odniesienia, dąży

więc do ukonstytuowania siebie jako „środka świata” (Tuan)

 Człowiek niewierzący nie dostrzega zróżnicowania przestrzeni, która jawi się

jako uniwersalna z wielością punktów odniesienia, tym samym jest łatwiejsza do

opanowania

Antropomorfizacja i sensualizacja przestrzeni:

 Ludzkie ciało wyznacza i wyraża kierunki przestrzenne i prawa rządzące światem
 Przestrzeń ludzkiego ciała jest przestrzenią świata, mikro- i makrokosmosu
 Symbolika ciała decyduje i determinuje proces waloryzacji przestrzeni

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7

Koncepcja przestrzeni egzystencjalnej

Christian Norberg-Schulz: „Bycie, przestrzeń i architektura” (2000)

Architektura jako wyraz przestrzeni egzystencjalnej człowieka z funkcją

przekazu znaczeń egzystencjalnych

 „Celem dzieła sztuki jest zachowanie i przekazanie przeżytych znaczeń

egzystencjalnych. (…) Każde znaczenie musi być ujawnione w

konkretnym miejscu, a ujawnienie to determinuje charakter tego

miejsca. (…) Przestrzeń egzystencjalna nie jest identyczna z

przestrzenią geograficzną, wyznaczoną w kategoriach czysto fizycznych,

ale określona jest przez doświadczane właściwości, procesy i

współzależności. Zazwyczaj zatem nie jest jednorodna i neutralna, lecz

ma wartościujący, istotny charakter” (cyt. za: Majer 2010: 66)

 Prywatne przestrzenie egzystencjalne jako wyraz indywidualnego

rozwoju oraz interakcji jednostki ze środowiskiem

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7

Koncepcja przestrzeni egzystencjalnej

Christian Norberg-Schulz: „Bycie, przestrzeń i architektura” (2000)

 Publiczne przestrzenie egzystencjalne:

 Przestrzenność ludzkiego bytu (Martin Heidegger, Budować,

mieszkać, myśleć, 1977)

 Przystosowanie człowieka do warunków przestrzennych jako wyraz

asymilacji, akomodacji w przestrzeni (Jean Piaget, Mądrość i

złudzenia filozofii, 1967)

 Wytwarzanie miejsca przez społeczność jako proces adaptacji

przestrzennej oraz ‚oswajania’ przestrzeni

 Dychotomia miejsca (ograniczenie, zamknięcie) i przestrzeni

(otwarcie, wolność, ekspansja) (Ewa Rewers, Język i przestrzeń w

posstrukturalistycznej filozofii kultury, 1996)

Dr Tomasz Stępień: „Socjologia miasta i przestrzeni” 7