Przestrzenie małych ojczyzn

151

151

Aleksandra Błachnio

„Małe ojczyzny” w globalnym świecie

Human development requires more than health,

education, a decent standard of living and political

freedom. People’s cultural identities must be

recognized and accommodated by the state, and

people must be free to express these identities

without being discriminated against in other

aspects of their lives. In short: cultural liberty is

a human right and an important aspect of human

development – and thus worthy of state action and

attention

1

(Fukuda-Parr i in.. 2004).

Wprowadzenie, czyli słów kilka o tym, czym jest globalizacja

Globalizacja nie jest zjawiskiem nowym (Arnett 2002; Nikitorowicz 2004; Ashraf

Ali 2005; Friedman 2006). Opisuje proces wymiany i wzajemnego oddziaływania na

siebie różnych kultur, który dokonywał się za pośrednictwem migracji, handlu, wymia-

ny informacji. Ostatnie dziesięciolecia to ogromny techniczny i informatyczny postęp,

przez wielu określany jako Rewolucja Internetowa (Ashraf Ali 2005). Jest to czas, w któ-

rym nasilenie procesu digitalizacji globu znacznie wykroczyło poza najśmielsze progno-

zy. Jego skutek to zmniejszenie się dystansu fizycznego i symbolicznego w przestrzeni

życiowej współczesnego człowieka (czas i przestrzeń nie stanowią już dłużej bariery

komunikacyjnej dzięki poczcie elektronicznej i komunikatorom; przesył danych jest

nieograniczony, dostęp do nich przekracza możliwości percepcyjne jednostki; kultury

mieszają się, a sami Internauci współtworzą jej globalną hybrydę). Globalizacja dociera

do świadomości mas, szczególnie w chwilach gdy np. sięgają po produkt, którego marka

jest niemiecka, ale kapitał przedsiębiorstwa przejęty został przez Francuzów, a produkcja

przeniesiona jest w całości na zasadzie offshoringu

2

do Chin. W globalizacji uczestniczą

wszyscy bez wyjątku, tym samym wyznaczając jej nową jakość. Według T. Friedmana

1

Aby człowiek mógł się rozwijać, potrzebne są nie tylko zdrowie, wykształcenie, przyzwoity standard

życia i wolność polityczna. Tożsamości kulturowe społeczeństwa muszą być uznane przez państwo, które

stworzyć winno im optymalne warunki. Ludzie natomiast muszą czuć się wolni w ich wyrażaniu i nie mogą

podlegać żadnym przejawom dyskryminacji w jakimkolwiek aspekcie ich życia. Mówiąc krótko: kulturowa

wolność jest prawem człowieka i ważnym aspektem rozwoju człowieka – a tym samym warta państwowych

inicjatyw i uwagi.

2

Offshoring stanowi odmianę outsourcingu. „Outsourcing oznacza zlecanie ściśle określonych elementów

około 2000 roku wkroczyliśmy w zupełnie nową epokę: Globalizację 3.0. Dzięki niej

świat skurczył się z małego do mikroskopijnego, a jednocześnie się spłaszczył. I tak jak

siłą sprawczą Globalizacji 1.0 było globalizowanie się krajów, Globalizacji 2.0 – glo-

balizowanie się firm, tak Globalizację 3.0 napędzają i nadają jej wyjątkowy charakter

możliwości kooperowania i konkurowania na skalę globalną stworzone jednostkę (2006,

s. 20).

Globalizacja nie ma jednoznacznej definicji. W zależności od perspektywy, jaką

przyjmuje badacz, jej zakres jest węższy lub szerszy, a natura mniej lub bardziej złożona.

Kategorie, które obejmuje, dotyczą: światowych systemów, globalnej kultury, globalne-

go społeczeństwa i globalnego kapitalizmu (Sklair 1999, [za:] Rahman, Mahmud 2008).

Zawiera się w nich cały szereg podkategorii problemowych: edukacja i polityka oświato-

wa (Brody 2007; Zeigler 2007; Anrove 2007; Kamens 2007; Lefrer 2007; Collins 2007;

Piper 2007; Vongalis-Macrow 2007, [za:] Rahman, Mahmud 2008), medycyna i świato-

we programy profilaktyki i walki z chorobami (Lindquist 2007; [za:] Rahman, Mahmud

2008), finanse i księgowość (Mishkin 2007; Kenen 2007; Salleh 2007; Stallings 2007,

[za:] Rahman, Mahmud 2008), geografia (Centeno 2001, [za:] Rahman, Mahmud 2008),

społeczeństwo obywatelskie (Alsono 2000, [za:] Rahman, Mahmud 2008), konflikty

zbrojne (Elbadawai, Hegre 2008, [za:] Rahman, Mahmud 2008). Siłą napędową glo-

balizacji jest oczywiście pieniądz i zysk; stąd działania ekonomistów zmierzające do

unifikacji gospodarek. Ich celem jest powołanie wspólnego, globalnego rynku, który

znosi granice międzypaństwowe, pozostawiając zróżnicowanie międzyregionalne (Daly

2004). Obok wolnego rynku i ekonomicznej liberalizacji globalizacja często wiązana

jest z hegemonią Ameryki (niektórzy nieco złośliwie przyjmują, jako wymiennik słowa

„globalizacja”, terminy „amerykanizacja” czy „McDonaldyzacja”; por. Ashraf Ali 2005;

Wosińska 2008).

Globalizacja bardzo często jest mylona z internacjonalizacją (Daly 2004). Tymcza-

sem oba pojęcia opisują coś zupełnie innego. Internacjonalizacja, jak sama nazwa wska-

zuje, akcentuje wymianę między narodami – międzynarodowy handel, międzynarodo-

we zagrożenia, międzynarodowe sojusze itp. Globalizacja, jak wyżej zostało napisane,

zasadniczo zmierza do stworzenia globalnego rynku, w którym nie liczą się już narody,

ale wolny przepływ gotówki, dóbr i siły roboczej. Otwarcie granic i upowszechnienie

technologii transportu masowego znacznie zdynamizowało przepływ ludzi. Jest to bez

wątpienia osiągnięcie globalizacji, ale strata dla jednostki, co podkreśla M. Castells

w opisie międzynarodowego lotniska w Barcelonie: Brakuje przysłony dla strachu

i niepokoju, jaki przeżywają ludzie na lotnisku. Żadnych wykładzin, przytulnych po-

mieszczeń, ciepłego światła. W samym środku zimnego piękna tego lotniska pasażerowie

uświadamiają sobie przerażającą prawdę: są zupełnie sami na środku centrali lotów,

mogą stracić swoje połączenie, są zawieszeni w pustce transferu. Są całkowicie zdani na

Iberia Airlines

.

I nie ma przed tym ucieczki (1996, s. 421, [za:] Robotham 2005, s. 101).

Migracje na globalną skalę mają wyznaczony przez ekonomię porządek. Zasadnicze kie-

runki przepływu ludzi pokazuje rysunek.

Wileńszczyzna małą ojczyzną

152

działalności przedsiębiorstwa – takich jak prace badawczo-rozwojowe, telefoniczna obsługa klienta czy roz-

liczanie płatności – które wcześniej wykonywali jego pracownicy, firmom zewnętrznym. Z offshoringiem

mamy do czynienia wtedy, gdy firma przenosi całą swoją fabrykę za granicę, z Canton w Ohio do Kantonu

w Chinach, w której wytwarza ten sam produkt w ten sam sposób, korzystając jedynie z tańszej siły roboczej,

niższych podatków, dotowanej energii i niższych kosztów ubezpieczenia zdrowotnego” (Friedman 2006,

s. 147–178).

Ryc. 1. Główne kierunki migracji na początku XXI wieku

Źródło: Martin, Widgren 2002.

.

W procesie rozbudowy i wzmacniania globalnego rynku granice państwowe, po-

lityczne czy fiskalne tracą swoją rolę, szczególnie tę opiekuńczą wobec narodów

(por. przykład zniewolenia Afrykańskiego Kongresu Narodowego przez ekonomistów

i urzędników z MFW, Banku Światowego, Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu

(GATT) oraz Partii Narodowej (Klein 2008)). Stanowi to konsekwencję utraty kontroli

nad przepływem dóbr przez państwa na rzecz międzynarodowych i często bezkarnych

koncernów.

Wypadkową zmian globalizacyjnych jest przemieszanie się kultur – powstawanie

ich najrozmaitszych hybryd, czasem określane jako kreolizacja świata wartości, norm,

światopoglądów. Jest tak, gdyż […] globalna kultura przekracza tak wiele kulturowych

i narodowych granic i aby móc jednoczyć ludzi ponad tymi granicami, wartości global-

nej kultury koniecznie podkreślają tolerancję, a wręcz celebrację różnic. Oznacza to, że

wartości globalnej kultury zdefiniowane są częściowo przez to czym nie są: nie są do-

gmatyczne; nie wykluczają, nie akceptują wywierania presji na ludzi czy grupy, których

zapatrywania czy styl życia nie przystaje do preferencji większości (Arnett 2002, s. 779).

Dla wielu jednak owa różnorodność i wielorakość wydaje się pozorna. Stanowi odmien-

nie opakowaną – dla różnych kategorii klientów – tę samą zawartość kultury zachodniej

konsumpcji.

Przekonanie, że kultura globalna dąży w swej naturze do jednorodności, zostało

sformułowane przez socjologów Szkoły Frankfurckiej – Theodora Adorno i Maksa

Horkheimera. Przyjęli oni za punkt wyjścia tezę, że kultura stanowi produkt i, jak każdy

produkt, podlega prawom popytu i podaży (por. Mackay 2004). Takie myślenie ugrun-

towało obawy przed amerykanizacją. Jej postęp stanowił rezultat dobrze sprzedających

się w Europie, ale nie tylko, towarów kultury amerykańskiej (filmów, muzyki, hambur-

gerów z McDonald’sa i coca-coli).

153

„Małe ojczyzny” w globalnym świecie

z Azji

do USA

i Kanady

do Japonii

z Ameryki

Południowej

z Azji

południowo-

wschodniej

Główny stumień migracji

Podrzędny strumień migracji

Podrzędny strumień migracji

Główny strumień migracji

-

Wileńszczyzna małą ojczyzną

154

„Małe ojczyzny” w globalnym świecie

155

Wartości kultury globalnej skupione są wokół wolnego rynku, konsumeryzmu i indy-

widualizmu. Tym samym często kolidują z wartościami tradycyjnych, lokalnych kultur.

Jednak pierwsze drugich nie są w stanie całkowicie zdyskredytować. Stąd współczesny

człowiek żyje w środowisku, które jednocześnie jest lokalne i globalne. Przy czym jego

otwartość bierze się głównie ze zniesienia ograniczeń czasu i przestrzeni. Widoczne jest

to szczególnie w sferze relacji społecznych. Współczesny człowiek nie jest już przywią-

zany do lokalnych kontekstów interakcji (Kivisto 2002). Swoje kontakty rekonstruuje

dowolnie w wirtualnej cyberprzestrzeni.

W dyskusji nad globalizacją coraz częściej pojawiają się obawy, czy przepływ war-

tości nie będzie skutkował dyskredytacją lokalnych kultur. Globalizacja jest przecież

głównie nośnikiem wartości kultury zachodniej. Wielu pochyla się nad pytaniem: czy

faktycznie treści te mogą na tyle zdominować świat, by doprowadzić do homogenizacji

kultury całego globu?

3

. Czy ekonomiczny wzrost i społeczny rozwój muszą odwzoro-

wywać modele zachodnie? Czy kultura zachodu długo pozostawać będzie jedynym

dominującym źródłem w formowaniu praktyk ekonomicznych i polityki społecznej?

(por. Fukuda-Parr i in. 2004). Nie ma jednoznacznych i pewnych rozstrzygnięć tych

problemów i wątpliwości. Badacze i eksperci podkreślają jedynie, iż nie warto uciekać

się do praktyk uwsteczniania czy blokowania postępu, jaki niesie ze sobą globalizacja.

Ich zdaniem próby bronienia tradycji skutkować mogą jedynie zahamowaniem rozwo-

ju ludzkości. Sensowniejszym rozwiązaniem wydaje się podjęcie działań służących

uczeniu i utrwalaniu zachowań, które mają na celu tolerowanie różnic i różnorodności,

ochronę kulturowej wolności, promowanie samodzielności jednostek w podejmowaniu

wyborów i niekaraniu ich za nie (Fukuda-Parr i in. 2004).

Transgresja od człowieka lokalnego do globalnego

Znaczenia są w nieustannym ruchu: kopulują,

mnożą się, nawzajem ze sobą zderzają i zawierają

niespodziewane przymierza, mieszają się

i przeszczepiają, dają życie mutantom i potworom.

To w takim świecie wołanie o tożsamość,

niepowtarzalność i autentyczność brzmi bezgłośnie.

(Bauman 2001, s. 25)

Szybko postępująca globalizacja silnie oddziałuje na środowisko życia współczesne-

go człowieka. Jej wpływy są zarówno pozytywne, jak i negatywne. Przykład pierwszych

to poszerzenie zakresu odpowiedzialności z osobistej i narodowej do odpowiedzialności

międzynarodowej i transkontynentalnej (por. Szerląg 2009), przez niektórych określanej

jako systemowa (Blackmore, Smyth 2002) czy globalna.

3

Pytanie to wcale nie jest bezzasadne. Wystarczy za przykład przyjąć przemysł filmowy. Statystyki wy-

raźnie pokazują rosnący udział filmów amerykańskich i spadek rodzimych produkcji w krajach europejskich,

np.: we Francji procentowy udział filmów amerykańskich wzrósł z 39% w 1984 do 47% w 2001; we Włoszech

odpowiednio z 48% do 60%; w Hiszpanii z 53% do 62%; w Niemczech z 66% do 77% (Fukuda-Parr i in. 2004).

Tendencja ta, wyraźna w krajach wysoko rozwiniętych, które dysponują nakładami na kulturę, wzbudza za-

sadne wątpliwości co do przyszłego kształtu „kręgosłupa moralnego” młodych pokoleń wychowywanych

przez komercyjne kino amerykańskie

.

Wileńszczyzna małą ojczyzną

154

„Małe ojczyzny” w globalnym świecie

155

Wymaga ona również zmiany w sposobie myślenia. Wymusza na człowieku myśle-

nie systemowe, które dalekie jest od redukcjonistycznego pojmowania w kategoriach

„przyczyna – skutek”. Systemowość w myśleniu dąży do jak najtrafniejszego oddania

złożoności współczesnego świata. W zależności od tego, jaki stopień skomplikowania

się przyjmie, taki otrzyma się obraz systemu. Jego złożoność determinować będzie ilość

i naturę podsystemów go tworzących. Dla przykładu – globalną rzeczywistość analizo-

wać można jako tę obejmującą podsystemy: ludzki, kulturowy, polityczny i ekonomicz-

ny. I w tych aspektach szuka się, identyfikuje oraz poznaje różne interakcje, a także

międzysystemowe zależności (Blackmore, Smyth 2002).

Globalizacja stawia przed ludźmi nowe wyzwania, aby mogli sobie z nimi poradzić,

muszą rozwijać wielokulturowe kompetencje niezbędne do zredefiniowania i zinter-

nalizowania na nowo istotnych dla podmiotowego bycia kategorii: równości, wolności

jednostkowej i wolności zbiorowej oraz godności (Szerląg 2009). Ponadto uwrażliwia

na kategorie wielonarodowości i międzykulturowości. Te stanowią nie tylko wartości

same w sobie. Na płaszczyźnie edukacyjnej są również szansą na lepsze kształcenie,

które obok doskonalenia zdolności językowych, poszerzania wiedzy o różnych kultu-

rach, rozwija również elastyczność oraz zdolność radzenia sobie z nowymi sytuacjami

zadaniowymi. Otwartość na wielonarodowość i międzykulturowość, poprzez aktywne

zetknięcie się z różnorodnością i świadome odnoszenie się do niej, daje możliwość więk-

szego wglądu w siebie i uzyskania większej pewności siebie (por. raport fiński o jakości

promowania wielonarodowości w systemie kształcenia zawodowego

4

).

Ambiwalentne oceny zbiera oddziaływanie globalizacji na system wartości, szczegól-

nie młodych osób. Jest tak, gdyż w globalnej kulturze hołduje się wybranym wartościom,

czyli tym, które korespondują z wolnym rynkiem, indywidualizmem i demokracją. Po-

zytywnie ustosunkowuje się więc do wolności wyborów, praw jednostki, otwartości na

zmiany, tolerancji wobec różnic. Poza tym globalna kultura jest na wskroś zlaicyzowana.

Kwestie religijne są z reguły pomijane, a lukę po nich wypełniają treści prokonsume-

ryjne, hołdujące zabawie i indywidualnej przyjemności. Są one bardzo nietrwałe, gdyż

przemijają wraz z kolejną kampanią reklamową i idącą za nią modą. Prawidłowości te

potwierdzają badania sfery aksjologicznej młodych Litwinów. Jest w niej czasowość,

moda i pogoń za indywidualnym sukcesem. Młodzi przejmują liberalno-konsumpcyj-

ny styl życia, podporządkowując się bezdusznym regułom konkurencyjności na rynku

pracy. Jak zauważa R. Vasiliauskas: Duży wpływ na kształtowanie się identyfikacji

młodzieży ma niestałość wartości. Badania S. Jukneviciusa „Wartości mieszkańców na

Litwie postsowieckiej” wykazują, że w latach niepodległości Litwy pogląd Litwinów na

religię stał się bardziej pozytywny: w 1990 roku do osób religijnych zaliczało siebie 55%

mieszkańców, w 1999 roku – 84% (Juknevicius 2002, s. 29).

Rozpowszechnia się pogląd,

że małżeństwo jest przestarzałą instytucją, coraz częściej słyszymy, że dzieci mogą się

wychowywać również w rodzinie niepełnej, zmalało znaczenie dziecka w życiu kobiety.

W rodzinie większe znaczenie przypisuje się takim wartościom, jak odpowiedzialność,

samodzielność, pracowitość, bezinteresowność (2005, s. 132–133).

4

Raport dostępny jest on-line: www.oph.fi/instancedata/prime_product_julkaisu/oph/embeds/115314_In-

creasing_the_quality_and_effectiveness_of_the_management_of_internationalisation.pdf [12.05.2010].

Wileńszczyzna małą ojczyzną

156

„Małe ojczyzny” w globalnym świecie

157

Globalizacja kształtuje postawy, szczególnie te związane i nastawione na konsump-

cję. Nastolatek – jak zauważa J. Arnett (2002) – stanowi główny cel międzynarodowych

koncernów, gdyż stosunkowo łatwo wytworzyć w tej grupie konsumentów bezkrytyczne

„pożądanie” i preferowanie globalnych marek w muzyce, filmie, odzieży czy jedzeniu

(por. Klein 2004). Uczy się młodych konsumentów rozwijania sprawności „wchłaniania”

(por. Bokszański 2008). Mami pozorną wolnością, gdyż jest ona im udzielana, a nie

wybrana (Jacyno, Szulżycka 2001), a zakres możliwych wyborów zawsze kończy się

na aktualnej liście dostępnych produktów. Zakupy, szczególnie nowinek handlowych,

w ocenie młodych są zadowalającą podstawą do określenia czyjejś pozycji społecznej.

Fenomen ten określa się konsumpcją na pokaz (Veblen 2008) i niestety staje się po-

wszechny w globalnym społeczeństwie.

Coraz częściej podejmowany jest problem zmian w obrębie tożsamości współczes-

nego człowieka (por. Szerląg 2009). Pojawiają się jej nowe deskryptory, takie jak np.:

obywatel globu (z ang. Global Citizen – Oxfam, [za:] Blackmore, Smyth 2002). Brzmią

one bezsprzecznie atrakcyjnie, ale nie zawsze gwarantują osobie dobrostan. Czasami

okupione są wysokimi kosztami, szczególnie psychologicznymi będącymi następstwem,

np.: zerwania więzi, wykorzenienia, stresu akulturacyjnego, doświadczanej anomii kul-

turowej, marginalizacji, lęku przed przyszłością. Sama globalizacja niesie ze sobą szereg

zagrożeń w formowaniu się tożsamości jednostki (por. Arnett 2002).

Dyskutuje się o wpływie procesu globalizacji na formowanie się nowej jakości tożsa-

mości, powstałej w oparciu o współegzystencję dwóch kultur. Dotychczas dwukulturo-

wej tożsamości doszukiwano się wśród imigrantów i mniejszości etnicznych czy narodo-

wych. J. Arnett (2002) uważa, iż fakt, że współczesny człowiek rodzi się, dojrzewa i żyje

stale w dwóch kontekstach – kultury globalnej i lokalnej – oznacza rozpowszechnienie

się fenomenu dwukulturowej tożsamości. Jest tak, gdyż świat jako całość stanowi kultu-

rowy horyzont, w którym jednostka lokalizuje ramy własnej egzystencji (por. Tomlinson

1999, [za:] Arnett 2002). I tak, szczególnie młode pokolenia, obok tożsamości lokalnych

rozwijają równolegle tożsamość globalną. Daje im ona poczucie przynależności do kul-

tury światowej. Opisuje ich świadomość zdarzeń, praktyk, stylów działania i informacji

z różnych stron globu. Pozwala rozwinąć umiejętność komunikowania się z innymi,

którzy żyją w dalekich zakątkach świata, ale dzięki podróżom odwiedzają się wzajemnie

lub rozmawiają i poznają się poprzez wirtualne usługi Internetu (takie jak np.: e-mail,

chat, komunikator Skype czy interaktywne gry komputerowe). Tożsamość globalną

wzmacniają media. Zarówno telewizja, jak i Internet zalewają widza potokiem reporta-

ży, sprawozdań, dokumentów i zdjęć z całego świata. Niezliczone obrazy miejsc, ludzi,

zdarzeń tworzą atrakcyjny, kolorowy miraż. Jego wersja cyfrowa jeszcze silniej uwodzi,

a do tego łudzi możliwością decydowania o tym, co i kiedy się ogląda. Wpływ na ofertę

programową „wolnych” mediów jest rzecz jasna pozorny. Liczy się jak zawsze zysk, któ-

rego rzetelny i prawdziwy obraz „globalnej wioski” z pewnością nie zagwarantuje.

Jednocześnie z tożsamością globalną człowiek rozwija i wzmacnia swoją tożsamość

lokalną. Grunt dla niej stanowią „małe ojczyzny”, lokalne środowiska, w których jednost-

ka urodziła się i dorastała. Stąd w człowieku wiedza i poszanowanie tradycji, zwłaszcza

tych przez pokolenia utrwalonych i popularyzowanych. Stąd również pochodzi siła więzi

rodzinnych oraz tych rodzących się wśród przyjaciół i w lokalnych społecznościach.

Lokalność nie jest obojętna wobec globalizacji. Szczególnym piętnem odciska się

na „małych ojczyznach” hegemonia: globalnych mediów, wolnego rynku, demokracji,

powszechnej i, trwającej przez całe życie jednostki, edukacji. W konsekwencji do lamu-

Wileńszczyzna małą ojczyzną

156

„Małe ojczyzny” w globalnym świecie

157

sa odchodzą, rozumiane i cenione przez ludzi starych, wzorce szczęśliwego i godnego

życia. W zamian obserwuje się nową jakość powstałą z wydłużania się czasu trwania

moratorium dojrzałej tożsamości (Arnett 2002). Opisywana jest ona jako „nowo powsta-

ła dorosłość” (z ang. emerging adulthood). Zjawisko to występuje głównie w bogatych

krajach. Obejmuje okres, od późnej adolescencji do około 25 roku życia, poświęcony

intensywnej eksploracji siebie i swojego potencjału w miłości, pracy i doświadczaniu

świata. Doświadczając wielu różnych związków emocjonalnych, różnych ofert eduka-

cyjnych, różnych prac młodzi ludzie uczą się zdecydowanie więcej o sobie i identyfikują

swoje preferencje i umiejętności (Arnett 2002, s. 781). Dalszą tego konsekwencją jest

podnoszenie się średniej wieku osób, które decydują się na małżeństwo czy rodziciel-

stwo. Nie gwarantuje jednak ona trwałości wyborów, o czym świadczą rosnące statysty-

ki rozwodów.

Gdy wpływ globalnej kultury jest zbyt silny, lokalna tradycja zostaje za mocno „wy-

płukana”. Wówczas człowiek nie tyle rozwija dwukulturową, co hybrydową tożsamość.

Polega ona na wpisaniu elementów lokalnej tradycji w kulturę globalną. W ten sposób

[…] różne i wzajemnie ze sobą kontrastujące kultury stanowić zaczynają fragment

z kolektywnego repertuaru granego przez wielogłosowy self (Hermans, Kempen 1998,

[za:] Arnett 2002). Dźwięk ten niestety często nie układa się w harmonijną melodię,

przeciwnie – tworzy dziwaczną kakofonię. Skutkuje rosnącym poczuciem zagubienia,

szczególnie u młodzieży.

Podobnie dzieje się z młodymi osobami, które tracąc poczucie przywiązania do

wartości lokalnych, nie zdążą odnaleźć się w kulturze globalnej. Dotyczy to ludzi, dla

których tempo zachodzących zmian jest zbyt szybkie. Wówczas lokalność, ze swoją

bogatą tradycją, zostaje podważona i zakwestionowana jako „nieaktualna”. Natomiast

elementy globalnej kultury, jako obce, nie zdążą zostać „oswojone” i przyjęte za swoje.

Dla niektórych młodych osób takie „podcięcie” lokalnych korzeni, opisywane jako pro-

ces delokalizacji, może skutkować poczuciem alienacji, brakiem kulturowej stabilizacji

i niedostatkiem jasnych wskazówek dotyczących tego, jak dobrze przeżyć swoje życie

5

.

Utrata wiary w lokalną kulturę przy jednoczesnym poczuciu wyłączenia z kultury glo-

balnej prowadzą do marginalizacji. Doświadczenie to obarczone jest wieloma kosztami,

w tym psychologicznymi.

Zagrożenie dla formowania się tożsamości młodych niesie również ryzyko włączania

w tożsamość samodzielnie wybranych elementów kultury przy całkowitym zanegowa-

niu globalizacji. Problem ten dotyka osoby przejawiające skrajnie indywidualistyczne

tendencje w myśleniu, wartościowaniu i zachowaniu. Dla samego „bycia w opozycji”

odrzucają wszystko co jest powszechnie akceptowane, popularyzowane czy praktyko-

wane. Ta całkowita negacja kultury globalnej skutkuje rozwijaniem się kultur o wąskim

5

Dla niektórych badaczy wspomniany proces postępującej anomii kulturowej stanowi powszechne do-

świadczenie współczesnego człowieka, a nie ogranicza się tylko do grupy osób zagubionych między „nieak-

tualną” kulturą lokalną a „płynną” kulturą globalną. Stanowisko takie popularyzuje, w nurcie polskiej psy-

chologii, K. Obuchowski (2009). Jego zdaniem: „Kultura jest ponieważ jest. W warunkach szybkich zmian,

migracji, napływu nowych zadań konieczne staje się poddawanie krytycznej refleksji, a nawet jakościowej

modyfikacji wszystkich kulturowych zaleceń i wzorów” (2009, s. 22). Tak trzeba, gdyż: „Kultura utraciła

zarówno swoją moc, jak i odwieczną funkcję schronienia dla posłusznych jej „skrzywdzonych i poniżonych.

[…] przewaga kultury została złamana, mimo że człowiek współczesny nie stał się mocniejszy” (2009,

s. 29).

Wileńszczyzna małą ojczyzną

158

„Małe ojczyzny” w globalnym świecie

159

zasięgu. Obok treści skrajnie antyglobalistycznych wracają one do ortodoksyjnych war-

tości i postaw religijnych.

Tak jak lokalny egocentryzm i działania zachowawcze negujące globalizację nie

skutkują niczym dobrym, tak destrukcyjna dla tożsamości jest dowolna hegemonia kul-

tury globalnej. Wyniesienie seksualnej i rasowej różnorodności do rangi supergwiazdy

reklamy i pop-kultury doprowadziło, co zrozumiałe, do czegoś w rodzaju tożsamościo-

wego kryzysu tożsamości. Niektórych z dawnych bojowników wojen o tożsamość ogarnę-

ła nostalgia za dawnymi, dobrymi czasami, kiedy byli co prawda dyskryminowani, ale za

to symboli ich radykalizmu nie sprzedawano w Wal-Marcie. Jak zauważyła publicystka

muzyczna A. Powers, „[…] to, co nam rośnie na tym skrzyżowaniu konwencjonalnej ko-

biecości i ewoluującej Dziewczyny, nie jest rewolucją, lecz centrum handlowym. (…) Tak

oto autentyczny ruch na naszych oczach zmienia się w gigantyczną orgię zakupów, gdzie

dziewczęta zachęca się, by kupiły sobie prosto z wieszaka dowolną tożsamość jaka im się

zamarzy” (Klein 2004, s. 132).

Moda na dywersyfikację a pozorna tolerancja międzykulturowości

Globalizacja stwarza jednostce warunki do osobistej transgresji. Dokonując kompre-

sji czasu i przestrzeni, otwiera przed człowiekiem nieograniczony rezerwuar dorobku

myślowego ludzkości. Internet stanowi narzędzie o niespotykanej dotąd skuteczności

upowszechniania i wymiany informacji

6

.

Do tego migracja ludzi, szczególnie w sekto-

rach edukacyjnym i zawodowym, dopełnia szanse na uczestnictwo w międzykulturo-

wym dialogu. Wielokulturowość staje się powszechnie doświadczana.

Obserwowane zmiany poddawane publicznym debatom przez polityków (por. Crau-

furd Smith 2007) i badaczy prowadzą do nieco wyidealizowanych konkluzji. Kore-

spondują one ze stanowiskiem, iż: Społeczeństwo wielokulturowe uruchamia i realizuje

proces współpracy i współdziałania na zasadach partnerskich, podejmując działania

niwelujące napięcia i konflikty, jak też wspierające i wyrównujące możliwości i szanse

zróżnicowanych grup. W społeczeństwie wielokulturowym mamy do czynienia ze spo-

tkaniem grup społecznych o różnych programach, jednak funkcjonujących na podstawie

wartości ponadczasowych i ponadnarodowych, przestrzegających równouprawnienia

i pozostających w ustawicznym dialogu (Nikitorowicz 2004, s. 13). Ktoś mógłby domnie-

mywać, iż teza, że globalizacja sprzyja międzykulturowemu porozumieniu, jest niezwy-

kle trafna. Zwłaszcza że „globalna integracja” wpisuje się w polityczno-ekonomiczne

utopie. Przy czym rzadko kto wspomina o jej cenie, jaką jest lokalna dezintegracja.

W rzeczywistości bardzo rzadko obserwujemy faktyczny dialog osób prezentujących

różne kultury. Jest tak na pograniczach kulturowo-państwowych utrwalanych przez lata

na mapach politycznych. E. Kasperski stwierdza, […]

iż w wieku XX następował coraz

wyraźniejszy kryzys idei kresów jako wspólnoty wielonarodowej. Coraz widoczniej sta-

wały się one „własnością wyłączną” jednej nacji, co musiało prowadzić i prowadziło do

zaostrzania sytuacji konfliktowych. Problem kresów stawał się kwestią nie tyle resenty-

mentów, ile dominacji, ekspansji i podboju (1996, [za:] Bujnicki 2006). Podobnie rzecz

6

Pojawiają się jednak również zarzuty wobec Internetu, iż w obecnej postaci ten system masowej komuni-

kacji zagraża istnieniu niektórych języków i kultur (Zob. Craufurd Smith 2007).

Wileńszczyzna małą ojczyzną

158

„Małe ojczyzny” w globalnym świecie

159

ma się na całym świecie, który w procesie globalizacji stał się cały „pograniczem kultu-

rowym

7

”. Jest tak, gdyż zdecydowana większość podlega presji konsumeryzmu, pozornej

indywidualizacji i lansowanej w mediach miałkiej kultury globalnej. Szczególnie ludzie

młodzi dają się uwieść czy podbić międzynarodowym koncernom lansującym zunifiko-

waną popkulturę. W jej „papce” bardzo szybko elementy pochodzące z kultury lokalnej

nabierają cech ogólnoświatowych

8

(por. Katra 2009).

Pęd ku globalizacji, nieliczenie się z faktycznymi potrzebami i pragnieniami róż-

nych grup społecznych, które giną w jednym tyglu konsumentów miejskich/wiejskich,

młodych/starszych, itp. wyzwala w niepokornych zachowania antagonistyczne. Osoby

takie, nie godząc się z unifikacją mas, zaczynają dostrzegać wartość w postawach szowi-

nistycznych, segregacyjnych. W miejsce tolerancji i otwartości na różnorodność nasilają

się przypadki stereotypizacji relacji międzykulturowych. Wiele spośród zglobalizowa-

nych nacji cierpi z braku poczucia narodowej przynależności na kulturową ambiwalencję

(Szerląg 2005).

Dylematy te są udziałem również młodych na Litwie. Doświadczając nierówności

ekonomicznej, opuszczają swój kraj w nadziei na godniejsze życie innym kraju zjed-

noczonej Europy. Ta decyzja często pociąga za sobą staranie o uzyskanie nowego oby-

watelstwa. Młodzież oderwana od duchowych korzeni narodu „spieszy się żyć”, „nie

upuścić swego”, „nie przegapić”, „zdążyć”, „robić pieniądze”. Identyfikacji związanej

z tradycyjnymi wartościami, takimi jak altruizm, humanizm, kolektywizm, wiara, zaczęło

grozić niebezpieczeństwo ich utraty. Młody człowiek pozbawiony podstawowych war-

tości i własnych przekonań traci swoją tożsamość (Vasiliauskas 2005, s. 132). Do tego

wystaranie się o nowe obywatelstwo, choć znacznie ułatwia życie (szczególnie w sferze

ekonomiczno-prawnej), oznacza dla młodych odcięcie się od własnej narodowej przyna-

leżności i indywidualnych korzeni. Wszystko z winy zachowanych „starych” regulacji

prawnych, które nie dopuszczają możliwości posiadania podwójnego obywatelstwa.

W ten wymuszony sposób młodzi asymilują się z „nowymi” państwami, zapominając

o kraju pochodzenia. Świadczy o tym ich małe zainteresowanie bieżącymi wydarzenia-

mi na Litwie, czego dowodem może być ich niska frekwencja w wyborach w ubiegłym

roku

9

.

I tak globalizacja przyczynia się do przeżywania przez młodych stresu akultura-

cyjnego, nasila ich wykorzenianie.

Jeszcze brutalniejszego przykładu defaworyzacji, a wręcz niszczenia lokalności

przez globalny rynek, dostarcza N. Klein (2008) w analizie doktryny szoku (z ang. shock

doctrine). Zdaniem dziennikarki globalny rynek zyskał dziś prym nad człowiekiem

i lokalną kulturą, w której się urodził i dorastał. W pogoni za zyskiem opracowano bez-

precedensowe podejście wykorzystujące „oczyszczającą” funkcję kataklizmów i wojen

do podpisania intratnych umów. Ojcem tej bezdusznej praktyki jest Milton Friedman.

7

„Pogranicze” to wszak wygodna kategoria pojęciowa do opisu problemów środowisk zróżnicowanych

kulturowo i etnicznie. Jako leżący poza centrum obszar zróżnicowań, inności i odmienności, gdzie można

porównywać, odkrywać, wykazywać zdziwienie, negocjować itp.; obszar pomiędzy centrami, na którym

występuje określony typ współżycia – pogranicze jest naturalnym środowiskiem człowieka doby globalizacji.

Może mieć ono charakter (wymiar): terytorialny; treściowo-kulturowy; interakcyjny; osobowy” (Grzybow-

ski 2004, s. 176).

8

Za przykład niech posłuży kanapka z McDonald’sa znana przez wszystkie nacje globu, np. WieśMac

sprzedaje się świetnie w sieci fastfoodów, które z tradycyjną kuchnią nie mają nic wspólnego.

9

Źródło stanowi artykuł pt. Litwini szukają szczęścia gdzie indziej, zamieszczony przez Sebastien Gobert

w magazynie europejskim „Cafebabel.com”.

Wileńszczyzna małą ojczyzną

160

„Małe ojczyzny” w globalnym świecie

161

Wykorzystywał on terapię szokową (z ang. shock treatment) do wprowadzania progra-

mu radykalnych reform gospodarczych obejmującego: obniżkę podatków, liberalizacje

handlu, prywatyzację usług publicznych, cięcia wydatków socjalnych oraz deregulację.

N. Klein (2008) określa ten rodzaj kapitalizmu mianem kataklizmowego (z ang. disa-

ster capitalism), a taktykę jego urzeczywistniania doktryną szoku. Jej istotą, jak sama

nazwa wskazuje, jest wykorzystanie stanu szoku, którego doświadcza społeczeństwo,

naród czy państwo po przeżytym kataklizmie. Wówczas uwaga pojedynczych osób, jak

i całych społeczności skupiona jest na poradzeniu sobie z nieszczęściem. Wykorzystują

to „reformatorzy”, wcielając w życie wolnorynkowe idee, które normalnie nie miałyby

najmniejszych szans na akceptację społeczną. Tę świadomość miał sam autor doktryny,

o czym świadczą jego słowa: Tylko kryzys – rzeczywisty lub postrzegany – prowadzi do

realnych zmian. Kiedy taki kryzys nastąpi (…) to, co politycznie niemożliwe, stanie się

politycznie nieuniknione ([za:] Klein 2008, s. 13).

Doktryna szoku zniewala całe państwa i narody. Nie pozostaje obojętna dla lokalnej kultu-

ry. Przykładem jest fala tsunami, która dotknęła wybrzeże Sri Lanki w 2004 roku. Kataklizm

pochłonął wówczas 250 tysięcy osób, a 2,5 miliona pozbawił dachu nad głową. Nikt nie przy-

puszczał wówczas, że ocalali ludzie doświadczą jeszcze większego niż żywioł okrucieństwa,

jakim okazał się kapitalizm Friedmana. Położył on kres wielopokoleniowej tradycji, a także

odebrał miejscowej ludności jedyne źródło utrzymania – rybołóstwo. Przed atakiem tsunami

biedne, ale malownicze chaty rybackie współegzystowały z wielkimi, pięciogwiazdkowymi

kurortami. To współżycie lokalności z globalnością wspominał dobrze jeden z tamtejszych

rybaków: Od piętnastu lat, powiedział Roger, jego rodzina spędza sezon połowu w krytej

liśćmi chatce na plaży w Arugam Bay, niedaleko miejsca gdzie siedzieliśmy. Tak jak wiele

innych rybackich rodzin trzymają łodzie przed chatkami, a to, co złowią, suszą na liściach

bananowców na czyściutkim białym piasku. Dobrze żyli z turystami – w większości surfe-

rami z Australii i Europy, którzy zatrzymywali się w rozmieszczonych wzdłuż plaży hotelikach

z hamakami od frontu i klubową muzyką z Londynu sączącą się z głośników umocowanych na

palmach. W restauracjach kupowano ryby prosto z łodzi, a rybacy ze swoim barwnym, trady-

cyjnym stylem życia zaspokajali potrzebę autentyczności najbardziej wymagających turystów

(Klein 2008, s. 428). Tę sielankę przerwał kataklizm tsunami i jeszcze potężniejszy kataklizm

doktryny szoku. W efekcie, pod wpływem zachodnich lobby, lokalny rząd zalegalizował strefę

buforową wzdłuż całego wybrzeża, która uniemożliwiła powrót rybaków do swoich domów.

W ramach międzynarodowej pomocy stworzono w głębi lądu tymczasowe obozy przetrwa-

nia, które przerodziły się w dzielnice nędzy. Tragizm uwidacznia się w licznych przykładach

groteskowości międzynarodowej pomocy. Jaki jest bowiem cel dawać rybakom nowe łodzie,

które zwozi się do oddalonego trzy kilometry od morzą obozu? Organizacja, która sfinanso-

wała tę akcję, nie zadbała o żadne środki transportu, by móc przeciągnąć łodzie do wody. Nikt

się tym nie przejął, być może dlatego że wszyscy przyzwolili rządzącym na wykorzenienie

rybaków z ich ziemi ojcowej. To wyjaśniłoby brak sprzeciwu wobec faktu, iż strefa buforowa

objęła tylko rdzennych mieszkańców wybrzeży, a nie właścicieli sieci międzynarodowych ho-

teli i kurortów. Ten przejmujący przykład, jak globalizacja może być bardziej wyniszczająca

niż samo tsunami, jest jednym z wielu udokumentowanych przez N. Klein (2008). Dzienni-

karka dowodzi wprost, że interesy międzynarodowych koncernów często liczą się bardziej niż

bogactwo lokalnych kultur oraz bezpieczeństwo i wolność rdzennych mieszkańców.

Wileńszczyzna małą ojczyzną

160

„Małe ojczyzny” w globalnym świecie

161

„Mała ojczyzna” czy „globalna wioska” – gdzie zapuścić korzenie?

Globalizacja, choć nie podlega dyskusji, sama wzbudza wiele polemik i niekończą-

cych się debat. Dla jednych stanowi źródło korzyści, inni skłaniają się do opisywania jej

jako pasma strat. Są i tacy, którzy sprowadzają globalizację do trudnej w ocenie, bo peł-

nej ambiwalencji kulturowej i ekonomicznej hegemonii zachodu (por. Ashraf Ali 2005).

Jeśli prowadzi do powszechnej homogenizacji, trzeba się jej wystrzegać (Nikitorowicz

2004).

Bez względu na postawę, jaką przyjmujemy wobec globalizacji, błędem jest bez-

krytyczne i bezrefleksyjne promowanie procesów unifikacji, które odzierają jednostki

z poczucia przynależności etnicznej (Szerląg 2005). Ponadto, trudno nie zgodzić się ze

stanowiskiem, iż przyszłość naszego globu należy do samych ludzi. Ich życie i jakość

funkcjonowania determinują nie, jak to było kiedyś, przypisane społecznie role

10

, ale ich

własne, samodzielnie formułowane wybory, za które oni sami ponoszą odpowiedzial-

ność. Wolność ta nie jest zadaniem prostym, przeciwnie, stanowi brzemię, od którego

wielu próbowało się uwolnić. Stąd istotne jest właściwe przygotowanie młodego poko-

lenia do samostanowienia. To zadanie stoi przed systemem edukacyjnym, państwami

i społeczeństwami. Zasadza się szczególnie na przemyślanym oddziaływaniu na proces

formowania się hierarchii wartości młodych. Konieczne jest odpowiedzialne modero-

wanie dojrzewania aksjologicznego młodego pokolenia, po to by umiało świadomie

i odpowiedzialnie kształtować dobór i sposób realizacji wartości poprzez samodzielnie

wyznaczane drogi rozwoju zawodowego i osobistego. Poprzez edukację dążyć trzeba nie

tylko do celowego kształtowania potencjału aksjologicznego jednostki, ale – co stanowi

bez wątpienia duże wyzwanie – również całych wspólnot kulturowych. Ważne, by w sys-

tem wartości społecznie aprobowany wpisać – odpowiedzialność, wolność osobistą, to-

lerancję, równość, odwagę, moralne życie (por. Szerląg 2009).

Inspirację do dojrzewania w wartościach stanowią „małe ojczyzny”, które w swojej

tradycji przechowują sprawdzone i społecznie akceptowane wzorce aksjologiczne. Sta-

nowią one zdrową przeciwwagę do globalnych prokonsumeryjnych

11

tendencji. Dlatego

naturalna wydaje się pojawiająca się w człowieku potrzeba chronienia „małych ojczyzn”

jako kolebek ontologicznych. Ta postawa u niektórych stanowi dojrzały wybór, u innych

10

Ciekawe studium psychologiczne tej zmiany opracował K. Obuchowski (2006, 2009). Według niego

zmiana z ludzi wypełniających społeczne role na ludzi autosterownych wiąże się z Rewolucją Podmiotów.

Dokonała się ona w drugiej połowie XX w. Jej istotą jest dominacja podmiotowych standardów waluacyjnych

nad wiodącymi uprzednio przedmiotowymi standardami waluacyjnymi. Różnica między nimi zasadza się

w jakości ustosunkowania do tego: kim jest człowiek?, czym jest świat? i jakie jest miejsce człowieka w świe-

cie? Według standardu starszego, przedmiotowego, który leży „[…] u podstaw kultury przedmiotów znajduje

się przekonanie, że to instytucje społeczne określają los człowieka, a jego wartość zależy od tego, o ile jest

on im użyteczny […] osobiste pragnienia człowieka, jego prywatne cele i umiłowania mają tu znaczenie

podrzędne, o ile nie szkodliwe” (Obuchowski 2000, s. 38). Przeciwnie standard podmiotowy. „Zgodnie z tym

standardem człowiek powinien pozytywnie oceniać: SIEBIE, zależnie od tego, czy i o ile jest źródłem swoje-

go postępowania. CELE swoje, zależnie od tego, czy są przedmiotem jego intencji. ŚWIAT wokół siebie, gdy

stwarza mu szanse spełniania jego możliwości” (Obuchowski 2000, s. 39).

11

Konsumeryzm i jego pochodna tożsamość konsumeryjna opisują wyznaczany przez produkt światopo-

gląd i styl życia jednostki, który dobrze się sprzedając, jak marki Gucci, Versace, Nike itp., łączy i unifikuje

ludzi na całym świecie bez względu na kolor ich skóry, nację, orientacje czy preferencje (Wosińska 2002;

confer

etiam Błachnio 2009).

Wileńszczyzna małą ojczyzną

162

„Małe ojczyzny” w globalnym świecie

163

natomiast uwarunkowana jest sytuacyjnie. Nie we wszystkich bowiem zakątkach świata

globalizacja równie mocno wpisała się w lokalny krajobraz. W miejscach

ekonomicznie

uboższych kultury rdzenne nadal zachowały swoją dominującą pozycję. Owa dywer-

syfikacja ma podłoże głównie ekonomiczne. Biedniejsze regiony świata bez dostępu

do nowinek technicznych i do Internetu, jakim dysponują duże miasta krajów wysoko

rozwiniętych, nie są równie mocno indoktrynowane propagandą sukcesu rodzącego się

z hegemonii wolnego rynku.

„Małe ojczyzny” ponadto mogą stanowić rezerwuar wzorców na radzenie sobie

z mnożącymi się dziś kryzysami. Szczególnie w odniesieniu do młodych dyskutuje

się o powszechności kryzysu wartości, kryzysu autorytetu rodzica, kryzysu autorytetu

szkoły czy kryzysu wiary i religijności. Dlatego propozycją wartą rozpowszechnienia

i poddania indywidualnej refleksji jest powrót do założeń etnopedagogiki czy pedagogi-

ki ludowej. Według nich mądrość „małych ojczyzn” nie podlega dezaktualizacji i trzeba

do niej wrócić nie tylko w lokalnym zakresie (Vasiliauskas 2005). „Małe ojczyzny”

zabiegają o […] wychowywanie godnego młodego pokolenia oraz bliską więź pokoleń.

Młode pokolenie dzięki kulturze przezwyciężało swoją ograniczoność, wzbogacało się

duchowo, dążyło do prawdy, dobra, piękna, przejmowało styl życia wcześniejszych po-

koleń, myślenie, przyzwyczajenia, obyczaje, normy zachowań, ukształtowało stereotypy,

które były przekazywane z pokolenia na pokolenie. […] Tradycyjna kultura stworzyła

warunki do etnicznego rozwoju, natomiast wykształcony człowiek wniósł swój wkład do

kultury, „odżywiał” ją, pielęgnował (Vasiliauskas 2005, s. 96).

Etnopedagogika może mieć istotny wkład w rozwój człowieka. Według J. Nikitorowi-

cza

[…]

poznanie i zrozumienie siebie, własnej kultury, własnego świata zakorzenienia,

ojczyzny prywatnej (jednostka z rodzinno-lokalnym rdzeniem kulturowym, poczuciem

wartości i godności jest w stanie zrozumieć innych ludzi, zrozumieć złożoność zjawisk

i opanować lęk i niepewność) (2004, s. 18).

Ważne jest, by nie popaść w skrajność i nie ugrzęznąć w lokalnym egocentryzmie

([za:] Nikitorowicz 2004, s. 20). Dlatego przed jednostką stoi zadanie wpisania własnej

małej ojczyzny w globalną rzeczywistość. Jest to w zasięgu działania każdego, ale

wymaga

[…]

budowania płaszczyzn międzykulturowego rozumienia i porozumienia

poprzez odwoływanie się do podmiotowych orientacji aksjologicznych i generowanie

w efekcie niedualnego świata znaczeń (Szerląg 2009, s. 129). Przygotowaniem do tego

ma być edukacja międzykulturowa, która kształtuje aksjologię jednostki, negocjuje z nią

„kształt jej kultury” oraz tworzy w niej nawyk podejmowania własnych, odpowiedzial-

nych wyborów. Stanowi przeciwwagę dla popularyzowanej wśród młodych kultury

masowej, kultury instant. Ponadto jest remedium dla pop-tożsamości nosiciele której są

sceptyczni wobec jakichkolwiek idei i wartości (narodowych, europejskich, chrześcijań-

skich…) oprócz wartości konsumpcyjnych (Różańska 2004, s. 67). Edukacja wielokultu-

rowa uczy poszanowania indywidualności i umacnia postawę szacunku wobec Innych

(Szerląg 2005). Otwiera na odmienność narodową poprzez poznawanie różnorodności

z szacunkiem i zrozumieniem. Wówczas ludzie i kultury mogą współdziałać, a nie dążą

do wzajemnego zdominowania się, asymilacji na siłę (Szeląg 2009).

Zamiast podsumowania warto poczynić refleksję: czy globalna nowoczesność może

przetrwać w aktualnej postaci – kwestionując bardzo często sacrum w życiu jednostki,

nie doceniając faktycznej wartości tradycji „małych ojczyzn” i roli, jaką pełnią w życiu

pojedynczych osób i całych społeczeństw? A. Giddens jasno precyzuje odpowiedź na te

pytania.

[…]

czy możemy żyć w świecie, w którym nic nie stanowi świętości? Muszę to

Wileńszczyzna małą ojczyzną

162

„Małe ojczyzny” w globalnym świecie

163

powiedzieć, zasadniczo uważam, że nie damy rady. Kosmopolitanie, w szeregi których

sam siebie wliczam, otwarcie muszą przyznać, że tolerancja i dialog kierować się mu-

szą uniwersalnymi wartościami (2000, s. 68, [za:] Robotham 2005, s. 65). I dalej jego

zdaniem:

[…]

całkowicie uzasadnionym twierdzeniem jest to, że tradycje są niezbędne

w społeczeństwie. Nie wolno nam zaakceptować oświeceniowej propozycji, by świat wy-

zbył się całkowicie tradycji. Tradycje są potrzebne i przetrwają, ponieważ gwarantują

ciągłość i formę życiu (2000, s. 62–63, [za:] Robotham 2005, s. 64).

Literatura cytowana

Arnett J.J., The psychology of globalization, „American Psychologist”

2002, nr 57 (10), s. 774–783.

Ashraf Ali H.M., Globalization as a generator of cultural and economic hegemony: a postmodern

perspective, „Canadian Social Science” 2005, nr 1 (3), s. 11–20.

Bauman Z., Tożsamość – jaka była, jest, i po co? [w:] Wokół problemów tożsamości, red. A. Jaw-

łowska, Warszawa 2001, s. 8–25.

Blackmore C., Smyth J., Living with the big picture: a systems approach to citizenship of a com-

plex planet, [w:]

N. Dower, J. Williams,

Global Citizenship a critical reader, Edinburgh 2002,

s. 201–212.

Błachnio A., Globalizacja jednostki, [w:] Globaliacja – naród – jednostka. Zagadnienia tożsamo-

ści kulturowej, red. A. Błachnio, T. Kuczur, Toruń 2009, s. 49–70.

Bokszański Z., Tożsamości zbiorowe, Warszawa 2008.

Bujnicki T., Mechanizmy funkcjonowania pogranicza kulturowego, 2006 [dostępne w Internecie

pod adresem: www.polonia.org.ua/2003-6/konf/09_2006/bujnitski.pdf [12.05.2010].

Craufurd Smith R, The UNESCO Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of

Cultural Expressions: building a new world information and communication order?, „Internatio-

nal Journal of Communication”

2007, nr 1, s. 24–55.

Daly H.E., Population, migration, and globalization, „World Watch

Magazine” 2004, nr 17 (5),

s. 41–44.

Friedman T.L., Świat jest płaski. Krótka historia XXI wieku, Poznań 2006.

Fukuda-Parr S., De Gregorio C., Fu H., Fuentes R., Ghosh A., Johansson C., Kuonqui Ch., Meh-

rotra S., Mukhopadhyay T., Pettinato S., Stewart D., White E., Human Development Report 2004,

„Cultural liberty in today’s diverse world”, New York 2004.

Grzybowski P., Perspektywa pointegracyjnego zbliżenia paradygmatów badań edukacji w wa-

runkach zróżnicowania kulturowego i etnicznego, [w:] Edukacja międzykulturowa w Polsce na

przełomie XX i XXI wieku, red. A. Paszko, Kraków 2004, s. 171–179.

Jacyno M., Szulżycka A., Uzależnienia. Między anomią i autonomią, [w:] Wokół problemów toż-

samości, red. A. Jawłowska, Warszawa 2001, s. 38–50.

Katra G., Młodzież a globalizacja, [w:] Globalizacja a jednostka, A. Błachnio, Bydgoszcz 2009,

s. 43–66.

Kivisto P., Multiculturalism in a global socjety, 2002.

Klein N., No logo, Izabelin 2004.

Klein N., Doktryna szoku. Jak współczesny kapitalizm wykorzystuje klęski żywiołowe i kryzysy

społeczne, Warszawa 2008.

Mackay H., The globalization of culture?, [w:] D. Held, A globalizing world? Culture, economics,

politics, London–New York 2004, s. 44–81.

Martin P., Widgren J., International migration: facing the challenge, „Population Bulletin” 2002,

nr 57 (1), s. 1–43.

Nikitorowicz J., Dialog kultur w społeczeństwie wielokulturowym i w działaniach edukacji mię-

dzykulturowej w kontekście integracji, [w:] Edukacja międzykulturowa w Polsce na przełomie XX

i XXI wieku, red. A. Paszko, Kraków 2004, s. 13–32.

Wileńszczyzna małą ojczyzną

Obuchowski K., Od przedmiotu do podmiotu, Bydgoszcz 2000.

Obuchowski K., The Revolutions of Subjects, Łódź 2006.

Obuchowski K., Rewolucja podmiotów w „globalnej wiosce”, [w:] Globaliacja – naród – jednost-

ka. Zagadnienia tożsamości kulturowej, red. T. Koczur, A. Błachnio, Toruń 2009, s. 15–31.

Rahman M., Mahmud N.A., Towards developing a theory of knowledge. Globalization, „Journal

of Knowledge Globalization” 2008, nr 1 (1).

Robotham D., Culture, society, and economy. Bringing production back in,

London–Thousand

Oaks–New Delhi 2005.

Różańska A., Wartości europejskie w opiniach młodzieży z pogranicza polsko-czeskiego a aksjo-

logiczna edukacja międzykulturowa, [w:] Edukacja międzykulturowa w Polsce na przełomie XX

i XXI wieku, red. A. Paszko, Kraków 2004, s. 61–62.

Szerląg A., Narodowościowe zróżnicowanie litewskiej oświaty pod koniec XX wieku, [w:] Wy-

miary współczesnej edukacji na Litwie. Wybrane aspekty, red. A. Szerląg, Kraków 2005, s. 67–92.

Szerląg A., Między etnicznością a globalnym otwarciem się – aksjologiczne orientacje Polaków

na Litwie, [w:] Globalizacja a jednostka, red. A Błachnio, Bydgoszcz 2009, s. 125–145.

Vasiliauskas R., Przemiany mentalnościowe młodego pokolenia, [w:] Wymiary współczesnej edu-

kacji na Litwie. Wybrane aspekty, red. A. Szeląg, Kraków 2005, s. 129–136.

Vasiliauskas R., Rola litewskiej etnopedagogiki w wychowaniu młodego pokolenia, [w:] Wymiary

współczesnej edukacji na Litwie. Wybrane aspekty,

red. A. Szerląg, Kraków 2005, s. 95–106.

Wosińska W., Tożsamość konsumeryjna, „Charaktery” 2002, nr

7(66), s. 35–37.

Wosińska W., Oblicza globalizacji,

Sopot 2008.

Strony internetowe
www.oph.fi/instancedata/prime_product_julkaisu/oph/embeds/115314_Increasing_the_qu-

ality_and_effectivenes_of_the_management_of_internationalisation.pdf [12.05.2010].

www.cafebabel.pl/article/30576/litwini-szukaja-szczescia-gdzie-indziej.html[12.05.2010].

www.worldwatch.org/epublish/1/v17n5 [12.05.2010].

Abstract

The article discusses how the global crosses the local dimension in an individual life. It explo-

res some of the issues of the broad category of multiculturalism. In order to understand the latest

cultural changes it is crucial to decide if multiculturalism does describe the diversity of modern

society and the world or if it is nothing but the abstract model. This problem cannot be solved

without the deeper study of globalization. This article explores the problem of global – local

transgression in three aspects: (1) an overview of the changes experienced by an individual; (2)

a description of the consequences of cultural mixture; (3) a discussion of the challenges faced by

modern education, society and state.