Przesłanki procesowe



Funkcje systemu przesłanek

1.

funkcja informacyjna - porządkuje wiedzę o dopuszczalności procesu, pozwala na zorientowanie
się, jaki stan normatywny, stworzony przez przepisy rozrzucone często po różnych ustawach,
istnieje w tej dziedzinie

2.

funkcja gwarancyjna - dzięki wyraźnemu i szczegółowemu wyodrębnieniu przesłanek powstaje
wyraziste kryterium dopuszczalności postępowania

Spór o istotę przesłanek

·

I grupa

−

przesłanki maja jedynie procesowy charakter

−

decydują tylko o losie procesu

−

nauka niemiecka, ŚLIWIŃSKI, Haber

·

II grupa

−

należy odróżnić przesłanki procesowe, które maja tylko formalny charakter od
merytorycznych podstaw umorzenia procesu, czyli następujących stanów prawnych
od faktycznej podstawy procesu, czyli faktów uzasadniających podejrzenie
przestępstwa

·

III grupa

−

przesłanki procesowe są stanami prawnie decydującymi o formalnej
dopuszczalności procesu lub merytorycznym rozstrzygnięciu

Kategoryzacja przesłanek

I.

Przesłanki procesu i przesłanki czynności procesowych

·

przesłanka procesowa - stan prawny warunkujący dopuszczalność wszczęcia i toku procesu lub
poszczególnej czynności prawnej

·

przesłanka procesu - stan prawny warunkujący dopuszczalność bądź wszystkich stadiów procesu
bądź tylko niektórych

Wśród nich można wyróżnić:

1) postępowanie przygotowawcze, apelacyjne i wykonawcze
2) postępowanie główne, apelacyjne, przygotowawcze
3) postępowanie główne i apelacyjne
4) tylko wykonawcze



2 reguły

a) nie ma przesłanek dotyczących tylko postępowania przygotowawczego
b) postępowanie apelacyjne jest dopuszczalne choćby nie wszystkie przesłanki postępowania

głównego były spełnione

·

przesłanki czynności - to stany prawne, które warunkują dopuszczalność poszczególnych czynności
procesowych



z wyjątkiem podziału na przesłanki pozytywne i negatywne reszta odnosi się tylko do przesłanek

procesu

II. Przesłanki pozytywne i negatywne

·

przesłanki pozytywne - to takie stany prawne, które musi zachodzić by proces mógł się toczyć a więc

żeby był dopuszczalny

·

przesłanki negatywne - czyli tzw. przeszkody procesowe, to stany, które wyłączają dopuszczalność

wszczęcia procesu i dalszego jego biegu



Konsekwencja negatywnej przesłanki

jest jedna z następujących decyzji:

a. odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego
b. umorzenie postępowania przygotowawczego
c. umorzenie postępowania głównego lub apelacyjnego

1

d. uniewinnienie(tylko w post. głównym, apelacyjnym, kasacyjnym)
e. pozostawienie środka odwoławczego bez dalszego biegu lub bez rozpoznania
f.

oddalenie kasacji

g. umorzenie postępowania wykonawczego

III. Przesłanki ogólne i szczególne

·

przesłanki ogólne - to takie stany prawne, które warunkują proces w trybie zwyczajnym

·

przesłanki szczególne - stany prawne, które warunkują tryb szczególny, tryb szczególny stanowi
wyjątek od reguły, którą jest tryb zwyczajny

IV. Przesłanki materialne

−

są przesłankami warunkujące dopuszczalność procesu, ponieważ warunkują jednocześnie
odpowiedzialność karna przepisami prawa materialnego

1.

przesłanki uniewinnienia (decyzja na nie kontynuowanie procesu)

2.

przesłanki umorzenia (potwierdzenie domniemanie niewinności)



to rozróżnienie ma sens tylko w postępowaniu sadowymi, od momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na
rozprawie głównej



do tej chwili jedyną formą stwierdzenia negatywnej przesłanki jest umorzenie



rozpoczęcie przewodu sądowego z pkt. widzenia przesłanek procesowych pociąga za sobą dwojakie
następstwa

a. każde orzeczenie kończące proces z powodu negatywnej przesłanki przybiera formę wyroku

b.

w razie stwierdzenia przez sad tzw. negatywnej przesłanki faktycznej sąd wydaje wyrok uniewinniający
chyba, że sprawca był niepoczytalny

Ad.1. Przesłanki uniewinnienia

1.

brak faktycznych przesłanek oskarżenia i skazania- tzw. negatywna przesłanka faktyczna

a. czynu nie popełniono( szok urazowy, atak padaczki, vis absoluta)
b. brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia

2. brak przestępczości czynu

a. czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego
b. ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa



kontratyp - okoliczności wyłączające bezprawność czyny



okoliczności wyłączające winę - stan wyższej konieczności, kolizja obowiązków, błąd, co do faktu, co do
prawa, co do okoliczności wyłączające winę lub kontratypu, rozkaz przełożonego

Ad.2 Przesłanki umorzenia

1.

znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu

- nie stanowi przestępstwa czyn o niskim stopniu

społecznej szkodliwości czynu

2.

brak karalności czynu

- gdy ustawa stanowi ze sprawca nie ulega karze(np.czynny żal)

3.

przedawnienie

karalności

4.

abolicja

- darowanie i puszczenie w niepamięć określonego przestępstwa w drodze tzw. ustawy

amnestyjnej lub abolicyjnej, tylko czyny, za które nie nastąpiło prawomocne skazanie

5.

immunitety formalne i materialne

- przywilej przyznawany określonej kategorii osób z powodu pewnych

czynów polegające na nie dopuszczeniu postępowania karnego:

a. immunitet materialny- wyłącza w ogóle odpowiedzialność karną
b. immunitet formalny- zakaz wszczynania i prowadzenia postępowania, który morzę uchylić

odpowiedni organ

1.

immunitet adwokacki

−

nadużycie wolności słowa i pisma przy wykonywaniu zawodu, podlega ściganiu
dyscyplinarnemu

2.

immunitet prokuratora materialny

−

za nadużycie słowa przy wykonywaniu obowiązków podlega dyscyplinarnie

3.

immunitet radcy prawnego

−

za nadużycie słowa i pisma przy wykonywaniu zawodu odpowiedzialność dyscyplinarna

2

4.

immunitet posła i senatora

−

nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności za swoją działalność z zakresu
sprawowania mandatu, ani w czasie ani po sprawowaniu,

−

odpowiada wyłącznie przed sejmem i senatem,

−

w razie naruszenia praw osób trzecich mogą być pociągnięci do odpowiedzialności
sądowej za zgoda sejmu i senatu

6.

karalność w obcym państwie

czynu popełnionego za granica przez obywatela polskiego i cudzoziemca

V.

Przesłanki formalne

−

warunkują jedynie sam proces

−

podział na przesłanki względne i bezwzględne

−

kryterium ich odróżnienia stanowi tzw. układ procesowy, czyli sytuacja wyznaczona przez 3 elementy:

a. osobę oskarżonego
b. czyn oskarżonego w sensie przedmiotowym
c. konkretny element, który dotyczy brak uznany za negatywna przesłankę procesową

·

przesłanki bezwzględne - stany prawne, które warunkują proces przeciwko określonej osobie w każdym
układzie procesowym

·

przesłanki względne-stany prawne, które warunkują dopuszczalność procesu przeciwko osobie tylko w
pewnym układzie procesowym



Przesłankami formalnymi przede wszystkim są

:

1.

powaga rzeczy osądzonej( res iudicata)-postępowanie karne, co do czynu tej samej osoby zostało
zakończone

2.

zawiłość prawna sporu( litis pendentio)

3.

podsądność sądom karnym- konieczne jest określenie podsądności dla danego rodzaju sądów
powszechnych lub wojskowych

-

większość konfliktów na tle podsądności występuje na styku procesu karnego sądowego z
postępowaniem w sprawach wykroczeń

-

prymat procesu karnego



4 zasady:

a.

jeżeli czyn stanowi tylko wykroczenie i fakt ten zostanie ujawniony w postępowaniu
przygotowawczym lub jeszcze przed wszczęciem prokurator ma obowiązek przekazać
sprawę policji w celu wystąpienia z wnioskiem o ukaranie sprawy do właściwego sądu
rozpoznającego wykroczenia albo sam występuje z takim wnioskiem

b. jeżeli dopiero po rozpoczęciu przewodu okaże się, że czyn jest wykroczeniem nie

przekazuje się sprawy tylko sąd rozpoznaje ją w tym składzie stosując przepisy o
wykroczeniach

c. jeżeli ten sam czyn ma znamiona przestępstwa i wykroczenia, toczy się postępowanie

karne z oskarżenia publicznego można odmówić wszczęcia postępowania w sprawie o
wykroczenia lub takie postępowanie umorzyć chyba, że można przewidzieć ze za
wykroczenie zostanie wymierzona inna kara lub surowsza albo inny środek karny albo
surowszy niż za przestępstwo

d. jeżeli czyn będący wykroczeniem wyczerpuje znamiona przestępstwa orzeka się za

przestępstwo i wykroczenie z tym, że jeśli orzeczona za przestępstwo i wykroczenie karę
albo środek karny tego samego rodzaju wykonuję się surowsza karę albo środek, w razie
uprzedniego wykonania łagodniejszej kary albo środka wlicza się je na poczet kary
surowszej

4.

właściwość sądu

5.

skarga uprawnionego oskarżyciela – postępowania nie można wszcząć, gdy jej brak

6.

prawo łaski przez prezydenta RP

7.

warunkowe zawieszenie wykonywania kary przez sąd albo przez prezydenta korzystającego z prawa
łaski

3

8.

formalne immunitety procesowe - nie pozwalają na wszczęcie i tok procesu karnego z tym, że w
określonych warunkach proces może być dopuszczalny; wyróżniamy:

a) immunitet prezydenta RP

−

za naruszenie konstytucji, ustawy, za popełnienie przestępstwa odpowiada przed
TS

−

postawienie w stan oskarżenia przez Zgromadzenie narodowe 2/3 głosów ogólnej
liczby członków na wniosek 140

b) immunitet parlamentarny formalny

−

nie może być pociągnięty do odpowiedzialności bez zgody sejmu i senatu

−

postępowanie wszczęte przed otrzymaniem mandatu może być na wniosek sejmu
lub senatu zawieszone

−

poseł lub senator sam może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do
odpowiedzialności dotyczy to jednak tylko immunitety formalnego nie
materialnego

−

nie można ich aresztować bez zgody sejmu i senatu chyba, że zostanie złapany na
gorącym uczynku, powiadamia się marszałka, który może nakazać ich zwolnienie

c) immunitet sędziowski

−

nie może być zatrzymany ani pociągnięty bez zawiadomienia odpowiedniego sądu
dyscyplinarnego

−

nie dotyczy do zatrzymań na gorącym uczynku prezes sądu apelacyjnego może
go zwolnic

−

do czasu uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego można tylko dokonywać
czynności niecierpiące zwłoki

d) immunitet formalny prokuratorki

−

jak sędziowski

e) sędziów TK

−

nie może bez uprzedniej zgody TK być pociągnięty do odpowiedzialności karnej
ani pozbawiony wolności

−

nie może być zatrzymany ani aresztowany chyba ze złapią go na gorącym
uczynku, zwolniony przez prezesa TK

−

do czasu uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego można tylko dokonywać
czynności niecierpiące zwłoki

f)

członków Trybunału Stanu

−

bez zgody trybunału nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności ani
pozbawieni wolności

−

nie może być zatrzymany ani aresztowany chyba ze złapią go na gorącym
uczynku, zwalnia przewodniczący

g) prezesa NIK

−

jak członek TS , tylko o złapaniu na gorącym uczynku powiadamia się marszałka
sejmu, a o pociągnięciu do odpowiedzialności i pozbawienia wolności decyduje
sejm

h) pracowników NIK

−

nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności z powodu swoich czynności
służbowych bez zgody kolegium Najwyższej Izby Kontroli

i)

Rzecznika Praw Obywatelskich

−

jak prezesa NIK

j)

Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych

−

jak przesz NIK

k) Prezesa Instytucji Pamięci Narodowej

−

jak prezes NIK

4

l)

immunitet dyplomatyczny

−

przeciw tym osobom nie wolno wszcząć ani prowadzić procesu karnego, chyba, że
państwo albo organizacja zrzeknie się w sposób wyraźny w stosunku do danej
osoby immunitetu

−

nie są obowiązani do składania zeznań w charakterze świadka, biegłego,
tłumacza, chyba ze się zgodzą

m) immunitet konsularny

−

obejmuje czynności podczas i w związku z pełnioną funkcją

−

podlegają zatrzymaniu i aresztowani jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni

−

powiadamia się wtedy ministra spraw zagranicznych

9.

wniosek pokrzywdzonego - z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu, organ ściganie informuje
pokrzywdzonego o uprawnieniach, ściganie osób najbliższych wymaga wskazanie tego we wniosku

10.

istnienie stron procesowych - nie wszczyna się a wszczęte postępowanie umarza się, jeśli

oskarżony zmarł (wyjątek: wznowienie postępowania i kasacja)



dotyczy to również oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego, oskarżyciela prywatnego,
powoda cywilnego w przypadku 2 pierwszych postępowanie zawiesza się i osoby najbliższe
maja 3 miesiące na realizowanie praw zmarłego a po upływie terminu sąd umarza
postępowanie, w przypadku powoda osoby najbliższe tez mają to prawo, ale nie
wystąpienie ich nie tamuje postępowania, powództwo zostawia się bez rozpoznania

11.

przeszkody wynikające ze stanów międzynarodowych

a. swoisty immunitet wezwanego świadka albo biegłego niebędącym obywatelem polskim, który

stawi się przed sądem dobrowolnie

−

nie może być ścigany ani zatrzymany

−

tymczasowo aresztowany zarówno za przestępstwo będące przedmiotem danego
postępowania jak i jakiegokolwiek

−

nie może być wobec niego wykonana kara z takie przestępstwo już orzeczona

−

traci ochronę w ciągu 7 dni, jeśli nie opuści Polski, chociaż mógł to zrobić, od
kiedy sąd stwierdził, że jego obecność jest zbędna

b. jeśli państwo obce wydało Polsce osobę ściganą, dokona zastrzeżenia, że postępowanie może

dotyczyć tych przestępstw, co, do których nastąpiło wydanie, postępowanie przeciwko osobie
wydanej nie może toczyć się, co do innych przestępstw popełnionych przed dniem wydania tzw.
zasada specjalności

Zbieg negatywnych przesłanej procesowych



proces jest niedopuszczony z powodu 2 lub więcej przesłanek



reguły:

1. wszystkie zbiegające się przesłanki mogą stanowić podstawę prawną decyzji kończących

postępowanie, jeśli każda z nich pociąga identyczne następstwa prawne

2. w razie zbiegu przesłanek uniewinnienia z inna przesłanka należy umorzyć postępowanie, gdyż winę

wolno rozstrzygać tylko w procesie dopuszczalnym, do rozpoczęcia przewodu sądowego, jeśli sąd
stwierdzi, że nie doszło do obalenie domniemania niewinności, to wydaje wyrok uniewinniający

3. zbieg negatywnych przesłanej względnych i bezwzględnych powoduje zawsze umorzenie procesu na

podstawie przesłanek bezwzględnych, należy jednak w uzasadnieniu powołać też przesłankę względną,
ułatwia to kontrolę decyzji procesowych

5