03 Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemówid 4402

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Emilia Niemiec–Jasińska

Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
346[02].O1.03

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr Maria Bartecka-Straszny
mgr Dorota Kaczor

Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak

Konsultacja:
mgr Hanna Całuń

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].O1.03
„Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Twórcze rozwiązywanie problemów

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Rozwiązywanie problemów społecznych

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej

5.3.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie asystent osoby niepełnosprawnej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne określają umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem.

−

szczegółowe cele kształcenia określają umiejętności, jakie uczeń powinien ukształtować
w wyniku procesu kształcenia,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

ćwiczenia, które zawierają polecenie, wskazówki do realizacji, zalecane metody
nauczania–uczenia się oraz środki dydaktyczne,

−

ewaluacja osiągnięć ucznia, powinna zostać przeprowadzona za pomocą testów osiągnięć
szkolnych,

−

wykaz literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne w jednostce modułowej prowadzone były

różnymi metodami, uwzględniającymi wszystkie strategie kształcenia wielostronnego.
Szczególny nacisk powinien zostać położony na wykorzystanie metod z zakresu strategii
problemowej (metody problemowe) i operacyjnej (metody praktyczne).

Formy organizacyjne pracy powinny być zróżnicowane począwszy od samodzielnej

pracy uczniów do pracy zespołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

346[02].O1

Podstawy świadczenia usług

socjalnych

346[02].O1.03

Kształtowanie

umiejętności

rozwiązywania

problemów

346[02].O1.01

Charakteryzowanie

psychofizycznych

i społecznych aspektów

rozwoju człowieka

346[02].O1.02

Doskonalenie umiejętności

interpersonalnych

346[02].O1.05

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz

udzielanie pierwszej

pomocy

346[02].O1.04

Prowadzenie profilaktyki

i promocji zdrowia

346[02].O1.06

Stosowanie przepisów

prawa w działalności

socjalnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

−

prezentować własne zdanie,

−

współpracować w zespole, przyjmując różne role,

−

przezwyciężać bariery komunikacyjne,

−

stosować techniki ułatwiające komunikowanie się,

−

przeprowadzać konstruktywną dyskusję,

−

formułować i wyrażać opinie,

−

wykazywać empatię i wrażliwość na problemy innych,

−

wyjaśniać znaczenie informacji w poszukiwaniu sposobów rozwiązywania problemów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

−

wyjaśnić podmiotowy charakter problemu,

−

określić rodzaje sytuacji problemowych,

−

przedstawić fazy rozwiązywania problemów,

−

dokonać analizy sytuacji problemowej,

−

zaplanować strategie rozwiązywania problemów,

−

określić prakseologiczne zasady rozwiązywania problemów,

−

rozpoznać psychospołeczne bariery twórczego rozwiązywania problemów,

−

zidentyfikować problemy socjalne rodzące zagrożenia społeczne,

−

przewidzieć kierunki rozwoju problemów społecznych oraz ich skutki,

−

zinterpretować zachowania społeczne zbiorowości i jednostki,

−

określić cele i zasady polityki społecznej w Polsce,

−

wyjaśnić podstawowe pojęcia kwestii społecznej,

−

scharakteryzować strukturę pomocy społecznej,

−

określić psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej,

−

scharakteryzować wzorzec asystenta osoby niepełnosprawnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

………………............................................

Modułowy program nauczania: Asystent osoby niepełnosprawnej 346[02]
Moduł:

Podstawy świadczenia usług socjalnych 346[02].O1

Jednostka modułowa:

Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
346[02].O1.03

Temat: Trudności mieszkaniowe wynikające z deficytu mieszkań – debata.

Cel ogólny: kształtowanie umiejętności przeprowadzenia debaty.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,

−

dobrać argumenty do dyskusji,

−

sformułować wnioski płynące z dyskusji,

−

zidentyfikować przyczyny ubóstwa,

−

wskazać zadania państwa w zakresie polityki społecznej.

Metody nauczania–uczenia się:

−

debata.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca grupowa,

−

praca jednolita,

−

praca zróżnicowana.

Czas: 2 godziny zajęć dydaktycznych.

Środki dydaktyczne:

−

arkusze papieru,

−

pisaki,

−

literatura z rozdziału 7 dotycząca debaty.

Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel prezentuje zasady prowadzenia debaty:

−

w debacie biorą udział dwa zespoły: zespół broniący tezy i zespół negujący tezę –

w każdym zespole 3–4-osoby,

−

zespoły debatujące zajmują miejsca naprzeciwko siebie,

−

każdy mówca ma na wypowiedź 3 do 5 minut (należy ustalić precyzyjnie przed

rozpoczęciem debaty),

−

pierwszy mówca w każdym zespole prezentuje podstawowe argumenty za lub

przeciw tezie debaty,

−

drugi (i ewentualnie trzeci mówca) rozwija argumenty i odpowiada na argumenty

strony przeciwnej,

−

ostatni mówca podsumowuje wypowiedź zespołu, podkreślając najważniejsze

argumenty,

−

prowadzący debatę prezentuje zespoły i udziela głosu poszczególnym mówcom,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

osoba odpowiedzialna za pilnowanie czasu, sygnałem dźwiękowym (np. dzwonek)

informuje o mijającym czasie wypowiedzi poszczególnych mówców,

−

pozostałe osoby w klasie stanowią publiczność i biorą udział w drugiej części debaty

(dodatkowe pytania do zespołów debatujących, dodatkowe argumenty, wnioski itp.).

2. Uczniowie dzielą się na dwa zespoły – zespół broniący tezy i zespół negujący tezę.
3. W zespołach uczniowie przygotowują argumenty do debaty.
4. Każdy zespół wyłania zespół debatujący (3 lub 4 osobowy).
5. Nauczyciel wybiera prowadzącego debatę i osobę pilnującą czasu wypowiedzi.
6. Zespoły: broniący i negujący tezę przeprowadzają debatę zgodnie z przedstawionymi

zasadami debaty.

7. W drugiej części debaty biorą udział wszyscy uczniowie zgodnie z ustalonymi zasadami

debaty.

8. Podczas dyskusji podsumowującej, prowadzonej przez nauczyciela, uczniowie wskazują

zadania państwa w zakresie polityki społecznej.

Zakończenie zajęć

−

ocena pracy uczniów – ocena zespołów debatujących (logika, rzeczowość argumentów,
kultura wypowiedzi) oraz ocena uczniów biorących udział w dyskusji podsumowującej.

Praca domowa

Określ rolę debaty w rozwiązywaniu problemów.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

....................................................................

Modułowy program nauczania: Asystent osoby niepełnosprawnej 346[02]
Moduł:

Podstawy świadczenia usług socjalnych 346[02].O1

Jednostka modułowa:

Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
346[02].O1.03

Temat: Wzorzec asystenta osoby niepełnosprawnej.

Cel ogólny: przygotowanie asystenta osoby niepełnosprawnej do rozwiązywania problemów

podopiecznych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,

−

określić powinności asystenta osoby niepełnosprawnej,

−

określić wiedzę i umiejętności istotne w zawodzie asystenta osoby niepełnosprawnej,

−

wskazać cechy osobowości istotne w zawodzie asystenta osoby niepełnosprawnej,

−

wskazać normy etyczne obowiązujące w zawodzie asystenta osoby niepełnosprawnej.

Metody nauczania–uczenia się:

−

fotojęzyk,

−

metoda projektu.

Formy organizacyjne zajęć:

−

praca jednolita,

−

praca indywidualna,

−

praca zbiorowa.

Czas: 5 godzin dydaktycznych.

Środki dydaktyczne:

−

zestaw zdjęć przygotowanych przez nauczyciela, przedstawiających osoby w różnym
wieku, w różnych sytuacjach społecznych, np. osoba siedząca na wózku, bezdomny,
dziecko niepełnosprawne, samotnie siedząca osoba w starszym wieku, itp.

−

arkusz papieru,

−

literatura z rozdziału 7 dotycząca rozwiązywania problemów podopiecznych.

Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel z pomocą uczniów przygotowuje miejsce przeprowadzenia zajęć.
2. Przestrzeń sali powinna być zorganizowana tak, aby możliwy był dostęp do stolików

z obu stron.

3. Nauczyciel rozkłada na stolikach przygotowane zdjęcia.
4. Nauczyciel zapisuje na tablicy temat zajęć i prosi uczniów, aby:

−

obejrzeli przygotowane na stole zdjęcia,

−

zastanowili się, które ze zdjęć najlepiej pasuje do tematu zajęć,

−

wybrali jedno zdjęcie.

5. Uczniowie idąc wzdłuż stolików w jednym kierunku, przy zachowaniu ciszy (bez

komentowania), w skupieniu przyglądają się każdemu zdjęciu i dokonują wyboru tego ze
zdjęć, które według nich najlepiej odpowiada lekcji. Wyboru dokonują bez zabierania
zdjęcia. Po dokonaniu wyboru mogą odejść na bok. Uczniowie mogą wielokrotnie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przechodzić wzdłuż stolików nim dokonają wyboru. Na tym etapie nie komentuje się
wyboru. Sygnałem dla nauczyciela, że ta faza ćwiczenia została zakończona jest odejście
na bok wszystkich uczniów.

6. Na polecenie nauczyciela każdy uczeń bierze do ręki wybrana fotografię. (Uwaga: może

się zdarzyć, że więcej osób dokona wyboru tego samego zdjęcia – zajmują wtedy miejsca
obok siebie.) Uczniowie zajmują miejsca w kręgu wraz z nauczycielem, który kieruje
przebiegiem ćwiczenia.

7. Uczniowie prezentują wybrane zdjęcia klasie, a następnie po kolei przedstawiają

uzasadnienie swojego wyboru (kolejność wypowiedzi dowolna).

8. Następnie uczniowie przystępują do opracowania projektu (zgodnie z ćwiczeniem 1

z rozdziału 5.3.1 Poradnika nauczyciela),

9. Nauczyciel prosi uczniów, aby dokonali prezentacji projektów.
10. Nauczyciel dokonuje podsumowania prezentacji wskazując ponownie istotne aspekty

udzielania wsparcia społecznego.

Zakończenie zajęć

−

uczniowie dzielą się na forum grupy własnymi refleksjami na temat zastosowanej metody
i efektów zajęć.

−

nauczyciel dokonuje oceny pracy uczniów.

Praca domowa

Wypisz cechy charakteru ułatwiające pracę asystenta osoby niepełnosprawnej.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Twórcze rozwiązywanie problemów

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Stosując technikę kontraktu i udzielania informacji zwrotnej, zaplanuj rozwiązanie

problemu przedstawionego w opisie sytuacji.

Opis sytuacji:

35 letnia kobieta wychowuje samotnie 5-letnią córeczkę. Dziewczynka choruje na

mózgowe porażenie dziecięce. Występuje u niej upośledzenie czynności lokomocyjnych,
porusza się na wózku inwalidzkim. Sprawność intelektualna i manualna jest w normie.
Dziecko jest uzdolnione plastycznie, chętnie maluje farbami. Cały czas spędza z matką
w domu. Na spacery wychodzi jedynie czasami. Dziewczynka jest blada, smutna i nieufna
w stosunku do obcych. Matka z zawodu jest fryzjerką, nie pracuje, całkowicie poświęciła się
córeczce. Jest bardzo troskliwa i opiekuńcza. Wyręcza dziecko w wykonywaniu wszystkich
czynności. Przed chorobą dziecka miała wiele koleżanek i przyjaciół. Dzisiaj jest samotna,
zamknięta z dzieckiem w domu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) odegrać rolę matki, córki lub asystenta osoby niepełnosprawnej,
3) przeanalizować schemat zawierania kontraktu,
4) postępować zgodnie ze schematem zawierania kontraktu i udzielania informacji zwrotnej,
5) wspólnie z partnerami, odgrywającymi poszczególne role, zawrzeć kontrakt w celu

rozwiązania problemu przy uwzględnieniu informacji zwrotnych,

6) spisać warunki kontraktu wynegocjowane wspólnie z osobami odgrywającymi rolę

matki, córki,

7) przedstawić wyniki pracy na forum grupy,
8) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia i mającej na celu ocenę

sposobu prowadzenia negocjacji i reagowania na informację zwrotną.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda odgrywania ról,

−

dyskusja.

Środki dydaktyczne:

−

arkusze papieru,

−

pisaki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Na podstawie załączonego opisu sytuacji dokonaj rozpoznania problemów i zaproponuj

sposób ich rozwiązania.

Opis sytuacji:

Pani Stanisława ma 71 lat, mieszka sama w dużym mieście. Zajmuje mieszkanie

w starym budownictwie na pierwszym piętrze. Jest wdową, jedyny syn mieszka w innym
mieście i rzadko odwiedza matkę. Pani Stanisława czuje się osamotniona. Z powodu złego
stanu zdrowia nie opuszcza samodzielnie swojego mieszkania. Osobą utrzymującą kontakt
z Panią Stanisławą jest asystent osoby niepełnosprawnej, który przychodzi do niej trzy razy
w tygodniu na 2 godziny. Większość czasu Pani Stanisława spędza w oknie przyglądając się
życiu innych osób. Sąsiedzi uznają ją za osobę wścibską, kontrolującą ich życie. Zdarzają się
sytuacje, kiedy Pani Stanisława zaczepia dzieci, bawiące się pod jej oknami i wypytuje
o szkołę, rodzinę, itp. Pani Stanisława chciałaby wychodzić na spacery.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dokładnie zapoznać się z opisem sytuacji,
2) określić etapy rozwiązywania problemów,
3) zdefiniować problem/my do rozwiązania,
4) zapoznać się z procedurą przydzielonej przez nauczyciela techniki rozwiązywania

problemów:

−

burza mózgów,

−

drzewo decyzyjne.

5) zastosować odpowiednią (przydzieloną przez nauczyciela) technikę rozwiązania

problemów i zgromadzić pomysły rozwiązania problemu,

6) dokonać wyboru najodpowiedniejszego sposobu rozwiązywania problemu, zgodnie

z prakseologicznymi zasadami rozwiązywania problemów,

7) zapisać i zaprezentować na forum klasy efekty pracy grupy,
8) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia. Podzielić się spostrzeżeniami na temat barier

występujących w poszukiwaniu rozwiązań problemów.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja,

−

ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

−

opisy procedur wybranych technik rozwiązywania problemów,

−

tablica,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

kartki papieru A4,

−

zegarek z alarmem,

−

karteczki samoprzylepne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Rozwiązywanie problemów społecznych

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ sposoby poprawienia

sytuacji osób niepełnosprawnych. Wykorzystaj metodę

metaplanu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) określić problemy osób niepełnosprawnych,
2) sformułować i zapisać na kartkach w kształcie koła podstawowe odpowiedzi na pytanie

jak jest,

3) sformułować i zapisać na kartkach w kształcie koła podstawowe odpowiedzi na pytanie

jak być powinno,

4) zastanowić się i ustalić dlaczego nie jest jak być powinno,
5) poszukać przyczyn tego stanu rzeczy – zapisać na kartkach w kształcie owalu,
6) poszukać sposobów poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych (WNIOSKI z dyskusji) –

zapisać na kartkach w kształcie prostokątów,

7) kartki przyczepić do tablicy do schematu metaplanu w odpowiednich miejscach,
8) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metaplan,

−

dyskusja.

Środki dydaktyczne:

−

tablica, w którą łatwo wbijać pinezki,

−

duży arkusz szarego papieru przyczepiony do tablicy,

−

kartki w trzech kolorach, o różnych kształtach (owal, koło, prostokąt,)

−

pinezki,

−

mazaki.

Ćwiczenie 2

Na podstawie opisu przypadku, udziel odpowiedzi na następujące pytania:

1. Jakie problemy występują w danej rodzinie?
2. Jakie skutki społeczne mogą wynikać z tych problemów?
3. Jakie działania naprawcze powinni podjąć poszczególni członkowie rodziny?
4. W jakich instytucjach mogą szukać wsparcia poszczególni członkowie rodziny?
5. Jakie działania profilaktyczne, powinny podjąć władze gminy, aby zapobiec

w przyszłości rozwojowi wskazanych problemów socjalnych?

Opis przypadku:

Państwo X mieszkają na wsi. Utrzymują się z małego gospodarstwa, ponadto pani X

pracuje na pół etatu w pobliskiej szkole jako sprzątaczka. Mają na utrzymaniu dwójkę dzieci

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w wieku szkolnym. Młodszy ośmioletni syn choruje na cukrzycę. Nie sprawia problemów
wychowawczych, bardzo dobrze się uczy. Marzy o komputerze.
Jego starsza o sześć lat siostra uczęszcza do gimnazjum w oddalonym o 20 kilometrów
mieście. Bardzo chciałaby się modnie ubierać, otrzymywać kieszonkowe i posiadać telefon
komórkowy. Nauka sprawia jej duże trudności, a ostatnio zaczęła chodzić z koleżankami na
wagary.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z opisem sytuacji,
2) udzielić odpowiedzi na poszczególne pytania i zapisać je na kartce (każdą odpowiedź na

odrębnej kartce),

3) umieścić kartki z odpowiedziami w wyznaczonym miejscu,
4) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia,

−

dyskusja.

Środki dydaktyczne:

−

kartki,

−

pisaki,

−

tablica.

Ćwiczenie 3

Opracuj projekt organizacji prowadzącej działalność z zakresu pomocy społecznej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) określić obszar działań stowarzyszenia,
2) wybrać nazwę stowarzyszenia,
3) określić teren działania i zasady pozyskiwania środków finansowych,
4) ustalić cele i sposoby ich realizacji,
5) wybrać partnerów,
6) opracować projekt organizacji,
7) przedstawić projekt na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda projektu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

−

arkusze papieru,

−

pisaki,

−

tablica.

Ćwiczenie 4

Określ najważniejsze przyczyny bezdomności.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) z podanego wykazu czynników przyczyniających się do powstania zjawiska bezdomności

wybrać 4 najważniejsze czynniki,

2) następnie w parze z kolegą (koleżanką) na drodze negocjacji, z 8 czynników wybrać

4 wspólne – najważniejsze,

3) połączyć się z drugą parą w grupę 4 – osobową, sprawdzić które czynniki są wspólne

i przedstawić z 16 czynników – 4 najważniejsze,

4) porównać wyniki pozostałych grup,
5) podaną listę czynników pogrupować ze względu na przyczyny wynikające:

−

z sytuacji społeczno-ekonomicznej,

−

z sytuacji prawnej,

−

z przyczyn związanych z patologiami,

−

z przyczyn natury socjopsychologicznej,

−

przyczyn osobowościowych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

kuli śniegowej

−

dyskusja.

Środki dydaktyczne:

−

kartki,

−

pisaki,

−

tablica,

−

wykaz czynników warunkujących zjawisko bezdomności:

−

rozpad rodziny,

−

eksmisje,

−

powrót z zakładu karnego bez możliwości zamieszkania,

−

brak stałych dochodów,

−

przemoc w rodzinie,

−

brak tolerancji społecznej,

−

uzależnienia,

−

likwidacja hoteli pracowniczych,

−

opuszczenie domu dziecka,

−

powrót ze szpitala psychiatrycznego,

−

uchodźstwo,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

bezrobocie,

−

rozwód,

−

poczucie osamotnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj projekt powinności asystenta osoby niepełnosprawnej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) okreslić, co powinien umieć asystent osoby niepełnosprawnej i jaki powinien być, aby

wykonywać prawidłowo swoje obowiązki,

2) przedyskutować w grupie każdą z umiejętności i każdą z cech psychofizycznych,
3) odpowiedź zapisać na pojedynczych kartkach,
4) pogrupować kartki określające cechy psychofizyczne i umiejętności,
5) przykleić do dużego arkusza papieru,
6) na podstawie plakatów opracowanych przez poszczególne grupy wspólnie z koleżankami

i kolegami, sprecyzować zadania asystenta osoby niepełnosprawnej.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja wielokrotna,

−

dyskusja frontalna.

Środki dydaktyczne:

−

kartki pisaki,

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip–chart.

Ćwiczenie 2

Weź udział w debacie na temat „Trudności mieszkaniowe wynikają z deficytu

mieszkań”.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z zasadami prowadzenia debaty,
2) znaleźć swoje miejsce w grupie popierającej tezę debaty lub w grupie przeciwnej,
3) jeżeli jest członkiem grupy popierającej tezę – przygotować argumenty na jej poparcie,
4) jeżeli jest członkiem grupy negującej tezę – przygotować argumenty potrzebne do jej

zanegowania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) z każdej grupy wybrać 3–4-osoby, które będą reprezentować grupę w debacie,

przewodniczącego debaty oraz osobę, która będzie pilnowała czasu wypowiedzi;
pozostałe osoby przyjmą rolę obserwatorów i wezmą udział w II części debaty,

6) jako przewodniczący poprowadzić debatę, wyznaczyć poszczególnych mówców,
7) jako pilnujący czasu – dopilnować, aby każdy mówca zmieścił się w wyznaczonym

czasie (3 do 5 minut w zależności od początkowych ustaleń),

8) jako przedstawiciel grupy broniącej lub negującej tezę, zabierać głos w debacie według

ustalonego porządku,

9) jako obserwator przysłuchać się debacie i wziąć udział w drugiej części debaty (dyskusja

plenarna) na temat zadań państwa w zakresie kształtowania właściwej polityki
społecznej.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

debata.

Środki dydaktyczne:

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Kształtowanie umiejętności
rozwiązywania problemów

”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru:

−

zadania 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 15, 16, 17, 18 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 3, 10, 13, 14, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 13 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 3 zadań z poziomu
ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 zadań z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz do odpowiedzi: 1. a, 2. a, 3. b, 4. b, 5. d, 6. a,

7. c, 8. c,

9. c, 10. a, 11. a,

12. b, 13. b, 14. c, 15. a, 16. d, 17. c, 18. c, 19. d, 20. d.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Wyjaśnić podmiotowy charakter problemu

Zidentyfikować cechy sytuacji problemowych

Rozróżnić rodzaje sytuacji problemowych

Zidentyfikować najczęstsze problemy sfery
socjalnej

Wskazać poprawną kolejność procesu
rozwiązywania problemów

Zidentyfikować fazy rozwiązywania problemów

Zidentyfikować techniki rozwiązywania
problemów

Wymienić składniki kontraktu

Rozpoznać bariery twórczego rozwiązywania
problemów

10.

Wskazać prakseologiczne zasady rozwiązywania
problemów

11. Określić zakres polityki społecznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

Wyjaśnić podstawowe pojęcia kwestii
społecznej

13.

Scharakteryzować stopnie dotkliwości kwestii
społecznych

14.

Określić mierniki statystyczne pomocne
w identyfikacji problemów społecznych

15. Zidentyfikować zachowania prospołeczne

16.

Zidentyfikować elementy struktury pomocy
społecznej

17.

Wskazać organizacje zaangażowane w pomoc
społeczną

18. Określić funkcje opieki

19.

Określić uwarunkowania jednostkowe w pracy
opiekuńczej

20. Określić aspekty etyczne pracy socjalnej

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja dla ucznia,

−

treść zadania praktycznego,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Stwierdzenie, że problem jest zawsze czyjś świadczy o

a) podmiotowym charakterze problemu.
b) przedmiotowym charakterze problemu.
c) warunkowym charakterze problemu.
d) bezwarunkowym charakterze problemu.

2. Problem to sytuacja

a) trudna, nowa, niepewna.
b) niejasna, prosta, stara.
c) złożona, o jasno określonych ramach, mająca jedno rozwiązanie.
d) skomplikowana, angażująca wszystkie procesy poznawcze, stara.

3. Pani X jest asystentem osoby niepełnosprawnej – 14-letniego chłopca z mózgowym

porażeniem dziecięcym. Podczas opieki nad chłopcem pani X kilkakrotnie zachęcała
chłopca do rysowania, lecz za każdym razem łamał kredki i rzucał nimi w opiekunkę.
Pani X uważa, że zachowanie jej podopiecznego jest wobec niej złośliwe, ponieważ
chłopiec pomimo zachęt nie zmienia swojego zachowania. Pani X poskarżyła się matce
podopiecznego, która poinformowała ją, że jej syn ma wadę wzroku i prawdopodobnie
nie widzi płaskich powierzchni, co jest przyczyną zachowań oporowych podczas
rysowania. Problem z jakim miała do czynienia opiekunka jest problemem
a) decyzyjnym.
b) wykonawczym.
c) orientacyjnym.
d) technicznym.

4. Do najczęstszych problemów sfery socjalnej nie należą

a) trudności w wypełnianiu ról społecznych.
b) trudności radzenia sobie z poważnymi zmianami w życiu.
c) problemy natury zdrowotnej.
d) problemy w podejmowaniu decyzji.

5. Fazy rozwiązywania problemów w kolejności to

a) analiza sytuacji problemowej, dostrzeganie problemu, wytwarzanie pomysłów,

weryfikacja.

b) dostrzeganie problemu, wytwarzanie pomysłów, analiza sytuacji problemowej,

weryfikacja.

c) dostrzeganie problemu, analiza sytuacji problemowej, weryfikacja, wytwarzanie

pomysłów.

d) dostrzeganie problemu, analiza sytuacji problemowej, wytwarzanie pomysłów,

weryfikacja.

6. Badanie rozbieżności i luk między tym, co jest dane, a tym, co jest pożądane odbywa się

w fazie rozwiązywania problemów
a) dostrzeganie problemu.
b) analiza sytuacji problemowej.
c) wytwarzanie pomysłów rozwiązania.
d) weryfikacja pomysłów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. W pracy socjalnej do rozwiązywania problemów często wykorzystuje się

a) technikę kontraktu i asertywności.
b) technikę kontraktu i aktywnego słuchania.
c) technikę kontraktu i informacji zwrotnej.
d) technikę aktywnego słuchania i informacji zwrotnej.

8. Na wspólne wypracowanie kontraktu w sprawie interwencji nie składa się

a) zamiar.
b) działanie.
c) wymiana informacji.
d) cel.

9. Niezdolność zobaczenia problemu w nowym świetle należy do barier o charakterze

a) emocjonalnym.
b) kulturowym.
c) poznawczym.
d) praktycznym.

10. Zgodnie z zasadami działania zorganizowanego ustalenie celów powinno odbywać się na

etapie
a) przygotowania działań.
b) realizacji działań.
c) oceny działań.
d) weryfikacji działań.

11. Sprawy dnia codziennego związane z polityką społeczną, to

a) praca, jedzenie, nauka.
b) praca, jedzenie, podróże.
c) praca, konflikty w pracy, podróże.
d) nauka, praca, podróże.

12. Kwestie społeczne o umiarkowanym stopniu dotkliwości to

a) bieda, brak samodzielnego mieszkania.
b) niedostatek, bezrobocie czasowe.
c) bezradność, długotrwałe bezrobocie.
d) nędza, bezdomność.

13. Asymetria

dysfunkcja to pojęcia kwestii społecznych, których wspólną cecha jest

a) uporządkowanie.
b) chaos.
c) równowaga.
d) jednolitość.

14. Negatywnym miernikiem statystycznym pomocnym w identyfikacji problemów

zdrowotnych jest
a) wykształcenie.
b) skala szczepień.
c) zachorowalność.
d) spożycie dóbr i usług.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Zachowaniem prospołecznym jest

a) organizowanie zbiórki pieniędzy na rzecz dzieci z porażeniem mózgowym.
b) nieudzielenie pomocy ofiarom wypadku.
c) zachowania agresywne na meczu piłki nożnej.
d) pomoc koledze w kradzieży.

16. W strukturze pomocy społecznej stowarzyszenie działające na rzecz dzieci głuchych

znajduje się w sektorze
a) publicznym – rządowym.
b) publicznym – samorządowym.
c) prywatnym.
d) non-profit.

17. W skład sektora publicznego wchodzą

a) MOPS, fundacje, hostele.
b) MOPS, spółki, ośrodki adaptacyjne.
c) hotele, ośrodki pomocy dzieciom i młodzieży, MOPS.
d) stowarzyszenia, MOPS, noclegownie.

18. Opieka nie pełni funkcji

a) regulacyjnej.
b) usamodzielniającej
c) ochronnej.
d) homeostatycznej.

19. W pracy opiekuńczej należy uwzględniać następujące uwarunkowania jednostkowe

a) zasoby, okoliczności, aspiracje.
b) zasoby, potrzeby, aspiracje.
c) zasoby, okoliczności, oczekiwania.
d) zdolności, aspiracje, potrzeby.

20. W pracy opiekuńczo-wychowawczej asystent powinien kierować się następującymi

zasadami pracy socjalnej
a) indywidualizacji, neutralności, subiektywizmu.
b) neutralności, małych kroków, poufności.
c) uporze w realizacji podejmowanych działań, poufności, samostanowienia.
d) indywidualizacji, akceptacji, poufności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko….......................................................................................

Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Test 2

Test praktyczny nisko symulowany do jednostki modułowej „Kształtowanie
umiejętności rozwiązywania problemów”

Test praktyczny składa się z zadania praktycznego nisko symulowanego i zawiera

polecenie do wykonania, opis sytuacji i kartę odpowiedzi.

Zadanie praktyczne wymaga wykazania się przez ucznia umiejętnościami z poziomu

ponadpodstawowego.

Uczeń powinien być oceniany według następujących kryteriów:

Lp.

Kryterium

Punktacja

Diagnozowanie środowiska dziecka
niepełnosprawnego. Określenie problemów.

Za diagnozę – 0-10 punktów

Etapy rozwiązania problemu oraz działania na
poszczególnych etapach

Za wskazanie etapów
rozwiązywania problemów –
0-10 punktów.
Za opis działań na
poszczególnych etapach 0-10
punktów.

Uzasadnienie zaproponowanego sposobu rozwiązania 0-10 punktów

Opis wykorzystanych technik rozwiązywania
problemów

0-10 punktów

Proponuje się następujące formy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – uczeń uzyskał co najmniej 25 punktów,

−

dostateczny – uczeń uzyskał co najmniej 33 punkty,

−

dobry – uczeń uzyskał co najmniej 40 punktów,

−

bardzo dobry – uczeń uzyskał co najmniej 47 punktów.

Plan testu

Lp. Cel operacyjny

(mierzenie osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Diagnozować problemy dziecka niepełnosprawnego

Wskazywać etapy rozwiązania problemu i
charakteryzować podejmowane działania

Uzasadniać sposoby rozwiązania problemów

Charakteryzować techniki rozwiązywania
problemów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podaj uczniom zasady oceniania wykonania zadania.
4. Uczniowie wykonują zadanie praktyczne indywidualnie.
5. Daj uczniowi przygotowane: instrukcję dla ucznia i treść zadania praktycznego (dla

każdego ucznia).

6. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne uczniów.
7. Oceniaj wykonywanie zadania przez ucznia na przygotowanej karcie oceny,

uwzględniając podane kryteria i sposób punktowania.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z opisem przypadku.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Na wykonanie sprawdzianu masz 45 minut.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Materiały dla ucznia

−

instrukcja dla ucznia,

−

treść zadania praktycznego,

−

karta odpowiedzi.

ZADANIE PRAKTYCZNE

Na podstawie opisu przypadku opracuj projekt realizacji prac związanych

z przygotowaniem i organizacją opieki oraz pomocy biopsychospołecznej sześcioletniego
chłopca z mózgowym porażeniem dziecięcym.

Opis przypadku:

34 letnia kobieta wychowuje samotnie 6 letniego synka – Pawełka. Chłopiec choruje na

mózgowe porażenie dziecięce. Występuje u niego upośledzenie czynności lokomocyjnych,
porusza się na wózku inwalidzkim. Sprawność manualna i intelektualna zachowana,
współmierna do wieku dziecka. Dziecko jest uzdolnione plastycznie, chętnie rysuje i maluje.
Cały czas spędza z matką w domu. Na spacery wychodzi jedynie czasami, sporadycznie. Jest
blade, smutne, nieufne w stosunku do obcych. Matka z zawodu jest sprzedawcą, nie pracuje,
zajmuje się opieką i wychowaniem dziecka. Jest bardzo troskliwa i opiekuńcza. Wyręcza
dziecko w wykonywaniu wszystkich czynności, ogranicza wysiłek fizyczny syna. Przed
chorobą dziecka miała wiele koleżanek i przyjaciół. Dziś jest samotna, zamknięta z dzieckiem
w domu. Matka wraz z synem zajmują 2 izbowe mieszkanie na drugim piętrze w starym
budownictwie, bez windy. Mieszkanie posiada pełen węzeł sanitarny i wyposażony jest
w podstawowy sprzęt gospodarstwa domowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Źródłem utrzymania rodziny są:

−

alimenty w wysokości 250 zł,

−

zasiłek pielęgnacyjny w wysokości 150 zł,

−

zasiłek stały w kwocie 210 zł.

Projekt realizacji prac powinien zawierać:

1. Diagnozę środowiska dziecka niepełnosprawnego – problemów.
2. Wykaz prac wchodzących w skład rozwiązania zidentyfikowanych problemów (etapy

rozwiązania problemów i działania na każdym z tych etapów).

3. Uzasadnienie zaproponowanych rozwiązań.
4. Opis wykorzystanych technik rozwiązywania problemów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów

1. Diagnoza środowiska dziecka. Określenie problemów.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. Etapy rozwiązania problemu oraz działania na poszczególnych etapach
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3. Uzasadnienie zaproponowanego sposobu rozwiązania
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
4. Opis zaproponowanej techniki rozwiązywania problemów
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

KRYTERIUM PUNKTACJA
1.

SUMA

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Auleytner J.: Polityka społeczna pomiędzy ideą a działaniem. Uniwersytet Warszawski,

Warszawa 1994

2. Brammer L.: Kontakty służące pomaganiu. SP, PTP, Warszawa 1984
3. Błedowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi. BPS, Warszawa 1996
4. Clarke D.: Zachowania prospołeczne i antyspołeczne. GWP, Gdańsk 2005
5. Garwin C.D., Seabury B.A.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. Śląsk –

Wydawnictwo Naukowe, Katowice 1998

6. Kozielecki J.: Myślenie w rozwiązywaniu problemów. PWN, Warszawa 1992
7. Kurzynowski A.: Polityka społeczna. SGH, Warszawa 2002
8. Kwaśniewski J.: Praca socjalna, pomoc społeczna. BPS, Warszawa 1995
9. Lisowski A.: Badania potrzeb społecznych BPS. Warszawa 1996
10. Meer K., Neijenhof J.: Elementarne umiejętności społeczne. CMDNŚSM, Warszawa

1993

11. Nocuń A., Szmagalski J.: Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie.

Inerart, Warszawa 1996

12. Ratyński W.: Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce. Difin, Warszawa 2003
13. Rembowski J.: Psychologiczne problemy starzenia się człowieka. PWN, Warszawa –

Poznań 1984

14. Sternberg R. J., Spear-Swerling L.: Jak nauczyć dzieci myślenia. GWP, Gdańsk 2003
15. Tarkowski Z.: Zarządzanie i organizacja pomocy społecznej. Wydawnictwo Fundacji

„DRATOR”, Lublin 2000

16. www.mps.gov.pl