IMGW Program ochrony i rekultywacji Jeziora Sławskiego

PROGRAM

OCHRONY I REKULTYWACJI

JEZIORA SŁAWSKIEGO

Część III

OCHRONA I REKULTYWACJA

JEZIORA SŁAWSKIEGO

8. Spis treści CZĘŚĆ III

CZĘŚĆ III – OCHRONA I REKULTYWACJA JEZIORA SŁAWSKIEGO

8. Spis treści

9. Ochro

na zlewni i wód Jeziora Sławskiego

. Znaczenie i funkcje Jeziora Sławskiego

11. Rekultywacja

11.1.

Uwarunkowania prawne i aspekty społeczno-ekonomiczne dotyczące

rekultywacji jeziora

11.2. Dzi

ałania towarzyszące technicznej rekultywacji jeziora – warunki

niezbędne dla prawidłowego przebiegu rekultywacji

11.3

. Przegląd metod rekultywacji jezior

11.3.1. Metody techniczne

11.3.2. Metody chemiczne

11.3.3. Metody biologiczne

11.3.4.

Nieinwazyjne metody wspomagające

11.4. Wyznaczenie obszarów wymagających intensyfikacji działań

rekultywacyjnych na jeziorze

11.5. Ocena możliwości zastosowania wybranych metod rekultywacji 76

11.6. Program rekultywacji

11.7. Harmonogram działań rekultywacyjnych

113

11.8. Oczekiwane efekty działań rekultywacyjnych

126

12. Program monitoringu skuteczności działań rekultywacyjnych

128

13.

Założenia wieloletniego planu ochrony jeziora

147

14. Prognoza oddziaływania inwestycji na Obszar Natura 2000

154

14.1 Przewidywane oddziaływanie rekultywacji na środowisko

163

. Ochrona zlewni i wód Jeziora Sławskiego

Obszar Natura 2000 to n

owa forma ochrony przyrody (obok istniejących tj.

Park Narodowy, rezerwat przyrody, czy inne), wprowadzona do polskiego prawa

dotyczącego ochrony przyrody w 2004 r., choć niektóre zapisy dotyczące tych

obszarów włączono już do prawa polskiego w 2001 r. Natura 2000 to nazwa

Europejskiej Sieci Ekologicznej Specjalnych Obszarów Ochrony, która jest

wprowadzana we wszystkich krajach Unii Europejskiej, a którą tworzą poszczególne

obszary Natura 2000, wyznaczane zgodnie z jednolitymi, naukowymi kryteriami

zapisany

mi w dyrektywie Rady Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej z 1992 r. o

ochronie siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory w Europie.

Za obszary Natura 2000 uznaje się najistotniejsze tereny dla zachowania

zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt, czy charakterystycznych

siedlisk przyrodniczych mających znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych

całej Europy, czyli tzw. różnorodności biologicznej. Sposób ochrony w obrębie

każdego z tych obszarów może być jednak inny. Bardzo istotnym elementem tego

systemu ochrony przyrody jest monitoring stanu siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk

gatunków roślin i zwierząt oraz ich populacji, za pomocą którego sprawdzana jest

skuteczność działań ochronnych.

Sieć Natura 2000 to system, który łączy dwa odrębne systemy obszarów

chronionych wyznaczanych na podstawie prawa Unii Europejskiej. System ten

nakłada się na dotychczasowe systemy obszarów ochrony przyrody funkcjonujące w

państwach europejskich, ale nie zastępuje ich. Sieć Natura 2000 ma bowiem swe

odmienne cele i funkcje. Jeden z podsystemów sieci Natura 2000 obejmuje obszary

ważne dla ochrony dzikich ptaków (tzw. ostoje dzikich ptaków, formalnie nazywane

„obszarami specjalnej ochrony ptaków” – OSO, a potocznie obszarami „ptasimi”),

drugi natomiast

tworzą obszary wyznaczane dla ochrony określonych typów siedlisk

przyrodniczych oraz siedlisk istotnych dla ochrony określonych gatunków roślin i

zwierząt innych niż ptaki (formalnie nazywane „specjalnymi obszarami ochrony

siedlisk” – SOO, a potocznie obszarami „siedliskowymi”).

Ochrona ptaków ma specjalny status w ramach sieci Natura 2000 z uwagi na

to, że obszary w celu ochrony ptaków wyznaczano w UE już od wielu lat przed

przyjęciem dyrektywy „siedliskowej” z 1992 r. Przepisy o ochronie ptaków w Europie

były bowiem przyjmowane najwcześniej – było to zasługą miłośników ptaków

(profesjonalnych ornitologów i amatorów), których na całym świecie są ogromne

rzesze

– interesują się oni ptakami, zbierają informacje o nich i walczą o ich ochronę.

Dyrektywa Ptasia

ma na celu ochronę różnych gatunków ptaków,

gospodarowanie nimi i regulowanie ich liczebności. Zawiera ona również zasady

dopuszczalnego wykorzystania tych gatunków.

Dyrektywa podaje listę gatunków ptaków rzadkich lub zagrożonych

wyginięciem z powodu zmian zachodzących w ich siedliskach. Siedliska te muszą

być chronione po to, by umożliwić zagrożonym gatunkom przetrwanie i rozród. W

Polsce występuje 267 gatunków ptaków z Dyrektywy Ptasiej i dla nich wszystkich

powinny powstać obszary OSO (zarówno lądowe jak i morskie), na których zapewni

się ochronę tych gatunków i ich siedlisk. Ochronie powinny także podlegać gatunki

wędrowne – zwłaszcza ich tereny lęgowe, zimowiska lub miejsca wypoczynku na

trasach wędrówek.

Dyrektywa Siedliskowa ma na celu zapewnienie

bioróżnorodności przez

ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium

państw członkowskich.

Dyrektywa siedliskowa nie określa sposobów ochrony poszczególnych siedlisk

i gatunków, ale wyznacza cele i warunki ich zachowania.

Jest to przede wszystkim zachowanie tzw. właściwego celu ochrony.

W przypadku siedlisk przyrodniczych oznacza to, że:

naturalny zasięg siedliska nie zmniejsza się

zachowuje ono specyficzną strukturę i swoje funkcje

- stan ochrony typowych dla niego g

atunków również jest właściwy.

W przypadku gatunków właściwy stan ochrony oznacza natomiast, że:

zachowana zostaje liczebność populacji, gwarantująca jej utrzymanie się w

biocenozie przez dłuższy czas

naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się

- pozostaje z

achowana wystarczająco duża powierzchnia siedliska gatunku.

[Ministerstwo Środowiska]

W ramach sieci Natura 2000 Pojezierze Sławskie wyznaczono jako obszar

specjalnej ochrony ptaków (Dyrektywa Ptasia).

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r.

/zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura

2000/:

„Na podstawie art.28 ust.1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie

przyrody (Dz. U. Nr 92, poz.880, z późn. zm. Zarządza się co następuje:

§1. W rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie

obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313)

wprowadza się następujące zmiany:

§2. Otrzymuje brzmienie:

§2. Wyznacza się następujące obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 pod

nazwą:

1)........99)

100) Pojezierze Sławskie (kod obszaru PLB300011), obejmujący obszar 39144,8 ha,

w tym:

17260,7 ha położone w województwie lubuskim na terenie gmin: Sława

(11381,2 ha), Wschowa (3615,5 ha), Kolsko (493,4 ha) i N

owa Sól – gmina

wiejska (1770,6 ha),

21884,1 ha położone w województwie wielkopolskim na terenie gmin:

Święciechowa (228,9 ha), Wijewo (6180,6 ha), Śmigiel (45,7 ha),

Włoszakowice (6882,4 ha) i Przemęt (8546,5ha);......”

Pojezierze Sławskie stanowi polodowcowy krajobraz leżący na wysokości średnio 60

m n.p.m. Powierzchnia pojezierza wynosi 39144,8 ha, z tego:

jeziora

– 6% powierzchni,

pola uprawne - 54% powierzchni,

duże kompleksy leśne – 40% powierzchni.

Pojezierze należy do zlewni Obry. Jeziora są płytkie (od 1,9 do 8,8m) i silnie

zeutrofizowane. Największe z jezior są:

Jezioro Dominickie

– 344 ha

Jezioro Przemęckie – 240 ha

Jezioro Wieleńskie – 220 ha

Wzdłuż kanałów, grobli i rowów melioracyjnych istnieją zadrzewienia wierzbowo –

topolowe i olchowe. Zagłębienia porośnięte są wilgotnymi łąkami z dominacją

szuwaru turzycowego. Na łąkach i pastwiskach występują interesujące gatunki

roślin, m.in. halofity (słonorośla) wraz z najbogatszą w kraju populacją selerów

błotnych.

Na terenie ostoi występuje 21 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej

oraz nie wymienionych w Dyrektywie

– 15 gatunków ptaków migrujących i 3 gatunki

ptaków cennych i zagrożonych. Obszar zaliczony został do ostoi ptasich o randze

krajowej (Przemęcki Park Krajobrazowy – K42). Jest szczególnie istotny dla

wyprowadzających tu lęgi populacji: bąka, bączka, podróżniczka, gęsi gęgawy,

czapli siwej (22

– 50 par). W ostoi występują: 1 gatunek ssaka, 2 gatunki

bezkręgowców, 1 gatunek roślin z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, a także inne

ważne gatunki, nie wymienione w Dyrektywie: ssaki – 1 gatunek, gady – 4 gatunki,

ryby

– 2 gatunki, bezkręgowce – 1 gatunek, rośliny – 28 gatunków. Znaczną

powierzchnię obszaru zajmuje 19 typów siedlisk z załącznika I Dyrektywy

Siedliskowej [www.natura2000.org.pl].

OPIS OBSZARU

Obszar leży na Pojezierzu Sławskim i stanowi mozaikę jezior (około 6 %

powierzchni), wyspowo położonych pól uprawnych (54 %) i dużych kompleksów

leśnych (40 %). Występuje duże bogactwo form rzeźby polodowcowej. Jeziora są

płytkie (od 1,9 do 8,8 m) i silnie zeutrofizowane. Największe z nich to rynnowe: Jez.

Dominickie (344 ha), Jez. Przemęckie (240 ha) i Jez. Wieleńskie (220 ha). Rzeki i

kanały odwadniające należą do systemu wodnego Obry. Pierwotne wielogatunkowe

lasy liściaste i mieszane zostały zastąpione lasami sosnowymi. Szczególnie

charakterystycznym zbiorowiskiem leśnym są acidofilne dąbrowy, natomiast

dominującym typem siedliskowym lasów jest bór mieszany świeży i bór świeży.

Tereny rolnicze to pola urozmaicone licznymi zadrzewien

iami kępowymi. Obniżenia

terenowe zajmują wilgotne, żyzne łąki z dominacją szuwaru turzycowego. Wzdłuż

kanałów, grobli i rowów melioracyjnych występują zadrzewienia wierzbowo-topolowe

i olchowe.

Należy zaznaczyć, że w rozporządzeniu istnieją błędy dotyczące Pojezierza

Sławskiego powierzchnie jezior.

Wartość przyrodnicza i znaczenie obszaru

Na terenie Pojezierza Sławskiego występuje co najmniej 21 gatunków ptaków

z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 3 gatunki z Polskiej Księgi (PCK).

W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6)

następujących gatunków ptaków: bąk (PCK), bączek (PCK), podróżniczek (PCK) i

gęgawa; występuje 22-50 par czapli siwej (C7).

Dużą wartością przyrodniczą obszaru są kompleksy interesujących florystycznie łąk i

torfowisk z wieloma rzadkimi w skali regionalnej i krajowej gatunkami, m.in.

halofitami. Ponadto,

tego

terenu po

raz

pierwszy

udokumentowano

fitosocjologicznie zbiorowiska dąbrowy acidofilnej oraz młak typu Caricetum paniceo-

lepidocarpae. Dobrze w

ykształcone i zachowane są także zbiorowiska roślin

wodnych.

Na terenie ostoi znajduje się najbogatsza w kraju populacja selerów błotnych Apium

repens. Gatunki wymienione w p. 3.3. z motywacją D to gatunki prawnie chronione w

Polsce.

Status ochronny

Na o

mawianym obszarze występują liczne formy ochrony. Należa do nich:

Rezerwaty Przyrody:

Torfowisko nad Jez. Świętym (7.59 ha)

Wyspa Konwaliowa (20,15 ha)

Jezioro Trzebidzkie (90,71ha)

Jezioro Swięte (19,51 ha)

Jezioro Mesze (919,85 ha)

Park Krajobrazowy:

Prz

emęcki PK (20949 ha)

Park krajobrazowy

obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości

przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania,

popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.

Na obszarach grani

czących z parkiem krajobrazowym może być wyznaczona otulina.

Utworzenie parku krajobrazowego lub powiększenie jego obszaru następuje w

drodze rozporządzenia wojewody, które określa jego nazwę, obszar, przebieg

granicy i otulinę, jeżeli została wyznaczona, szczególnie cele ochrony oraz zakazy

właściwe dla danego parku krajobrazowego lub jego części wybrane spośród

zakazów.” [Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody Rozdział1 Art.16]

„W parku krajobrazowym mogą być wprowadzone następujące zakazy:

realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko;

umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk,

innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem

amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej

gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej;

likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych,

jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia

bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy ,odbudowy,

utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych;

pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w

tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;

wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem

prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym

lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub

naprawą urządzeń wodnych

6. dokonywan

ia zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie

przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;

budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100m od linii od

linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów

służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej;

lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200m od krawędzi

brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego;

9. likwidowania, zasypywania i pr

zekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy

oraz obszarów wodno-błotnych;”

10.

wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych;

11.

prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową;

12.

utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych;

13.

organizowania rajdów motorowych i samochodowych;

14.

używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego na otwartych

zbiornikach wodnych.” .[Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody

Rozdział Art.17]

Jedną z form ochrony krajobrazu w rejonie Sławy Śląskiej jest Przemęcki Park

Krajobrazowy

. Utworzony został na terenach gmin: Przemęt, Włoszakowice, Wijewo

i Wschowa.

Przemęcki Park Krajobrazowy powołano rozporządzeniem nr 115a/91 Wojewody

Leszczyńskiego w dniu 25.11.1991 roku. Zajmuje on najbardziej wysuniętą na

południowy wschód część województwa lubuskiego. Powierzchnia parku wynosi

21.450,0 ha, z tego:

lasy

8 330 ha

użytki rolne

11 640 ha

wody

1 480 ha.

Według regionalizacji fizyczno-geograficznej park jest położony na Pojezierzu

Sławskim i niewielki skrawek leży w obrębie Pojezierza Krzywińskiego.

Został utworzony w celu ochrony malowniczego i urozmaiconego krajobrazu

polodowcowego Wielkopolski.

Krajobraz Parku i jego różnorodna rzeźba terenu są efektem ostatniego

zlodowac

enia zwanego bałtyckim, które miało miejsce około 15 tysięcy lat temu.

Wyróżniamy tu pogóry moreny czołowej (wzniesienia do 126 m n.p.m.), wysoczyzny

morenowe, rynny polodowcowe, wydmy śródlądowe oraz 24 dość płytkie jeziora.

Jeziora są bardzo ważnym elementem Parku ze względu na wartości przyrodnicze,

krajobrazowe i turystyczne. Są one połączone ze sobą licznymi ciekami tworząc w

ten sposób naturalnie wytyczone i malownicze szlaki kajakowe.

Na terenie Przemęckiego Parku Krajobrazowego znajdują się dwa duże kompleksy

leśne. Jeden położony jest na południowy – zachód od Włoszakowic, drugi na

zachód od rynny jezior przemęckich oraz niewielki kompleks tzw. Wieleńskie Góry.

Lasy zajmują 39% powierzchni Parku. Najwięcej jest siedlisk Boru świeżego i Boru

mieszane

go. W Borze świeżym dominuje sosna, a w skład runo wchodzi przede

wszystkim: borówka czarna, trzcinnik leśny, rokiet pospolity, borówka brusznica i

wrzos. W Borze mieszanym obok sosny występują dęby, a w runie: konwalia

majowa, konwalijka dwulistna i szcza

wnik zajęczy. Bardziej różnorodne typy lasów

występują w okolicach Jeziora Wielkiego, Małego i Trzebidzkiego.

16 czerwca 2000 roku Jezioro Trzebidzkie wraz z przylegającym trzcinowiskiem i

fragmentami malowniczego drzewostanu mieszanego porastającego zbocze wału

morenowego zatwierdzono jako rezerwat częściowy.

W Przemęckim Parku Krajobrazowym stwierdzono występowanie około 700 roślin

naczyniowych, z których 30 podlega ochronie całkowitej, są to m.in. buławnik

czerwony, lilia złotogłów, rosiczki, grążel żółty.

Fauna Parku jest także zróżnicowana. Jest tam wiele gatunków rzadkich i

chronionych. Spośród chronionych owadów znaleźć można: jelonka rogacza i

koziroga dębosza.

Wśród płazów i gadów stwierdzono występowanie takich gatunków jak: żaba zielona,

żaba trawna, ropucha zwyczajna, padalec, jaszczurka zwinka i zaskroniec.

Z saków występują m.in. bobry.

Na obszarze Parku stwierdzono 182 gatunki ptaków. Wśród ptaków lęgowych jest 7

gatunków rzadkich i zagrożonych w Polsce wyginięciem. Są to: bąk, kania ruda,

błotniak zbożowy, bielik, kropiatka, rudogłówka i wąsatka.

Wartości przyrodnicze Przemęckiego Parku Krajobrazowego podnoszą rezerwaty

przyrody:

rezerwat ścisły – „Torfowisko nad Jeziorem Świętym”,

rezerwat częściowy – „Jezioro Trzebidzkie”,

rezerwat częściowy – „Wyspa Konwaliowa”.

Na obszarze Parku znajdują się także pomniki przyrody i parki podworskie w

następujących miejscowościach:

Przemęt,

Bucz,

Sokołowice.

Ponadto na uwagę zasługują: zabytki architektury sakralnej, dworki, pałacyki i

nieliczne już wiatraki., na terenie Parku wyznaczone są szlaki turystyczne piesze i

wodne. Podnosi to dodatkowo atrakcyjność obszaru.

Przemęcki Park Krajobrazowy pełni następujące funkcje:

ochronne,

dydaktyczne,

wychowawcze,

turystyczne,

rekreacyjne,

naukowo

– badawcze.

Prze

męcki Park Krajobrazowy wpisany jest w Wieloprzestrzenny System Obszarów

Chronionych w Polsce.

[Komentarz do mapy sozologicznej w skali 1:50 000 , arkusz M-33-9-

A Sława,

opracował zespół w składzie: Leon Kozacki, Andrzej Macias, Iwona Matuszyńska,

Wojciech Rosik; http://koscian.lasypanstwowe.poznan.pl]

Ze względu na bogate walory przyrodniczo – krajobrazowe oraz w związku z

odstąpieniem od idei powołania Sławskiego Parku Krajobrazowego, Studium

proponuje objęcie ochroną najcenniejszych przyrodniczo obszarów gminy w formie:

3 rezerwatów przyrody;

7 użytków ekologicznych;

6 pomników przyrody.

Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z 16 października 1991 roku:

„rezerwat przyrody to obszar obejmujący zachowane w stanie naturalnym lub

mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy

przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych,

przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych”. Tworzenie rezerwatów

ścisłych jest jedną z podstawowych metod ochrony przyrody w ramach tak

zwanej strategii zachowawczej, czyli konserwatorskiej. Celem tej strategii

jest utrzymanie w stanie możliwie niezmienionym obiektów o wysokich

walorach

przyrodniczych,

krajobrazowych

lub

kulturowych,

przy

wykluczeniu jakiejkolwiek ingerencji człowieka. Częściowe rezerwaty

przyrody są domeną kierunku biocenotycznego w ochronie przyrody. Ich

tworzenie uzasadnione jest względami naukowymi, dydaktycznymi i

gospodarczymi. Dopuszcza się tutaj stosowanie określonych, w tak

zwanych planach ochrony, zabiegów hodowlano – pielęgnacyjnych dla

osiągnięcia celu ochrony;

„użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości

ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów

genowych i typów środowisk, jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i

śródleśne „oczka wodne”, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska,

wydmy, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne,

skarpy, kamieńce itp.”. „Użytki ekologiczne uwzględnia się w miejscowym

planie zagospodarowania przestrzennego i uwidacznia w ewidencji

gruntów”;

„pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub

ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno –

pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi

cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe

i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych,

źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie”.

Pomniki przyrody są ważnym elementem składowym krajobrazu, podnoszą

jego piękno, posiadają wysokie walory dydaktyczne i edukacyjne.

Proponowane rezerwaty przyrody:

1). „Myszkowskie Bagno”.

Jest to stanowisko bagna zwyczajnego (Ledum palustre) na Myszkowskim

Bagnie,

położone na zachód od osady Myszyniec o powierzchni 4 ha.

2). „Jezioro Sławskie”.

Jest to największy powierzchniowo zbiornik w południowo – zachodniej

Polsce, włączony w sieć „ostoi ptaków wodno – błotnych”. Studium

proponuje utworzenie

rezerwatu częściowego, obejmującego środkową część jeziora wraz z

wyspami.

3). „Jezioro Kamienne”.

Zajmujący areał 5,6 ha zbiornik, zarośnięty na powierzchni 50 %

roślinnością wynurzoną. W obniżeniu jeziora znajdują się torfowiska.

Dobry przykład intensywnej sukcesji i zarastania zbiornika wodnego.

Proponowane użytki ekologiczne:

1). „Tarnowskie Stawy”.

Około 1 km na południe od niecki Jeziora Tarnowskiego Małego znajduje

się 7 wyschniętych stawów o wielkości od 0,35 do 2 ha. Powstały w

wyniku wytopienia się brył lodowych pozostawionych przez lądolód.

Obecnie lustro wody z

anikło. Pojawia się natomiast po większych

opadach. Na 5 oczkach występuje rosiczka okrągłolistna Drosseria

rotundifolia.

2). „Dolinka za młynem”.

Ciągnąca się na południowy – wschód od Sławy sucha dolinka o długości

około 1 km oraz szerokości od 50 do 100 m. Została utworzona przez

topniejący lądolód. Obecnie na jej dnie i zboczach rośnie las. Planowana

obwodnica miasta oraz istniejąca droga nr 278, pasami o szerokości

niemniejszej niż 50 m., rozdzielają użytek na 3 części.

3). „Bagno Boczne”.

Zlokalizo

wane pomiędzy Jeziorem Dronickim a miejscowością Krępina

stanowisko roślinności bagiennej.

4). „Łąki nad Śmieszką”.

Rozpościerający się pomiędzy miejscowościami Gola i Wróblów

kompleks łąk nad rzeką Śmieszką z licznymi stanowiskami roślinności

bagiennej.

5). „Rynna Pszczółkowska”.

Zlokalizowane wzdłuż wschodniej granicy gminy Sława, pomiędzy

miejscowościami Stare Strącze i Krzepielów, rozcięcie erozyjne moreny

czołowej. Jest to obszar o cennych wartościach krajobrazowych.

6). „Uroczysko Kujawy”.

Położony na północ od Tarnowa Jeziernego oraz oparty na zachodnim

brzegu Jeziora Błotnego kompleks łąk z bogatą roślinnością bagienną.

7). „Otulina Jeziora Kamiennego”

Bogaty w szereg gatunków roślin i zwierząt rejon przylegający do Jeziora

Kamiennego.

Łączny areał proponowanych użytków ekologicznych wynosi 401,81 ha.

Ogółem powierzchnia terenów wskazanych do objęcia ochroną w postaci

rezerwatów i użytków ekologicznych wynosi 510,88 ha, co stanowić

będzie 1,56 % ogólnej powierzchni gminy.

Proponowane pomniki przyrody:

1). Platan klonolistny (Platanus acerifolia)

– Lipinki;

2). Lipa drobnolistna (Tilia cordata)

– Dębczyn;

3). Sosna zwyczajna (Pinus silvestris)

– Krążkowo;

4). Głaz narzutowy, erratyk – Spokojna – Ciosaniec;

5). Buk zwyczajny

– Tarnów Jezierny;

6). śywotnik olbrzymi – Tarnów Jezierny.

Ponadto proponuje się otoczyć opieką Urzędu Miasta i Gminy stanowiska kwitnącego

bluszczu (Hedera helix

) występujące w Sławie w parku miejskim oraz w centrum

miasta nad rzeczką Czernicą przy ulicy Chopina. Należy także rozważyć możliwość

objęcia całego akwenu wodnego „Jezioro Błotne” i otaczających go łąk wyższą formą

ochrony przyrody

– docelowo rezerwat ścisły.

Strefy ochrony pośredniej i bezpośredniej ujęć wody

W myśl Art. 38. Dział III, Ochrona wód, rozdział 1-Zasady ochrony wód rozumie

się:

Wody podlegają ochronie, niezależnie od tego, czyją stanowią własność.

Celem ochrony wód jest utrzymywanie lub poprawa jakości wód, biologicznych

stosunków w środowisku wodnym i na obszarach zalewowych, tak aby wody

osiągnęły co najmniej dobry stan ekologiczny i w zależności od potrzeb nadawały

się do:

zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia,

bytowania ryb w warunkach naturalnych oraz umożliwiały ich migrację,

rekreacji oraz uprawiania sportów wodnych.

3. Ochrona

wód polega w szczególności na:

unikaniu, eliminacji i ograniczaniu zanieczyszczenia wód, w

szczególności zanieczyszczenia substancjami szczególnie szkodliwymi

dla środowiska wodnego,

zapobieganiu niekorzystnym zmianom naturalnych przepływów wody

albo nat

uralnych poziomów zwierciadła wody.

4. Ochrona wód jest realizowana z uwzględnieniem postanowień działu I i działu III w

tytule II oraz działów I-III w tytule III ustawy - Prawo ochrony środowiska.

Zgodnie z Art. 51.

Dział III, Ochrona wód, rozdział 2 Strefy oraz obszary

ochronne

Rozumie się iż w celu zapewnienia odpowiedniej jakości wody ujmowanej do

zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz zaopatrzenia

zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a także ze względu na ochronę

zasobów wodnych, mogą być ustanawiane:

strefy ochronne ujęć wody,

obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych.

Art. 52.

Strefę ochronną ujęcia wody, zwaną dalej "strefą ochronną", stanowi obszar, na

którym obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania

gruntów oraz korzystania z wody.

Strefę ochronną dzieli się na teren ochrony:

bezpośredniej,

pośredniej.

Dopuszcza się ustanowienie strefy ochronnej obejmującej wyłącznie teren

ochrony bezpośredniej, jeżeli jest to uzasadnione lokalnymi warunkami

hydrogeologicznymi, hydrologicznymi i geomorfologicznymi oraz zapewnia

konieczną ochronę ujmowanej wody.

Art. 53.

Na terenie ochrony bezpośredniej ujęć wód podziemnych oraz powierzchniowych

zabronione jest użytkowanie gruntów do celów niezwiązanych z eksploatacją

ujęcia wody.

Na terenie ochrony bezpośredniej ujęć wód należy:

odprowadzać wody opadowe w sposób uniemożliwiający przedostawanie

się ich do urządzeń służących do poboru wody,

zagospodarować teren zielenią,

odprowadzać poza granicę terenu ochrony bezpośredniej ścieki z

urządzeń sanitarnych, przeznaczonych do użytku osób zatrudnionych przy

obsłudze urządzeń służących do poboru wody,

ograniczyć do niezbędnych potrzeb przebywanie osób niezatrudnionych

przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody.

Teren ochrony bezpośredniej należy ogrodzić, a jego granice przebiegające przez

wody powierzchniowe oznaczyć za pomocą rozmieszczonych w widocznych

miejscach stałych znaków stojących lub pływających; na ogrodzeniu oraz

znakach należy umieścić tablice zawierające informacje o ujęciu wody i zakazie

wstępu osób nieupoważnionych.

Art. 54.

Na terenach ochrony pośredniej może być zabronione lub ograniczone

wykonywanie robót oraz innych czynności powodujących zmniejszenie

przydatności ujmowanej wody lub wydajności ujęcia, a w szczególności:

wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,

rolnicze wykorzystanie ścieków,

przechowywanie lub składowanie odpadów promieniotwórczych,

stosowanie nawozów oraz środków ochrony roślin,

budowa autostrad, dróg oraz torów kolejowych,

wykonywanie robót melioracyjnych oraz wykopów ziemnych,

lokalizowanie zakładów przemysłowych oraz ferm chowu lub hodowli

zwierząt,

lokalizowanie magazynów produktów ropopochodnych oraz innych

substancji, a

także rurociągów do ich transportu,

9) lokalizow

anie składowisk odpadów komunalnych lub przemysłowych,

10)

mycie pojazdów mechanicznych,

11)

urządzanie parkingów, obozowisk oraz kąpielisk,

12)

lokalizowanie nowych ujęć wody,

13)

lokalizowanie cmentarzy oraz grzebanie zwłok zwierzęcych.

Na terenach ochrony pośredniej ujęcia wody podziemnej, oprócz zakazów lub

ograniczeń, o których mowa w ust. 1, może być zabronione lub ograniczone:

1) wydobywanie kopalin,

wykonywanie odwodnień budowlanych lub górniczych.

Na terenie ochrony pośredniej ujęcia wody powierzchniowej, oprócz zakazów lub

ograniczeń, o których mowa w ust. 1, może być zabronione lub ograniczone:

1) lokalizowanie budownictwa mieszkalnego oraz turystycznego,

używanie samolotów do przeprowadzania zabiegów rolniczych,

urządzanie pryzm kiszonkowych,

chów lub hodowla ryb, ich dokarmianie lub zanęcanie,

pojenie oraz wypasanie zwierząt,

wydobywanie kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także

wycinanie roślin z wód lub brzegu,

uprawianie sportów wodnych,

użytkowanie statków o napędzie spalinowym.

Na właścicieli gruntów położonych na terenie ochrony pośredniej może być

nałożony obowiązek stosowania odpowiednich upraw rolnych lub leśnych, a także

zlikwidowania nieczynnych studni oraz, na ich koszt, ognisk zanieczyszczeń wody

Przy ustalaniu zakazów, nakazów i ograniczeń dotyczących użytkowania gruntów

na terenie ochrony pośredniej należy uwzględnić warunki infiltracji

zanieczyszczeń do poziomu wodonośnego, z którego woda jest ujmowana.

Art. 55.

Teren ochrony pośredniej ujęcia wód podziemnych obejmuje obszar zasilania

jęcia wody; jeżeli czas przepływu wody od granicy obszaru zasilania do ujęcia

jest dłuższy od 25 lat, strefa ochronna powinna obejmować obszar wyznaczony

25-

letnim czasem wymiany wody w warstwie wodonośnej.

Teren ochrony pośredniej ujęcia wód podziemnych wyznacza się na podstawie

ustaleń zawartych w dokumentacji hydrogeologicznej tego ujęcia.

Art. 56.

Strefę ochronną ujęcia wód powierzchniowych określa się tak, aby trwale

zapewnić jakość wody zgodną z przepisami wydanymi na podstawie art. 50 ust. 1

oraz a

by zabezpieczyć wydajność ujęcia wody.

Strefę ochronną wyznacza się na podstawie wyników przeprowadzonych badań

hydrologicznych, hydrograficznych i geomorfologicznych obszaru zasilania ujęcia.

Strefa ochronna ujęcia wody z potoku górskiego lub z górnego biegu rzeki może

obejmować całą zlewnię cieku powyżej ujęcia wody.

Art. 57.

Granice terenu ochrony pośredniej ujęcia wody należy oznaczyć przez

umieszczenie, w punktach przecięcia się granic ze szlakami komunikacyjnymi

oraz w innych charakterystycznych pun

ktach terenu, tablic zawierających

informacje o ustanowieniu strefy.

Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia, wzory

tablic informacyjnych, o których mowa w ust. 1 oraz w art. 53 ust. 3, a w

szczególności ich rozmiar, kształt, kolor, wzór i wielkość napisu.

Art. 58.

Strefę ochronną, z zastrzeżeniem ust. 5, ustanawia, w drodze rozporządzenia,

dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, na wniosek i koszt właściciela

ujęcia wody, wskazując zakazy, nakazy, ograniczenia oraz obszary, na których

obowiązują, stosownie do przepisów art. 52-57.

Wniosek o ustanowienie strefy ochronnej ujęcia wody zawiera:

1) uzasadnienie potrzeby ustanowienia strefy ochronnej oraz propozycje

granic wraz z planem sytuacyjnym,

charakterystykę techniczną ujęcia wody,

propozycje zakazów, nakazów i ograniczeń dotyczących użytkowania

gruntów oraz korzystania z wód na terenach ochrony pośredniej.

Do wniosku o ustanowienie strefy ochronnej ujęcia wody podziemnej dołącza się

dokumentację hydrogeologiczną.

4. Obo

wiązek, o którym mowa w art. 53 ust. 3 i art. 57 ust. 1, należy do właściciela

ujęcia wody.

W przypadku, o którym mowa w art. 52 ust. 3, strefę ochronną obejmującą

wyłącznie teren ochrony bezpośredniej ustanawia, na wniosek i koszt właściciela

ujęcia wody, w drodze decyzji, organ właściwy do wydania pozwolenia

wodnoprawnego; kopię wydanej decyzji organ przekazuje właściwemu

dyrektorowi regionalnego zarządu gospodarki wodnej.

Art. 59.

Obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych, zwane dalej "obszarami

och

ronnymi", stanowią obszary, na których obowiązują zakazy, nakazy oraz

ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wody w celu

ochrony zasobów tych wód przed degradacją.

Na obszarach ochronnych można zabronić wznoszenia obiektów budowlanych

oraz wykonywania robót lub innych czynności, które mogą spowodować trwałe

zanieczyszczenie gruntów lub wód, a w szczególności lokalizowania inwestycji

zaliczonych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko.

Art. 60. Obszar ochronny ust

anawia, w drodze rozporządzenia, dyrektor

regionalnego zarządu gospodarki wodnej, na podstawie planu gospodarowania

wodami na obszarze dorzecza, wskazując zakazy, nakazy lub ograniczenia oraz

obszary, na których obowiązują, stosownie do przepisów art. 59.

Art. 61.

Za szkody poniesione w związku z wprowadzeniem w strefie ochronnej zakazów,

nakazów oraz ograniczeń w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wód

właścicielowi nieruchomości położonej w tej strefie przysługuje odszkodowanie od

właściciela ujęcia wody na zasadach określonych w ustawie.

Zasady wypłaty odszkodowań w wyniku ograniczenia sposobu korzystania z

nieruchomości w związku z ustanowieniem obszarów ochronnych zbiorników wód

śródlądowych określają przepisy o ochronie środowiska.

Ilościowa ochrona zasobów wód podziemnych polega na takiej eksploatacji

ujęć wody, by została zachowana równowaga hydrodynamiczna pomiędzy ilością

wody pobieranej a ilością wody zasilającą daną warstwę wodonośną.

Jakościowa

ochrona

wód

podziemnych

polega

zapobieganiu

ich

zanieczyszczeniu lub skażeniu i jest realizowana poprzez ustanawianie stref

ochronnych:

bezpośredniej,

pośredniej.

Strefa ochrony bezpośredniej wyznaczana jest dla każdej studni głębinowej

(jest to zwykle ogrodzony teren o boku 30 m, w którym znajduje się otwór studzienny

wraz z urządzeniem do poboru prób ścieków oraz obudowa studni.

Strefy ochrony pośredniej ujęć wody nie wyznaczono ze względu na bardzo dobrą

izolację warstw leżących ponad poziomem użytkowym i nie było obowiązku takiej

str

efy wyznaczać.

W wyznaczonych strefach ochrony pośredniej wprowadzone zostały następujące

zakazy:

wprowadzania ścieków nieczyszczonych do wód lub do ziemi,

rolniczego wykorzystania ścieków,

składowania odpadów komunalnych i przemysłowych,

lokalizowania

podmiotów

gospodarczych

prowadzących

działalność

gospodarczą oraz ferm chowu zwierząt nie spełniających wymogów ochrony

środowiska.

Głównymi czynnikami wpływającymi na obniżenie jakości wód w gminie Sława są:

nieuporządkowana gospodarka wodno – ściekowa w Sławie oraz w

miejscowościach położonych wzdłuż cieków odwadniających teren do

Jeziora Sławskiego;

wzrost zanieczyszczeń w sezonie turystycznym w obrębie jezior: Sławskiego

oraz Tarnowskiego Dużego i Małego;

rolnictwo bazujące głównie na sztucznych nawozach i gnojowicy;

Stan czystości cieków ogólnie jest dobry. Obniża się jedynie w sezonie letnim. Na

znacznym obszarze użytkowe poziomy wód podziemnych są chronione warstwami

osadów nieprzepuszczalnych. Jedynie w zachodniej części gminy poziom wód

gruntowych

nie jest izolowany od powierzchni terenu podobną warstwą.

Z danych za 2000 rok wynika, że w gminie Sława 53 dam³ czyli 13,9 % ogółu

wymagających

oczyszczenia

ścieków

przemysłowych

komunalnych

odprowadzanych do wód powierzchniowych lub do ziemi nie oczyszczono. Inna

klasyfikacja z 2000 roku wskazuje, że na obszarze gminy jest 21 ha zdewastowanych

gruntów, wymagających rekultywacji. Pozycja ta obejmuje grunty, które utraciły

całkowicie wartości użytkowe oraz te, których wartość użytkowa zmalała w wyniku

pog

orszenia się warunków przyrodniczych na wskutek zmian środowiska oraz

działalności przemysłowej, a także wadliwej działalności rolniczej.

Zgodnie z rozporządzeniem Nr 10 Wojewody Zielonogórskiego z dnia 10 lipca

1998 roku zmienia się rozporządzenie w sprawie wyznaczenia obszarów

chronionego krajobrazu:

§ 1. W rozporządzeniu Nr 6 Wojewody Zielonogórskiego z dnia 10 lipca 1996 roku

w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Ziel. Nr

12 poz. 117) wprowadza się następującą zmianę:

„§ 3 a. W planach miejscowych zagospodarowania przestrzennego nie można

przeznaczać pod zabudowę oraz urządzenia placów biwakowych gruntów

położonych w obrębie obrzeży jezior i zbiorników wodnych o powierzchni 10 ha, w

pasie o szerokości mniejszej niż 100 m”.

Wymagane inwestycje w zakresie ochrony wód podzielono na działania:

krótkookresowe, których realizacja miała nastąpić do 2005 roku oraz długookresowe

do 2015 roku.

krótkookresowe:

rozbudowa kanalizacji sanitarnej w Sławie.

Jest to kontynuacja realizowanej

inwestycji. Pozwoli na ograniczenie ilości ścieków

dowożonych z gospodarstw domowych i ośrodków wczasowych oraz poprawę

funkcjonowania oczyszczalni. Wiązać się to powinno z ograniczeniem stężeń fosforu

w ciekach dopływających do jeziora oraz w samym zbiorniku. Spodziewane jest

również ograniczenie zanieczyszczeń obszarowych wnoszonych do Jeziora

Sławskiego.

długookresowe:

budowa kanalizacji sanitarnej dla miejscowości: Szreniawa, Gola,

Lubogoszcz, Śmieszkowo, Wróblów i Radzyń w celu ochrony zlewni Jeziora

Sławskiego i rzeki Czernicy;

budowa oczyszczalni ścieków w Dronikach oraz kanalizacji sanitarnej dla wsi

Ciosaniec i

Droniki celem ochrony wód Obrzycy poniżej Jeziora Sławskiego;

budowa oczyszczalni ścieków w Krzepielowie i Tarnowie Jeziernym oraz

kanaliza

cji sanitarnej dla wsi: Krążkowo, Krzepielów, Tarnów Jezierny wraz z

ośrodkami wczasowymi w celu ochrony zlewni jezior Tarnowskich i rzeki

Cienicy;

budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnej w: Lipinkach, Łupicach,

Przybyszowie, Starym Strączu oraz Nowym Strączu celem ochrony zlewni

Jeziora Sławskiego i Czernicy.

Na terenie 2/3 gminy znajduje się obszar nr 306 Głównego Zbiornika Wód

Podziemnych. W rejonie Wschowy znajduje się Obszar Najwyższej Ochrony tej

strefy, a na południe od Łysin – Obszar Wysokiej Ochrony tej strefy.

Jakość wód podziemnych w 2002 roku pogorszyła się i zakwalifikowane

zostały do II klasy czystości. Nastąpił dopływ wód wzbogaconych w związki żelaza i

manganu, a wiec pogarszające jakość wody dla celów pitnych i gospodarczych.

tworzono strefy ochrony sanitarnej ujęć i zbiorników podziemnych wody

pitnej.

Obszary wokół ujęć wody - studni posiadają prawidłowo zagospodarowane strefy

ochrony sanitarnej bezpośredniej wynoszacej minimum 10 m w osi przy każdym z

ujęć wodnych

(studnie g

łębinowe) oraz strefa ujęć wodnych w miejscowościach: Lubogosz (Dz.

Urz. Woj. Lubuskiego. Nr 26 poz. 269 z dnia 18.02.2002 roku); Łupice; Stare Strącze;

Krążkowo; Lipinki; Przybyszów, Krzydłowiczki.

Strefy ochrony pośredniej ujęć nie utworzono, ze wzgledu na dobrą izolacje

naturalną glinami wód od powierzchni oraz brak w strefie potencjalnych zródeł

zanieczyszczeń. W pozostałych wprowadzono strefy ochrony sanitarnej - Cmentarze:

Sława – 50 m;

Stare Strącze – 50 m;

Ciosaniec

– 50 m;

Krzepielów – 50 m;

Łupice – 50 m;

Śmieszkowo – 50 m;

Kuźnica Głogowska, Krępina, Tarnów Jezierny – 150 metrowa strefa po

nieczynnych cmentarzach, po zainstalowaniu sieci wodociągowej 50 m;

Krążkowo, Lipinki – 50 metrowa strefa po nieczynnym cmentarzu.

Forma opracowania

Studia

Programy

Projekty inwestycyjne

Gospodarka ściekowa

Istniejące oczyszczalnie

ścieków we Wschowie, Sławie,

Lipinkach i Szlichtyngowie

oraz lokalna kontenerowa w

Drzewcach Mł.

(do budowy)

Koncepcja modernizacji

oczyszczalni ścieków w

Sławie z uwzględnieniem

oczyszczania ścieków z

zakładów mięsnych

(opracowana)

Połączenia oczyszczalni

ścieków we Wschowie (miejska

+ cukrowni) w zakresie ścieków

opadowych

Rozbudowa części biologicznej

oczyszczalni ścieków w Sławie

Budowa kanalizacji

ogólnospławnej lub

rozdzielczej

Studium dla gm.

Szlichtyngowa

(bez wsi Drzewce Mł.)

Programy kanalizacji gmin

Wschowa, Sława,

Szlichtyngowa

Budowa kanalizacji z

przepompowniami do oczyszczania

ścieków w układzie gminnym

Gospodarka odpadami

Istniejące składowiska

odpadów – Tylewice, Sława,

Dryżyna

Dokumentacje

hydrogeologiczne wraz z

projektami monitoringu

Gminne programy ochrony

środowiska i plany gospodarki

odpadami

Dokumentacje rekultywacji i projekty

budowlane zabezpieczeń składowisk

(kwater),

odgazowania,

wagi

samochodowej Zakup i ustawienie

pojemników na papier, szkło i

tworzywa sztuczne.

Projekty budowlane kwater, sortowni,

drenażu odcieków i drenażu wód

opadowych

Segregacja odpadów u źródeł

Odbiorcy surowców wtórnych

Lokalizacja pojemników w

miastach i na wsiach

(szcz

egółowa)

Projektowane składowisko

odpadów i sortownia w

Łysinach

Raport oddziaływania

przedsięwzięcia na

środowisko

Jest opracowana koncepcja

zakładu utylizacji

Zaopatrzenie w wodę

Ujęcia wody

Połączenie ujęcia miejskiego i

cukrowni we Wschowie

Połączenie wodociągów: Lipinki –

Krążkowo, gm. Sława.

Projekty modernizacji lub wymiany

złóż filtrowych (większość wiejskich

wodociągów)

Budowa magistrali Lubogoszcz

–

Radzyń – Tarnów Jezierny i

doprowadzenie wody do nowych

przyłączy

Stacje uzdatniania wody

Sieć wodociągow

zwodociągowania Sławy i

przysiółków gm. Sławy

Obwodnice miast Wschowa, Sława, Szlichtyngowa

droga krajowa

Leszno

– Głogów

Przebieg po wschodniej

stronie Wschowy i

Szlichtyngowy

Projekt drogowy obwodnicy

droga wojewódzka

Sława – Wschowa

Przebieg poza Sławą od

strony południowej

wyznaczenie terenów

rezerwowych dla wytyczenia

obwodnicy

Projekt drogowy obwodnicy

Lista priorytetów i hierarchizacji w programie ochrony środowiska powiatu wschowskiego

Harmonogram i koszt realiz

acji programów inwestycyjnych w gospodarce ściekowej gminy Sława

ROK

ZADANIE PRIPRYTETOWE

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Koszt (PLN)

Studia, programy, projekty inwestycyjne

Kanalizacja gminy Sława

250 000

Budowa sieci kanalizacji z przepo

mpowniami ścieków

Kanalizacja Gmina Sława

5 000 000

Kanalizacja Gmina Sława

15 000 000

Modernizacja oczyszczalni ścieków

3 100 000

Harmonogram i koszt realizacji programów inwestycyjnych w gospodarce wodnej – zaopatrzeniu w wodę gminy Sława

ROK

ZADANIE PRIPRYTETOWE

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Koszt (PLN)

Dokumentacje, operaty i programy

Rozbudowa sieci wodociągowej

1 900 000

Oczyszczalnie

Na terenie gminy zwodoci

ągowanych jest 17 miejscowości w tym miasto

Sława. Długość sieci wodociągowej – 84,8 km, w tym w mieście Sława-10,4 km.

Woda dostarczana jest z 7 stacji uj

ęć wody. Poza skanalizowaniem około 90 %

powierzchni miasta Sława oraz częściowo wsi Lipinki na terenie gminy nie ma sieci

kanalizacyjnej. W 2004r. długość sieci wyniosła 15,4 km. Miasto obsługuje

oczyszczalnia o mocy przerobowej rzeczywistej wynosz

ącej 1300 m³/dobę. Obiekt w

Lipinkach tak zwany bioblok, posiada moc rzeczywist

ą 25m³/dobę, a maksymalną

100 m³/dobę. Obecnie gmina posiada dokumentację w postaci opracowanej

koncepcji skanalizowania całego obszaru jak również jest w trakcie realizacji

modernizacji oczyszczalni

ścieków oraz budowy systemu odprowadzania ścieków

oczyszczonych na pola filtracyjne. W konsekwencji ma to rozwi

ązać docelowo

problem zrównoważonego ekorozwoju pomiędzy funkcjonującym przemysłem, a

stanem

środowiska.

W gminie znaczn

ą uwagę poświęca się inwestycjom proekologicznym. W roku

2002 zakłady przemysłu mięsnego zostały zobowiązane do wybudowania własnych

podoczyszczalni

ścieków. Jednakże trudna sytuacja gospodarcza spowodowała, że z

4 zakładów dwa wybudowały podoczyszczalnie dopiero w roku 2003. Natomiast dwa

nast

ępne rozpocznęły budowę w roku 2004. Obecnie wszystkie zakłady

przetwórstwa mięsnego posiadają podoczyszczalnie.

W kwietniu 2006 roku rozpoczęto prace mające na celu rozbudowę i

modernizację istniejącej oczyszczalni ścieków w Sławie. Modernizacja polega na

zwi

ększeniu przepustowości. Przepustowość nowej oczyszczalni ma się zwiększyć o

1700 m

/d, co oznacza, że wyniesie ona 3000 m

/d. Ponadto zostanie zmieniony

sposób oczyszczania ścieków. Dotychczas istniejąca oczyszczalnia była obiektem

mechanicznym, nowa oczyszczalnia będzie oczyszczać ścieki zarówno

mechanicznie jak i biologicznie. Ponadto rozpocz

ęto prace mające stworzyć system

odprowadzania oczyszczonych

ścieków na pola filtracyjne, co doprowadzi do zmiany

odbiornika

ścieków.

Zakończono również roboty żelbetowe w zakresie wszystkich zbiorników

oczyszczalni:

zbiornik ścieków dowożonych,

komora denitryfikacji,

trzy komory nitryfikacji,

trzy osadniki wtórne,

pompownia ścieków oczyszczonych.

Rozpoczęto rozruch technologiczny oczyszczalni.

Rozruch jest procesem długofalowym i pierwsze próby odbyły się na wodzie. Z

czasem będzie zwiększona ilość ścieków, do momentu gdy zostanie osiągnięty

rezultat końcowy. 80% obiektów przeszło z wynikiem pozytywnym próby szczelności,

w związku, z czym intensywnie przystąpiono do zasypywania obiektów

jednoczesną makroniwelacją terenu pod przyszłe drogi międzyobiektowe.

Realizowane są roboty murowe na obiektach kubaturowych, których zaangażowanie

można szacować na 70%.

Ryc.107 .

Komora defostatacji Źródło http://slawa.pl/html/artykul/1020

Ryc. 108.

Stacja odwadniania osadu Źródło: http://www.slawa.pl/html/artykul/442

. Znaczenie i funkcje Jeziora Sławskiego

Administracyjnie zbiornik w całości leży w granicach gminy Sława, która

należy do powiatu wschowskiego w województwie lubuskim.

Jest największym akwenem Pojezierza Sławskiego, a wśród jezior Polski pod

względem powierzchni znajduje się na 39 miejscu. Długość maksymalna jeziora to

9436

m, szerokość maksymalna - 1 585 m, długość linii brzegowej misy jeziora 25

873 m (dane IMGW

– 2005). Na jeziorze występują wyspy o łącznej powierzchni

10,5ha

. Jezioro zasilane jest oprócz kilku mniejszych cieków przez rzekę Czernicę z

północnego wschodu i rzekę Cienicę z południowego wschodu. Z jeziora bierze swój

początek rzeka Obrzyca odpływająca w kierunku północnym.

Jezioro położone jest na obszarze o szczególnych walorach krajobrazowych i

jako takie stanowi samo w sobie cenny obiekt o charakterze turystycznym. Ze

względu na unikalną awiofaunę zostało wraz z terenami przyległymi włączone do

obszaru ochronnego Natura 2000.

Jezioro Sławskie pełni następujące funkcje:

stanowi zaplecze sportowo-

rekreacyjne głównie dla mieszkańców Zielonej

Góry, Wschowy, Nowej Soli oraz innych miast południowo wschodniej

części Ziemi Lubuskiej, dzięki swojemu położeniu niemal na trójstyku

granic ściąga turystów, także z województw wielkopolskiego i

dolnośląskiego,

ze względu na sprzyjający mikroklimat, zlokalizowane są tutaj liczne

zakładowe ośrodki wypoczynkowe,

z uwagi na bardzo korzystne warunki anemometryczne jest jednym z

większych ośrodków żeglarskich w tej części Polski,

jest cennym jeziorem pod względem wędkarskim,

wykorzystywane jest do hodowli ryb,

poprawia retencję gruntową okolicznych terenów leśnych, łęgowych i

rolniczych,

stanowi główny walor turystyczny obszaru i tym samym wpływa

bezpośrednio na dochody gminy,

hote

le i ośrodki z nim związane są często wykorzystywane jako centra

konferencyjne,

jest częstym obiektem badań naukowców z dziedzin limnologii, hydrologii i

hydrobiologii,

spełnia rolę rezerwowego zbiornika wody pitnej dla aglomeracji

Zielonogórskiej.

Ogromn

e znaczenie społeczne, ekonomiczne i wreszcie przyrodnicze jeziora

przemawia niezaprzeczalnie za

podjęciem wszelkich działań mających na celu

poprawę i utrzymanie dobrej jakości jego wód.

POPRAWA STANU

EKOLOGICZNEGO

JEZIORA SŁAWSKIEGO

POPRAWA WARUNKÓW

BYTOWANIA ICHTIOFAUNY

ZWIĘKSZENIE

RETENCJI JEZIORA

OGRANICZENIE

ZAKWITÓW SINICOWYCH

WZROST

ATRAKCYJNOŚCI

TURYSTYCZNEJ

GMINY

ZWIĘKSZENIE OPŁACALNOŚCI

GOSPODARKI RYBACKIEJ

RACJONALNA GOSPODARKA

RYBACKA

WZORST RÓŻNORODNOŚCI

GATUNKOWEJ RYB

WZROST ATRAKCYJNOŚCI

WĘDKARSKIEJ

OCHRONA OBSZARU

NATURA 2000

B U D

Ż E T G M I N Y

INWESTYCJE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA

SPADEK

BEZROBOCIA

ROZWÓJ

USŁUG

ROZWÓJ

HANDLU

WZROST ATRAKCYJNOŚCI

INWESTYCYJNEJ

WZROST

INWESTYCJI

GMINIE

Ryc.109.Schemat

zależności i korzyści wynikających z rekultywacji Jeziora Sławskiego, przy

założeniu prawidłowo prowadzonej gospodarki wodno-ściekowej

11. Rekultywacja

Coraz więcej zbiorników wodnych traci lub już utraciło swoje walory

estetyczne, rekreacyjne i użytkowe. Wraz ze wzrostem zapotrzebowania na wodę

pitną, wodę niezbędną do produkcji, mada na rekreację i wypoczynek nad

zbiornikami wodnymi oraz na posiadanie domów bezpośrednio nad brzegami jeziora

powoduje ciągły postęp degradacji wielu zbiorników wodnych. Sytuacja ta zaczyna

dotykać już nie tylko wody, położone w pobliżu dużych aglomeracji miejskich, ale

coraz częściej zauważalna jest również na obszarach, uważanych dotychczas za

czyste i niezagrożone.

W celu ochrony wód podejmuje się obecnie działania, które mają w głównej

mierze na celu ograniczenie zrzutu ścieków do rzek i jezior. Starania te jednak nie

zawsze przynoszą to oczekiwane efekt w postaci poprawy jakości wody i często,

pomimo wykonania niejednokrotnie skomplikowanych technicznie i organizacyjnie

działań ochronnych, zachodzi potrzeba dodatkowej ingerencji w zbiorniku w celu

poprawy jakości jego wód oraz zwiększenia zdolności jego samooczyszczania. W

tym celu wyk

orzystuje się różne dostępne nam środki. Działania te określane są

mianem rekultywacji, a ich celem jest: przywrócenie poprzedniej funkcji zbiorników

oraz ich cech fizycznych, chemicznych i biologicznych zbliżonych jak najbardziej do

pierwotnych. Należy tutaj zaznaczyć jednak, że większość ze znanych i stosowanych

metod rewitalizacji jezior zwykle nie zapewnia pozytywnego wyniku w krótkim okresie

czasu i nawet kombinacja niejednokrotnie wielu, bardzo skomplikowanych metod nie

zawsze daje spodziewany efekt.

W zlewni jeziora Sławskiego przeprowadzono już szereg zabiegów mających

na celu odcięcie źródeł zanieczyszczeń. Dalece zaawansowany jest proces

skanalizowania zlewni w obrębie gminy Sława. Podjęto również szereg działań

mających na celu identyfikację i unieszkodliwienie nielegalnych zrzutów ścieków. Na

ukończeniu jest modernizacja miejskiej oczyszczalni ścieków w Sławie, powiązana z

budową tzw. pól filtracyjnych. W trakcie walki o poprawę stanu wód jeziora już kilka

lat temu zwrócono uwagę na konieczność rekultywacji zbiornika.

W ciągu ostatnich lat, dzięki doskonałej współpracy z władzami gminy, ich

kompetencji oraz wyczuleniu na konieczność ochrony środowiska, zorganizowano

szereg spotkań mających na celu integrację środowisk zainteresowanych losem

jeziora

, jego stale pogarszającym się stanem. Pozwoliło to na konstruktywny dialog

na temat przyszłości jeziora. Zarówno środowiska naukowe, jak i lokalne

społeczności są zgodne, co do konieczności podjęcia działań rekultywacyjnych.

Wypracowane w szerokim gronie

rozwiązania zostały również zawarte w niniejszym

programie. Przy udziale środowiska naukowego z uniwersytetów Toruńskiego,

Zielonogórskiego i Poznańskiego, instytucji zajmujących się gospodarka wodną oraz

organizacji pozarządowych podjęto pewne doraźne metody polegające na

polepszeniu warunków w jeziorze, ograniczeniu zakwitów sinicowych.

11.1. Uwarunkowania prawne i

aspekty społeczno-ekonomiczne dotyczące

rekultywacji jeziora

Przeprowadzenie rekultywacji jezior wymaga właściwego postępowania

administracyjnego, w którym wydawane są decyzje administracyjne mogące

stanowić podstawę przeprowadzenia tego przedsięwzięcia.

W świetle obowiązujących przepisów rekultywacja jezior i ich ochrona jako

przedsięwzięcia wywierające wpływ na stan otaczającego nas środowiska powinny

być prowadzone zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony

środowiska (Dz. U. z 2006r. Nr 129, poz. 902 z późno zm.). W systemie prawnym

ustawa ta jest swego rodzaju konstytucją całego systemu ochrony środowiska w

Polsce. Najważniejsze zasady ochrony środowiska, regulujące relacje gospodarka-

społeczeństwo-środowisko, wprowadzono w drodze odpowiednich zapisów w

ustawie

Prawo ochrony środowiska (Poś). Należą do nich:



Zasada powszechnego korzystania ze środowiska

„Powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje z mocy ustawy każdemu i

obejmuje korzystanie ze środowiska, bez użycia instalacji, w celu zaspokojenia

potrzeb osobistych oraz gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku oraz

uprawiania sportu..” (art. 4 ust. 1 Prawa ochrony środowiska- Poś)



Zasada ochrony środowiska jako całości

„Ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna być realizowana z

uwzględ- nieniem ochrony pozostałych elementów”(art.5 Poś)

 Zasada zapobiegania

„Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest

obo-

wiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu” (art.6 Poś)



Zasada przezorności

„Kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest

jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć

wszelkie możliwe środki zapobiegawcze” (art.6 Poś)



Zasada "zanieczyszczający płaci"

„Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego

zanie-

czyszczenia, a kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi

koszty zapobie-

gania temu zanieczyszczeniu” (art.7 Poś)

 Zasada

zrównoważonego rozwoju

„Polityki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególności przemysłu,

energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami,

gospodarki przestrzennej, leśnictwa,

rolnictwa,

rybołówstwa, turystyki i

wykorzystywania terenu powinny uwzględniać zasady ochrony środowiska i

zrównoważonego rozwoju. (art. 8 Poś)



Zasada jawności informacji o środowisku i jego ochronie

„Każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie na warunkach

określonych ustawą” (art.9 Poś)



Zasada uspołecznienia procesu decyzyjnego

„Każdy w przypadkach określonych w ustawie ma prawo do uczestniczenia w

postępowaniu w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska lub przyjęcia

projektu polityki, strategii, planu lub programu rozwoju i restrukturyzacji oraz projektu

studium i planu zagospodarowania przestrzennego” (art.10 Poś)



Zasada legalności

„Decyzja wydana z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska jest

nieważna” (art. 11 Poś)

Ponieważ przedmiotem rozważań są aspekty prawne rekultywacji jezior to

drugim obok Prawa ochrony środowiska bardzo ważnym aktem prawnym

regulującym sprawy gospodarowania wodami jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 r.

Prawo wodne

(Dz.U. 2005 Nr 115, poz. 1229 z uwzględnieniem ostatniej nowelizacji

3 czerwca 2005r.).

Pojęcie rekultywacji ma bardzo szeroki zakres przedmiotowy. Jednocześnie w

polskim systemie prawa ochrony środowiska brak jest jednolitego i całościowego

określenia podstaw prawnych do przeprowadzenia rekultywacji zbiorników wodnych.

W Prawie wodnym bezpośrednio nie mówi się o rekultywacji zbiorników wodnych.

Biorąc jednak pod uwagę fakt, że zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 2 i 9 ustawy z dnia 3

lutego 1995r. O

ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004r., Nr 121, poz.

1266 z późno zm.) gruntami rolnymi są również grunty pod stawami rybnymi i innymi

zbiornikami wodnymi służącymi wyłącznie dla potrzeb rolnictwa oraz torfowiska i

oczka wodne, to wydaje się, że nie ma żadnych przeciwwskazań, aby pojęciu

rekultywacji jezior nadawać takie samo znaczenie, jak rekultywacji gruntów i

zbiorników wodnych. Oczywiście w procesie interpretacji pojęcia rekultywacji

powinny być uwzględnione różnice wynikające ze specyfiki elementu środowiska,

który ma być przywrócony do stanu zbliżonego do pierwotnego.

Rekultywacja może być zasadniczo realizowana przy użyciu środków technicznych,

chemicznych lub przyrodniczych (oczywiście nie można wykluczyć występowania

wariantów, w których prace rekultywacyjne będą miały charakter mieszany).

Fakt, że w Prawie wodnym pojęcie rekultywacji jezior nie pojawia się, nie

oznacza, że zabiegi rekultywacyjne mogą być realizowane w sposób dowolny,

bowiem aby te zabiegi p

ozostawały w zgodzie z przywołaną wyżej zasadą

przezorności, muszą mieć charakter planowy, a skutki w środowisku jakie mogą one

wywołać, powinny być dokładnie przemyślane. W zależności od rodzaju

podejmowanych działań rekultywacyjnych, może zachodzić konieczność spełnienia

odmiennych wymagań formalno - prawnych.

Rekultywacja zbiorników wodnych jest procesem składającym się z wielu faz i

elementów. Okres jego trwania, począwszy od fazy wstępnej do końcowego etapu

wdrażania, mierzony jest zwykle w latach. Zaczyna się na ogół na lokalnym szczeblu

administracyjnym od powołania struktur, komórek czy komisji, w formie zespołów

roboczych i ustalenia finansowania. Opierając się na szerokiej bazie danych

zebranych z różnych źródeł oraz wynikach programu monitoringu, można przystąpić

do fazy określania poszczególnych elementów i zabiegów niezbędnych w celu

uzyskania efektu rekultywacji danego zbiornika.

Za początek prac nad Programem ochrony Jeziora Sławskiego można uznać

spotkanie, które odbyło się 13 października 2006. Wzięli w nim udział

przedstawiciele samorządów, instytucji wojewódzkich, świata nauki oraz użytkownicy

jeziora

mający znaczący wpływ na jakość wód tego akwenu. Wówczas to

zdiagnozowano i określono kierunki działań, w celu przywrócenia ekologicznego

stanu pierwotnego jeziora.

Jezioro Sławskie jest jeziorem przepływowym, zgodnie z art. 5 ust.4 Prawa

wodnego przepisy o wodach płynących mają zastosowanie do jezior oraz innych

zbiorników wodnych o ciągłym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych, a także

o wód znajdujących się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na

wodach płynących. W myśl art.10 ust 3. płynące wody publiczne nie podlegają

obrotowi cywilnoprawnemu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.

Oznacza to, że te jeziora, które posiadają status wód płynących (poza wyjątkami

wynikającymi z przepisów szczególnych) nie będą mogły stanowić przedmiotu obrotu

cywilnoprawnego, a zatem korzystanie z nich (i podejmowanie działań ochronnych)

będzie mogło mieć miejsce tylko i wyłącznie na podstawie upoważnienia udzielonego

przez właściwe organy administracji, działające w formach dla nich przewidzianych.

Bardzo ważnym aspektem jest ustalenie właściciela jeziora, co wbrew pozorom nie

jest takie łatwe.

Problem rekultywacji Jeziora Sławskiego obnażył pewną niedoskonałość

obowiązujących obecnie unormowań prawnych, w zakresie jezior przepływowych

należących do śródlądowych wód powierzchniowych, istotnych dla regulacji

stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa. Obowiązujące prawo nie wymusza w

praktyce

na marszałkach województw przejmowania takich jezior w trwały zarząd i

wykonywania tym samym praw właścicielskich Skarbu Państwa, pomimo

ustawowych zapisów. Stosowne rozporządzenie Rady Ministrów mówi o nadaniu

tych praw marszałkom województw na podstawie decyzji starostów powiatowych, ale

na wniosek tych pierwszych. W praktyce marszałkowie nie tylko ze względu na

bieżące koszty utrzymania jezior, ale również ze względu na ogromne środki

potrzebne na ich rekultywację – zwłaszcza w przypadku znacznego ich

zanieczyszczenia

– unikają przejęcia, wykorzystując różne luki prawne. Tak właśnie

było przez ostatnie lata z Jeziorem Sławskim. Aktualnie, jeżeli chodzi o stan prawny

Jeziora Sławskiego to zgodnie z wypowiedzią Prezesa KZGW na zebraniu Komisji

Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa 23.08.2007 funkcje

właścicielskie pełni marszałek województwa poprzez Lubuski Zarząd Melioracji i

Urządzeń Wodnych.

Podejmuj

ąc jakiekolwiek

Wszystkie zabiegi i prace rekultywacyjne podlegają ścisłej kontroli administracyjnej,

odnośnie koordynacji, prac budowlanych, monitorowania, przebiegu robót zgodnie z

harmonogramem, kontroli kosztów. Na korzystanie ze środowiska, w przypadku

działań związanych ze szczególnym korzystaniem z wód jest wymagane pozwolenia

wodnoprawne,

wydawane przez wojewodę.

Wojewoda wydaje pozwolenia wodnoprawne:



jeżeli szczególne korzystanie z wód lub wykonywanie urządzeń wodnych jest

związane z przedsięwzięciami mogącymi znacząco oddziaływać na

środowisko,



na wykonanie urządzeń zabezpieczających przed powodzią,

 na przerzuty wody,



na wprowadzanie do wód powierzchniowych substancji chemicznych

hamujących rozwój glonów,



na regulacje wód oraz zmianę ukształtowania terenu na gruntach

przylegających do wód, mających wpływ na warunki przepływu wody,

W za

leżności od sytuacji i przyjętego sposobu rekultywacji mogą być

magane również inne zezwolenia np. pozwolenie wodnoprawne na wycinkę trzcin.

Jezioro Sławskie leży w obwodzie rybackim Jezioro Sławskie na rzece Obrzyca nr

jego użytkownikiem jest Gospodarstwo Rybackie "Sława" Sp. z o.o. Na szczególne

korzystanie z wód do celów rybackich pozwolenie wodnoprawne wydaje starosta. Na

użytkowniku rybackim ciąży obowiązek racjonalnej gospodarki rybackiej (art.6 ust.1

ustawy rybackiej). Ubiegający się o pozwolenie wodnoprawne zobowiązany jest

przedstawić dokumentację zwaną operatem rybackim. Określa w nim m.in. zasady

prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej, m.in. plan gospodarowania, a

szczególności przewidywane metody, terminy i masa pozyskiwanych ryb, zarybianie

oraz

zabiegi ochronne. Jeżeli w procesie rekultywacji jezior planuje się wykorzystanie

ryb gatunków, które w Polsce nie występują, to na ich wprowadzenie, na podstawie

art. 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (Dz. U. z 1999 Nr

66, poz.

750 z późno zm.), będzie wymagane zezwolenie ministra właściwego do

spraw rolnictwa, wydane w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw

środowiska, po zasięgnięciu opinii Państwowej Rady Ochrony Przyrody. W operacie

rybackim znajduje się charakterystyka ichtiofauny jeziora. O tym czy zarybianie

jeziora danym gatunkiem ryb jest dla gatunków bytujących w jeziorze gatunkiem

obcym najlepiej ocenić może tylko znawca przyrodniczej problematyki rybackiej. Stąd

konieczna jest ścisła współpraca z użytkownikiem jeziora podczas planowania

zabiegów rekultywacyjnych. Podobnie będzie przedstawiała się sytuacja, jeżeli do

rekultywacji jezior wykorzystane mają być inne niż rodzime gatunki roślin, zwierząt

lub grzybów albo ich formy rozwojowe. Ich sprowadzenie w sytuacjach, gdy ich

wprowadzenie do środowiska może zagrozić gatunkom rodzimym, w myśl art. 120

ust. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z

późno zm.), może mieć miejsce tylko i wyłącznie po uzyskaniu zezwolenia ministra

właściwego do spraw środowiska.

Przebieg prac rekultywacyjnych determinować może również obszar, w jakim

położone jest jezioro poddawane rekultywacji. W sytuacji bowiem gdy będzie ona

planowana na terenach o szczególnych wartościach z punktu widzenia

przyrodniczego, terenach o walorach krajobrazowych i ekologicznych, terenach

masowych lęgów ptactwa, występowania skupień gatunków chronionych oraz tarlisk,

zimowisk, przepławek i miejsc masowej migracji ryb i innych organizmów wodnych,

wymagane będzie uzyskanie na podstawie art. 118 ust. 1 ustawy o ochronie

przyrody, decyzji wojewody ustalającej warunki prowadzenia robót, którą uzgadnia z

Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody. Potrzebne są również konsultacje z

pozarządowymi organizacjami ekologicznymi.

Jeżeli chodzi o możliwość dofinansowania procesu rekultywacji to gmina ma

możliwość pozyskania środków finansowych w formie pożyczek lub kredytów

(krajowe fundusze ochrony środowiska), albo ze środków unijnych. Jest to bardzo

ważny aspekt przedsięwzięcia, ponieważ gmina w ramach środków tylko własnego

budżetu nie byłaby w stanie sfinansować działań rekultywacyjnych. W dniu 17

września 2007r. Burmistrz Sławy podpisał umowę z Wojewodą Lubuskim o

dofinansowanie zadania pn.: "Ratowanie i rekultywacja Jeziora Sławskiego na

Pojezierzu Lubuskim". Projekt ten uzyskał dofinansowanie w ramach Kontraktu

Wojewódzkiego na lata 2007-2008.

Wdrażanie programu rekultywacji musi się odbywać w ścisłej współpracy

wszystkich zainteresowanych (zaangażowanych) stron, włączając władze lokalne,

ośrodki i instytucje specjalistyczne oraz firmy inżynierskie. Z punktu widzenia

współpracy ze społeczeństwem, poszczególne etapy procesu rekultywacji winny być

przedmiotem publicznych konsultacji, podczas których informuje się mieszkańców o

planach oraz zbiera ich opinie. In

spiracją spotkania w sierpniu 2005 roku, na którym

omawiano główne kierunki ratowania Jeziora Sławskiego był list skierowany do władz

województwa o pomoc w skutecznych działaniach na rzecz jeziora podpisany, przez

około 3.500 mieszkańców Województwa Lubuskiego i Dolnośląskiego, głównie Sławy

i Głogowa. Autorami listu byli członkowie Federacji na rzecz ochrony Jeziora

Sławskiego i członkowie Lubuskiego Klubu Żeglarskiego w Sławie.

Należy pamiętać, że rekultywacja jeziora to nie tylko ochrona i bezpośrednie

działania w misie jeziornej, ale to również czynności naprawcze na całym obszarze

zlewni.

W świetle ustawy Prawo wodne w rekultywacji powinni uczestniczyć osoby,

które uzyskają z poprawy stanu jeziora korzyści i osoby, których działalność wpływa

negatywnie na stan jeziora. Co sprowadza się do potrzeby zaangażowania w ten

proces całego społeczeństwa gminy Sława. Wiąże się to z pewnymi ograniczeniami i

zakazami dla społeczności gminy, które mogą stać się przyczyną konfliktu. Jednak w

świadomości społeczeństwa powinien górować nadrzędny cel, którym jest poprawa

czystości Jeziora Sławskiego. Konieczny jest szerszy dostęp społeczeństwa do

informacji dotyczących środowiska zarówno jego ochrony, technologii przyjaznych

środowisku, jak i dotyczących szeroko pojętej edukacji i inicjatyw ekologicznych.

Równolegle do działań rekultywacyjnych powinny być prowadzone czynności

odcinające jezioro od zanieczyszczeń. Niezbędna jest minimalizacja lub likwidacją

punktowych i obszarowych zanieczyszc

zeń i koszty tego muszą ponieść

zanieczyszczający. Należy bezwzględnie przestrzegać prawa, a na efekty nie będzie

trzeba długo czekać.

Do działań wspomagających rekultywacje należą m.in.:

 utworzenie stref ochronnych

Znaczna część gminy Sława leży w obrębie zlewni rzeki Obrzycy. Stanowi ona źródło

wody pitnej dla miasta Zielona Góra. W związku z powyższym rozporządzenia

Wojewody Zielonogórskiego z roku 1981 i 1991 oraz znowelizowane rozporządzenie

Nr 10 z dnia 10 lipca 1998 roku wprowadza strefę ochronną dla tego obszaru. W

obrębie zlewni wyznaczono 4 podstrefy. Na terenie gminy Sława znajdują się

podstrefy II i IV:

podstrefa II

– wzmożonej ochrony, obejmuje jeziora: Tarnowskie Duże i Małe oraz

Sławskie, a także tereny wzdłuż rzeki Obrzycy

podstrefa IV

– pozostały obszar zlewni rzeki Obrzycy



ograniczenie zanieczyszczeń punktowych i obszarowych wnoszonych do

Jeziora Sławskiego

W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy

Sława znaleźć można wskazania do nowo opracowywanych planów miejscowych,

o to niektóre z nich dotyczące rolnictwa:



wprowadzenie ograniczeń w zamianie użytkowania łąkowo – pastwiskowego

użytków rolnych na użytkowanie orne;



wprowadzenie zakazu przeznaczania terenów trwałych użytków zielonych

i lasów zlokalizowanych w węzłach i korytarzach ekologicznych na cele

rozwoju innych funkcji;



kształtowanie struktury mozaikowatej krajobrazu rolniczego, przez

bezwzględne zachowanie w nim oczek wodnych i kępowych oraz pasmowych

zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych;

 eliminacja nies

zczelnych zbiorników na kiszonki w pobliżu jezior i cieków

wodnych;



wprowadzenie zakazu stosowania środków ochrony roślin I i II klasy

toksyczności, zaliczanych do trucizn w pobliżu brzegów jezior i rzek;



ograniczenie nawożenia gnojowicą;

 wprowadzenie zakazu wiosennego wypalania traw i trzciny;



przejście z rolnictwa intensywnego na ekstensywne w zachodniej części

gminy



promowanie działań prośrodowiskowych wśród rolników w myśl Kodeksu

Dobrych Praktyk Rolniczych;

W opracowaniu pt. „Warunki korzystania z wód dorzecza Obrzycy” zleconego przez

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, wskazuje się na podjęcie na

terenie gminy Sława następujących dodatkowych działań w zakresie gospodarki

rybackiej. Gospodarka rybacka na jeziorze nie może zagrażać pełnieniu przez nie

funkcji rekreacyjno

– wypoczynkowych. W związku z powyższym nie należy

prowadzić zbyt intensywnej gospodarki rybackiej, ponieważ duża ilość ryb powoduje

wzrost eutrofizacji. Latem nie należy odławiać ryb za pomocą przewłoki ciągnionej po

dnie,

ze względu na pobudzenie zasilania wewnętrznego. W miarę możliwości

wskazane jest ograniczenie stosowania przez wędkarzy zanęt pochodzenia

roślinnego, ponieważ w istotny sposób przyczynia się to do wprowadzenia nadmiaru

substancji organicznej do strefy przydennej.

Podsumowując, należy stwierdzić ze pojęcie rekultywacji jezior ma bardzo

szeroki zakres przedmiotowy, niestety w polskim systemie prawa ochrony

środowiska brak jednolitego i całościowego określenia podstaw prawnych do

przeprowadzenia rekultywacji

zbiorników wodnych. Podczas realizacji programu

ochrony jeziora konieczne jest oprócz udziału specjalistów z wszystkich dziedzin

(konsultacje, uzgodnienia, opinie techniczne), zaangażowanie społeczeństwa gminy,

bowiem rekultywacja jeziora jest wspólnym interesem w zakresie ochrony

środowiska.

Analiza SWOT Programu rekultywacji jeziora

MOCNE STRONY

SŁABE STRONY

Charakter przepływowy jeziora

Rozpoznanie stanu jeziora

Duża lesistość zlewni

Zaangażowanie władz i

podmiotów lokalnych

Niska świadomość ekologiczna

społeczeństwa

Zabudowa bezpośrednia zlewni

jeziora

Dopływ zanieczyszczeń do jeziora

Brak inwentaryzacji zagrożeń

Duże nakłady finansowe

Problemy w pozyskiwaniu

funduszy w kolejnych latach

realizacji procesu rekultywacji

SZANSE

ZAGROŻENIA

Możliwość pozyskania środków

pozabudżetowych

Odcięcie dopływu zanieczyszczeń

do jeziora

Rozwój turystyki (silny imperatyw)

Edukacja rolnicza

Edukacja w szkołach

Antropopresja

Nieprzewidziane skutki

rekultywacji

11.2.

Działania towarzyszące technicznej rekultywacji jeziora – warunki

niezbędne dla prawidłowego przebiegu rekultywacji

Przed przystąpieniem do realizacji programu rekultywacji, ze względu na jego

koszty i złożoność przedsięwzięcia niezmiernie ważne jest jasne określenie

oczekiwań. Trzeba jasno sprecyzować cele jakie chce się osiągnąć – czy efektem

końcowym ma być zrównoważony i samowystarczalny, odmłodzony i niemal

naturalny ekosystem wodny, czy też chcemy uzyskać wielofunkcyjny zbiornik do

wszystkiego i dla wszystkich, będący źródłem wody pitnej oraz terenem atrakcyjnym

dla wędkarzy i turystów.

Z uwagi na kompleksowe podejście do ochrony i rekultywacji jeziora należy

traktować zbiornik i jego zlewnię jako całość. Tak, więc zanim rozpoczęty zostanie

proces rekultywacji jeziora,

należy uporządkować gospodarkę wodną w całej jego

zlewni.

Priorytetem w tym zakresie winno być ograniczenie dopływu związków

biogennych rzeką Czernicą.

Zlewnia to obszar, z którego woda spływa do jeziora. To zlewnia, a w zasadzie

jej użytkowanie i warunki geomorfologiczne mają ogromny wpływ na jakość wód

zbiornika. Poszczególne jej komponenty mogą jakość wód jeziora modyfikować,

zarówno pogarszać jak i polepszać. Dlatego niezmiernie ważna jest ocena wpływu

zlewni na jakość wód danego zbiornika. Zachowanie lub tez powrót do możliwie jak

najbardziej naturalnych warunków zlewniowych sprzyja poprawie jakości wód w jej

obrębie. Do zjawisk szczególnie niekorzystnych w obrębie zlewni zaliczyć należy

intensywne użytkowanie oraz zagospodarowanie zlewni. Wysoki procent

zago

spodarowania zlewni wiąże się z wykorzystywaniem zasobów naturalnych oraz

zmienianie warunków naturalnych na bardziej sprzyjające dla bytowania człowieka.

Znaczące przekształcenie wiąże się z rzeźbą terenu, która warunkuje spływ

powierzchniowy, ten z kolei

wpływa na stopień zanieczyszczenia wody.

Wyrównywanie terenu powoduje eliminację zagłębień terenowych, które pozwalają

na magazynowanie w nich części wód spływu powierzchniowego. Im bardziej

urozmaicona jest rzeźba terenu i im więcej małych zagłębień terenowych, tym

retencja krajobrazowa jest większa.

Innym niekorzystnym przejawem działalności człowieka na obszarze zlewni

jest przekształcanie terenów leśnych w areały uprawne oraz pod zabudowę. W

lasach i na mokradłach zachodzi szereg procesów pozytywnie wpływających

zarówno na jakośc wód powierzchniowych jak i podziemnych. Trwałe tereny zielone

posiadają ogromne zdolności retencyjne, które pozwalają na zatrzymanie wody, a z

nią wielu zanieczyszczeń. Zostają one wbudowane w biomasę (las) lub w profil

glebowy (torfowisko).

Bardzo ważnym aspektem w zlewni jeziora jest silna antropopresja.

Antropogenicznymi źródłami zanieczyszczeń na terenie zlewni są:

bytowanie ludzi, związana z nim zabudowa mieszkalna i rekreacyjna,

wykorzystanie wody i odprowadzanie ścieków

- rolnictwo,

przemysł,

- komunikacja.

Zagospodarowanie terenu zlewni oraz intensywne jej użytkowanie prowadzi

do utraty naturalnych cech zlewni i zaburzenia procesów w niej zachodzących.

Efektem czego jest pogorszenie jakości wody oraz uszczuplenie jej zasobów.

Zarówno władze samorządowe jak i ludność zamieszkująca powinni zdawać sobie

sprawę z racjonalnego gospodarowania zasobami zarówno w obrębie zlewni jak i

ekosystemu jeziornego.

Należy zaznaczyć racjonalizacje uprawy w obrębie

zlewni, koni

eczność tworzenia pasów ochronnych wokół jeziora - zalesienia,

zakrzewienia i zadarniania brzegów. W tym celu niezbędne jest wprowadzenie

odpowiednich uregulowań prawnych i ekonomicznych dla podmiotów korzystających

ze środowiska. Działania proekologiczne powinny być wspierane działaniami

samorządowymi oraz przez lokalną społeczność.

Należy promować racjonalne użytkowanie zlewni oraz wykorzystanie zasobów

wodnych jezior, w kontekście zrównoważonego rozwoju. Bardzo istotne jest

przeprowadzenie działań ochronnych polegających na zminimalizowaniu, a w końcu

na całkowitym odcięciu dróg dopływu zanieczyszczeń do jeziora z obszaru zlewni.

W przypadku jeziora Sławskiego podstawowym problemem w zlewni jest wadliwa

gospodarka ściekowa, polegająca na braku skanalizowania całego obszaru oraz

nieszczelności szamb. Zabudowa ośrodków sportowo-wypoczynkowych oraz

indywidualnych domków letniskowych musi być oddalona od brzegów jeziora,

o co najmniej 100 m.

Innym zagrożeniem jest gospodarka rolna – stosowanie

nawozów, należy rozważyć możliwość wprowadzenia ograniczeń w zakresie

stosowania pestycydów i nawozów.

Dodatkowo ogromne obciążenie zbiornika rekreacją w okresie letnim sprzyja jego

dalszej degradacji.

Wszelkie działania zwłaszcza agrotechniczne, melioracyjne i

budowlane

powinny być wykonywane pod ścisłą kontrolą odpowiednich

organów.

Bez ostatecznego odcięcia wszystkich - możliwych do wyeliminowania źródeł

zanieczyszczeń, działania rekultywacyjne, choć prowadzone w sposób

przemyślany i z wykorzystaniem najnowszych rozwiązań technicznych, będą

stanowić jedynie nieudolną próbę powstrzymania całkowitej degradacji jeziora.

11.3.

Przegląd metod rekultywacji jezior

Stale postępujący nie tylko w Polsce, ale tez na świecie proces degradacji

jezior spowodował, iż stało się koniecznością wyszukiwanie metod mogących w

sposób skuteczny i miarę możliwości szybki poprawić jakość wód. W ciągu ostatnich

dziesięcioleci zaproponowano szereg różnorodnych metod rekultywacji jezior, które

najogólniej podzielić można na fizyczne, chemiczne i biomanipulację.

Rekultywacja jest jednak za każdym razem ostateczną deską ratunku dla „ginącego”

zbiornika, gdy wszelkie zabiegi ochronne nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.

Rekultywacja wiąże się niejednokrotnie z podjęciem radykalnych działań w jeziorze.

Jednocześnie należy zaznaczyć, że rekultywacja jeziora jest przedsięwzięciem

kosztownym, wymaga regulacji prawnych, stworzenia szczegółowego programu

rekultywacji oraz działania w myśl wszelkich zaleceń.

Oprac

owanie skutecznych, a zarazem tanich i bezpiecznych w pełni dla środowiska

naturalnego metod rekultywacji jezior jest jednym z ważniejszych wyzwań

współczesnej limnologii. Do najważniejszych i najczęściej stosowanych metod

rekultywacji nale

żą: napowietrzanie wód hypolimnionu, odprowadzanie wód

hipolimnionu, inaktywacja fosforu w osadach dennych za pomocą koagulantów

bagrowanie osadów dennych, biomanipulacja.

Program

rekultywacji

jeziora

Sławskiego

musi

być

programem

wielokierunkowym, którego realizacja będzie ogromnym przedsięwzięciem. Ze

względu na złożoność problemów rekultywacji przy ocenie możliwości rekultywacji

jeziora Sławskiego, wyborze najodpowiedniejszych metod oraz ocenie skutków

rekultywacji należy wziąć pod uwagę szereg czynników społecznych,

konomicznych, administracyjnych oraz środowiskowych mogących w sposób

negatywny, bądź też pozytywny wpływać na realizacje programu.

Należy zaznaczyć, że większość czynników sprzyjających rekultywacji wiąże się z

poprawą stanu środowiska przyrodniczego, atrakcyjności gminy, a co za tym idzie

pozytywne

postrzeganie rekultywacji przez lokalną społeczność.

Czynniki przemawiające za przystąpieniem do programu rekultywacji

Poprawa jakości wód jeziora

Zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu

Zwiększenie atrakcyjności regionu dla potencjalnych inwestorów

Zwiększenie możliwości pozyskiwania funduszy na ochronę środowiska

Zwiększenie opłacalności gospodarki rybackiej na akwenie

Możliwości otrzymania dofinansowania z Unii Europejskiej na rozwój rolnictwa

ekologicznego i gospodarstw agroturystycznych

Pozytywne oddziaływania na obszar NATURA 2000 poprzez odbudowę

naturalnej sieci troficznej w jeziorze, wykorzystanie przy rekultywacji

odnawialnych źródeł energii (siła wiatru)

Wzrost świadomości ekologicznej lokalnej społeczności

Zwiększenie retencji obszaru

Czynniki sprzyjające przystąpieniu do działań rekultywacyjnych

Ogromne zainteresowanie poprawą stanu jeziora ze strony władz

samorządowych, organizacji pozarządowych, użytkowników jeziora oraz

lokalnej społeczności

Wsparcie ze strony w/w instytucji

Bardzo dobre rozpoznanie ekosystemu, o czym świadczy ogromna liczba

wyników badań przeprowadzonych na jeziorze

Stała kontrola hydrologiczna zlewni

Dobre warunki wiatrowe, sprzyjające wykorzystaniu siły wiatru jako

alt

ernatywnego źródła energii

Duże zainteresowanie środowisk naukowych

Czynniki niesprzyjające planowanej rekultywacji

Brak całkowitej regulacji gospodarki wodno-ściekowej w zlewni

Duża ilość dużych zakładów w zlewni bezpośredniej, mających jednoznacznie

gatywny wpływ na środowisko przyrodnicze

Nieuregulowane sprawy własności jeziora

Ograniczenia prawne zmazane z faktem objęcia obszaru systemem NATURA

2000

Ograniczenia w rekultywacji jeziora oraz w zmianach gospodarki wodnej

wynikające z faktu zakwalifikowania jeziora Sławskiego jako rezerwuaru wody

pitnej dla Zielonej Góry

Liczne utrudnienia administracyjne związane z otrzymaniem pozwoleń na

poszczególne zadania programu

Wysokie koszty rekultywacji

Utrudnienia w nadzorze nad prowadzonymi działaniami

Mało doświadczenia z rekultywacja dużych zbiorników

Bardzo duża powierzchnia jeziora, a co za tym idzie ogromny obszar objęty

działaniami rekultywacyjnymi

Duża powierzchnia zlewni

Duży udział gruntów rolnych w zlewni

Ogromna ilość ośrodków wypoczynkowych i indywidualna zabudowa

letniskowa nad brzegami jeziora

Zła jakość dopływów do jeziora

Ogromne zasilanie wewnętrzne jeziora biogenami

Ewentualne efekty niekorzystne związane z rekultywacją

Ingerencja w ekosystem jeziora poprzez

zarybianie i odłów,

Wprowadzani

e do wód i osadów dennych substancji chemicznych,

zmiany w użytkowaniu gruntów mogące wywoływać konflikty społeczne.

METODY REKULTYWACJI:

OCHRONA:

TECHNICZNE:

CHEMICZNE

BIOLOGICZNE:

Bagrowanie osadów jeziora

Bagrowanie osadów w dopływach

Regulacja poziomu wody w jeziorze

(Podwyższanie lub obniżanie)

Przepłukiwanie jeziora i jego osadów

(wpompowywanie wody o lepszych

właściwościach)

Usuwanie wód hipolimnionu

Izolowanie osadów (capping) piaskiem lub folią

Sztuczne podłoża – hydrostruktury

Sztuczna destratyfikacja, mieszanie, generowanie

fal

Pogłębienie jeziora w celu wytworzenia

stratyfikacji

Napowietrzanie hipolimnionu

Inaktywacja fosforu z użyciem różnego rodzaju

flokulantów i strącenie go w postaci soli do osadów

Stosowanie herbic

ydów w celu zmniejszenia

liczebności sinic

Tworzenie pasów ochronnych z roślinności wokół jeziora i

jego dopływów

Nasadzanie roślinności nawodnej i podwodnej w obrębie

jeziora i jego dopływów

Kontrolowany rozrost trzcin (przycinanie w odpowiednich

okresach)

Rekolonizacja makrofitów

Tworzenie stanowisk z kulturami małż

Biomanipulacja:

wprowadzenie innych gatunków fitoplanktonu

redukcja fitoplanktonu sinicowego

wprowadzenie zooplanktonu, redukującego sinice

wprowadzenie ryb drapieżnych i odżywiających się glonami

selektywne odłowianie ryb planktonożernych i

bentosożernych

Stosowanie algistatyków naturalnych, np. słomy jęczmiennej

Budowa polderów zalewowych z łąkami dla dopływów

Zabiegi konserwacyjne w celu zmniejszenia spływu

powierzchniowego (wydłużenie spływu powierzchniowego,

ustalenie kierunku orki)

Budowa

obiektów

retencyjnych,

spowalniających

uderzeniowe dopływy zanieczyszczeń niesionych wodami

opadowymi

Zabiegi pielęgnacyjne nad zagospodarowaniem brzegów

jeziora i jego dopływów (poprawa stateczności skarp,

wykonanie zabezpieczeń przeciwerozyjnych)

Przywrócenie śródpolnych oczek wodnych, wyłapujących

nadmiar nawozów

Regulacja cieków wodnych w zlewni jeziora

Budowa odstojników na dopływach

Kontrola zrzutów nieczystości do jeziora i jego dopływów

Restrykcj

e (tablice informacyjne, zarządzenia) dotyczące

przebywania w obrębie jeziora

Ograniczenie nawożenia pól

Ograniczenie turystyki

Zakaz stosowania zanęt wędkarskich i dokarmiania

ptactwa chlebem

Działania proekologiczne, informujące o wpływie

działań ludzkich na środowisko naturalne

Wypompowanie z sąsiedztwa zanieczyszczonych wód

gruntowych

Zakaz odłowu sieciami wleczonymi

Usuwanie opadłych liści w strefie brzegowej

Budowa oczyszczalni ścieków na dopływach

Wydzielenie stref ochronnych w obrębie pól, bezpośrednio

przylegających do jeziora i jego dopływów

Realizacja kodeksu dobrych praktyk rolniczych, m.in.

poprzez budowę zbiorników na gnojówkę

Naturalizacja

odpływów

ścieków

oczyszczonych

(sanitarnych i deszczowych)

Uregulowanie gospodarki wodno-

ściekowej na terenie

zlewni

11.3.1. Metody techniczne

Odprowadzanie wód hypolimnionu

Polega ona na odprowadzaniu przeżyźnionych wód hypolimnionu poza

zbiornik. Metod ta polega na kilkukrotnym wypompowaniu odtlenionych, silnie

zeutrofizowanych wód hipolimnionu. Metoda Olszewskiego, zwana tak od nazwiska

autora, pozwala w sposób szybki, przy niewielkich nakładach finansowych

zlikwidować strefę beztlenową. W przypadku tej metody dąży się do możliwie

intensywnego odpływu umożliwiającego wypompowanie całego hypolimnionu w

ciągu zaledwie paru miesięcy. Czynnikiem ograniczającym wykorzystanie tej metody

jest niejednokrotnie zbyt mały dopływ wód do zbiornika uniemożliwiający szybka

wymianę wody. Jednocześnie zbyt mała ilość wód dopływu uniemożliwia spełnienie

podstawowego warunku tej metody, czyli spiętrzenie jeziora, a co za tym idzie

umożliwienie odpływu wód przez rurociąg. Metoda ta, przy jednokrotnym

zastosowaniu nie pozwala na trwałe przemiany w zbiorniku.

Metoda ta posiada liczne ograniczenia, są nimi:

metoda może być zastosowana jedynie na zbiornikach przepływowych o

znacznej wymianie wody,

w przypadku zastosowania jej na jeziorach o średniej głębokości powinny one

mieć możliwość podpiętrzenia, tak by umozliwić odpływ wód hipolimnionu,

odprowadzenie wód hipolimnionu wraz z odpływem, może spowodować

gwałtowne pogorszenie jego jakości,

metoda ta nie powinna być stosowana, gdy na cieku odprowadzającym wody

hipolimnionu znajduje się inny zbiornik.

Sztuczne napowietrzanie

Metoda sztucznego napowietrzania jest metoda bardzo popularna w

rekultywacji zbiorników w Polsce i na świecie. Ze względu na rózne warunki

morfologiczne i zlewniowe rekultywowanych ta metodą zbiorników oraz ograniczenia

ekonomiczno-

prawne opracowano szereg różnych rozwiązań technologicznych.

Sztuczne napowietrznie zbiorników można przeprowadzić na dwa sposoby:

Z destratyfikacją polegającą na całkowitym mieszaniu wód w profilu

B. Z zachowaniem stratyfikacji

Dzięki sztucznemu napowietrzaniu mas wody możliwe jest wyraźne

zahamowanie uwalniania miogenów z osadow dennych, przyśpieszenie rozkładu

substancji poprzez napowietrzanie bezpośrednio nad dnem. Pośrednimi korzyściami

wynikającymi z napowietrzania są: zahamowanie lub eliminacja zakwitów sinicowych,

wzrost przezroczystości wody.

Wśród metod napowietrzania likwidujących stratyfikacje temiczna na uwagę

zasługuje mechaniczne pompowanie zimnych wod hipolimnionu i wprowadzenie ich

do strefy epilimnionu. Podczas stosowania tej metody następuj wynoszenie wód

obciążonych biogenami do warstw powierzchniowych, gdzie zostają one

skonsumowane. Jednocześnie następuje polepszenie warunków tlenowych.

Napowietrzanie wód bez zaburzenia stratyfikacji wymaga zastosowania

specjalnych urządzeń. Stratyfikacja nie pozwala na mieszanie się wód, przez co

niemożliwy jest transport biogenów z osadów dennych. Metoda ta opiera się na

napowietrzaniu naddennych warstw wody i niedopuszczaniu do powstawania

warunków beztlenowych w strefie przydennej.

aerator typu EKOFLOX

Sposób działania aeratorów typu typu EKOFLOX warunkowany jest

cyklicznym przebiegiem zmian reżimu termicznego w zbiorniku. W okresie stagnacji

letniej praca aeratora polega na pobieraniu (zasysaniu) naddenych odtlenionych

partii wody i transportowaniu jej przewodem -

wykorzystując sprężone powietrze - ku

powierzchni. W tym czasie następuje wymiana gazowa między fazą wodną

(oddawanie nadmiaru dwutlenku węgla, siarkowodoru i innych gazów, pobieranie

tlenu) a fazą gazową. Po osiągnięciu powierzchni zbiornika natleniona woda

przelewa się do przewodu osłonowego o większej średnicy i jest odprowadzana

poniżej metalimnionu, gdzie jest rozprzestrzeniana. W okresie stagnacji zimowej -

dzięki głębszemu zanurzeniu płaszcza zewnętrznego, woda zasysana z warstwy

ddennej jest transportowana ku górze rurą wewnętrzną - wykorzystując sprężone

powietrze - i swobodnie rozpraszana w strefie powierzchniowej. W tym czasie

działanie aeratorów sprowadza się zarówno do natleniania wody, jak i dokładnego

wymieszania wszystkich

jej warstw, przez co następuje wyrównanie gradientów

wszystkich jej parametrów fizyko-chemicznych. Dodatkowo, dzięki ruchowi wody, na

powierzchni jeziora utrzymuje się strefa wolna od lodu. (inż.Bolesław Graczyk ).

Jest to metoda droga oraz znajdująca zastosowanie i przynosząca efekty na

jeziorach głębokich, stratyfikowanych.

praca aeratora w okresie stagnacji zimowej

praca aeratora w okresie stagnacji letniej

Ryc.110. Charakterystyka pracy aeratorów typu Ekoflox

aerator pulweryzacyjny

Metoda aeracji pulweryzacyjnej polega na zasysaniu wody ze strefy

przydennej, nasyconej zwykle siarkowodorem, rozpylaniu (pulweryzacji) tej wody na

powierzchni co umożliwia dyfuzję gazów, oraz odprowadzeniu nasyconej tlenem

wody do strefy pobrania (nad dno). Po

dczas pulweryzacji istnieje możliwość

precyzyjnego dawkowania koagulanta (siarczanu żelazowego), co w warunkach

dobrego natlenienia znacznie ułatwia mineralizację fosforu. Opracowany w Akademii

Rolniczej w Poznaniu aerator wykorzystuje energię wiatru do zasysania wody ze

strefy przydennej (hypolimnionu), pulweryzacji umożliwiającej wydatną dyfuzję gazów

i odprowadzania natlenionej wody do strefy pobrania.

Wydajność aeratora spada przy tym nieznacznie w miarę wzrostu głębokości

pracy, co ma duże znaczenie w przypadku jezior głębokich. Aerator ten wykazuje

ponadto dużą odporność na zanieczyszczenie wody, znacznie wyższą od pomp o

działaniu ciągłym. Cecha ta jest szczególnie istotna w przypadku aeracji stref

przydennych jeziora.

Bagrowanie (usuwanie) osadów dennych

Metoda ta polega na usunięciu poza zbiornik najbardziej żyznej powierzchniowej

warstwy osadów dennych. Osady usuwane są za pomocą refulerów, a następnie

transportowane do osadników lub bezpośrednio do utylizacji. Bagrując osady

zwiększa się pojemnośc misy jeziornej, co ma znaczącą rolę w zbiornikach silnie

wypłyconych, jednocześnie zmniejsz się powierchnie osadow dennych w stosunku

do masy wody. Osad może zostać odwodniony i wykorzystany w rolnictwie jako

nawóz. Często stosowane jest bagrowanie osadów w wybranych partiach jeziora np..

na dopływie.

Jak każda metoda i ta może wywołać niekorzystne efekty oraz ma swoje

ograniczenia. Jednym z nich jest możliwość zmącenia – resuspensji osadów, a co za

tym idzie ponownego uruchomienia zwartych w nich związków. Jest to metoda

wymagająca znacznych nakładów finansowych.

Przemywanie jeziora

Przepłukiwanie jeziora jest to zabieg termiczny możliwy do zastosowania na małych

zbiornikach bezodpływowych, niestratyfikowanych. Dodatkowo metoda jest

skuteczne jedynie

przy niewielkim stopniu eutrofizcji oraz wysokiej jakości wód

doprowadzanych. Zasada metody opiera się na rozcieńczeniu wód zeutrofizowanego

zbiornika wodą o bardzo dobrej jakości. Istotnym problemem w stosowaniu tej

met

ody jest źródło czystej wody. Mogą nim być wody podziemne, z innego zbiornika

lub wodociągów.

Izolowanie dna metodami fizycznymi

Jest to metoda oparta na prostej metodzie izolacji dna jeziora, uniemożliwiając

resuspencję osadów. W metodzie tej osady denne pokryte zostają materiałem

obojętnym np. folią, minerałami gliniastymi, piaskiem, pyłami, cementem, gliną

rodzimą, uwodnionymi tlenkami metali. Jest to metoda silnie zmieniająca warunki

panujące na dnie zbiornika. Podczas jej stosowania zachodzi duże

prawdopodobieństwo niekorzystnego wpływu na organizmy żywe. Metoda ta jest

skuteczna, lecz jak na Polskie realia zbyt kosztowna.

11.3.2. Metody chemiczne

W czystych ekosystemach wodnych

fosfor jest głównym czynnikiem

eutrofizującym oraz limitujący rozwój cyjanobakterii (sinic). Ograniczenie ilości

fosforu w jeziorze ma

istotny wpływ na ograniczenie procesów produkcji pierwotnej

(zahamowanie, eliminacja zakwitów sinicowych, wzrost przeźroczystości wody).

Należy również zaznaczyć, że zbiornik może być zasilany w biogeny zarówno ze

źródeł zewnętrznych (zlewnia) jak i wewnętrznych (wtórne uwalnianie fosforu z

osadów dennych), dlatego ważne jest nie tylko usunięcie fosforu z toni wodnej, ale

jego immobilizacja w osadach. Najczęściej stosowaną metodą wytrącania fosforu z

toni wodnej jest aplikacja popularnie dostępnych koagulantów żelazowych (chlorek

lub siarczan) lub glinowych (najczęściej siarczan).

Inaktywacja tego pierwistka polega na strąceniu go z wody za pomocą koagulantu i

jego unieruchomieniu w os

adach dennych. Koagulanty tworzą nierozpuszczalne

połączenia z fosforem.

W jeziorach takich jak Sławskie, w których nagromadzenie fosforu w osadach

dennych, spowodowane jest wieloletnimi zaniedbaniami w gospodarce wodno-

ściekowej i niekontrolowanym rozwojem turystyki, inaktywacja fosforu jako działanie

wstępne realizowane przed pozostałymi zabiegami rekultywacyjnymi staje się

koniecznością.

Inaktywacja fosforu

Chemiczne strącanie fosforu za pomocą koagulantów glinowych (PAX) i

żelazowych (PIX), powoduje zmniejszenie ilości związków biogennych -

pożywkowych, a tym samym ogranicza intensywność rozwoju glonów, czego efektem

jest poprawa jakości wody oraz zwiększenie jej przejrzystości. Metoda ta jest bardzo

efektywna i w stosunkowo krótkim czasie umożliwia osiągnięcie pożądanych efektów.

PIX jest koagulantem nieorganicznym opartym na trójwartościowym żelazie Fe

PAX jest koagulantem nieorganicznym opartym na trójwartościowym glinie Al

Siarczan glinu jest najbardziej "tradycyjnym" koagulantem, produkowany w formie

stałej (ALK - łamane kryształy) lub płynnej (ALS).

Koagulant glinowy

Do inaktywacji fosforu w wodach i osadach dennych jezior stosuje się

najczęściej PAX 18. Jest to wodny roztwór chlorku poliglinu. Ma postać jasnożółtego

roztworu o następującym składzie chemicznym:

Glin (Al

)

9,0 ± 0,3 %

17,0 ± 0,5 %

Chlorki (Cl

)

21,0 ± 2,0 %

Koagulant żelazowy

Koagulantem stosowanym przy rekultywacji jezior jest również PIX - 113 i PIX

– 111.

PIX

– 111 wodny roztwór chlorku żelazowego (FeCl

). Jest to ciemnobrązowy

roztwór zwierający w swym składzie żelazo oraz chlor.

żelazo ogólne

13,40±0,6 %

żelazo (Fe

)

max 1,0 %

Chlorki (Cl)

27±1 %

Substancje nierozpuszczalne

<0,1%

w wodzie

Koagulant lantanowy

PIX 113 (Fe

(SO

)

) to roztwór wodny siarczanu żelazowego. W formie

handlowej ma on postać ciemnobrązowego roztworu. Koagulant ten charakteryzuje

się następującym składem chemicznym:

żelazo ogólne

11,80 ± 0,4 %

żelazo (Fe

)

0,4 ± 0,3%

Substancje nierozpuszczalne

w wodzie

< 0,1%

wolny kwas siarkowy

do +1%

Przedstawione koagulany należą do najczęściej stosowanych w rekultywacji jezior w

Polsce i na świecie.

Metoda RIPLOX

Jest to metoda, która polega na utlenianiu związków zawartych w

powierzchniowej, najbardziej żyznej warstwie osadów z równoczesnym wiązaniem

fosforu ze związkami żelaza. Metoda ta z technicznego punktu widzenia polega na

poruszeniu osadów, a następnie w określonej, na dodawaniu do osadów związków

chemicznych:

utleniacza, stanowiącego źródło tlenu np.Ca(NO

)

- koagulantu FeCl

(PIX 111)

- mleka wapiennego Ca(OH)

dla skorygowania, podniesienia pH do wartości pH=7,

które jest optymalne dla denitryfikacji.

11.3.3. Metody biologiczne

Biomanipulacja

Termin biomanipulacja

używany jest w literaturze w kilku znaczeniach. Po raz

pierwszy zastosowany on został przez Shapiro i współpracowników (1975),

opisujących możliwości sterowania zależnościami troficznymi w ekosystemie

zbiornika wodnego. W tak szeroko rozumianym terminie b

iomanipulacji mieszczą się

różnorodne ingerencje człowieka w poszczególne elementy ekosystemu, np. w

makrofity wynurzone i/lub zanurzone, ryby lub poszczególne ich gatunki, bakterie

rozkładające materię organiczną w osadach dennych, makrozoobentos itp. Od

początku jednak główny nurt badań i praktycznych zastosowań ukierunkowany był na

ryby, jako na jeden z najbardziej kluczowych elementów ekosystemu, pozwalający

się stosunkowo łatwo modyfikować poprzez odłowy i zarybianie. Sprecyzowana

przez Carpentera i ws

półpracowników (1986) teoria kaskadowych oddziaływań

troficznych wyjaśniała w prosty i przekonywujący sposób mechanizm odpowiedzialny

za tę wąsko rozumianą biomanipulację: niewielka presja człowieka, wpływająca na

zwiększenie populacji ryb drapieżnych, przenosi się z rosnącą siłą w dół piramidy

troficznej, powodując narastanie oddziaływania w kolejnych ogniwach łańcucha

troficznego. W pierwszym rzędzie powoduje radykalne zmniejszenie liczebności ryb

planktonożernych, intensywny rozwój dużych form zooplanktonu skorupiakowego,

uwolnionego od presji pokarmowej ryb, aż do drastycznego ograniczenia liczebności

fitoplanktonu przez zooplankton, co prowadzi do poprawy jakości wody. Teoria ta

dała asumpt do podejmowania na przełomie lat 80-tych i 90-tych zabiegów

bio

manipulacyjnych w licznych zbiornikach wodnych. W tym okresie także w Polsce

zainicjowano pierwsze eksperymenty biomanipulacycjne. W 1989 r. jezioro Wirbel na

Mazurach zarybiono narybkiem szczupaka, a po trzech latach usunięto ryby przy

użyciu rotenonu (Prejs i in. 1994, 1997). Drugi zabieg wykonano na Zbiorniku

Maltańskim na rzece Cybinie w Poznaniu, po jego odrestaurowaniu i ponownym

napełnieniu wodą. Początkowo starano się go utrzymać w stanie bezrybnym (1990-

1992), a następnie eksperymentowano z różnymi obsadami kilku gatunków ryb

drapieżnych (1993-1996) (Gołdyn i in. 1994, Gołdyn, Mastyński 1998, Kozak, Gołdyn

2004).

Zasadniczy cel, jakim w przypadku biomanipulacji jest uwolnienie

zooplanktonu spod presji pokarmowej ryb, można osiągnąć kilkoma sposobami.

Może to być całkowita eliminacja wszystkich ryb ze zbiornika, lub zwiększenie

liczebności gatunków drapieżnych, które ograniczą liczebność ryb planktonożernych.

Całkowita eliminacja ryb ze zbiornika może się odbyć z udziałem człowieka

lub bez. W pierwsz

ym przypadku najczęściej stosowane jest wytrucie ryb rotenonem

(Faefeng, Brabrand 1990, Langeland 1990, Prejs i in. 1997). Metoda ta ma jednak

poważne ograniczenie, którym jest konieczność zebrania wszystkich ryb w krótkim

czasie po ich wypłynięciu na powierzchnię. Utonięcie ryb prowadzi do ich rozkładu i

pogorszenia

wielu

cech

jakości

wody,

przede

wszystkim

własności

organoleptycznych, eliminując rekreacyjne wykorzystanie akwenu. Metoda ta nie jest

możliwa do zastosowania w przypadku Jeziora Sławskiego ze względu na dużą

powierzchnię i położenie w obrębie Obszaru Natura 2000. Podobny skutek, lecz bez

bezpośredniego udziału człowieka, uzyskuje się niekiedy wskutek masowego śnięcia

ryb. Następuje to zwykle w czasie surowych zim, w silnie eutroficznych jeziorach, w

wyniku zużycia tlenu pod długo utrzymującą się pokrywą lodową (Giziński i in. 1988,

Hansson i in. 1998). Przypadek taki praktycznie jednak nie może zdarzyć się w

Jeziorze Sławskim, ze względu na jego duże rozmiary (duży zasób tlenu w wodzie,

krótszy okres zlodzenia niż w małych jeziorach). W zbiornikach zaporowych można

odłowić wszystkie ryby w trakcie okresowego spuszczania wody, związanego zwykle

z koniecznością naprawy lub konserwacji urządzeń piętrzących (Gołdyn i in. 1994,

Mastyński, Wajdowicz 1994). Ten sposób biomanipulacji również nie może być

zastosowany w Jeziorze Sławskim.

Podobny skutek do całkowitego usunięcia ryb uzyskuje się przez silne

ograniczenie biomasy gatunków planktonożernych i bentosożernych, stosując

intensywne połowy (Jeppesen i in. 1990, Kairesalo i in. 1999, Meijer 2000). Zalecane

jest usunięcie minimum 75% ryb karpiowatych z jeziora, natomiast pozostawienie ryb

drapieżnych (Hosper, Meijer 1993, Perrot i in. 1997, Hansson i in. 1998). Jest to

sposób możliwy i polecany do zastosowania na Jeziorze Sławskim.

W myśl teorii Carpentera i in. (1985), dotyczącej kaskadowego oddziaływania

od góry piramidy troficznej, podobny skutek można uzyskać zwiększając obsadę ryb

drapieżnych. Ich presja na niższy poziom troficzny, który stanowią głównie ryby

karpiowate, powinna zmniejszyć ich pogłowie w sposób analogiczny do odłowów

sieciowych. W praktyce okazało się to jednak znacznie trudniejsze, gdyż prowadziło

do intensywnego rozwoju form młodocianych ryb karpiowatych, odżywiających się

głównie zooplanktonem (Benndorf i in. 1988, Søndergaard i in. 1997, Hansson i in.

1998). Korzystniejszy efekt uzyskiwano stosując intensywne zarybianie jezior

narybkiem gatunków drapieżnych, wywierającym wpływ na liczebność młodocianych

stadiów ryb karpiowatych (Berg i in. 1997, Hansson i in. 1998, Skov i in. 2003).

Wiąże się to jednak z koniecznością corocznych, intensywnych (a więc kosztownych)

zarybień. Metoda ta nie jest w pełni skuteczna, gdy stosowana jest samodzielnie,

bowiem nie eliminuje presji dorosłych ryb karpiowatych na skorupiaki

zooplanktonowe. Z tego względu najkorzystniejsze efekty uzyskuje się stosując

odłowy sieciowe i jednoczesne zarybianie podchowanym narybkiem gatunków

drapieżnych (van Donk i in. 1990, Kairesalo i in. 1999, Meijer 2000). Ten typ

biomanipulacji powinien być zastosowany na Jeziorze Sławskim.

Stosunkowo łatwo jest osiągnąć dobre wyniki rekultywacji w małych

zbiornikach wodnych. Niskie koszty umożliwiają wówczas zintensyfikowanie

prowadzonych zabiegów biomanipulacyjnych. Dane literaturowe wskazują jednak, że

możliwe jest osiągnięcie pozytywnych wyników także w przypadku jezior dużych, z

obecnymi zakwitami sinic. Przykładem może być jezioro Finjasjön w południowej

Szwecji (powierzchnia 1100 ha, maksymalna głębokość 12,5 m) oraz Vesijärvi w

Finlandii (powierzchnia 2600 ha, maksymalna głębokość 33 m), w których udało się

uzyskać trwałą poprawę jakości wody (wyeliminowanie sinicowych zakwitów)

(Hansson i in. 1998, Horppila i in. 1998, Kairesalo i in. 1999).

Liczne doświadczenia zebrane w świecie na podstawie zabiegów wykonanych

na całych ekosystemach wykazały, że metoda ta ma pewne ograniczenia.

Czynnikami uniemożliwiającymi w niektórych jeziorach osiągnięcie zamierzonego

efektu ograniczenia rozwoju fitoplanktonu, okazały się być mechanizmy sprzężenia

zwrotnego

, uruchamiane w ekosystemach w wyniku ingerencji człowieka.

Najczęściej za niepowodzenie zabiegów biomanipulacyjnych odpowiedzialny

był rozwój dużych form fitoplanktonu, zwłaszcza kolonijnych sinic, które obecnie

tworzą zakwity wody również w Jeziorze Sławskim. Duże wioślarki zooplanktonowe z

rodzaju Daphnia

, odżywiające się odfiltrowanym fitoplanktonem, mogą kontrolować

rozwój kolonijnych sinic tylko w przypadku ich niewielkiej liczebności w wodzie

(Dawidowicz i in. 1988, Bernardi, Giussani 1990). Preferowanie drobnych form

fitoplanktonu przez zooplankton wpływa stymulująco na rozwój dużych,

nieprzyswajalnych gatunków sinic i glonów (Dawidowicz 1990, Kasprzak, Lathrop

1997, Kozak, Gołdyn 2004). Stymulująco na rozwój dużego fitoplanktonu wpływa

również przyżyciowe uwalnianie biogenów przez zooplankton (Kowalczewska-

Madura i in. 2007) oraz

intensywne zasilanie wewnętrzne z osadów dennych

(Kozak i in. 2007).

Ryc.111 . Zakwit

glonów I

Ryc.112 . Z

akwitu glonów II

Zakwity sinicowe

zwykle bowiem wymykają się spod kontroli zooplanktonu w

przypadku jezior silnie zeutrofizowanych, z zawartością fosforu w wodzie

przekraczającą 0,1 mgP/l (Benndorf 1990, Hansson i in. 1998, Meijer 2000).

Dodatkowym czynnikiem umożliwiającym pojawienie się sinicowego zakwitu wody w

jeziorze poddanym biomanipulacji jest obecność gatunków sinic odpowiedzialnych za

produkcję toksyn. Dzięki chemoreceptorom zooplankton może unikać pobierania

pokarmu zawierającego toksyny. Wybiórczo wyjadane są wówczas formy

niet

oksyczne, natomiast wytwarzające toksyny mogą intensywnie namnażać się,

tworząc zakwit wody (Kasprzak, Lathrop 1997). Wydzielane do wody toksyny mogą

także ograniczać rozwój zooplanktonu i tym samym zmniejszać jego presję

pokarmową na fitoplankton (Infante, Abella 1985, Nizan, Dimentman 1986, deMott

1999, Koski i in. 1999). Ograniczenie sinicowych zakwitów wody w Jeziorze

Sławskim będzie więc ważnym elementem rekultywacji, nie tylko wpływającym na

rekreacyjne użytkowanie jeziora, ale również na powodzenie metody biomanipulacji.

Usunięcie lub ograniczenie w wyniku biomanipulacji presji pokarmowej ryb

karpiowatych na makrobezkręgowce denne przyczynia się do ich namnożenia się, w

tym również gatunków drapieżnych. Czynnikiem sprzyjającym jest obecność dużych

ości pokarmu, który stanowią zooplanktonowe wioślarki i widłonogi. Najczęściej

niszę pokarmową zwolnioną przez ryby karpiowate zajmują owady lub ich larwy.

Powodują one wyraźne obniżenie liczebności zooplanktonu skorupiakowego i

zmniejszenie ich presji na fitoplankton. W jeziorach poddanych biomanipulacji

obserwowano taki wpływ, wywierany np. przez pluskwiaki z rodzaju Sigara i

Glenocorisa (Stenson i in. 1978, Dawidowicz 1986) i larwy Chaoborus flavicans

(Benndorf 1990). Podobną rolę może odgrywać drapieżna wioślarka Leptodora kindtii

(Benndorf i in. 1988) oraz skorupiaki z rodzaju Neomysis (Edmondson, Litt 1982).

Oddziaływanie tych organizmów obserwowane jest zarówno w jeziorach płytkich

(gdyż wiele z nich związanych jest z dnem litoralu), jak i głębokich (ponieważ inne

występują w pelagialu i profundalu). Mechanizm ten jednak nie niweczy, lecz jedynie

ogranicza skuteczność biomanipulacji.

Istotnym sprzężeniem zwrotnym, zakłócającym proces biomanipulacji, jest

reakcja ryb karpiowatych na zmniejszenie ich pop

ulacji. Pojawiające się wiosną duże

ilości narybku mają lepsze możliwości rozwoju w wyniku obfitszej bazy pokarmowej,

zwolnionej przez ryby dorosłe. Przyczynia się to do intensywnego ich wzrostu i

szybszego rozpoczynania reprodukcji. W ciągu 2-3 lat wypełniają one niszę powstałą

przez usunięcie lub ograniczenie liczebności ryb dorosłych, powodując powrót jeziora

do stanu mętnowodnego (Benndorf i in. 1988, Prejs i in. 1994,1997, Gołdyn,

Mastyński 1998). Nawet całkowite usunięcie ryb ze zbiornika nie stanowi przeszkody

do szybkiego odbudowania populacji przez ryby karpiowate. Ponowne zasiedlanie

zbiornika odbywa się bowiem przez migrację z wodami dopływów zarówno ryb

dorosłych (następnie rozmnażających się w zbiorniku), jak i bardzo licznego wylęgu i

narybku t

ych gatunków (Prejs i in. 1997, Gołdyn, Mastyński 1998).

Jak wspomniano wyżej, możliwe jest ograniczenie liczebności młodocianych

stadiów ryb karpiowatych przez intensywne zarybienia podchowanym narybkiem

gatunków drapieżnych, zwłaszcza szczupaka. Poważnym ograniczeniem tej metody

jest jednak mała przeżywalność używanego narybku gatunków drapieżnych.

Związane jest to z brakiem refugium, które stanowić może roślinność podwodna.

Poprawiająca się po zabiegu przezroczystość wody ułatwia presję dorosłym

drapieżnikom na ich stadia młodociane, użyte do zarybień. Powoduje to ograniczone

ich przeżywanie, nie przekraczające 5% ilości wpuszczonej do jeziora (Mastyński,

Klimaszyk 1994). Z tego względu zarybienia jezior narybkiem gatunków drapieżnych

muszą być w pierwszych latach bardzo intensywne i corocznie ponawiane. Ważne

znaczenie ochronne ma w tym przypadku powrót do jeziora roślinności podwodnej.

Konieczne jest więc stworzenie jej sprzyjających warunków, co omówione zostało w

dalszej części opracowania.

W jeziorach

, w których w wyniku zastosowania biomanipulacji dochodziło do

wieloletniej (obserwowanej przez minimum 5 lat) poprawy jakości wody, stwierdzono

istnienie dodatkowych mechanizmów uruchamianych przez biomaniopulację, lecz nie

związanych bezpośrednio z troficznym oddziaływaniem wewnątrz łańcucha

pokarmowego. Mechanizmy te, jeśli stworzone zostaną sprzyjające warunki,

umożliwiają przejście ekosystemu ze stanu mętnowodnego (zdominowanego przez

fitoplankton, tworzący zakwit wody) w stan czystowodny (pozbawiony zakwitów),

zgodnie z teorią dwu stanów stabilnych Scheffera (Scheffer, Jeppesen 1998).

Niezbędne zabiegi ochronne i rekultywacyjne wymagają tym większych nakładów, im

silniej zdegradowany jest ekosystem. Stosunkowo łatwo można osiągnąć trwałą

poprawę stanu czystości wody w jeziorach słabo zeutrofizowanych i głębokich,

posiadających mechanizmy odpowiedzialne za ich ochronę przed degradacją

(Kudelska i in. 1992, Reynolds 1994, Schaff 2007). Możliwe jest to jednak również w

jeziorach płytkich i silnie zeutrofizowanych (a więc również w Jeziorze Sławskim),

pod warunkiem zastosowania wielokierunkowych działań, obejmujących zabiegi

ochronne oraz dodatkowe zabiegi rekultywacyjne, wskazywane przez Hanssona i in.

(1998) oraz Kozak i in. (2007).

Zarybienie jezior amur

em oraz tołpygą białą i pstrą

Introdukcję do jeziora ryb obcego pochodzenia, do jakich należy amur i

tołpygi, uważany jest często za zabieg biomanipulacyjny. Dotyczy bowiem jednego z

ogniw sieci troficznej ekosystemu i dzięki niemu uzyskuje się zmiany pozostałych

jego elementów. W węższym rozumieniu terminu biomanipulacja zabiegi te jednak

nie mieszczą się, ponieważ dzięki nim nie uzyskuje się poprawy jakości wody, lecz jej

pogorszenie.

Amur należy do ryb roślinożernych o bardzo dużych wymaganiach

pokarmowy

ch. W krótkim czasie może on przyczynić się do zaniku roślinności w

zbiorniku. W ciągu doby zjada on ilość roślin o ciężarze od 50% do 120% wagi ciała

(Brylińska 1986). Z powodu szybkiego przesuwania się pokarmu w stosunkowo

krótkim przewodzie pokarmowym, znaczna część składników pokarmu nie zostaje

przyswojona przez organizm. Odchody amura wypływają na powierzchnię zbiornika i

w krótkim czasie ulegają rozpuszczeniu w wodzie. Rozdrobnione, nadtrawione

szczątki roślin tworzą zawiesinę, unoszącą się w toni wodnej i wolno sedymentującą

do osadów dennych. Już w trakcie rozpuszczania odchodów dochodzi do

wzbogacenia wody w mineralne formy azotu i fosforu z rozłożonej materii

organicznej. Dalszy ładunek przedostaje się do wody w trakcie mineralizacji

zawiesiny organicznej przez heterotroficzne bakterie. W dobrze natlenionej strefie

epilimnionu proces ten zachodzi bardzo szybko. Nierozłożone fragmenty roślin po

sedymentacji do osadów dennych ulegają dalszej intensywnej mineralizacji, wskutek

czego w krótkim czasie zostaje całkowicie zużyty tlen zawarty w wodzie

nadosadowej. Stwierdzano to m.in. w zbiorniku w Owińskach w trzech kolejnych

latach po intensywnym zarybieniu go amurem (2002-

2004). Doszło wówczas do

utworzenia się rozległej strefy beztlenowej w głębszej części zbiornika. Strefa ta

praktycznie pozbawiona była makrobentosu i była niedostępna dla ryb.

Równocześnie z odtlenionych osadów dennych wydzielany był duży ładunek

fosforanów, wcześniej zaadsorbowanych na utlenionych związkach żelaza, manganu

i innych met

ali. Fosfor ten, wraz z ładunkiem uwalnianym w epilimnionie, stymulował

rozwój fitoplanktonu. Fitoplankton wraz z zawiesiną organiczną, pochodzącą z

odchodów amura ograniczał przenikanie światła w wodzie, uniemożliwiając rozwój

roślinności zanurzonej (Gołdyn i in. 2006).

Tałpyga biała odżywia się drobnym sestonem (zoo- i dużym fitoplanktonem), o

wielkości powyżej 30 μm, natomiast tołpyga pstra – dużymi cząstkami zawiesiny

unoszącej się w toni wodnej (głównie zooplanktonem) (Kajak 1995). Teoretycznie

zarybie

nie zbiornika dużą obsadą tołpygi, zwłaszcza białej, mogłaby przyczynić się

do poprawy jakości wody, ponieważ w wyniku presji pokarmowej wywieranej na duży

fitoplankton może dojść do ograniczenia sinicowych zakwitów wody. Jest to efekt,

jaki uzyskuje się przy zarybieniu stawów karpiowych mieszaną obsadą karpia i

tołpygi. Efektem jest znaczny wzrost produktywności ryb w stawach (Kajak 1995).

Ponieważ jednak tołpyga nie odfiltrowuje fitoplanktonu mniejszego od 30 mm,

skutkiem jej żerowania jest zmiana składu gatunkowego organizmów

fitoplanktonowych z kolonijnych o dużych rozmiarach, na drobne zwykle

jednokomórkowe. Nie uzyskuje się, więc poprawy przeźroczystości wody, lecz często

jej pogorszenie, w wyniku intensywnego rozwoju drobnych form. W tym przypadku w

kosystemie nie może zadziałać mechanizm związany z biomanipulacją w węższym

jej znaczeniu, tzn. wyjadania drobnego fitoplanktonu przez zooplankton

skorupiakowy. Efektem żerowania tołpygi jest bowiem niewybiórcze odfiltrowywanie

wszystkich dużych organizmów, w tym zooplanktonu (Opuszyński 1997). Z tego

względu nie do pogodzenia jest próba zastosowania typowej biomanipulacji z

obecnością tołpygi w jeziorze. Ponieważ Jezioro Sławskie było zarybiane tołpygą w

latach 90-

tych i nadal stanowi ona duży udział w odłowach ryb w jeziorze (11,8%),

konieczne jest w pierwszym rzędzie całkowite usunięcie jej z jeziora.

Koszenie roślinności wodnej i szuwarowej

Roślinność wodna i szuwarowa rozwijająca się w jeziorach gromadzi w swych

tkankach duże ilości pierwiastków biogennych. Ich okresowe koszenie i usunięcie z

jeziora umożliwia wynoszenie poza ekosystem zarówno materii organicznej, jak i

związków biogennych w niej zawartej. W przeliczeniu na 1 m

zbiorowiska roślinnego

jest to średnio 1,5 g fosforu i 10 g azotu. W przypadku żyznych siedlisk ilości te mogą

dochodzić do 3,12 g P/m

i 26,54 g N/ m

, a pewnych sytuacjach nawet do 11 g P/

i 53 g/ m

(Piotrowicz 1990).

Najbardziej efektywne jest koszenie roślin w okresie, kiedy wytwarzają one

największą biomasę i w swych pędach i liściach zawierają największe ilości

związków biogennych. Jak wykazały badania, w przypadku większości gatunków

termin ten wypada w sierpniu. Koszenie w późniejszym terminie wpływa negatywnie

na możliwości dalszego rozwoju roślin i może doprowadzić do degradacji

zbiorowiska.

Największym problemem związanym z możliwością zastosowania zabiegu

koszenia roślin w jeziorze w ciągu sezonu wegetacyjnego jest konieczność szybkiego

usunięcia z jeziora wykoszonych roślin. Pozostawienie ich w toni wodnej powoduje

wydzielenie do wody znacznego ładunku azotu i fosforu, przyczyniając się do

eutrofizacji jeziora. Już w ciągu pierwszej doby wydzieleniu ulega 2,3-5,9% fosforu

i ok. 1% azotu zawartego w tkankach roślin. Szczególnie dużą biomasą

charakteryzują się rośliny wynurzone – trzcina i pałka. Biomasa ich części

nadziemnych może dochodzić do 2 kg suchej masy/m

, czyli ok. 20 kg świeżej

masy/m

. Daje to w przeliczeniu 200 ton świeżej masy roślin z 1 ha (Piotrowicz

1990). Nawet przyjęcie przeciętnej biomasy roślin daje w efekcie bardzo duży

ładunek, konieczny do usunięcia z jeziora bezpośrednio po wykoszeniu. Wile (1975)

podaje na przykład, że wykoszenie w jeziorze Chemung roślinności na powierzchni

265 ha (zbliżonej do powierzchni trzcinowisk w Jeziorze Sławskim), pozwoliło usunąć

1800 ton świeżej masy roślin.

Znacznie łatwiejsze jest koszenie roślin wynurzonych w zimie z lodu. Metoda ta

umożliwia zastosowanie sprzętu mechanicznego (kosiarki) oraz łatwego zebrania

roślin w snopki i wywiezienia z jeziora. Usuwa się w ten sposób jednak głównie pędy

trzciny, gdyż liście w dużej mierze opadają po zamarciu pędów nadziemnych.

Jesienią znaczną część wytworzonych związków organicznych trzcina lokuje w

podziemnych kłączach w postaci skrobi, zużywając je do wytwarzania pędów

dziemnych na wiosnę. Wycinanie trzciny zimą powoduje, więc usunięcie poza

jezioro ładunku azotu i fosforu o połowę mniejszego niż w okresie letnim.

Po kilku latach udanej rekultywacji jeziora powinny w litoralu rozwinąć się

podwodne „łąki” roślinności zanurzonej. Okresowe koszenie intensywnie rozwijającej

się roślinności podwodnej może umożliwić usunięcie poza jezioro ładunku fosforu

wynoszącego średnio 0,6 g/m

oraz azotu

– 2,8 g/m

(Piotrowicz, Gołdyn 1985).

Wycinanie roślin na pewnej głębokości pod powierzchnią (najczęściej 0,5-1m) ważne

jest też z rekreacyjnego punktu widzenia. Rośliny dorastające do samej powierzchni

utrudniają bowiem pływanie, zarówno wpław, jak i łodziami czy żaglówkami. Nie

można jednak prowadzić zbyt intensywnej eksploatacji roślin, gdyż mogłoby to odbić

się na ich kondycji i doprowadzić do zaniku (van Nes i in. 2002). Wycinanie i

jednoczesne usuwanie wyciętej roślinności najczęściej prowadzone jest przy pomocy

specjalnej kosiarki, posiadającej taśmociąg, transportujący wycięte rośliny do

specjalnego zbiornika. Po napełnieniu się zbiornika wyciętymi roślinami kosiarka

podpływa do nabrzeża, gdzie mechanicznie jest rozładowywana, a usunięte rośliny

wywożone poza zlewnię jeziora (Piotrowicz 1990).

11.3.4.

Nieinwazyjne metody wspomagające

Przywrócenie roślinności podwodnej

Analiza zakończonych sukcesem przypadków biomanipulacji wykazała, że

oprócz kaskadowych oddziaływań troficznych od góry piramidy troficznej, bardzo

istotne znaczenie w poprawie jakości wody ma rozwój roślinności zanurzonej w

jeziorach. Makrofity zanurzone są niezmiernie ważnym czynnikiem stabilizującym

poprawę jakości wody (Wium-Andersen i in. 1982, Grimm, Backx 1990, Ozimek i in.

1990, Lauridsen i in. 1994, Schriver i in. 1995, Meijer 2000, van Donk, van de Bund

2002). Ich oddziaływanie związane jest z wieloma zależnościami wewnątrz-

ekosystemowymi

, z których najważniejsze to:

konkurencja w stosunku do fitoplanktonu o związki biogenne,

podłoże dla rozwijającego się peryfitonu, również stanowiącego konkurencję dla

fitoplanktonu,

magazynowanie biogenów przez cały sezon wegetacyjny, a nawet dłużej w

przypadku roślin zimozielonych,

refugium dla zooplanktonu i innych bezkręgowców odżywiających się zawiesiną

fitoplanktonową zawartą w toni wodnej,

- miejsce rozrodu i rozwoju ryb (refugium, bogata baza pokarmowa),

utrwalenie osadów dennych (ograniczenie resuspensji),

wydzielanie związków hamujących rozwój fitoplanktonu (allelopatia).

W przypadku wielu rekultywowanych jezior okazało się również, że w wyniku

rozwoju roślinności podwodnej doszło do wyraźnego obniżenia stężeń fosforu w toni

wodnej (Sondergaard i in. 1990, Hansson i in. 1998, Meijer 2000, Scharf 2007). Biorą

w tym procesie udział różne mechanizmy, z których do najważniejszych należy:

- pobieranie biogenów przez roślinność zanurzoną i towarzyszący jej peryfiton,

- lepsze natlenienie powierzchniowej warstwy osadów dennych w wyniku rozwoju

makrofitów (wydzielanie tlenu przez system korzeniowy) i towarzyszącej im

bardzo licznej fauny makrobezkręgowców (ruchy ciała powodujące wymianę

wody w strefie naddennej oraz w samych osadach), co przyczynia się do większej

sorpcji fosforu przez kompleks sorpcyjny osadów,

- mniejsza resuspensja osadów w wyniku ich porośnięcia przez makrofity

(mechaniczna osłona),

- oddziaływanie pośrednie, polegające na zmniejszeniu ilości planktonu i jego

sedymentacji do osadów, co ogranicza zasilanie wewnętrzne z osadów dennych.

Przywracanie roślinności zanurzonej w jeziorach silnie zeutrofizowanych,

zupełnie jej pozbawionych jest trudne z kilku względów. Najważniejszym czynnikiem

utrudniającym a często wręcz uniemożliwiającym rekolonizację przez hydromakrofity

jest bardzo mały zasięg światła w wodzie. Zakwity wody powodowane przez

fitoplankton powodują rozproszenie światła w wodzie i jego brak w strefie naddennej

litoralu nie zajętego przez roślinność wynurzoną. Warunkiem powrotu roślinności

zanurzonej jest więc poprawa przeźroczystości wody, przynajmniej przez kilka

miesięcy, umożliwiająca wyrośnięcie roślin na wysokość, do której dociera światło w

czasie zakwitu wody. Drugim ważnym czynnikiem uniemożliwiającym samorzutną

sukcesję roślinności podwodnej jest brak w powierzchniowych warstwach osadów

nasion, oospor, wegetatywnych organów rozmnażania, itp. W takich przypadkach

koniec

zne jest przeniesienie ich z innych akwenów, znajdujących się w pobliżu.

Można również przenosić osady denne z tych zbiorników, zawierające organy

przetrwalne roślin.

Bardzo ważnym czynnikiem utrudniającym kolonizację dna przez roślinność

podwodną jest jej niszczenie przez ryby bentosożerne. Spośród nich karp jest

szczególnie aktywnym gatunkiem, niszczącym w mechaniczny sposób młode

roślinny. Oprócz niszczenia roślin przez żerujące ryby bentosożerne, należy

wspomnieć o bezpośrednim wyjadaniu roślin. Największą presję pokarmową wywiera

amur, omówiony w oddzielnym akapicie, ale makrofitami odżywiają się częściowo

również rodzime gatunki ryb i innych zwierząt np. płoć, wzdręga, raki, ptaki wodne,

nutria

– szczególnie chętnie zjadające pojawiające się, młode rośliny (Weisner,

Strand 2002, Korner, Dudale 2003).

Dla ochrony przed niszczącym oddziaływaniem ryb, innych zwierząt wodnych

oraz falowania, wykonuje się specjalne zagrody z siatki, skąd rośliny mogą

kolonizować najbliższe otoczenie (Lauridsen i in. 1994, Strand 1999, Weisner, Strand

2002).

Pływające sztuczne wyspy

W latach 90-

tych XX wieku bardzo popularnym działaniem, zaliczanym do

zabiegów ekotechnologicznych, było budowanie sztucznych wysp, unoszących się

na powierzchni wody, zakotwiczonych w zbiorni

ku wodnym. Najczęściej były one

budowane w sztucznych zbiornikach wodnych, nie posiadających przybrzeżnej

roślinności szuwarowej. Ich głównym celem była ochrona brzegów przed erozją,

zwiększenie bioróżnorodności w zbiorniku, stworzenie miejsc rozrodu dla ptactwa

wodnego.

Wielkość pływających wysp makrofitowych bywa różna. W przypadku jeziora

Paldang w Korei wielkość wyspy wynosiła 64,8 m × 41,5m (Byeon 2002). Na jeziorze

Kasumiguara w Japonii utworzono pływającą wyspę wzdłuż brzegu, o długości 91,5

m, szer

okości 9 m, składającą się z 40 segmentów (ryc.113). Segmenty te składały

się z ramy z polistyrenu, wypełnionej gąbką, w której sadzone były rośliny (sadzonki

trzciny) (Nakamura i in. 1999). Na zbiorniku An-Kang Farm w Chinach utworzono 32

pływające wyspy na bazie bambusa oraz 38 z polietylenu (Shih, Chang 2006). W

Lublinie na Zalewie Zemborzyckim zamontowano 120 pływających wysp

otaczających kąpielisko „Marina” (Stani 2005). Wielkość i zamocowanie wysp a także

rodzaj lin i zakotwiczenie, muszą być dobrane do wielkości jeziora. Związane jest to

bowiem z siłami jakie działają na wyspę w wyniku oddziaływania wiatru, falowania i

przemieszczania się mas wodnych (Nakamura i in. 1999). Użycie lin z tworzywa

sztucznego do zakotwiczenia wysp na Zalewie Zemborzyckim

przyczyni się do

zerwania kilku z nich. Rozważa się więc wymianę lin na stalowe.

Ryc.113. Sztuczna wyspa na jeziorze Kasumiguara w trakcie jej montowania w 1993 r. oraz

po dalszych 7 latach

Roślinami sadzonymi na wyspach są gatunki szuwarowe, występujące w

danej strefie klimatycznej. Najczęściej jest to trzcina, ale wyspy na zbiorniku An-Kang

Farm w Chinach obsadzono aż 20 gatunkami roślin szuwarowych (Shih, Chang

2006).

Badania jakości wody oraz zmian w biocenozie w pobliżu takich wysp

wykazały wyraźny ich wpływ na wiele grup organizmów oraz badanych wskaźników

fizyczno-

chemicznych. Korzenie roślin unoszące się w wodzie pod wyspą stanowią

refugium dla

ryb i zooplanktonu. W przypadku jezior pozbawionych roślinności

podwodnej jest to sztuczny biotop, stwarzający korzystne warunki dla rozwoju

wybranych grup organizmów. Z biotopu tego chętnie korzysta szczupak, chowając

się przed innymi drapieżnikami. Pod wyspą stwierdzono też 25-krotnie większą

liczebność zooplanktonu i 3-8 razy wyższą liczebność bakterii heterotroficznych niż

poza wyspą. Jednocześnie stężenie chlorofilu było o połowę niższe w wodzie pod

wyspą w porównaniu do stanowiska kontrolnego (Byeon 2002). W izolowanych

warunkach (specjalne zagrody na jeziorze Kasumiguara w Japonii) liczebność

fitoplanktonu pod wyspą była nawet 10-krotnie niższa niż poza nią (Nakamura i in.

1999). Ze środowiska tego korzysta także makrozoobentos. Pod wyspą stwierdzono

różnorodność larw owadów zbliżoną do warunków panujących w naturalnym

ekosy

stemie podmokłym (Nakamura i in. 1999). Makrofity wydzielają do wody tlen

poprzez swe włośniki, wpływając pozytywnie na aktywność heterotroficznych bakterii,

rozkładających materię organiczną (Ahn, Kong 1998).

Pływające wyspy makrofitowe w dużych jeziorach, do jakich należy Jezioro

Sławskie, tylko lokalnie oddziałują na jakość wody. Różnice pomiędzy jakością wody

pod wyspą i poza nią są bardzo zmienne w czasie. Są one bardzo zależne od

czynników fizycznych, zwłaszcza mieszania wody przez wiatr. Jedynie dłuższe

okresy bezwietrznej pogody mogą spowodować istotne różnice w jakości wody pod

wyspą i poza nią. Park i in. (2001) ocenili, że poprawa jakości wody byłaby widoczna

w całym jeziorze wówczas, gdyby pływające wyspy pokryły przynajmniej 20%

powierzchni zbiornika.

Zastosowanie słomy jęczmiennej, jako naturalnego algistatyku.

Zastosowanie słomy jęczmiennej powoduje zahamowanie rozwoju komórek

sinicowych. Efekt zahamowania rozwoju komórek wywołany jest przez produkty

rozpadu, powstałe w wyniku tlenowej mineralizacji słomy.

Jest to metoda tania oraz bardzo skuteczna w zahamowaniu zakwitów sinicowych na

zamkniętych, bądź ograniczonych powierzchniach. Metoda polega na stworzeniu

swoistej kotary ze słomy jęczmiennej. Zabieg ten można zastosować w okolicach

laż, gdzie zakwity są szczególnie uciążliwe.

11.4

. Wyznaczenie obszarów wymagających intensyfikacji działań

rekultywacyjnych na jeziorze

Przy analizie przestrzennej

, mającej na celu wytypowanie stref strategicznych

dla

działań rekultywacyjnych uwzględniono m.in. następujące czynniki:

warunki morfometryczne,

naturalny system krążenia wód w jeziorze,

warunki anemometryczne,

obszary okresowego występowania deficytów tlenowych (przyjęto minimalną

dopuszczalną zawartość tlenu – 2 mg/dm

ładunki zanieczyszczeń wprowadzanych dopływami i ich koncentrację,

ograniczenie przezroczystości wody,

obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia transportowane i

dostarczane

spływem powierzchniowym z terenów zabudowanych, w tym z

licznych ośrodków rekreacyjnych,

odczyn pH,

występowanie warunków redukcyjnych w przydennej warstwie wody (wyniki

pomiarów redox),

akumulację związków biogennych z szczególnym naciskiem na koncentrację

związków fosforu w osadach dennych i wodach interstycjalnych,

tempo uwalniania fosforu z osadów dennych,

zawartość metali ciężkich i siarczanów w wodach i osadach dennych –

niezwykle istotne przy wyborze i stosowaniu środków chemicznych, służących

do inaktywacji fosforu,

rozmieszczenie osadów dennych,

obsz

ary o szczególnym natężeniu zakwitów sinicowych,

występujące we wcześniejszych latach śnięcia ryb,

rozmieszczenie naturalnych tarlisk ryb drapieżnych,

skład fitoplanktonu,

naturalne rozmieszczenie roślinności na jeziorze,

lokalizacja kąpielisk,

możliwości kontroli i nadzoru nad prowadzonymi zabiegami rekultywacyjnymi,

bezpieczeństwo użytkowników wody.

Ponadto przy wyborze stref koncentracji zabiegów rekultywacyjnych

uwzględniono informacje otrzymane od miejscowej społeczności i rybackiego

użytkownika jeziora.

Ryc.114 .

Mapa koniecznej intensyfikacji działań rekultywacyjnych –

opracowana na podstawie przestrzennej analizy koncentracji

zanieczyszczeń w jeziorze

Ryc.115 .

Kierunki przemieszczania i depozycji biogenów w jeziorze

11.5

. Ocena możliwości zastosowania wybranych metod rekultywacji

Jezioro jest ekosystemem dynamicznym, wymagającym kompleksowego

podejścia systemowego do zachodzących w nim procesów i zjawisk. Na trofię zbiornika

wpływa szereg czynników, które w zależności od nasilenia ich działania mogą

modyfikować jakość wód.

Dobór odpowiedniej metody rekultywacji jest trudny i uwarunkowany

odmiennością poszczególnych jezior. Przy wyborze metod rekultywacji należy

uwzględnić przyczynę degradacji, ilość i rodzaj zanieczyszczeń, a przede wszystkim

określić, po co chcemy rekultywować jeziora oraz jaki cel chcemy osiągnąć.

Z uwagi na dostępność licznych metod, przy wyborze należy również wziąć pod

uwagę zakres ingerencji w środowisko, czas do momentu osiągnięcia efektu oraz okres

trwania efektu.

PRIORYTETY UWZGLĘDNIONE PRZY WYBORZE METOD REKULTYWACJI

P. 1. Przywrócenie i zachowanie bioróżnorodności ekosystemu jeziornego

Cel 1. Odbudowa strefy litoralnej

– poprawa struktury makrofitów

Cel 2. Stworzenie niszy ekologicznej

dla organizmów planktonowych

wypieranych obecnie przez gatunki z rodzaju Cyanoprokaryota

Cel 3.

Poprawa warunków bytowania ichtiofauny

Cel 4.

Stworzenie dogodnych warunków tarliskowych dla drapieżnych gatunków

ryb

Cel 5. Ogra

niczenia przypadków śnięcia ryb

P.2.

Ograniczenie wpływu zdeponowanych w jeziorze ładunków biogenów na

jakość wód jeziornych

Cel 6. Inaktywacja fosforu w osadach dennych

Cel 7.

Przechwycenie i inaktywacja ładunków fosforu, niesionych dopływami do

jeziora

Cel 8.

Poprawa warunków tlenowych i potencjału REDOX w wodach

interstycjalnych i naddennych

P.3. Poprawa atrakcyjności turystycznej jeziora i gminy

Cel 9.

Poprawa przejrzystości wody

Cel 10.

Eliminacja całorocznych zakwitów sinicowych

Cel 11. Wzrost at

rakcyjności wędkarskiej i żeglarskiej

Cel 12.

Dopuszczenie kąpielisk do całosezonowego użytku

Zarówno w opinii samorządów lokalnych, specjalistów z dziedziny ekologii jak i

użytkowników jeziora najodpowiedniejsze formy rekultywacji jezior związane są z

ykorzystaniem środków naturalnych. Zastosowanie szeregu metod biologicznych jest

konieczne w celu poprawy struktur biologicznych jeziora i odbudowy prawidłowej

piramidy pokarmowej, co w konsekwencji może doprowadzić do przywrócenia

równowagi w systemie obiegu materii w zbiornikach.

Wszystkie wymienione metody zostały ujęte w programie rekultywacji, jednakże

ich powodzenie uzależnione jest przede wszystkim od ograniczenia zakwitów

sinicowych,

zwiększenia przezroczystości wody i ograniczenia zasilania wewnętrznego

jeziora fosforem

. Efekt taki, w krótkim okresie czasu można osiągnąć jedynie poprzez

związanie fosforu w osadach dennych jeziora. Istnieje wiele metod stosowanych na

jeziorach zasobnych w ten pierwiastek, niestety przy takiej zasobności w fosfor, jaką

prezentuje Jezioro Sławskie jedynie zastosowanie środków chemicznych (koagulantów)

może odnieść pożądany skutek. W początkowej fazie powstawania niniejszego

opracowania nie zakładano zastosowania metod chemicznych, jednakże oczekiwania

zamawiającego wobec terminu, w jakim należy spodziewać się pierwszych

pozytywnych

wyników działań rekultywacyjnych, konieczność poprawy warunków

fotycznych

, stabilizacji osadów dennych oraz ograniczenia zasilania wewnętrznego

jeziora w fosfor nie pozostawia innej możliwości. Podobne wnioski nasuwają się po

szczegółowej analizie wyników badań osadów dennych prowadzonych zarówno przez

IMGW, UAM jak i Prof. R. Wiśniewskiego z UMK w Toruniu. Wielokrotne przekroczenia

norm zawartości fosforu całkowitego obserwowane są w niemal wszystkich profilach

pomiarowych. Niekorzystne dla jeziora wyniki uzyskano też w prowadzonych w

laboratorium UAM badaniach nad tempem uwalniania fosforu z pobranych rdzeni

osadów dennych. Wszystkie dotychczasowe badania wskazują na wieloletnie

zaniedbania w gospodarce wodno-

ściekowej, a w konsekwencji znaczące

nagromadzenie fosforu w osadach dennych i dominujący udział zasilania wewnętrznego

w postępującej eutrofizacji jeziora. Również R. Wiśniewski w opracowaniu „Analiza i

ocena obecnej sytuacji

.....”(2005) i Konopczyński W. (2005) wskazują na duży udział

zasilania wewnętrznego jeziora w biogeny.

Z uwagi na fakt, że wewnętrzne zasilanie zbiornika substancjami biogennymi

uwalnianymi z osadów może kilkukrotnie przewyższać ładunki zanieczyszczeń,

pochodzących z zewnątrz, należy opracować strategię opierającą się na zatrzymaniu

zasilania wewnętrznego, np. poprzez użycie koagulantów. Dopiero po umiejętnie

przeprowadzonej

, wstępnej inaktywacji fosforu możliwe jest uruchomienie łańcucha

pozytywnych zmian i procesów takich, jak zahamowanie nadmiernego rozwoju

cyjanobakterii (sinic), wzrost przeźroczystości wody, stabilizacja osadów dennych, oraz

odbudowa zniszczonych struktur sieci troficznej. Zmiany te

stwarzają także możliwość

odbudowy biocenozy makrofitowej w zbiorniku. Wykorzystanie metod chemicznych,

choć drastyczne staje się bezwzględną koniecznością.

Inaktywacja fosforu

Podczas dotychczasowych doświadczeń stwierdzono, że efektywność i trwałość

efektów aplikacji zależy w dużej mierze od chemicznych właściwości wybranego

koagulantu. Najczęściej występujące w przeżyźnionych zbiornikach czynniki, które

niekorzystnie wpływają na wrażliwe związki, takie jak popularne FeCl

i Al

(SO

)

, to:

niski potencjał redoks oraz wysokie pH (ponad 9). Od niedawna dostępny jest również

na rynku koagulant będący mieszaniną bentonitu sodowego i lantanu. Jego nazwa

handlowa to Phoslock.

Dość wyczerpujący opis specyfiki działania tego koagulantu

podał R. Wiśniewski we wspomnianym wcześniej opracowaniu (2005). Poniżej

przytoczono obszerne fragmenty tego opracowania.

Produkcja koagulantu polega na mieszaniu w wodzie glinki bentonitowej z

lantanem (minerał ziem rzadkich). Lantan jest adsorbowany przez bentonit i staje się

aktywnym elementem, wiążącym fosfor. Glinka bentonitowa przez swoją wysoką

pojemność wymiany kationów umożliwia jonom lantanu pozostawanie w strukturze

bentonitu w zmiennych warunkach fizykochemicznych. Redukcja stężenia fosforanów

przez modyfikowaną glinkę zachodzi w skutek reakcji anionów fosforanowych z jonami

lantanu:

Bentonit

–La

+ PO

Bentonit + LaPO

Uwodniony fosforan lantanu jest minerałem naturalnie występującym w przyrodzie

(rabdofan) i charakteryzuje się niewielką rozpuszczalnością, nawet przy niskim pH.

Rabdofan ma jeszcze jedną ważną cechę, która wpływa korzystnie na jego

wykorzystanie do strącania fosforanów, mianowicie może on powstać przy niskich

stężeniach La

i ortofosforanów oraz pozostać stabilnym w warunkach redukcyjnych.

Należy zwrócić uwagę na mechanizm wiązania jonów fosforanowych z lantanem.

Reakcja zachodzi w stosunku molowym 1:1 i prowadzi do powstania tylko jednego

związku, jakim jest fosforan lantanu (rabdofan). Proces wiązania fosforu przez jony

glinu jest o wiele bardziej skomplikowany.

Po pierwsze, ustalono że stężenie dominującej formy glinu jest zależne od pH wody. W

skrócie mówiąc: przy odczynie pH=6–8 (stwierdzanym w większości jezior) stężenie

uwodnionego rozpuszczalnego jonu Al

jest małe, a dominującą formą glinu jest

wodorotlenek Al(OH)

, występujący w roztworze wodnym w formie kłaczków. Podczas

opadania na dno zbiornika zachodzi proces wiązania fosforu poprzez adsorpcję na

powierzchni kłaczków, przez co dochodzi do powstania różnych złożonych form

fosforanowych. Większość badań wykazuje optymalne pH=6–8 przy wiązaniu fosforu

zarówno przez koagulant glinowy jak i lantanowy. W podanym zakresie pH

modyfikowana glinka bentonitowa usuwa ponad 99% fosforu, przy czym 80% zostaje

związane w ciągu pierwszej godziny od aplikacji. Sytuacja zmienia się jednak, gdy pH

wzrośnie do poziomu 9 (wysoki odczyn pH odnotowano niemal w całym zbiorniku).

Koagulant lantanowy usuwa w ciągu pierwszej doby około 60% fosforu, ale proces

wiązania jonów fosforanowych nie zostaje zatrzymany i w ciągu 3-4 dni od aplikacji

koagulant wiąże 99% obecnego fosforu. Spowolnienie kinetyki reakcji wynika z faktu

powstawania grup hydroksylowych jonu lantanu. Podczas aplikacji koagulantu

glinowego do zbiornika wodnego dochodzi do uwolnienia jonów wodoru. W jeziorach o

niskiej zasadowości dozowanie glinu może doprowadzić do gwałtownego spadku pH, a

co za tym idzie do powstania toksycznych jonów glinu Al(OH)

i Al

. Fakt ten limituje

ilość dozowanego koagulantu glinowego. Jak już wspomniano wcześniej, optymalnym

pH do formowania kłaczków Al(OH)

jest przedział 6–8. Z uwagi na fakt, że jeziora

różnią się od siebie zasadowością, każda aplikowana dawka koagulantu glinowego

będzie się różniła od siebie. Efektywność wiązania fosforu przez sole glinu przy

wysokim pH jest niska. Doświadczenia światowe pokazują, że wysoki odczyn pH oraz

intensywna resuspensja osadów dennych może prowadzić do uwolnienia związanego

fosforu. Mobilizacja usuniętych jonów fosforanowych przez kłaczki glinu może również

nastąpić po dłuższym okresie czasu, jeżeli wzrośnie odczyn pH. Mówi się tutaj o

zjawi

sku starzenia się koagulantu, a najnowsze badania wskazują na 50% redukcję

efektywności wiązania PO

po sześciu miesiącach. Dodatkowo nieobojętne dla

ekosystemów wodnych jest wprowadzanie dużej ilości jonów siarczanowych, które po

redukcji do H

S mogą trwale wiązać żelazo i w postaci siarczków odkładać się na dnie

zbiornika.

Dodatkowym atutem

przemawiającym za metodą Phoslock jest fakt, że bentonit jest

doskonałym podłożem do rozwoju makrofitów, a zatem możliwa jest szybsza odbudowa

stref makrofitowych.

Innym koagulantem znajdującym szerokie zastosowanie w inaktywacji fosforu

jest

znacznie tańszy koagulant żelazowy. Siarczan żelazowy jest związkiem

występującym w naturze, w torfach.

Dozowanie preparatu

PIX (siarczan żelazowy) w celu usunięcia fosforu w

staci jonów ortofosforanowych P-PO

w technologii symultanicznej powinno odbywać

się zgodnie z zasadą maksymalizacji korzyści technologicznych, to znaczy - dobrej

defosfatacji i koagulacji. W zakresie wyboru punktu i sposobu dawkowania preparatu

PIX istnie

ją trzy zasady :

Punkt dozowania powinien zapewnić dobry kontakt PIX z wodą (w tym

przypadku z wodą zanieczyszczoną jonami P-PO

), tzn. w punkcie dozowania

przepływ powinien być burzliwy (zapewnia to charakterystyka aeratorów );

Dozowanie preparatu PIX po

winno odbywać się bezpośrednio do strefy

naddennej;

Po dodaniu preparatu PIX powinno się raczej unikać dalszego burzliwego

mieszania (turbulencji), aby nie spowodować cofnięcia efektu koagulacji.

Trzeba stwierdzić, że przeprowadzenie procesu inaktywacji jest względnie

obojętne dla środowiska naturalnego, przy stosowaniu niewielkich, ściśle obliczonych

dawek koagulantów. Preparat PIX jako środek strącająco-koagulujący powoduje

bowiem łatwe do przewidzenia skutki. Reakcje strącania i hydrolizy będą bowiem

orzyć mieszaninę różnych trudno rozpuszczalnych związków, a w tym: FePO

(FeOH)

(PO4)

, lub FeS i innych.

Związki te powstawać będą w zmiennych proporcjach, jednak zawsze ze zdecydowaną

przewagą fosforanu żelazowego. Wszystkie powyższe związki utworzą

mineralne osady podobne do

występujących powszechnie w glebie i osadach

dennych. Nie są więc w żadnej mierze szkodliwe dla ekosystemu jeziora. Do oceny

ilości powstałego po zakończeniu procesów osadu mineralnego stosuje się

następujący wskaźnik:

każdy 1 g PIX podany do 1 m

wody powoduje powstanie 0,3 do 0,35

gramów

osadu mineralnego.

Przy założeniu zatem średniej jednorazowej, powierzchniowej dawki koagulantu

(PIX 113) na poziomie 10 kg/ha, na dnie jeziora osadzi się około 3,5 kg/ha

osadów. Nie wpłynie to w żaden mierzalny sposób na warunki życia biologicznego w

jeziorze.

Dawkowanie preparatu PIX nie budzi także obaw i wątpliwości z powodu

obniżenia odczynu pH.

Sam preparat w normalnej

handlowej (fabrycznej) postaci ma odczyn pH poniżej

1. W wodach jezi

ora występują jednak wystarczające ilości związków buforujących,

tak więc zakwaszający wpływ małych dawek wprowadzonego preparatu PIX jest

niewielki. Dawka PIX wielkości 5 gramów na m

nie spowoduje bowiem zauważalnego

spadku odczynu pH wody jeziornej.

Dla

pełnego obrazu wszystkich zagrożeń i skutków przeprowadzenia opisanego

procesu należy jeszcze wspomnieć o zanieczyszczeniach wprowadzanych wraz z

preparatem PIX. Surowcem do jego produkcji jest

minerał zwany ilmenit, z którego

w wyniku wielu skomplikowany

ch procesów chemicznych uzyskuje się końcowy

produkt. Ilmenit,

tak jak większość surowców naturalnych o znaczeniu

przemysłowym posiada zanieczyszczenia, które podczas procesów jego

oczyszczania są usuwane, lecz niewielka ich ilość pozostaje w koagulancie PIX.

Podsumowując, można powiedzieć, że stosuje się dwa podejścia do kontroli

fosforu w wodach eutroficznych polegające na wytrącaniu fosforu z toni wodnej lub na

inaktywacji fosforu w osadach dennych. Pierwsze podejście jest typowym działaniem

zmniejszającym stężenie fosforu w wodzie. Inaktywacja fosforu w osadach dennych

skupia się na długoterminowej kontroli oraz zapobieganiu wtórnemu uwalnianiu się

fosforu z osadów dennych do toni wodnej. Z perspektywy ekonomicznej mogłoby się

wydawać, że stosowanie zaawansowanych preparatów takich, jak koagulant lantanowy

jest nieopłacalne w porównaniu do innych popularnie używanych. Jednak dobrze

opracowana koncepcja i projekt rekultywacji metodą inaktywacji fosforu w osadach

dennych jest jedynym rozwiązaniem w zbiornikach z uporządkowaną gospodarką

wodno-

ściekową w zlewni.

Tab.57.

Porównanie skuteczności działania koagulantów PIX, PAX i Phoslock (Żródło:

Wiśniewski R. 2005)

KOAGULANT

STĘŻENIE

POCZATKOWA

mg/l

STĘŻENIE

KOŃCOWE

mg/l

REDUKCJA

mg/l

REDUKCJA %

STANOWISKO 1 Zatoka Miejska

(SO4)

8,573

1,380

7,193

83,9

FeCl

0,573

8,000

93,3

Phoslock

3,081

5,493

64,1

STANOWISKO 2 Zatoka za LKŻ

(SO4)

8,544

1,149

7,395

86,3

FeCl

0,688

7,856

91,6

Phoslock

3,312

5,232

61,0

Analizując przeprowadzone badania odczynu pH, potencjału oksydo-

redukcyjnego REDOX oraz wyniki prób laboratoryjnych zastosowania poszczególnych

koagulantów prowadzone przez R. Wiśniewskiego (2005) na pobranych z Jeziora

Sławskiego osadach dennych wskazują na możliwość zastosowania w tym konkretnym

zbiorniku koagulantu lantanowego lub żelazawego. Wyniki strącania i związania fosforu

dla obu koagulantów są podobne (R. Wiśniewski, 2005). Ekonomicznie uzasadnione

jest,

więc wykorzystanie tego drugiego.

Ograniczeniem stosowania koagula

ntów jest fakt ich działania tylko przy

dostatecznej ilości tlenu. Wybór którejkolwiek metody chemicznej wiąże się zatem z

koniecznością poprawy warunków tlenowych w przydennej strefie wody. Stąd też,

konieczne jest jednoczesne stosowanie aeracji zbiornika.

Ryc.116.

Strefy występowania deficytów tlenowych – poniżej 6,5 m (średnio z roku

2005)

Aeracja pulweryzacyjna

Wybór stosowanych na jeziorach aeratorów jest dość ograniczony. Polskie

doświadczenia w tym zakresie zdecydowanie wskazują na wykorzystanie aeratorów

pulweryzacyjnych opartych na poziomo ustawionym rotorze.

Zaletą stosowania takich

aeratorów jest wykorzystanie do napędu alternatywnego źródła energii, jakim jest wiatr,

a także fakt dowiedzionej wysokiej skuteczności tego typu aeracji (Konieczny R.,

Pieczyński L. 2006, Grześkowiak A., Żak J. i inni, 2007). Aerację pulweryzacyjną jako

potencjalną metodę rekultywacji Jeziora Sławskiego wskazuje też Tonder w

opracowaniu pt.

„Możliwości i kierunki rekultywacji jezior w woj. lubuskim”

Jednocześnie z aeracją można przeprowadzać dodatkowe zabiegi mające na

celu inaktywację fosforu w osadach dennych za pomocą koagulantów. Stosunkowo

niskie zapotrzebowanie mocy aeratora, umożliwia zastosowanie do jego napędu silnika

wietrznego, rotorowego,

tzw. turbiny Savoniusa. Silnik ten charakteryzuje się względną

prostotą konstrukcyjną i technologiczną oraz niewrażliwością na zmienność kierunku

wiatru. Powstawanie siły Coriolisa w czasie pracy wirnika wpływa przy tym korzystnie

na ogólną stateczność tratwy aeratora. Aerator pulweryzacyjny pracuje w dwóch

technologiach, jako aerator:

a) Stacjonarny

Technologia ta polega na wykorzystaniu energii wiatru do natleniania strefy

naddennej. Efektem pracy aeratora jest wytworzenie w warstwie naddennej

głęboczka kumulacyjnego gdzie gromadzone są biogeny, w której dochodzi do

intensywnego rozwoju fito i zooplanktonu i żerujących na nich ryb.

Systematyczny odłów szybko rosnących ryb pozwala na zmniejszanie trofii

jeziora i systematyczną poprawę jakości wody.

b) Mobilny

Technologia ta polega na natlenianiu całej powierzchni jeziora aeratorem

mobilnym, co pozwala na dotlenienie strefy przydennej na całej powierzchni

zbiornika.

Takie rozwiązanie, połączone z precyzyjna aplikacją koagulantu

powinno zostać wykorzystane zwłaszcza latem podczas sezonu turystycznego.

W celu oszacowania najbardziej efektywnych metod rekultywacyjnych z pośród

wybranych do realizacji w ramach Programu Rekultywacji Jeziora Sławskiego

poszczególnym ocenom przyporządkowane zostały punkty. Metoda, która osiągnęła

największą ilość punktów okazuje się być najbardziej efektywna, przy możliwie

najniższych nakładach w stosunku do uzyskanego efektu.

Efekt krótkoterminowy

– bardzo dobry

–dobry

średni

mały

– bardzo mały

Efekt

długoterminowy

– bardzo dobry

4 - dobra

średni

mały

– bardzo mały

Efektywność ekonomiczna

5 - bardzo dobra

4 - dobra

3 -

średnia

2 - niska

1 - bardzo niska

Możliwość wystąpienia efektu

negatywnego

1 - bardzo wysoka

2 - wysoka

3 -

średnia

4- m

ała

5- b

ardzo mała

Tab.58

. Przewidywane efekty działań rekultywacyjnych

Jednocześnie można stwierdzić, iż są to zadania, których realizacja przyniesie

największe efekty pozytywne. Metody, które otrzymały w sumie poniżej 16 punktów, to

Metoda

Efekt

krótkoterminowy

Efekt

długoterminowy

Efektywność

ekonomiczna

Możliwość

wystąpienia

efektu

negatywnego

Aeracja

pulweryzacyjna

stacjonarna

bardzo dobry

dobry

dobra

mała

Aeracja

pulweryzacyjna

mobilna z

inaktywacją

fosforu

bardzo dobra

dobra

średnia

Inaktywacja

fosforu w

strefach stałych

bardzo dobra

dobra

średnia

Odłowy ryb

średni

dobry

dobra

średnia

Zarybienia

mały

dobry

dobra

średnia

Budowa tarlisk

mały

dobry

dobra

mała

Nasadzenia

roślin

podwodnych

średni

dobry

bardzo dobra

mała

Fitobariery w

strefach

przyujściowych

cieków

dobry

bardzo dobra

mała

Wyspy

makrofitowe

dobry

bardzo dobra

mała

Bariery dla

zakwitów ze

słomy

jęczmiennej

bardzo dobra

mały

bardzo dobra

ła

metody, których efekt długo, bądź też krótkoterminowy nie jest pewny, bądź są bardzo

kosztowne. Niemniej jednak są to metody, których zastosowanie ma na celu

doprowadzenie do jak najbardziej stabilnego ekosystemu, a zarazem stabilizacji

efektów pozostałych metod.

Tab.59. Przewidywane efekty

działań rekultywacyjnych

fek

tkot

min

fek

ług

ter

min

fek

tyw

ść

micz

Moż

liw

ść

tąpienia

efekt

egat

ego

któ

Aeracja

pulweryzacyjna

stacjonarna

Aeracja

pulweryzacyjna

mobilna z

inaktywacja

fosforu

Inaktywacja

fosforu w

strefach stałych

Odłowy ryb

Zarybienia

Budowa tarlisk

Nasadzenia roślin

podwodnych

Fitobariery w

strefach

przyujściowych

cieków

Wyspy

makrofitowe

Bariery dla

zakwitów ze

słomy

jęczmiennej

W dalszej ocenie na podstawie punktacji, uzyskanej przez dan

ą metodę można

wyróżnić działania, które stanowią podstawę rekultywacji Jeziora Sławskiego.

Jednocześnie punktacja pozwoliła na ułożenie harmonogramu zadań rekultywacyjnych.

W przypadku metod, które otrzymały mniejszą ilość punktów, ich efekt długo bądź też

krótkoterminowy ulegnie znacznemu podwyższeniu po zastosowaniu metod o wyższej

punktacji.

11.6. Program rekultywacji

Analiza stanu wód Jeziora Sławskiego, dokonana na podstawie zamieszczonych

w pierwszej części opracowania wyników badań, wskazuje na konieczność podjęcia

rekultywacji wielokierunkowej, zmierzającej zarówno do poprawienia natlenienia warstw

addennych wody i inaktywacji fosforu, jak i do ogólnego zrównoważenia ekosystemu.

Proponuje się zastosowanie następujących metod:

napowietrzania hypolimnionu

w wybranych głęboczkach kumulacyjnych,

wspomagane punktową, ciagłą inaktywacją fosforu wód naddennych aeratorów

pulweryzacyjnych z napędem wietrznym,

precyzyjnej powierzchniowej inaktywacji fosforu całej powierzchni jeziora –

trzykrotnego wykonania zabiegu tzw. mobilnej aeracji z precyzyjną inaktywacją

fosforu,

zabieg inaktywacji jest niezbędny w celu stworzenia warunków do

prawidłowego przebiegu rekultywacji biologicznej,

założenie czterech stałych stref inaktywacji fosforu, mających ograniczać

dostawę fosforu z dopływów jeziora,

biologicznych

, zmierzających do uporządkowania łańcuchów pokarmowych:

odłowy ryb,

zarybianie,

nasadzenia roślin podwodnych,

wykaszanie makrofitów,

wspomagających, tworzenie barier z naturalnych algistatyków, pływające wyspy

makrofitów, budowa sztucznych tarlisk,

METODA nr 1

– Napowietrzanie wód hypolimnionu

Metoda aeracji pulweryzacyjnej polega na zasysaniu wody ze strefy przydennej,

nasyconej zwykle siarkowodorem, rozpylaniu (pulweryzacji) tej wody na powierzchni, co

umożliwia dyfuzję gazów, oraz odprowadzeniu nasyconej tlenem wody do strefy

pobrania (nad dno). Podcz

as pulweryzacji istnieje możliwość precyzyjnego dawkowania

koagulanta (siarczanu żelazowego), co w warunkach dobrego natlenienia znacznie

ułatwia mineralizację fosforu. Uważa się, iż optymalnym rozwiązaniem w przypadku

Jeziora Sławskiego, będzie usytuowanie w głęboczkach kumulacyjnych pięciu

aeratorów pulweryzacyjnych wyposażonych w systemy dozowania koagulantów. Warto

podkreślić, iż dawki koagulanta w tej technologii wynoszą około 20 kg miesięcznie na

aerator, co nie stanowi żadnego zagrożenia dla ekosystemu. Wspomniane aeratory

zapewnią istnienie pięciu, systematycznie rozszerzających się, stref wysokiego

natlenienia, tzw. stref życia. Strefy te zapewnią intensyfikację oddennych łańcuchów

pokarmowych mających decydujące znaczenie w procesie rekultywacji jeziora.

Zasada działania aeratora,

Opracowany w Akademii Rolniczej w Poznaniu aerator wykorzystuje energię

wiatru do zasysania wody ze strefy przydennej (hypolimnionu), pulweryzacji

umożliwiającej wydatną dyfuzję gazów i odprowadzania natlenionej wody do

strefy pobrania, ryc. 117.

Ryc. 117.

Ogólna zasada działania aeratora z napędem rotorowym

Stosunkowo niskie zapotrzebowanie mocy opracowanego aeratora, umożliwia

zastosowanie do jego napędu silnika wietrznego, rotorowego, tzw. turbiny Savoniusa.

Silnik ten charakteryzuje się względną prostotą konstrukcyjną i technologiczną oraz

niewrażliwością na zmienność kierunku wiatru. Powstawanie siły Coriolisa w czasie

pracy wirnika wpływa przy tym korzystnie na ogólną stateczność tratwy aeratora.

Dane techniczne

– projektowe aeratora

Opracowany w Akademii Rolniczej w Poznaniu aerator pulweryzacyjny z

napędem rotorowym (wietrznym) składa się z następujących zespołów i

systemów (ryc. 3):

- silnika rotorowego, czterosekcyjnego, z rozstawem sekcji co 90

zespołu napędowego ze sprzęgłem przeciążeniowym,

zespołu pulweryzacji,

tratwy nośnej z trzema pływakami,

- systemu obiegu wody dostosowanego do batymetrii strefy roboczej,

systemu uwięzi swobodnej, dostosowanego j.w.,

- systemu ochrony przed oblodzeniem.

Tab.60. Parametry aeratora

Wyszczególnienie

Jedn. miary

Wartość

Uwagi

Masa ogólna aeratora

4750

Wysokość

7.8

Średnica tratwy

12.8

Wydajność przepływu

/dobę

200-600
A1
300-800
A2

w zal. od energii wiatru

Przyrost nasycenia wody tlenem

krotność

2-7

Promień działania (strefy)

Minimalna robocza prędkość wiatru m/s

2.3

niezależnie od
kierunku

Maksymalna robocza prędkość
wiatru

m/s

12.5

autoregulacja

Trwałość techniczna

rok

maks. okres
rekultywacji

Ryc.118

Schemat aeratora pulweryzacyjnego z napędem rotorowym: 1 – pływaki nośne tratwy, 2 – belki nośne tratwy, 3 – zespół

pulweryzacyjny,

– silnik rotorowy.

Eksploatacja sta

cjonarnego aeratora pulweryzacyjnego z napędem

wietrznym

Aerator jest urządzeniem w pełni autonomicznym, nie wymagającym

zewnętrznego zasilania energetycznego, pracującym w określonym sektorze jeziora

(najczęściej nad tzw. głęboczkiem kumulującym). Aerator wymaga jedynie

okresowych przeglądów technicznych, części nawodnej i podwodnej. Z doświadczeń

wynika, iż przeglądy winny być wykonywane dwukrotnie w ciągu roku – wczesną

wiosną tzw. przegląd pozimowy i na początku sierpnia tzw. przegląd regulacyjny.

Średni koszt rocznego serwisu aeratora szacuje się na 5% wartości jego zakupu. W

pierwszym roku użytkowania przeglądy wykonywane są w ramach gwarancji.

Przeprowadzone badania pozwoliły ponadto na określenie ustawienia

roboczego aeratora dla różnych warunków ekspozycji wietrznej. Zmienność energii

wiatru wynika zwłaszcza, jak wiadomo, z cykliczności warunków meteorologicznych,

zależy jednak także od usytuowania punktu kotwiczenia.

Uwaga: aerator musi być oznaczony zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i

żeglugi śródlądowej.

Ryc.119.

Proponowane rozmieszczenie aeratorów

Ryc.120.

Proponowane rozmieszczenie aeratorów stacjonarnych w przekroju podłużnym jeziora

METODA nr 2

– Precyzyjna inaktywacja fosforu

Jedną z skuteczniejszych metod inaktywacji fosforu w wodach jeziornych jest

metoda chemiczna, polegająca na stymulacji przejścia ortofosforanów w

nierozpuszczalne w wodzie związki żelaza lub magnezu, rzadziej glinu czy wapnia.

Szczególnie preferowane są tutaj koagulanty żelazowe, z których siarczan żelazowy

jest związkiem występującym w naturze – w torfach.

Dozowanie preparatu PIX (siarczan żelazowy) w celu usunięcia fosforu w

postaci jonów ortofosforanowych P-PO

w technologii symultanicznej powinno

odbywać się zgodnie z zasadą maksymalizacji korzyści technologicznych, to znaczy

- dobrej defosfatacji i koagulacji. W zakresie wyboru punktu i sposobu dawkowania

preparatu PIX istnieją trzy zasady :

Punkt dozowania powinien zapewnić dobry kontakt PIX z wodą (w tym

przypadku z wodą zanieczyszczoną jonami P-PO

), tzn. w punkcie dozowania

przepływ powinien być burzliwy (zapewnia to charakterystyka aeratorów );

Dozowanie preparatu PIX powinno być bezpośrednio do strefy naddennej;

Po dodaniu preparatu PIX powinno się raczej unikać dalszego burzliwego

miesza

nia (turbulencji), aby nie spowodować cofnięcia efektu koagulacji.

Trzeba stwierdzić, że przeprowadzenie procesu inaktywacji jest

względnie obojętne dla środowiska naturalnego, przy stosowaniu niewielkich, ścisle

obliczonych dawek koagulantów. Preparat PIX jako środek strącająco-

koagulujący powoduje bowiem łatwe do przewidzenia skutki. Reakcje strącania i

hydrolizy

będą bowiem tworzyć mieszaninę różnych trudno rozpuszczalnych

związków, a w tym:

FePO

, (FeOH)

(PO4)

, lub FeS i innych.

Związki te powstawać będą w zmiennych proporcjach, jednak zawsze ze

zdecydowaną przewagą fosforanu żelazowego. Wszystkie powyższe związki

utworzą mineralne osady podobne do występujących powszechnie w glebie i

osadach dennych. Nie są więc w żadnej mierze szkodliwe dla ekosystemu jeziora.

Do oceny ilości powstałego po zakończeniu procesów osadu mineralnego stosuje

się następujący wskaźnik:

każdy 1 g PIX podany do 1 m

wody powoduje powstanie 0,3 do 0,35

gramów osadu mineralnego.

Przy założeniu zatem średniej jednorazowej, powierzchniowej dawki

koagulantu (PIX 113) na poziomie 10 kg/ha, na dnie jeziora osadzi się około

3,5 kg/ha osadów. Nie wpłynie to w żaden mierzalny sposób na warunki życia

biologicznego w jeziorze.

Dawkowanie preparatu PIX nie budzi także obaw i

wątpliwości z powodu obniżenia odczynu pH.

Sam preparat w normalnej handlowej (fabrycznej) postaci ma odczyn pH

poniżej 1. W wodach jeziora występują jednak wystarczające ilości związków

buforujących, tak więc zakwaszający wpływ małych dawek wprowadzonego

preparat

u PIX jest niewielki. Dawka PIX wielkości 5 gramów na m

nie spowoduje

bowiem zauważalnego spadku odczynu pH wody jeziornej.

Dla pełnego obrazu wszystkich zagrożeń i skutków przeprowadzenia opisanego

procesu należy jeszcze wspomnieć o zanieczyszczeniach wprowadzanych wraz z

preparatem PIX. Surowcem do jego produkcji jest

minerał zwany ilmenit, z

którego w wyniku wielu skomplikowanych procesów chemicznych uzyskuje się

końcowy produkt. Ilmenit, tak jak większość surowców naturalnych o znaczeniu

przemysłowym posiada zanieczyszczenia, które podczas procesów jego

oczyszczania są usuwane, lecz niewielka ich ilość pozostaje w koagulacie PIX.

Posiadany przez KEMIPOL Sp. z o.o. Certyfikat

Jakości ISO 9002 wymaga, aby

produkt finalny był systematycznie badany przez niezależne laboratorium, między

innymi na zawartość metali ciężkich.

Proponowanym rozwiązaniem jest przeprowadzanie tzw. mobilnej aeracji

pulweryzacyjnej połączonej z dezaktywacją fosforu. Podczas takiego zabiegu

zachodzi mineralizacja fosforu z jednoczesnym napowietrzaniem strefy naddennej.

Pozwala to na stosowanie minimalnych dawek koagulantu, całkowicie obojętnych dla

ekosystemu jeziora. Za przyjęciem tej koncepcji przemawia zróżnicowanie stanu

wody

Jeziora Sławskiego, wynikające z istnienia różnych punktów dostawy

biogenów. Zabiegi te winny być wykonywane czterokrotnie. Wczesną wiosną (połowa

marca) winien być wykonany pierwszy zabieg, którego rola będzie polegała na

ograniczeniu zakwitu okrzemków, stanowiących tzw. produkcję pierwotną tego

okresu. Drugi

zabieg winien być wykonany w połowie kwietnia, trzeci na przełomie

maja i czerwca i wreszcie czwarty

– w połowie lipca. Przewiduje się jednak

konieczność ciągłego wykonywania pomiarów chemizmu wody podczas

wykonywania zabiegu (tzw. zabieg precyzyjny), wyni

kającą z wspomnianego

zróżnicowania warunków.

Jak już wspomniano, pierwszy zabieg mobilnej aeracji winien być wykonany w

połowie marca, w okresie silnych wiatrów i silnego mieszania wody jeziornej. Nie

dopuści on do wiosennego uwalniania się znacznych ilości fosforu z osadów

dennych i wczesnowiosennych zakwitów wody. Drugi taki zabieg winien być

wykonany miesiąc później. Trzeci z kolei należy wykonać tuż przed sezonem letnim,

w okresie postępującego nagrzewania się osadów dennych i intensywnego wzrostu

ich

aktywności chemicznej. Czwarty zabieg winien być wykonany w połowie lipca.

Pozwoli on na utrzymanie niskiego poziomu fosforu a wysokiego tlenu w warstwie

przydennej, co będzie miało bardzo duże znaczenie dla utrzymania i rozwoju życia w

tym trudnym dla je

ziora okresie. W miarę systematycznej poprawy stanu wody

jeziora, wynikającej z podjętych działań rekultywacyjnych oraz odcinania dostawy

biogenów, można będzie zredukować ilość zabiegów mobilnej aeracji do trzech w

następnych latach.

Technologia mobilnej aeracji wykorzystuje proces aeracji pulweryzacyjnej,

chroniony Patentem nr 182023 RP udzielonym Akademii Rolniczej w Poznaniu 4

kwietnia 2001 roku, natomiast firma AERATOR posiada licencję wyłączną na jego

wykorzystywanie. Istotą tej technologii jest natlenienie, połączone z mineralizacją

fosforu, naddennej warstwy wody całego jeziora, wymagające „uprawienia” całej jego

powierzchni.

Przewiduje się przy tym ciągły monitoring stanu wody i dostosowywanie parametrów

pracy aeratora do warunków w każdej ze stref jeziora (tzw. rekultywacja precyzyjna,

z wykorzystaniem GPS i echosondy).

Mobilny aerator pulweryzacyjny

można, zatem traktować również jako pływające

laboratorium chemizmu wody. Chodzi bowiem

o minimalizację dawek koagulantu i

wprowadzanie go do komór aeratora w taki sposób, by do strefy naddennej docierał

już dobrze wymieszany z natlenioną wodą i w niskich stężeniach, obojętnych już dla

ekosystemu jeziornego.

Mobilny aerator z napędem mechanicznym

Zasada działania aeratora,

Opracowany w Akademii Rolnic

zej w Poznaniu aerator wykorzystuje energię

mechaniczną do pulweryzacji wody, umożliwiającej wydatną dyfuzję gazów i

odprowadzania natlenionej wody z rozpuszczonym w niej koagulantem do

strefy nasennej.

Mieszanie koagulanta z natlenioną wodą następuje już w komorze

pulweryzacji, dzięki czemu do strefy naddennej trafia on w minimalnych stężeniach,

ściśle dostosowanych do określonej w danej strefie zawartości fosforu. Zakłada się

stosowanie jednorazowych dawek w zakresie od 0,5 do 1,0 g/m

wody strefy

naddenn

ej, co odpowiada jednorazowemu podaniu około 7 kg koagulantu (siarczanu

żelazowego) na każdy hektar powierzchni jeziora.

Budowa aeratora mobilnego

Opracowany

Akademii

Rolniczej

Poznaniu

mobilny

aerator

pulweryzacyjny z napędem mechanicznym składa się z następujących zespołów i

systemów:

źródła energii – wielofunkcyjnego mikrociągnika firmy Stihl ,

zespołu napędowego,

zespołu pulweryzacji wody,

systemu aplikacji koagulanta,

tratwy nośnej z dwoma pływakami i układem sterowania,

systemu obiegu wody dostosowanego do batymetrii strefy roboczej,

systemu kontroli głębokości pracy i pozycji (echosonda WIDE i GPS).

Eksploatacja mobilnego aeratora pulweryzacyjnego

Aerator ten jest urządzeniem pracującym w okresach wzmożonej emisji

osadów dennych wywołującej deficyt tlenowy wód jeziora, co pozwala na uniknięcie

tzw. zakwitów wody i zjawiska śnięcia ryb. Mobilny aerator pracuje na powierzchni

całego jeziora mając średnią wydajność 0,3 ha/godzinę. Dzięki systemowi kontroli i

regulacji głębokości pracy aerator może efektywnie pracować zarówno w strefie

100

przybrzeżnej (litoralu) jak i w toni jeziora. Aerator posiada ponadto możliwość

względnie łatwej translokacji z jednego jeziora na inne.

METODA nr 3

– ciągła inaktywacja fosforu

Metoda ciągłej inaktywacji fosforu opracowana została również w Akademii

Rolniczej w Poznaniu. Pozwala ona na wydatne ograniczenie dostawy fosforu z

funkcjonujących dopływów jeziora, umożliwiając podjęcie procesu rekultywacji jeziora

mimo niezakończonego procesu eliminacji dopływu biogenów ze zlewni. Metoda ta

polega na założeniu przy wnoszących dopływach tak zwanych stałych stref

inaktywacji fosforu. Strefy te tworzone są dzięki umieszczeniu na dnie jeziora

pojemników zawierających koagulant i mających zdolność powolnego, ciągłego jego

uwalniania do wody naddennej. Wyniki prowadzonych badań wskazują na wysoką

skuteczność takich stref. Wydajność uwalniania koagulantu w strefie musi być jednak

skorelowana z intensywnością dopływu fosforu, co pozwala z jednej strony na

minimalizację zużycia środka, z drugiej zaś, na ochronę ekosystemu jeziornego.

Metoda ta ponadto nie wymaga znacznych kosztów obsługi.

101

Ryc.121. Schemat uwalniania koagulaty PIX w stały strefach inaktywacji fosforu.

102

Ryc.122. Mapa rozmieszczenia aeratorów i stref stałej inaktywacji

fosforu

103

METODA nr 4

– biomanipulacja – rekultywacja biologiczna

Pierwszym elementem biomanipulacji, koniecznym do zastosowania w Jeziorze

Sławskim, jest odłowienie nadmiaru ryb karpiowatych w nim żyjących. Szczególnie

niepożądanymi gatunkami są obce dla naszej fauny: amur, tołpyga biała i pstra oraz

karp. Ponieważ jezioro było w przeszłości zarybiane tymi gatunkami, konieczne jest

ich wyeliminowanie. Musi również obowiązywać bezwzględny zakaz dalszego

zarybiania jeziora tymi gatunkami. Drugim niezbędnym elementem rekultywacji jest

zarybienie jeziora

narybkiem gatunków drapieżnych (szczupak, sandacz, sum).

Ponieważ radykalne zmniejszenie pogłowia ryb karpiowatych będzie skutkowało

zwiększeniem ich płodności, konieczne jest pełne zarybienie jeziora narybkiem ryb

drapieżnych już pierwszego roku (zarybianie to musi być ponawiane w kolejnych

latach). Celem tego zarybienia jest usunięcie nadmiaru tegorocznego narybku ryb

karpiowatych, pojawiającego się w jeziorze, który jest niezmiernie aktywny w

wyjadaniu zooplanktonu. Dopiero wówczas będzie możliwe wyraźne zmniejszenie

presji pokarmowej tych ryb na zooplankton, co pozwoli na samorzutne zwiększenie

się jego liczebności, w tym dużych wioślarek z rodzaju Daphnia. Odfiltrowywanie

przez ten zooplankton fitoplanktonu rozwijającego się w zbiorniku poprawi

przezroc

zystości wody, stwarzając warunki do rozwoju roślinności podwodnej.

Początkowo poprawa przezroczystości wody może być krótkotrwała (dwa tygodnie

do miesiąca). Aby mogła utrzymać się dłużej, konieczne będzie zastosowanie metod

wspomagających, ograniczających pojawianie się sinic w jeziorze (zmniejszenie

zawartości azotu amonowego, zwiększenie stężeń azotanów, zwłaszcza w wodzie

naddennej głęboczków, zmniejszenie wydzielania fosforu z osadów dennych przez

dawkowanie do wody naddennej preparatów zwiększających kompleks sorpcyjny i

podwyższających potencjał redox) oraz stymulujących rozwój roślinności zanurzonej.

Aby uzyskać widoczne zmniejszenie presji ryb karpiowatych na zooplankton

skorupiakowy, zgodnie z danymi literaturowymi konieczne jest odłowienie 75% masy

ryb obecnych w jeziorze. Przyjmując przeciętną biomasę ryb w jeziorze eutroficznym

za równą 400 kg/ha, otrzymujemy dla całego Jeziora Sławskiego ok. 330 ton. Należy

więc odłowić ok. 250 ton ryb planktono- i bentosożernych obecnych w jeziorze.

Powinny on

e zostać odłowione w nie dłuższym czasie niż 2 lata, ponieważ tylko

szybkie i radykalne zmniejszenie ich pogłowia może być skuteczne. W przeciwnym

104

przypadku odłowione ryby zastępowane są młodymi rocznikami, wywierającymi

jeszcze większą presję na zooplankton.

Rocznie

należy zbiornik zarybić przynajmniej 1000 szt. narybku gatunków

drapieżnych (szczupak, 25% sandacza i ok. 5-10% suma) na 1 ha, czyli 828 000

szt./jezioro. Wskazane są większe zarybienia, jeżeli finanse na to pozwolą, jednak

nie mogą one być mniejsze. Zbyt mała ilość wpuszczonych ryb pierwszego roku

powoduje przeżycie zbyt dużej ilości narybku płoci i innych ryb planktonożernych.

Narybek ten będzie wykazywał bardzo duże przyrosty roczne (obfity pokarm w

postaci dużego zooplanktonu) i już po dwu latach może wejść w okres reprodukcji,

zupełnie niwecząc dotychczasowe zabiegi związane z odłowami i zarybieniem

(Gołdyn, Mastyński 1998).

odłowy ryb – należy odłowić około 75 % masy ryb obecnych w jeziorze, z

czego, jak wynika z odłowów rybackich zaledwie około 7 procent stanowią

ryby drapieżne przedstawiające wartość handlową,

odłowy przeprowadzane powinny być przez rybackiego użytkownika wód,

zarybienia

– równocześnie z odłowami interwencyjnymi należy jezioro

zarybiać gatunkami drapieżnymi w ilości nie mniejszej niż 1000 szt. narybku

na 1 ha powierzchni, co przy

wielkości 830 ha daje około 830.000 sztuk

narybku,

zaleca się następujące proporcje gatunkowe narybku: 65% - Szczupak (Esox

Lucius), 25% Sandacz (Sander lucioperca), 10% Sum (Silurus glanis),

przyjęte proporcje gatunkowe odpowiadają przeżywalności narybku i

zasadzie zachowania bioróżnorodności i konieczności ograniczenia

kanibalizmu wśród młodych osobników,

zarybienia powinny być prowadzone regularnie przez pełne 3 lata

realizowania progr

amu i w miarę możliwości kontynuować przez 2 następne,

wprowadzanie narybku do jeziora powinno się odbywać pod kontrolą i

według wskazań użytkownika rybackiego wody,

sadzenie roślin podwodnych w strefie litoralu – nasadzenia powinny

obejmować gatunki szczególnie cenne, występujące obecnie lub w przeszłości

w Jeziorze

Sławskim lub jeziorach pozostałej części Pojezierza Sławskiego,

105

wybór roślin przeznaczonych do rozsady i same nasadzenia należy

wykonywać jednocześnie na całym akwenie pod ścisłym nadzorem

specjalistów w tej dziedzinie,

nasadzenia należy zabezpieczyć przed roślinożernymi gatunkami zwierząt

do czasu odbudowy kolonii,

wykaszanie makrofitów – należy przeprowadzić koszenie trzciny zimą, z

lodu, każdego roku na odcinkach odpowiadających w przybliżeniu 1,3 długości

linii brzegowych, szczegółowy plan zasięgu prac należy uzgodnić z

Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody,

wykoszoną trzcinę należy bezwzględnie usunąć z jeziora, w celu

minimalizacji kosztów. Godna rozpatrzenia jest opcja brykietowania ściętej

trzciny,

w latach późniejszych tj. po około 5 latach od przeprowadzonych nasadzeń,

należy przewidzieć zabiegi koszenia roślinności podwodnej oraz wywożenia

otrzymanej martwej tkanki roślinnej poza obszar jeziora.

Uwaga: Koszenie makrofitów dopuszczalne jest jedynie poza okresem

lęgowym ptaków tj. od późnej jesieni do końca lutego.

106

NIEINWAZYJNE METODY WSPOMAGAJĄCE

poprawa warunków rozrodu ryb drapieżnych – budowa sztucznych

tarlisk/krześlisk – tarliska takie należy tworzyć w miejscach naturalnego

przebywania ryb drapieżnych,

przy tworzeniu tarlisk należy liczyć się z koniecznością pozostawienia

sztucznych konstrukcji w jeziorze, co warunkuje wykorzystanie tworzyw

naturalnych,

proponowane poniżej rozwiązanie bazuje na surowcach

ekologicznych (drewno),

tarliska należy zlokalizować na terenach oddalonych od głównych szlaków

żeglarskich,

kontrole prowadzone przez Społeczną i Państwową Straż Rybacką powinny

obejmować również obszary sztucznych tarlisk,

- proponowana lokalizacja

tarlisk została skonsultowana z użytkownikiem

rybackim jeziora,

należy również przewidzieć założenie tarlisk specjalnych w bezpośrednim

sąsiedztwie Gospodarstwa Rybackiego (rybakówki), co pozwoliłoby na

kontrolowany odchów i zwiększenie przeżywalności narybku,

- koszt zakupu narybku

i pracy związanej z zarybianiem włączono do

kosztorysu realizacji Programu Rekultywacji Jeziora Sławskiego,

podział kosztów budowy specjalnych, ogrodzonych krześlisk z uwagi na

potencjalne korzyści odnoszone przez Gospodarstwo Rybackie, należy

uzgodnić indywidualnie z użytkownikiem rybackim,

pływające wyspy makrofitowe lub fitobariery – konstrukcje oparte na

zawieszonej w wolnej wodzie roślinności, kontrolowane na wszystkich etapach

rozwoju, winny być rozmieszczone w okolicach wszystkich dużych dopływów

do jeziora,

oraz w sąsiedztwie głównego kąpieliska,

wykonawca pływających wysp przy sporządzaniu szczegółowego planu ich

rozmieszczenia, musi wziąć pod uwagę bezpieczeństwo poruszania się

jednostek pływających,

107

zasto

sowanie bariery ze słomy jęczmiennej – przewiduje się przygotowanie

dwóch barier o przybliżonej długości łącznej około 1000 mb,

bariery należy umiejscowić na zewnątrz kąpieliska miejskiego, w sposób

umożliwiający poruszanie się jednostek pływających,

barierę należy oznakować w sposób określony w przepisach dotyczących

żeglugi śródlądowej.

108

Ryc.123. Makrofity I

109

Ryc.124. Makrofity II

110

Ryc.125. Makrofity III

111

Ryc.126. Strefy tarliskowe

112

PODSUMOWANIE

Z dotychczasowych badań i obserwacji wynika, iż proces rekultywacji silnie

zanieczyszczonych jezior jest tym dłuższy, im więcej występuje tam związków

złożonych, zalegających w osadach dennych i wymagających dostępu tlenu. W

przypadku jezior głębokich pierwszym sygnałem konieczności rekultywacji jest

zanikanie ryb szlachetnych, głębokowodnych, w tym zwłaszcza sieji i sielawy.

Widoczne jest również pogorszenie się czystości wód. Proces ten zachodzi jednak w

czasie i zauważany jest najczęściej jedynie przez bezpośrednich użytkowników

akwenu i to często dopiero w wyniku przeprowadzonych badań. Na jeziorach płytkich

natom

iast konieczność rekultywacji jest najczęściej bardziej widoczna, często

dramatyczna. Jeziora te pełniły, bowiem również rolę naturalnych oczyszczalni

ścieków, dysponując przy tym znacznie mniejszą objętością wód niźli jeziora

głębokie. W okresach letnich upałów i braku wiatru dochodzi często na tych jeziorach

do tzw. katastrof ekologicznych, wyrażających się zanikiem życia i uwidaczniających

się masowym śnięciem ryb. Pełna odbudowa naturalnych łańcuchów pokarmowych

bywa w tej sytuacji najczęściej trudna a niekiedy i niemożliwa. Tym bardziej, iż do

katastrof takich dochodzi także i zimą, na skutek zaniku w tych jeziorach roślinności

stref litoralu i sublitoralu, będącej istotnym źródłem tlenu w warunkach bezwietrznych

czy zamarznięcia jeziora.

Z badań tych wynika ponadto, iż dzięki działaniu aeratora pulweryzacyjnego,

stosunkowo szybko powstaje w najgłębszym miejscu jeziora strefa dobrego

natlenienia, dająca nie tylko możliwość bezpośredniego utleniania tam związków

złożonych, ale również dająca możliwość uruchomienia oddennych łańcuchów

pokarmowych, wydatnie wspomagających proces rekultywacji. Strefa ta już w

początkach procesu rekultywacji stanowi również jakby strefę bezpieczeństwa dla

zooplanktonu i ryb, dając im szansę przetrwania najtrudniejszych okresów.

Dzięki natomiast systematycznej inaktywacji fosforu (w strefach stałych i mobilnej, na

całej powierzchni jeziora) poprawia się wyraźnie przezroczystość wody, skutkująca

nie tylko szybkim podniesieniem walorów turystycznych jeziora, lecz także

umożliwieniem ekspansji makrofitów, postrzeganych jako główny czynnik procesu

samorekultywacji ekosystemów jeziornych.

113

11.7

. Harmonogram działań rekultywacyjnych

Harmonogram działań rekultywacyjnych przewidzianych

„Programie Rekultywacji Jeziora Sławskiego obejmuje zastosowanie

wskazanych we w

cześniejszych rozdziałach metod rekultywacji oraz

nieinwazyjnych metod wspomagających.

Objaśnienia do tabel 61,62:

I termin

– wczesna wiosna

II termin

– wiosna

III termin

– lato

IV termin

– wczesna jesień

V termin

– jesień

VI termin

– zima

Cyfra rzymska po ukośniku odpowiada kolejnym latom hydrologicznym, w którym

rozpoczęte zostanie stosowanie danej metody

Tab.61

Wyznaczenie terminów dla poszczególnych zabiegów rekultywacyjnych

Obszar rekultywacji*

Metoda/rozwiązanie techniczne

Termin

rozpoczęcia

Termin

zakończenia

Aeracja pulweryzacyjna stacjonarna

Stanowisko 1

Aerator stacjonarny - typ A1

I termin

IV termin/III

Stanowisko 2

Aerator stacjonarny - typ A2

I termin /I

IV termin/III

Stanowisko 3

Aerator stacjonarny - typ A1

I termin /I

IV termin/III

Stanowisko 4

Aerator stacjonarny - typ A1

I termin /I

IV termin/III

Stanowisko 5

Aerator stacjonarny - typ A1

I termin /I

IV termin/III

Aeracja pulweryzacyjna mobilna z precyzyjną inaktywacją fosforu

Cała powierzchnia jeziora

Aerator mobilny

II termin /I

III termin /I

Cała powierzchnia jeziora

Aerator mobilny

II termin /II

III termin /II

Cała powierzchnia jeziora

Aerator mobilny

II termin /III

III termin /III

Cała powierzchnia jeziora

Aerator mobilny

II termin /IV

III termin /IV

114

Inaktywacja ciągła fosforu w wybranych strefach

Strefa Czernicy/Zatoka Miejska

Pojemniki zawierające koagulant

umieszczone na dnie

I termin/I

V termin/II

Strefa Dębogóry

Pojemniki zawierające koagulant

umieszczone na dnie

I termin/I

V termin/II

Strefa Cienicy

Pojemniki zawierające koagulant

umieszczone na dnie

I termin/I

V termin/II

Strefa Jeziornej i

Myszkowskiego Rowu

Pojemniki zawierające koagulant

umieszczone na dnie

I termin/I

V termin/II

Biomanipulacja

Cała powierzchnia jeziora

Odłowy ryb planktonożernych

III termin/I

V termin/I

Cała powierzchnia jeziora

Odłowy ryb planktonożernych

III termin/II

V termin/II

Cała powierzchnia jeziora

Zarybienia rybami drapieżnymi

II termin/I

Cała powierzchnia jeziora

Zarybienia r

ybami drapieżnymi

IV termin/I

Cała powierzchnia jeziora

Zarybienia rybami drapieżnymi

II termin/II

Cała powierzchnia jeziora

Zarybienia rybami drapieżnymi

IV termin/II

Cała powierzchnia jeziora

Zarybienia rybami dra

pieżnymi

II termin/III

Cała powierzchnia jeziora

Zarybienia rybami drapieżnymi

IV termin/III

W wybranych punktach jeziora

Budowa tarlisk dla ryb drapieżnych

V termin/I

II termin/III

W wybranych punktach jeziora

Nasadzenia roślin podwodnych

I termin/I

II termin/I

Strefy przyujściowe cieków

Okolice plaży miejskiej

Instalacja fitobarier w strefach

przyujściowych cieków

I termin/I

W wybranych punktach jeziora

Instalacja sztucznych wysp

makrofitowych

I termin/I

Plaża miejska

Ochrona przed zakwitami sinicowymi,

bariery ze słomy jęczmiennej

II/III termin/I

V termin/I

Plaża miejska

Ochrona przed zakwitami sinicowymi,

bariery ze słomy jęczmiennej

II/III termin/II

V termin/II

Plaża miejska

Ochrona przed zakwitami sinicowymi,

bariery ze słomy jęczmiennej

II/III termin/III

V termin/III

W wybranych punktach jeziora

Wykaszanie makrofitów

VI termin/I

W wybranych punktach jeziora

Wykaszanie makrofitów

VI termin/II

W wybranych punktach jeziora

Wykaszanie makrofitów

VI termin/III

*) rozmieszczenie punktów i obszarów stosowania poszczególnych metod rekultywacji przedstawiono na
załączonych mapach

115

Tab.62

Skrócony harmonogram rekultywacji jeziora

METODA REKULTYWACYJNA

I/I

II/I

III/I

IV/I

V/I

VI/I

I/II

II/II

III/II IV/II V/II VI/II

I/III

II/III III/III IV/III V/III VI/III

Aeracja pulweryzacyjna stacjonarna

Aeracja pulweryzacyjna mobilna z precyzyjną

inaktywacją fosforu

Inaktywacja ciągła fosforu w wybranych

strefach

Odłowy rybackie

Zarybienia rybami drapieżnymi

Budowa tarlisk dla ryb drapieżnych

Nasadze

nia roślin podwodnych

Instalacja sztucznych wysp makrofitowych

Ochrona przed zakwitami sinicowymi,

Wykaszanie makrofitów

116

Tab. 63.

Szczegółowy harmonogram działań rekultywacyjnych z podziałem na poszczególne etapy realizacji Programu

Rekultywacji Jeziora Sławskiego

L.p.

Metoda

Zadania

Termin

rozpoczęcia

zadania

Termin

zakończenia

zadania

ETAP I

Aeracja pulweryzacyjna

stacjonarna

wybór wykonawcy zadania,

zakup aeratorów,

montaż aeratorów stacjonarnych na

wytypowanych stanowiskach,

uruchomienie aeratorów,

eksploatacja aeratorów,

marzec 2008

jesień 2010

Sztuczne wyspy

makrofitowe

wybór wykonawcy zadania,

montaż paneli/rozet na wytypowanych

stanowiskach,

pozyskanie roślin do nasadzeń,

- nasadzenia,

wiosna 2008

Odłowy ryb

planktonożernych

odłowy przeprowadzone przez

użytkownika rybackiego jezior,

zbyt lub utylizacja odłowionych ryb,

sierpień 2008

listopad 2008

sierpień 2009

listopad 2009

117

ETAP II

Aeracja pulweryzacyjna

mobilna z precyzyjną

inaktywacją fosforu

wybór wykonawcy zadania,

zakup aeratorów,

montaż aeratorów stacjonarnych na

wytypowanych stanowiskach,

uruchomienie aeratorów,

eksploatacja aeratorów,

4 krotnie w ciągu każdego roku realizacji programu,

w zależności od występowania i natężenia zakwitów

sinicowych

Inaktywacja ciągła fosforu

w wybranych strefach

wybór wykonawcy zadania,

zakup zbiorników na koagulant,

- zakup koagulantu,

montaż,

kwiecień 2008

jesień 2010

ETAP III

Budowa tarlisk dla ryb

drapieżnych

wybór wykonawcy,

budowa krześlisk,

montaż krześlisk na wybranych

stanowiskach,

listopad 2008

grudzień 2008

Ochrona przed zakwitami

sinicowymi,

wybór wykonawcy,

pozyskanie materiałów,

montaż bariery wokół kapieliska,

maj 2008

październik 2008

maj 2009

październik 2009

maj 2010

październik 2010

118

ETAP IV

Zarybienia rybami

drapieżnymi

- pozyskanie narybku,

- zarybienia,

wiosna 2008

jesień 2008

wiosna 2009

jesień 2009

wiosna 2010

jesień 2010

*) aeratory zamonotowane na jeziorze

powinny funkcjonować również po zakończeniu realizacji Programu Rekultywacji

119

Tab. 64. Roczne etapy realizacji

Programu Rekultywacji Jeziora Sławskiego

Etap - 1

L.p.

Działanie

Zadania

Termin

rozpoczęcia

zadania

Termin zakończenia

zadania

ETAP I

– Pierwszy rok realizacji programu rekultywacji

Badania

premonitoringowe

wykonanie badań zgodnie z

zakresem określonym w

programie monitoringu,

marzec

– rok 1

marzec

– rok 1

Aeracja pulweryzacyjna

stacjonarna

- pozyskanie i

montaż

aeratorów pulweryzacyjnych

stacjonarnych,

marzec

– rok 1

lipiec

– rok 1

eksploatacja aeratorów,

- od daty oddania do

użytku

do końca roku

Aeracja pulweryzacyjna

mobilna z precyzyjną

inaktywacją fosforu

- I zabieg pulweryzacyjny,

połączony z inaktywacją fosforu

na całym jeziorze,

kwiecień – 1 rok

- II zabieg pulweryzacyjny,

połączony z inaktywacją fosforu

na całym jeziorze,

maj

– 1 rok

maj

– 1 rok

- III zabieg pulweryzacyjny,

połączony z inaktywacją fosforu

na całym jeziorze,

czerwiec

– 1 rok

czerwiec

– 1 rok

120

- IV zabieg pulweryzacyjny,

połączony z inaktywacją fosforu

na całym jeziorze,

lipiec

– 1 rok

lipiec

– 1 rok

Inaktywacja ciągła

fosforu w wybranych

strefach

pozyskanie i montaż urządzeń

do inaktywacji stacjonarnej,

kwiecień - rok 1

- eksploatacja,

- od daty oddania do

użytku

do końca roku

Nasadzenia roślin

podwodnych

- pozyskanie cennych

osobników,

wczesna

wiosna/wiosna

– rok

wczesna

wiosna/wiosna

– rok 1

- nasadzenia pozyskanych

roślin na wybranych

stanowiskach,

wczesna

wiosna/wiosna

– rok

wczesna

wiosna/wiosna

– rok 1

Instalacja sztucznych

wysp makrofitowych

zakup/montaż segmentów

wysp,

wczesna

wiosna/wiosna

– rok

wczesna

wiosna/wiosna

– rok 1

- pozyskanie r

oślin,

wczesna

wiosna/wiosna

– rok

wczesna

wiosna/wiosna

– rok 1

nasadzenia roślin,

wczesna

wiosna/wiosna

– rok

wczesna

wiosna/wiosna

– rok 1

Odłowy rybackie

pierwsza seria odłowów,

lato

– 1 rok

lato

– 1 rok

- zbyt/utylizacja pozyskanych

ryb,

lato

– 1 rok

lato

– 1 rok

druga seria odłowów,

jesień – 1 rok

121

- zbyt/utylizacja pozyskanych

ryb,

jesień – 1 rok

Zarybienia

drapieżnikami

- zakup narybku

wiosna

– 1 rok

wiosna

– 1 rok

- zarybienia wiosenne

wiosna

– 1 rok

wiosna

– 1 rok

- zakup narybku

jesień – 1 rok

- zarybienia wiosenne

jesień – 1 rok

Ochrona kąpieliska

przed zakwitami

sinicowymi

zakup materiałów i montaż

barier ze słomy jęczmiennej

maj

– 1 rok

maj

– 1 rok

demontaż barier,

wrzesień/październik

– 1 rok

wrzesień/październik

– 1 rok

10.

Budowa sztucznych

tarlisk

pozyskanie materiału,

jesień – 1 rok

montaż i zatopienie krześlisk,

jesień – 1 rok

122

Etap - 2

L.p.

Działanie

Zadania

Termin

rozpoczęcia

zadania

Termin zakończenia

zadania

ETAP II

– Drugi rok realizacji programu rekultywacji

Aeracja pulweryzacyjna

stacjonarna

eksploatacja aeratorów,

cały rok

Aeracja pulweryzacyjna

mobilna z precyzyjną

aktywacją fosforu

- I zabieg pulweryzacyjny,

połączony z inaktywacją fosforu

na całym jeziorze,

kwiecień – 2 rok

- II zabieg pulweryzacyjny,

połączony z inaktywacją fosforu

na całym jeziorze,

maj

– 2 rok

maj

– 2 rok

- III zabieg pulweryzacyjny,

połączony z inaktywacją fosforu

na całym jeziorze,

czerwiec

– 2 rok

czerwiec

– 2 rok

- IV zabieg pulweryzacyjny,

połączony z inaktywacją fosforu

na całym jeziorze,

lipiec

– 2 rok

lipiec

– 2 rok

123

Inaktywacja ciągła

fosforu w wybranych

strefach

- eksploatacja,

cały rok

Odłowy rybackie

pierwsza seria odłowów,

lato

– 2 rok

lato

– 2 rok

- zbyt/utylizacja pozyskanych

ryb,

lato

– 2 rok

lato

– 2 rok

druga seria odłowów,

jesień – 2 rok

- zbyt/utylizacja pozyskanych

ryb,

jesień – 2 rok

Zarybienia

drapieżnikami

- zakup narybku

wiosna

– 2 rok

wiosna

– 2 rok

- zarybienia wiosenne

wiosna

– 2 rok

wiosna

– 2 rok

- zakup narybku

jesień – 2 rok

- zarybienia wiosenne

jesień – 2 rok

jesi

eń – 2 rok

Ochrona kąpieliska

przed zakwitami

sinicowymi

zakup materiałów i montaż

barier ze słomy jęczmiennej

maj

– 2 rok

maj

– 2 rok

demontaż barier,

wrzesień/październik

– 2 rok

wrzesień/październik

– 2 rok

124

Etap - 3

L.p.

Działanie

Zadania

Termin

rozpoczęcia

zadania

Termin zakończenia

zadania

ETAP III

– Trzeci rok realizacji programu rekultywacji

Aeracja pulweryzacyjna

stacjonarna

eksploatacja aeratorów,

cały rok

Aeracja pulweryzacyjna

mobilna z precyzyjną

inaktywacją fosforu

- I zabieg pulweryzacyjny,

połączony z inaktywacją fosforu

na całym jeziorze,

kwiecień – 3 rok

- II zabieg pulweryzacyjny,

połączony z inaktywacją fosforu

na całym jeziorze,

maj

– 3 rok

maj

– 3 rok

- III zabieg pulweryzacyjny,

połączony z inaktywacją fosforu

na całym jeziorze,

czerwiec

– 3 rok

czerwiec

– 3 rok

- IV zabieg pulweryzacyjny,

połączony z inaktywacją fosforu

na całym jeziorze,

lipiec

– 3 rok

lipiec

– 3 rok

125

Inaktywacja ciągła

fosforu w wybranych

strefach

- eksploatacja,

cały rok

Zarybienia

drapieżnikami

- zakup narybku

wiosna

– 3 rok

wiosna

– 3 rok

- zarybienia wiosenne

wiosna

– 3 rok

wiosna

– 3 rok

- zakup narybku

jesień – 3 rok

- zarybienia wiosenne

jesień – 2 rok

jesień – 3 rok

Ochrona k

ąpieliska

przed zakwitami

sinicowymi

zakup materiałów i montaż

barier ze słomy jęczmiennej

maj

– 3 rok

maj

– 3 rok

demontaż barier,

wrzesień/październik

– 3 rok

wrzesień/październik

– 3 rok

Z uwagi na fakt, że zabieg aeracji mobilnej z inaktywacja fosforu ma na celu trwałe obniżenie produkcji pierwotnej „trzeci i czwarty” zabieg inaktywacji

fosforu połączony z zabiegiem aeracji mobilnej (każdego roku) przeprowadzony zostanie jedynie po analizie wyników wcześniejszej inaktywacji.

126

11.8. Oczekiwane ef

ekty działań rekultywacyjnych

Rekultywacja jeziora Sławskiego to przedsięwzięcie mające na celu poprawę

jakości jego wód. Kompleksowo przeprowadzone działania ochronne i rekultywacyjne

wywołają szereg pozytywnych efektów środowiskowych oraz społecznych. Efekt

przeprowadzonych prac należy rozpatrywać całościowo oraz w odniesieniu do

zastosowanych metod.

Głównym problemem występującym na jeziorze Sławskim są częste i

intensywne zakwity sinicowe oraz śnięcia ryb.

Podstawowym efektem przeprowadzenia prac rek

ultywacyjnych polegających

na napowietrzaniu wód jeziora Sławskiego będzie likwidacja stref beztlenowych w

łęboczkach, poprawa współczynnika REDOX osadów dennych sprzyjającego

mineralizacji osadów. Współczynnik redox jest również czynnikiem niezbędnym dla

prawidłowego przebiegu procesów inaktywacji fosforu. Dodatkowo podczas aeracji

utwo

rzone zostaną strefy silnego napowietrzenia mogące stanowić swoistą ostoję dla

ichtiofauny w okresach przyduchy w zbiorniku wodnym. Podwyższenie zawartości

tlenu w wodzie spowodowuje

jednocześnie eliminację śnięć ryb spowodowanych

brakiem tlenu w zbiorniku.

Jednocześnie z aeracją przeprowadzona zostanie inaktywacja fosforu w

wodzie i osadach dennych. Pozwoli to na redukcje stężenia tego pierwiastka w

postaci fosforanów poniżej 0,15 mg/dm

w warstwie powierzchniowej (pomiar

dokonywany na 1m głębokości). Zastosowanie inaktywacji fosforu w osadach

dennych znacznie ograniczy zasilanie wewnętrzne jeziora w ten pierwiastek. Przy

równolegle prowadzonych innych działaniach rekultywacyjnych takich jak instalacja

sztucznych wysp makrofitowych, biomanipulacja, stosowanie słomy jęczmiennej w

rejonie plaży, zmniejszeniu ulegnie produkcja pierwotna fitoplanktonu. Zmniejszenie

stężenia fosforu pozwoli na eliminacje tak uciążliwych, z punktu widzenia

gospodarczego i turystycznego, zakwitów sinicowych. Stężenie fosforu, które

zostanie osiągnięte podczas inaktywacji tego pierwiastka, będzie stanowić czynnik

limitujący dla rozwoju cyjanobakterii.

Znacznie zwiększy się przezroczystość wody w okresie wegetacyjnym, od ok. 70 cm

obecnie do ok. 2m po okresie rekultywacji.

Dzięki redukcji produkcji pierwotnej, eliminacji zakwitów sinicowych możliwy będzie

wzrost bioróżnorodności, poprzez zajmowanie nisz ekologicznych przez organizmy

127

sprzyjające dalszemu oczyszczaniu wody. Wzrost przezroczystości wody spowoduje

poprawę warunków świetlnych w strefie litoralu, który w krótkim czasie zasiedlony

zostanie przez roślinność podwodną. W trakcie trwania rekultywacji proces ten

będzie dodatkowo wspomagany przez nasadzenia roślin podwodnych koszach

uniemożliwiających ich wyjadanie przez fauną jeziorną. Wprowadzenie stałych stref

inaktywacji fosforu w rejonach przyujściowych największych dopływów pozwoli na

stworzenie „pułapki” dla fosforu niesionego tymi ciekami, co zapobiegnie

przedostawaniu się go do toni wodnej. Działanie to pozwoli na eliminacje jednego ze

znaczących źródeł fosforu ze zlewni. Dla zapewnienia skuteczności w tych samych

strefach zostaną zainstalowane wyspy makrofitowe, które będą barierą dla

poz

ostałych związków niesionych wodami dopływów.

Biomanipulacja w postaci odłowów ryb planktonożernych oraz intensywnego

zarybiania rybami drapieżnymi spowoduje intensywny rozwój dużych form

zooplanktonu skorupiakowego. Ten z kolei doprowadzi do drastycznego

ograniczenia liczebności fitoplanktonu. W jeziorach, w których w wyniku

zastosowania biomanipulacji dochodziło do wieloletniej (obserwowanej przez

minimum 5 lat) poprawy jakości wody, stwierdzono istnienie dodatkowych

mechanizmów uruchamianych przez biomaniopulację, lecz nie związanych

bezpośrednio z troficznym oddziaływaniem wewnątrz łańcucha pokarmowego.

Mechanizmy te, jeśli stworzone zostaną sprzyjające warunki, umożliwiają przejście

ekosystemu ze stanu mętnowodnego (zdominowanego przez fitoplankton, tworzący

zakwit wody) w stan czystowodny (pozbawiony zakwitów).

Wszystkie zabiegi spowodują tak istotne efekty gospodarcze i społeczne jak:

dopuszczenie kąpielisk do użytku publicznego, poprawa walorów rekreacyjnych

jeziora,

wzrost opłacalności gospodarki rybackiej itp.

Należy jednocześnie zaznaczyć, że jakikolwiek, nawet jednorazowy,

niekontrolowany dopływ zanieczyszczeń do jeziora może całkowicie zniweczyć

wszystkie wysiłki podjęte w celu rekultywacji zbiornika.

128

12.

Program monitoringu skuteczności działań rekultywacyjnych

Każdy złożony, wielokierunkowy proces rekultywacji zbiorników wodnych

wymaga regularnych badań kontrolnych. Badania monitorujące muszą być

prowadzone w sposób umożliwiający: bieżącą korektę stosowanych metod, korektę

częstotliwości i zasięgu przestrzennego prowadzonych zabiegów, identyfikację i

lokalizację zjawisk wpływających niekorzystnie lub uniemożliwiających uzyskanie

pożądanych efektów. Ponadto obejmują ocenę wpływu zabiegów rekultywacyjnych

na funkcjonowanie ekosystemu wodnego.

Główne

założenia

programu

monitoringu

skuteczności

działań

rekultywacyjnych:

wykonanie badań premonitoringowych w celu określenia wyjściowego stanu

ekosystemu wodnego,

zakres badań premonitoringowych musi odpowiadać zakresowi badań

kontrolnych prowadzonych w trakcie rekultywacji,

prowadzenie regularnych badań kontrolnych w trakcie rekultywacji z

częstotliwością uzależnioną od harmonogramu działań rekultywacyjnych,

badania

kontrolne muszą swoim zakresem obejmować:



badania wskaźników fizyczno-chemicznych: temperatura, tlen,

przewodność,

przezroczystość,

odczyn

pH,

potencjał

oksydoredukcyjny REDOX,



badania wskaźników chemicznych: związki azotu, fosforu,

siarczanów, żelaza,



badania bilogiczne: fitoplankton, zooplankton, seston, chlorofil „a”,

 wszelk

ie badania i analizy należy wykonywać zgodnie z

obowiązującymi w Polsce normami,

regularne badania jakości wód zasilających jezioro w następującym zakresie:

odczyn pH, przewodność, zawartość tlenu rozpuszczonego, zawartość

siarczanów, żelaza, związków azotu i fosforu,

129

pomiary zawartości tlenu oraz temperatury należy wykonywać co 1 m

głębokości, w całym profilu pomiarowym z uwzględnieniem powierzchniowej i

naddennej warstwy wody,

pomiar potencjału oksydoredukcyjnego, odczynu pH, przewodności oraz pobór

prób wody do analiz chemicznych należy wykonać na głębokości 1 m oraz dla

wody interstycjalnej,

badania zawartości związków fosforu w wodzie powierzchniowej i naddennej

każdorazowo, przed i po zabiegu inaktywacji,

równocześnie z badaniami wód należy prowadzić obserwację rozwoju

makrofitów i na podstawie odłowów rybackich – strukturę ichtiofauny,

w sytuacjach awaryjnych należy natychmiast powiadomić władze samorządowe,

podmiot sprawujący prawa właścicielskie w imieniu Skarbu Państwa,

użytkownika rybackiego jeziora oraz Inspekcję Sanitarną i Ochrony

Środowiska,

zestawienie

wyników rocznych z opisem i interpretacją należy przekazać w

formie raportu do 31 stycznia roku

następnego, władzom gminy i Inspekcji

Ochrony Środowiska.

130

Rozmieszczenie profili

pomiarowych na Jeziorze Sławskim

131

Tab. 65

Szczegółowy program monitoringu kontrolnego Jeziora Sławskiego

Rok

Zabiegi

rekultywacyjne

Termin

Typ badań

Obiekt

badań

Wskaźniki

WODA

Wskaźniki

OSADY

UWAGI

Określenie stanu

jeziora

bezpośrednio przed

podjęciem działań

rekultywacyjnych

marzec

prem

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

N, P, SO

, Fe,

wskaźniki

biologiczne,

zawartość N, SO

Fe, pH, frakcje P

minimum 10 profili

pomiarowych dla

wody i d

la osadów

Określenie stanu

jeziora

bezpośrednio przed

podjęciem działań

rekultywacyjnych

marzec

prem

dopływy

pomiar przepływu,

zawartość N, P,

, Fe, O

, pH,

przewodność

6 profili

pomiarowych w

odległości minimum

25 metrów w górę

cieku licząc od

ujścia do jeziora

Pierwsza

inaktywacja fosforu

kwiecień

(tuż przed

inaktywacją

fosforu)

ia doda

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

lu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

132

Pierwsza

inaktywacja fosforu

– równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

kwiecień

(tuż po

inaktywacji

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

Badania

monitoringowe

ogólne

kwiecień

około ok.10-

14 dni po

zabiegu

inaktywacji

dstaw

kon

procesu

reku

acj

jezioro/

dopływy

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

N, P, SO

, Fe

wskaźniki

biologiczne,

zawartość N, P,

, Fe, pH

- minimum 10 profili

pomiarowych dla

wody i dla osadów

- 6 profili

pomiarowych na

dopływach łącznie z

pomiarem Q)

Inaktywacja ciągła

fosforu w

wybranych strefach

kwiecień

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

P, N

Zawartość P, frakcje

4- profile pomiarowe

(1 profil pomiarowy

każdej strefie

ciągłej inaktywacji

fosforu)

Nasadzenia

roślinności

podwodnej

kwiecień

liza

kon

ostu

ośl

jezioro

Określenie stopnia

pokrycia

roślinnością

Określenie kondycji

roślinności

Analizie winny być

poddane wszystkie

strefy nasadzeń

133

Druga inaktywacja

fosforu

–

równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

maj

(tuż przed

inaktywacją

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

Druga inaktywacja

fosforu

–

równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

maj

(tuż po

inaktywacji

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

Trzecia inaktywacja

fosforu

–

równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

czerwiec

(tuż przed

inaktywacją

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu

kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

134

Trzecia inaktywacja

fosforu

–

równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

czerwiec

(tuż po

inaktywacji

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

Badania

monitoringowe

ogólne

czerwiec

około ok.10-

14 dni po

zabiegu

inaktywacji

dstaw

kon

procesu

reku

acj

jezioro/

dopływy

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

N, P, SO

, Fe

wskaźniki

biologiczne,

zawartość N, P,

, Fe, pH

- minimum 10 profili

pomiarowych dla

wody i dla osadów

- 6 profili

pomiarowych na

dopływach łącznie z

pomiarem Q)

Czwarta

inaktywacja fosforu

– równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

lipiec

(tuż przed

inaktywacją

fosforu)

orin

procesu

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

135

Czwarta

inaktywacja fosforu

– równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

lipiec

(tuż po

inaktywacji

fosforu)

orin

procesu

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

Inaktywacja ciągła

fosforu w

wybranych strefach

lipiec

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

P, N

Zawartość P, frakcje

4- profile pomiarowe

(1 profil pomiarowy

w każdej strefie

ciągłej inaktywacji

fosforu)

Nasadzenia

roślinności

podwodnej

lipiec

liza

kon

ostu

ośl

jezioro

Określenie stopnia

pokrycia

roślinnością

Określenie kondycji

roślinności

Analizie winny być

poddane wszystkie

strefy nasadzeń

Badania

monitoringowe

ogólne

sierpień

dstaw

kon

procesu

reku

acj

jezioro/

dopływy

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

N, P, SO

, Fe

wskaźniki

biologiczne,

zawartość N, P,

, Fe, pH

- minimum 10 profili

pomiarowych dla

wody i dla osadów

- 6 profili

pomiarowych na

dopływach łącznie z

pomiarem Q)

136

Nasadzenia

roślinności

podwodnej

wrzesień

liza

kon

ostu

ośl

jezioro

Określenie stopnia

pokrycia

roślinnością

Określenie kondycji

roślinności

Analizie winny być

poddane wszystkie

strefy nasadzeń

Inaktywacja ciągła

fosforu w

wybranych strefach

październik

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

P, N

Zawartość P, frakcje

4- profile pomiarowe

(1 profil pomiarowy

w każdej strefie

ciągłej inaktywacji

fosforu)

Pierwsza

inaktywacja fosforu

kwiecień

(tuż przed

inaktywacją

fosforu)

ia doda

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawarto

ść

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

Pierwsza

inaktywacja fosforu

– równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

kwiecień

(tuż po

inaktywacji

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezr

oczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

137

Badania

monitoringowe

ogólne

kwiecień

około ok.10-

14 dni po

zabiegu

inaktywacji

dstaw

kon

oce

reku

acj

jezioro/

dopływy

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

N, P, SO

, Fe

wskaźniki

biologiczne,

zawartość N, P,

, Fe, pH

- minimum 10 profili

pomiarowych dla

wody i dla osadów

- 6 profili

pomiarowych na

dopływach łącznie z

pomiarem Q)

Inaktywacja ciągła

fosforu w

wybranych strefach

kwiecień

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

P, N

Zawartość P, frakcje

4- profile pomiarowe

(1 profil pomiarowy

w każdej strefie

ciągłej inaktywacji

fosforu)

Nasadzenia

roślinności

podwodnej

kwiecień

liza

kon

ostu

ośl

jezioro

Określenie stopnia

pokrycia

roślinnością

Określenie kondycji

roślinności

Analizie winny być

poddane wszystkie

strefy nasadzeń

Druga inaktywacja

fosforu

–

równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

maj

(tuż przed

inaktywacją

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

138

Druga inaktywacja

fosforu

–

równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

maj

(tuż po

inaktywacji

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

Trzecia inaktywacja

fosforu

–

równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

czerwiec

(tuż przed

inaktywacją

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDO

X, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

Trzecia inaktywacja

fosforu

–

równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

czerwiec

(tuż po

inaktywacji

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

139

Badania

monitoringowe

ogólne

czerwiec

około ok.10-

14 dni po

zabiegu

inaktywacji

dstaw

kon

procesu

reku

acj

jezioro/

dopływy

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

N, P, SO

, Fe

wskaźniki

biologiczne,

zawartość N, P,

, Fe, pH

- minimum 10 profili

pomiarowych dla

wody i dla osadów

- 6 profili

pomiarowych na

pływach łącznie z

pomiarem Q)

Czwarta

inaktywacja fosforu

– równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

lipiec

(tuż przed

inaktywacją

fosforu)

orin

procesu

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

Czwarta

inaktywacja fosforu

– równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

lipiec

(tuż po

inaktywacji

fosforu)

orin

procesu

jezioro

temp., O

przezroczy

stość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

140

Inaktywacja ciągła

fosforu w

wybranych strefach

lipiec

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przew

odność, pH,

REDOX, zawartość

P, N

Zawartość P, frakcje

4- profile pomiarowe

(1 profil pomiarowy

w każdej strefie

ciągłej inaktywacji

fosforu)

Nasadzenia

roślinności

podwodnej

lipiec

liza

kon

ostu

ośl

jezioro

Określenie stopnia

pokrycia

roślinnością

Określenie kondycji

roślinności

Analizie winny być

poddane wszystkie

strefy nasadzeń

Badania

monitoringowe

ogólne

sierpień

dstaw

kon

procesu

reku

acj

jezioro/

dopływy

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

N, P, SO

, Fe

wskaźniki

biologiczne,

zawartość N, P,

, Fe, pH

- minimum 10 profili

pomiarowych dla

wody i dla osadów

- 6 profili

pomiarowych na

dopływach łącznie z

pomiarem Q)

Nasadzenia

roślinności

podwodnej

wrzesień

liza

ostu

ośl

jezioro

Określenie stopnia

pokrycia

roślinnością

Określenie kondycji

roślinności

Analizie winny być

poddane wszystkie

strefy nasadzeń

141

Inaktywacja ciągła

fosforu w

wybranych strefach

październik

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

P, N

Zawartość P, frakcje

4- profile pomiarowe

(1 profil pomiarowy

w każdej strefie

ciągłej inaktywacji

fosforu)

III

Pierwsza

inaktywacja fosforu

kwiecień

(tuż przed

inaktywacją

fosforu)

ia doda

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

III

Pierwsza

inaktywacja fosforu

– równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

kwiecień

(tuż po

inaktywacji

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

142

Badania

monitoringowe

ogólne

wiecień

około ok.10-

14 dni po

zabiegu

inaktywacji

dstaw

kon

procesu

reku

acj

jezioro/

dopływy

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

N, P, SO

, Fe

wskaźniki

biologiczne,

zawartość N, P,

, Fe, pH

- minimum 10 profili

pomiarowych dla

wody i dla osadów

- 6 profili

pomiarowych na

dopływach łącznie z

pomiarem Q)

III

Inaktywacja ciągła

fosforu w

wybranych strefach

kwiecień

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

P, N

Zawartość P, frakcje

4- profile pomiarowe

(1 profil pomiarowy

w każdej strefie

ciągłej inaktywacji

fosforu)

III

Nasadzenia

roślinności

podwodnej

kwiecień

liza

kon

ostu

ośl

jezioro

Określenie stopnia

pokrycia

roślinnością

Określenie kondycji

roślinności

Analizie winny być

poddane wszystkie

strefy nasadzeń

III

Druga inaktywacja

fosforu

–

równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

maj

(tuż przed

inaktywacją

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

143

III

Druga inaktywacja

fosforu

–

równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

maj

(tuż po

inaktywacji

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

III

Trzecia inaktywacja

fosforu

–

równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

czerwiec

(tuż przed

inaktywacją

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

III

Trzecia inaktywacja

fosforu

–

równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

czerwiec

(tuż po

inaktywacji

fosforu)

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

144

III

Badania

monitoringowe

ogólne

czerwiec

około ok.10-

14 dni po

zabiegu

inaktywacji

dstaw

kon

procesu

reku

acj

jezioro/

dopływy

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

N, P, SO

, Fe

wskaźniki

biologiczne,

zawartość N, P,

, Fe, pH

- minimum 10 profili

pomiarowych dla

wody i dla osadów

- 6 profili

pomiarowych na

dopływach łącznie z

pomiarem Q)

III

Czwarta

inaktywacja fosforu

– równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

lipiec

(tuż przed

inaktywacją

fosforu)

orin

procesu

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

III

Czwarta

inaktywacja fosforu

– równolegle z

zabiegiem aeracji

mobilnej

lipiec

(tuż po

inaktywacji

fosforu)

orin

procesu

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

Min.25 profili

pomiarowych.

Badania mające na

celu kontrolę

procesu inaktywacji

fosforu

145

III

Inaktywacja ciągła

fosforu w

wybranych strefach

lipiec

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

P, N

Zawartość P, frakcje

4- profile pomiarowe

(1 profil pomiarowy

w każdej strefie

ciągłej inaktywacji

fosforu)

III

Nasadzenia

roślinności

podwodnej

lipiec

liza

kon

ostu

ośl

jezioro

Określenie stopnia

pokrycia

roślinnością

Określenie kondycji

roślinności

Analizie winny być

poddane wszystkie

strefy nasadzeń

III

Badania

monitoringowe

ogólne

sierpień

dstaw

kon

procesu

reku

acj

jezioro/

dopływy

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

N, P, SO

, Fe

wskaźniki

biologiczne,

zawartość N, P,

, Fe, pH

- minimum 10 profili

pomiarowych dla

wody i dla osadów

- 6 profili

pomiarowych na

dopływach łącznie z

pomiarem Q)

III

Nasadzenia

roślinności

podwodnej

wrzesień

liza

kon

ostu

ośl

jezioro

Określenie stopnia

pokrycia

roślinnością

Określenie kondycji

roślinności

Analizie winny być

poddane wszystkie

strefy nasadzeń

146

III

Inaktywacja ciągła

fosforu w

wybranych strefach

październik

tkow

jezioro

temp., O

przezroczystość,

przewodność, pH,

REDOX, zawartość

P, N

Zawartość P, frakcje

4- profile pomiarowe

(1 profil pomiarowy

w każdej strefie

ciągłej inaktywacji

fosforu)

I-III

Odłów

Każdorazo

wo przy

okazji

odłowów

liza kont

rol

łow

jezioro

rejestr odłowu

Oszacowanie udziału

poszczególnych

gatunków ryb

drapieżnych w ogólnej

liczbie ryb

Raz na kwartał

szczegółowy raport z

odłowu

Z uwagi na fakt, że zabieg aeracji mobilnej z inaktywacja fosforu ma na celu trwałe obniżenie produkcji pierwotnej „trzeci i czwarty” zabieg inaktywacji

fosforu połączony z zabiegiem aeracji mobilnej (każdego roku) przeprowadzony zostanie jedynie po analizie wyników wcześniejszej inaktywacji.

147

13.

Założenia wieloletniego planu ochrony jeziora

Sam zabieg rekultywacyjny jeziora niewiele zmieni w jego funkcjonowaniu,

jeżeli równocześnie nie zostaną podjęte żadne działania ochronne w zlewni

bezpośredniej i zlewniach cząstkowych jego dopływów. System jeziorny jest

organizmem żywym, którego funkcjonowanie uzależnione jest znacznej liczby

czynników zewnętrznych. Poprawienie stanu ekologicznego tego systemu wymaga

szeregu daleko idących inwestycji i przedsięwzięć. Nawet najlepiej dobrane metody

rekultywacyjne i pozytywne skutki ich zastosowania, nie pozwalają na osiągnięcie

pełnej równowagi ekosystemu. Duże nakłady finansowe, czasowe oraz wieloletnie

wysiłki związane z każdym procesem renowacji zbiornika wodnego, mogą zostać

zmarnowane

przez niedpowiedzialną i niezaplanowaną gospodarkę wodną w zlewni.

Poniżej przedstawiono działania ochronne niezbędne do podjęcia w czasie i

po rekultywacji, stanowiące podstawę do myślenia o długofalowym efekcie

rekultywacji.

Program Ochrony Jeziora S

ławskiego

Priorytet I

– Ograniczenie dopływu ładunków zanieczyszczeń z obszaru zlewni

Jeziora Sławskiego

Zadania:

Inwentaryzacja stanu kanalizacji sanitarnej w zlewni Jeziora Sławskiego.

2. Inwentaryzacja stanu kanalizacji deszczowej na terenach zurbanizowanych w

zlewni.

Inwentaryzacja i ocena stanu urządzeń podczyszczających, odprowadzane do

jeziora i urządzeń melioracji wodnych szczegółowych i podstawowych, wody

opadowe z dróg.

4. Rozbudowa oraz konserwacja

i unowocześnienie istniejącej sieci kanalizacji

anitarnej (realizacja przyjętego w gminie programu rozbudowy sieci

kanalizacyjnej).

148

Tworzenie instrumentów wsparcia finansowego budowy przydomowych

oczyszczalni ścieków.

Wymiana istniejących szamb na przydomowe lub zbiorcze oczyszczalnie

ścieków

7. Identyfi

kacja i likwidacja wszystkich nielegalnych zrzutów ścieków do jeziora i

dopływów.

Modernizacja i podnoszenie wydajności komunalnych oczyszczalni ścieków

(istotną rolę odegra tu uruchomienie wybudowanych przez gminę pól

infiltracyjnych przy oczyszczalni ścieków w Sławie.

Ograniczenie ładunku fosforu w zrzutach wód z istniejącej oczyszczalni w

Sławie.

10.

Rozpatrzenie możliwych wariantów wydłużenia drogi spływu oczyszczonych

ścieków i przerzutu do Odry z pominięciem Jeziora Sławskiego.

11.

Utworzenie

barier

roślinności

(żywopłotów)

ograniczających

spływ

powierzchniowy z utwardzonych powierzchni zlewni bezpośredniej jeziora,

zwłaszcza na terenach ośrodków wypoczynkowych.

12.

Ograniczenie spływu powierzchniowego poprzez poprawę ststeczności skarp

brzegowych i budow

ę murów zaporowych na stromych brzegach jeziora.

13.

Likwidacja dzikich wysypisk śmieci.

Priorytet II

– Ochrona ekosystemu wodnego Jeziora Sławskiego

Zadania:

Opracowanie w porozumieniu z sąsiednimi gminami kompleksowego

programu ochrony wód powierzchniowych w zlewni Jeziora Sławskiego.

Poprawa warunków retencji.

W procesie utrzymania zasobów wodnych na odpowiednim poziomie

ilościowym i jakościowym, bardzo ważną rolę odgrywa retencja. Jej

naturalny zakres, który wynika z bilansu hydrologicznego jest zmienny, ale

generalnie niekorzystny. Wysokie straty wody w procesie parowania nie są

149

rekompensowane odpowiednią ilością opadów, a wymiana pozioma

(dopływ-odpływ) jest niekorzystna. W takiej sytuacji, w latach suchych

występują deficyty napełnienia jeziora, co ma bardzo niekorzystny wpływ na

jakość jego wód. W okresach kiedy występują wysokie stany, nadmiar wody

(powyżej założonego poziomu piętrzenia) jest zrzucany. Ten pasywny

system piętrzenia pozwala tylko na okresowe retencjonowanie nadwyżek

odpływu z jeziora.

ealizacja programu ochrony i rekultywacji jeziora powinna się odbywać w

warunkach dynamicznego piętrzenia, którego celem powinno być

retencjonowanie jak największej ilości wody. Pełne piętrzenie jeziora

powinno polegać na utrzymywaniu poziomu wody między średnim

poziomem rocznym (SSW=57,14 m npm.), a rzędną 57,50 m npm.

Gospodarowanie zasobami wodnymi jeziora powinno umożliwić utrzymanie

wyższego poziomu wody, jaki występuje w miesiącach wiosennych i

opóźnienie opadania zwierciadła wody w miesiącach letnich. Wydaje się

rzeczą niezbędną rozważenie możliwości podniesienia maksymalnej rzędnej

piętrzenia jeziora., która powinna być zbliżona do średniego rocznego

wysokiego poziomu wody w jeziorze.

Utworzenie stref ochronnych dla jeziora i dopływów.

Stworzenie

stref ochronnych, w postaci chociażby zadrzewień wzdłuż

brzegów cieków i jezior, stanowi naturalną przeszkodę dla biogenów

transportowanych po powierzchni gleby. Przeszkoda taka powoduje

zarówno infiltracje spływających wód, a co za tym idzie transportowanych

biogenów, w głąb gleby jak i przechwytywanie ich przez wprowadzoną

roślinność. Najskuteczniejszą przeszkodą dla spłukiwanych wód jest

roślinność trawiasta wsparta dodatkowo roślinnością krzewiastą lub leśno-

krzewiastą. Nie wszędzie jest to oczywiście do wykonalne i nie wszędzie

jest to konieczne, jednak każdy m

trawy znajdujący się powyżej załomu

zbocza koryta cieku lub brzegu jeziora będzie miał swoje znaczenie. Strefy

ochronne największą rolę odgrywają w okresie wiosennym, gdy brak jest

jeszcze roślinności hamującej proces spłukiwania, a jednocześnie jest to

okres największego nawożenia, często z pominięciem zasad sztuki

agrarnej. Najwłaściwsze byłoby ustanowienie stref ochronnych o szerokości

10 m wzdłuż cieków oraz 50-100 m wzdłuż niezalesionych brzegów jezior.

150

Wprowadzenie stref ochronnych wymaga jednak szeregu zabiegów

administracyjnych,

tym

zmian

planach

zagospodarowania

przestrzennego, względnie studium uwarunkowań gmin i wiąże się ze

znacznym ograniczeniem użytkowania gruntów w strefie przybrzeżnej

cieków i jezior. Może to stwarzać konflikty z właścicielami gruntów objętych

strefą jednak z przyrodniczego punktu widzenia wydaje się wysoce

uzasadnione

Prowadzenie

dalszej

aeracji

pulweryzacyjnej

wykorzystaniem

zamontowanych na potrzeby re

kultywacji aeratorów stacjonarnych.

Monitoring prawidłowego rozwoju gatunków roślinności wodnej przywróconej

w ramach rekultywacji jeziora.

Stała kontrola populacji ryb drapieżnych i planktonożernych w jeziorze.

Wsparcie finansowe gospodarki rybackiej na jeziorze - regularne zarybienia

pożądanymi gatunkami ryb drapieżnych.

Dalsza rozbudowa i ochrona tarlisk.

Wprowadzenie i kontrola rejestracji połowów wędkarskich.

10.

Wyznaczenie obszarów zimowania i tarła ryb drapieżnych oraz

wprowadzenie na nich zakazu połowów.

11.

Wprowadzenie ograniczeń w stosowaniu zanęt wędkarskich pochodzenia

roślinnego.

12.

Odsunięcie zabudowy rekreacyjnej na minimum 100 metrów od linii

brzegowej jeziora.

13.

Budowa w wyznaczonych miejscach pomostów wędkarskich w celu

ograniczenia samowolnego niszcz

enia roślinności wodnej.

14.

Wyznaczenie ostoi dla szczególnie cennych gatunków roślinności wodnych.

15.

Aktywizacja i wspieranie wysiłków Państwowej i Społecznej Straży Rybackiej

oraz Policji do walki i w walce z kłusownictwem.

Priorytet III

– Ochrona wód przed niekorzystnym wpływem gospodarki rolnej

151

Zadania:

1. Propagowanie kodeksu dobrej praktyki rolniczej.

Wprowadzenie ograniczeń w stosowaniu pestycydów i nawozów sztucznych.

3. Kontrola wykorzystania gnojowicy jako nawozu naturalnego.

Bezwzględne przejście na hodowlę ściółkową.

Kontrola sposobu składowania obornika i wprowadzenie bezwzględnego

wymogu stosowania płyty obornikowej, wyposażonej w studzienki odciekowe.

Ustalenie obowiązującego kierunku orki – równoległego do linii brzegowych

jeziora lub dopływów.

Podjęcie działań mających na celu objęcie Jeziora Sławskiego dyrektywą

azotanową.

Wyznaczenie stref ochronnych oddzielających wody powierzchniowe zlewni

od terenów użytkowanych rolniczo.

Priorytet IV

– Działania o charakterze organizacyjnym, kontrolnym i

monitoringowe

Zadania:

1. Nasilenie kontroli przestrzegania

przepisów ochronnych przytoczonych w

rozdziale 9 i egzekucja kar za ich naruszenie.

Regularna kontrola i egzekucja kar za nieszczelne szamba, kłusownictwo,

nielegalne składowanie odpadów.

3. Sz

czegółowa inwentaryzacja zagrożeń w zlewni Jeziora Sławskiego.

Utworzenie stałego zespołu monitorującego stan środowiska jeziora i jego

zlewni.

Wprowadzenie stałego monitoringu jakości wód jeziora i cieków w oparciu o

sieć punktów monitoringowych wyznaczonych do badań podstawowych w

ramach monitoringu procesu rekultywacji oraz w oparciu o program

monitoringu opracowany przez W. Konopczyńskiego (WIOŚ Zielona Góra

152

2006). Monitoring powinien obejmować podstawowe wskaźniki biologiczne

(fitoplankton, zooplankton

, seston, chlorofil,), wskaźniki fizyczno-chemiczne

(termika, tlen, pH, współczynnik oksydoredukcyjny REDOX, przewodność,

przezroczystość) oraz wskaźniki chemiczne: fosfor ogólny, fosforany, azotany,

azot amonowy, azot organiczny, azot mineralny, azot ogólny, siarczany,

żelazo, weglowodory aromatyczne, ogólny węgiel organiczny, BZT

, fenole.

Monitoring jakości wód powinien być ponadto rozszerzony o stałą rejestracje

połowów rybackich i wędkarskich. Nie zachodzi konieczność dodatkowych

badań bakterii grupy Coli, z uwagi na regularne badania prowadzone przez

Powiatową Stację Sanitarno-epidemiologiczną.

Aktywizacja i działania integrujące stowarzyszeń przyrodniczych, organizacji

pożytku publicznego, użytkowników jeziora.

Priorytet V

– Właściwa polityka przestrzenna

Zadania:

1. Propagowanie architektury wkomponowanej w krajobraz.

Włączenie stref ochronnych jezior i cieków do planu zagospodarowania

przestrzennego lub studium uwarunkowań przestrzennych gminy.

Wprowadzenie ograniczonego użytkowania 100 metrowego pasa ochronnego

wokół jeziora – zakaz inwestycji.

Likwidacja dzikiej zabudowy wokół jeziora.

Priorytet VI

– Działania edukacyjne i promocyjne

Zadania:

Opracowanie i wdrożenie strategii edukacji ekologicznej, w tym programów

edukacyjnych dla użytkowników jezior, właścicieli ośrodków wczasowych,

samorządowców, młodzieży szkolnej, kół wędkarskich, turystów.

153

Rozwinięcie współpracy z placówkami edukacyjnymi i stowarzyszeniami

(prowadzenie szkoleń w zakresie edukacji ekologicznej, wspieranie szkolnych

kół ekologicznych itp.).

Wykorzystanie mediów, w tym internetu do przekazywania informacji na temat

środowiska i jego ochrony, .

154

. Prognoza oddziaływania inwestycji na Obszar Natura 2000

Jezioro Sławskie jest największym jeziorem na Pojezierzu Sławskim, które w

2007 roku zostało włączone do europejskiej sieci Natura 2000. Może to mieć wpływ

na przebieg prac związanych z rekultywacją jeziora.

Na obszarach objętych Europejską Siecią Ekologiczną Natura 2000

prowadzenie i podejmowani

e nowej działalności gospodarczej nie jest zabronione,

jednak

musi ono spełniać określone kryteria, a w szczególności nie zagrażać

gatunkom lub siedliskom będących na danym obszarze przedmiotem ochrony.

Zadaniem programu Natura 2000 jest zachowanie, a w n

iektórych przypadkach

nawet odtworzenie różnorodności biologicznej.

Na terenach objętych Naturą 2000 nie jest blokowany rozwój gospodarczy i istnieje

możliwość inwestowania na tym obszarze z zastrzeżeniem, że żadna z planowanych

inwestycji nie może mieć znaczącego wpływu na gatunki zwierząt i siedliska objęte

ochroną. Niezgodna z prawem ani unijnym, ani krajowym jest jakakolwiek inwestycja

negatywnie oddziałująca na chronione na danym obszarze zwierzęta i rośliny oraz

krajobraz.

Obszary Natura 2000 to naj

istotniejsze tereny dla zachowania zagrożonych lub

bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt czy charakterystycznych siedlisk

przyrodniczych mających znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych całej

Europy

– czyli tzw. różnorodności biologicznej.

Szczeg

ółowa ocena oddziaływania na środowisko działań rekultywacyjnych

powinna

być nadrzęnym elementem procedury planowania przedsięwzięć. Należy

wnikliwie przeanalizować wpływ planowanych działań na poszczególne komponenty

środowiska, w tym na konkretne ekosystemy, siedliska przyrodnicze, czy gatunki.

Analiza ta powinna obejmować zarówno efekty chwilowe, jak i długofalowe, lokalne i

ponadlokalne, pewne i

prawdopodobne lub nawet tylko teoretycznie możliwe.

Taka ocena nie jest i nie mogłaby być celem niniejszej Prognozy oddziaływania na

środowiska, nawet w przypadku zamieszczenia konkretnej listy przedsięwzięć.

Przeprowadzenie takiej analizy nie byłoby oczywiście niewykonalne, ale opracowanie

jej wyników w rozsądnym czasie wymagałoby zaangażowania ogromnych sił i

środków, (ze względu na zróżnicowany stan przygotowania projektów, a tym samym

brak na tym etapie części niezbędnych informacji), działania, będące obowiązkiem

przyszłych wykonawców.

155

Należy wskazać szereg działań, które powinny pomóc w unikaniu, a co najmniej

minimalizowaniu szkód środowiskowych. Przede wszystkim należy ograniczyć

negatywny wpływ poszczególnych przedsięwzięć poprzez m.in.:

stosowanie odpowiednich technologii, materiałów i rozwiązań;

dostosowanie terminów prac do okresów lęgowych/rozrodu zwierząt;

maskowanie elementów zaburzających harmonię krajobrazu;

odtwarzanie zniszczonych siedlisk w miejscach zastępczych;

tworzenie alternatywnych połączeń przyrodniczych i tras wędrówek zwierząt,

ptaków i płazów.

Ważnym instrumentem ochrony siedlisk i gatunków, dla których utworzono system

obszarów Natura 2000 będą plany ich ochrony.

Rekultywacja jeziora Sławskiego powinna zostac przeprowadzona ze

szczególną uwaga, a metody rekultywacyjne nie mogą zagrażać trwałości układów

przyrodniczych i

ciągłości funkcjonowania środowiska przyrodniczego.

Realizując tego typu inwestycje należy ograniczać presję na tereny wrażliwe,

unikać tworzenia barier dla funkcjonowania przyrody. Istotne jest zachowanie

drożności korytarzy ekologicznych, zachowanie spójności systemu obszarów Natura

2000, utrzymanie lokalnych szlaków migracji, lęgowisk oraz żerowisk zwierząt.

Zabiegi rekultywacyjne na Jeziorze Sławskim muszą przede wszystkim mieć

na uwadze wymogi ochrony obszarów Sieci Natura 2000. Winny przede wszystkim

nie szkodzić gatunkom wyszczególnionym w Dyrektywie Ptasiej i Dyrektywie

Siedliskowej. D

ziałania mające na celu ratowanie jeziora nie mogą zakłócać

warunków życia poszczególnych organizmów.

Ptaki są niebywałą ozdobą krajobrazu Pojezierza Sławskiego. Wyróżniamy wśród

nich m.in.:

gatunki typowo wodne tj. ptaki pływające i gniazdujące na wodzie (np. kaczki,

łyski, perkozy),

ptaki gnieżdżące się w tym środowisku, , ale takie, które nie pływają (np.bąk,)

gatunki gnieżdżące się poza terenem wodnym, przylatujące tu na żerowisko (np.

czapla siwa)

Standardowy Formularz Danych przedstawia niezwykle pomocną, przy identyfikacji

zagrożeń związanych z rewitalizacją jeziora, listę gatunków. Wymienione gatunki

156

ptaków to :bąk, bączek, bocian biały, kania czarna, kania ruda, bielik, błotniak,

stawowy, kropiatka, zielonka, derkacz,

żuraw, rybitwa czarna, lelek

, zimorodek , dz

ięcioł czarny, dzięcioł średni, lerka, świergotek polny, podróżniczek,

jarzębata, muchołówka mała, gąsiorek, ortolan.

Zasobne środowisko wodne bez trudu zaspokaja potrzeby swoich skrzydlatych

mieszkańców i gości. Gęstwiny zarośli wodnych stworzone z sitowia, trzciny i pałki

tworzą swoiste lasy stanowiące doskonałą kryjówkę dla wielu różnych gatunków.

Przystępując do wyboru metod rekultywacji kierowano się nie tylko

utecznością ale także tym, czy jest ona sprzyjająca środowisku i nie wpłynie

znacząco na środowisko. W przypadku działań planowanych do przeprowadzenia na

jeziorze można spodziewać się następującego wpływu na środowisko:

Aeracja stacjonarna i mobilna

Do po

prawy warunków tlenowych w jeziorze wybrano metodę aeracji

pulweryzacyjnej, której wpływ na środiwsko ogranicza się do zaburzenia ciągłości

krajobrazu. Dodatkowo należy zaznaczyc ,że wybrana metoda jest przyjazna dla

środowiska, co wynika z zastosowania alternatywnego źródła energii do napędu

jednostek

Inaktywacja fosforu

Inaktywacja będzie przebiegała przy stałej kontroli stanu środowiska, a dawki

przewidziane do zastosowania nie mają bezpośredniego wpływu na faunę i florę

jeziorna.

Biomanipulacja

Mimo, i

ż biomanipulacja wiąże się z ingerencja w środiwko naturalne,

przeprowadzona prawidłowo nie wywiera negatywnych efektów na środiwsko. W

przypadku jeziora Sławskiego konieczność przeprowadzenia biomanipulacji wynika z

konieczności skutecznej i trwałej poprawy jakości wód akwenu.

Wykaszanie makrolitów.

Niebezpieczeństwem jest tu nieumiejętne przeprowadzenie zabiegu: zbyt intensywne

wykaszanie, o złej porze roku. Należy pamiętać, że litoral stanowi miejsca lęgowe

wielu gatunków ptaków, stąd tez zabieg wykaszania trzcin winien zostać

przeprowadzony tylko i wyłącznie poza okresem lęgowym ptactwa.

Pozostałe zaproponowane zabiegi, w tym np. instalacja sztucznych wysp przyczynią

się do poprawy warunkó- bytowania ptactwa wodnego.

157

Podejmując działania rekultywacyjne powinno się mieć również na uwadze, że:

to fizyczne b

ądź chemiczne, zewnętrzne i wewnętrzne czynniki

środowiskowe mogą spowodować głębokie zmiany, destabilizować

ekosystem wodny i zepchn

ąć go do jednego z dwu alternatywnych

stanów stabilnych

to elementy biologiczne i uwarunkowane nimi procesy zachodz

ące w

ekosystemie wodnym stabilizuj

ą i utrwalają istniejący stan

dla poprawy sytuacji w zdegradowanym jeziorze nie wystarczy

przywrócić jego stan do sytuacji przed zakłóceniem. Wiele sprzężeń

zwrotnych w jeziorze utrwala stan po zmianach i jeziora wykazuj

„resilience”, czyli odprężność na zabiegi rekultywacyjne.

Poniżej przedstawiono gatunki ptaków, na których rekultywacja jeziora Sławskiego

może wywołać jakikolwiek wpływ.

Żuraw zwyczajny (łac. Grus grus) z rodziny Żurawiowate-Gruidae.

Jak na ptaka, jest stosunkowo wysoki. Wyprostowany samiec tego gatunku trzyma

głowę na wysokości 120 cm, osiąga wagę 5-6 kg. W okresie lęgowym samica składa

1-3 jaj o charakterystycznym oliwkowozielonym lub oliwkowo

szarym z brązowymi i

rdzawymi plamami kolorze. Żuraw od bociana różni się wyraźnie popielatym

ubarwieniem, od czapli pióropuszem zwisającym na kształt ogona. Jego donośny i

melodyjny głos (żurawi klangor) najczęściej można usłyszeć jesienią obserwując

kluc

ze przelatujących ptaków. Jadłospis ma bardzo urozmaicony. Jego pożywieniem

są zarówno rośliny jak i drobne zwierzęta. Do żurawich przysmaków należą

pasikoniki, chrząszcze, nie pogardzi jaszczurką, ani drobnymi gryzoniami. Swoje

gniazdo ściele w skrytym i niedostępnym miejscu, najczęściej na bagnach i

mokradłach. Okres wysiadywania jaj wynosi około 30 dni. Jest ptakiem wędrownym.

Na nasze tereny z południa kontynentu przylatuje na przełomie marca i kwietnia,

odlatuje jesienią.

Łabędź niemy (łac. Cygnus olor) z rodziny Kaczkowate-Anatidae.

Cechą charakterystyczną budowy wszystkich łabędzi jest mała głowa i bardzo długa

szyja osadzona na mocnym, szerokim, lekko spłaszczonym korpusie. Ponieważ,

ptaki te nie nurkują, matka natura tą długą szyją dopomogła im wydobywać z dna

158

płytkich akwenów wodnych, porastające tam kłącza roślin i drobne zwierzęta. Jest

typowym ptakiem pływającym. Namiastką doskonałych wioseł są krótkie nogi i błona

pomiędzy palcami. Cechą odróżniającą go od innych gatunków (łabędzia krzykliwego

czarnodziobego) jest pomarańczowoczerwony dziób. Na czole u jego nasady

znajduje się czarny guz, którego inne łabędzie nie mają. Młode osobniki są

szarobrązowe, ich dzioby mają kolor ołowianoszary.

Majestatycznie płynący ptak wiosłuje na przemian raz prawą, raz lewą nogą.

Spośród trzech wymienionych gatunków łabędź niemy jest spotykany najczęściej.

Napotkać go można zarówno nad wielkimi jeziorami, jak i niewielkimi stawami, czy

wolno płynącymi rzekami.

Warunkiem jego bytowania jest duża ilość roślinności wodnej oraz szerokiego pasa

trzcin i

sitowia. Żywi się zarówno pokarmem roślinnym, jak i zwierzęcym. Zjada larwy

owadów, pijawki, małże, ślimaki, a także pędy podwodnych roślin. Większość dnia

spędza na wodzie, sporadycznie wychodząc na ląd. Posiada ciekawą umiejętność.

Przy silnym wietrze podnosi swoje skrzydła i rozpościerając je na kształt żagla,

pozwala swobodnie spływać po powierzchni wody. Jest dużym i ciężkim ptakiem

(jego waga dochodzi do 20 kg). Zanim uniesie się w powietrze przez kilkadziesiąt

metr

ów „biegnie” po powierzchni wody energicznie bijąc w nią nogami. Swoje

gniazdo zakłada wiosną w trudno dostępnych miejscach w gęstej trzcinie. Na

przełomie kwietnia i maja samica składa 5-7 szarozielonych z delikatną białą

powłoką na powierzchni jaj, z których po około 35 dniach wykluwają się pisklęta. W

razie niebezpieczeństwa rodzice potrafią zaciekle bronić swego gniazda. Potrafią

zaatakować i dotkliwie pokaleczyć o wiele większe od siebie zwierzę, potrafią

również, gdy poczują się zagrożone, zaatakować człowieka. Po wykluciu się piskląt,

rodzice bardzo wcześnie wyprowadzają je na wodę.

Łabędź niemy jest gatunkiem wędrownym. Do naszego kraju przylatuje na przełomie

lutego i

marca, odlatuje pod koniec października. Niektóre osobniki zimują w naszym

kraju.

Jeden lęg w ciągu roku w kwietniu lub maju.

Czapla siwa

(łac. Ardea Cinerea) z rodziny Czaplowate-Ardeidae.

Jest ptakiem niewiele mniejszym od bociana. Ma białą szyję z czarnymi kreskami,

wierzch popielaty, skrzydła i czub na głowie czarne. W czasie lotu przybiera ciekawą

159

pozycję: szyja skurczona, skrzydła w przeciwieństwie do bociana pałąkowato

wygięte. Najczęściej spostrzec możemy ją w locie, widoczną na tle nieba. Jest

bardzo popularnym ptakiem środowiska wodnego. Napotkać go możemy nad

wodami pojedyn

czo lub w niewielkich stadach. Gnieździ się w dobrze ukrytych i

zabezpieczonych miejscach w pobliżu jezior, rzek i stawów w bezpiecznych

koloniach. Długość jego ciała dochodzi do 90 cm, ciężar do 2 kg. W ciągu dnia ptak

ten długimi godzinami czatuje na ryby stojąc na płyciznach wodnych pod osłoną

trzcin i

krzewów. Jego pożywienie oprócz ryb stanowią gady, płazy, drobne gryzonie,

nie gardzi też owadami, ślimakami i małżami. Ryby i inne drobne zwierzęta chwyta

błyskawicznym ruchem dzioba. Jest ptakiem bardzo ostrożnym i trudno do niego

zbliżyć się niepostrzeżenie. Przy swojej wadze około 2 kg potrafi dziennie zjeść do

40 dag ryb i z tego powodu nie cieszy się sympatią rybaków i właścicieli zbiorników

wodnych. Czaple gnieżdżą się na wysokich drzewach, czasami odległych nawet o

kilkanaście kilometrów od akwenów wodnych, na których żerują. Żyją w licznych

koloniach, gdzie na każdym drzewie czerni się po kilkanaście gniazd.

W koloniach pojawiają się po ustąpieniu mrozów, kiedy powierzchnię wody pokrywa

jeszcze tafl

a lodowa. Zazwyczaj zasiedlają swoje stare gniazda zbudowane z chrustu

i gałęzi drzew. Na przełomie marca i kwietnia samica składa 3-5

bladoniebieskawozielonych jaj, z których po około 25 dniach wysiadywania wylęgają

się młode. Po około siedmiu tygodniach młode są już opierzone i zaczynają

samodzielnie wychodzić na gałęzie drzew. Odlot do ciepłych krajów rozpoczyna się

w sierpniu i trwa do grudnia. Niektóre osobniki pozostają przez zimę w kraju i

wykonują nieregularne przeloty w poszukiwaniu oparzelisk.

Jed

en lęg pod koniec marca lub w kwietniu (może być powtarzany w przypadku

utraty przychówku).

Rybitwa czarna

(łac. Chlidonias Nigra) z rodziny Mewowate-Laridae.

Gatunek ten szczególnie licznie występuje na Pomorzu, Mazurach i Wielkopolsce.

Gnieździ się w licznych koloniach na zarastających akwenach, torfowiskach, rzadziej

spotykana nad rzekami. Jej długość dochodzi do 25 cm, ciężar do 75g. Pożywienia

szuka w promieniu kilku kilometrów, lecąc na wysokości kilku – kilkunastu metrów z

dziobem pochylonym w dół bacznie obserwuje powierzchnię wody. Po

zlokalizowaniu zdobyczy (kijanka, owad wodny, ślimak), skośnym lotem

błyskawicznie opada w dół podejmując swoją ofiarę z powierzchni.. Rzadko siada na

160

wodzie, często natomiast na kamieniach, pływających gałęziach, czy liściach

grzybienia. Ryby poławia sporadycznie, prawie wyłącznie ukleje. Swoje gniazda

buduje na pływających roślinach, zwłaszcza liściach osoki aloesowatej, z suchych

lub gnijących źdźbeł, są one niczym nie osłonięte. Na przełomie maja i czerwca

samica

składa 2-3 oliwkowobrązowych, zielonkawych lub żółtawych, obficie

nakrapianych szarymi i czrnobrązowymi plamami jaj, z których po około 15 dniach

wykluwają się pisklęta. Maleństwa, jeszcze tego samego dnia ukryją się wśród roślin

wokół gniazda, powrócą do niego dopiero wtedy, kiedy poczują się całkowicie

bezpieczne.

Latanie rozpoczynają po upływie około trzech tygodni. Przylot tego gatunku na teren

Polski następuje na przełomie kwietnia i maja, odlot od końca lipca do września.

Jeden lęg w ciągu roku w maju-czerwcu.

Perkoz dwuczuby

(łac.Podicebs Cristatus) z rodziny Perkozowate-Podicipedidae).

Ptaka tego napotkamy na większości jezior i większych stawów na terenie całego

kraju. Jest chyba najłatwiejszym gatunkiem do prowadzenia obserwacji, ponieważ

większość dnia spędza na otwartej wodzie. Jest łatwo rozpoznawalny - bez trudu

można rozpoznać go po charakterystycznej, niedużej głowie, ozdobionej dwoma

wyraźnymi czubami, z daleka przypominającymi sterczące uszy. Jest ptakiem

stosunkowo dużym. Długość jego ciała przekracza 60 cm, rozpiętość skrzydeł 84-86

cm, waga ponad 1 kg.

Wierzch ciała perkoza jest jednolicie czarnobrązowy, przednia część szyi oraz pierś

– białe, jedwabiście lśniące. Występuje w rozproszeniu i pojedyncze osobniki tego

gatunku napotkać możemy w rejonie płytkich i zarastających jezior i stawów rybnych,

wymaga on jednak pewnej przestrzeni otwartego lustra wody. Jego pożywienie to

owady, małże, ślimaki, nie gardzi też drobnicą rybną. W razie niebezpieczeństwa

ratuje się nurkowaniem. Potrafi nurkować do głębokości 4 m i przebywać pod wodą

do 50 sekund.

Perkoz dwuczuby zakłada gniazdo wprost na wodzie, wśród trzcin lub innej

roślinności wodnej. Na pierwszy rzut oka gniazdo przypomina zbiorowisko

przypadkowo naniesionych przez falę starych trzcin, łodyg, liści roślin. Na jej

powierzchni ptaki wydeptują niewielkie wgłębienie stanowiące gniazdo. W zależności

od warunków atmosferycznych, okres składania jaj przebiega od maja do lipca.

Samica składa wtedy 3-6 nieco wydłużonych, niebieskawobiałych jaj, z których po

161

około 25 dniach wylęgają się pisklęta. Ciekawostką przyrodniczą jest fakt, iż pisklęta

przez dłuższy okres czasu ukrywają się w „kieszeniach” pod piórami rodziców, którzy

pływają, a nawet nurkują wraz z nimi.

Niepłoszony perkoz potrafi podpłynąć do człowieka na odległość kilku metrów.

Spłoszony potrafi błyskawicznie ukryć się pod powierzchnią wody i wypłynąć w

miejscu dla nas niewidocznym.

Przylot perkoza dwuczubego na nasze tereny odbywa się zaraz po roztopach od

lutego do kwietnia, odlot od sie

rpnia do listopada, przy czym ptaki pochodzące z

północy przebywają u nas do czasu zamarznięcia wód.

Zazwyczaj jeden lęg w marcu – lipcu.

Cyranka

(łac. Anas Querquedule) z rodziny Kaczkowate-Anetidae.

Jest kaczką znacznie mniejszą od krzyżówki oraz kaczki domowej. Jej długość

wynosi 36-

40cm, rozpiętość skrzydeł 60-64cm, waga do 350g. Kaczor w szacie

godowej, z dużą białą brwią ponad i za okiem. Wydłużone piórka barkowe zwisają z

grzbietu na skrzydła tworząc czarnobiałe ozdobne smugi. Charakterystyczna biała

brew zaznacza się również u samicy i młodych, choć znacznie słabiej. Pospolita na

niżu całego kraju na wodach stojących, błotach, stawach i rowach o gęstej

roślinności przybrzeżnej. Gnieździ się nawet nad najmniejszymi zbiornikami wodnymi

i w niektórych okolicach jest jej więcej niż kaczki krzyżówki. Przewyższa ją także

szybkością swojego lotu. Stado złożone z tych wdzięcznych ptaków, potrafi

wykonywać w powietrzu zawrotne ewolucje. Podstawowym pożywieniem cyranki są

nasiona, pączki i młode pędy roślin wodnych, owady, skorupiaki, małże, ślimaki i

robaki.

Jej gniazdo to dość głęboki dołek wysłany źdźbłami i własnym puchem. Buduje je w

trzcinie, wśród bagiennych roślin, pod krzewami blisko brzegu, lecz także na łąkach

lub w lesie w pewnej odległości od wody. Na przełomie maja i czerwca samiczka

składa do niego 8-11 wydłużonych, kremowożółtych jaj, z których po około 23 dniach

wykluwają się pisklęta.

Młode, po upływie 6 tygodni są już całkowicie samodzielne.

Przylot tych ptaków do Polski następuje pod koniec marca lub na początku kwietnia,

odlot od sierpnia do października.

Jeden lęg od kwietnia do czerwca.

162

Łyska (łac. Fulica Atra) z rodziny Chruścielowate-Rollidae.

Jest jednym z najpospolitszych ptaków wodnych, który swym charakterystycznym

czarnym upierzenie

m wyraźnie odcina się od otoczenia. Jest ptakiem wielkości

kaczki. Biała blaszka skórna na czole i białawy dziób wyglądają z daleka, jak

gwiazda na tle czarnej głowy i ciemnego upierzenia ciała. Jego palce u nóg

posiadają skórne płatki wycięte w karby. Długość ciała 37-42cm, rozpiętość skrzydeł

70-

77cm, waga do 990g. Ptaka tego napotkać możemy na jeziorach, stawach,

dołach potorfowych i starorzeczach, wszędzie tam, gdzie istnieje dość szeroki pas

trzcin lub przybrzeżnych zarośli. Latem będą to niewielkie gromadki tych ptaków,

które później, jesienią, łączą się w ogromne stada. Łyska dość ciężko podrywa się do

lotu, trzepocząc nogami o wodę, ale będąc już w powietrzu leci szybko i wytrwale.

Jej pożywienie to różne drobne zwierzęta wodne; preferuje jednak pokarm roślinny –

podwodne części roślin, za którymi wytrwale nurkuje oraz nasiona i jagody, które są

jej przysmakiem.

Gniazdo buduje z trzcin i badyli roślin, zazwyczaj na wodzie, ukryte w gęstwinie

wodnych roślin i trzciny. Na przełomie kwietnia i maja samiczka składa 6-7

kremowobiałych gęsto usianych drobnymi, brązowymi kropeczkami jaj, z których po

około 23 dniach wykluwają się pisklęta. Po upływie 8 tygodni młode są już w pełni

samodzielne.

Przylot do kraju następuje zaraz po roztopach na przełomie lutego i marca, odlot

października do grudnia. Niektóre osobniki zimują w kraju na oparzeliskach.

Jeden lub dwa lęgi w roku, w kwietniu – maju.

163

14.1. Przewidywane oddziaływanie rekultywacji na środowisko

lanowana rekultywacja Jeziora Sławskiego ma na celu poprawę stanu

ekologicznego ekosystemu wodnego. Wzrost bioróżnorodności, poprawę warunków

bytowania organizmów wodnych oraz przywrócenie prawidłowej struktury roslinności.

Należy jednak zaznaczyć, że ocenie oddziaływania na środowisko podlega nie

program rekultywacji, ale inwestycje związane z jego wykonaniem. W związku z

powyższym, każdego z potencjalnych wykonawców działań rekultywacyjnych

należy zobowiązać do przedstawienia szczegółowego wpływu określonego

przedsięwzięcia na środowisko.

W nini

ejszym rozdziale przedstawiono wstępnie oddziaływanie planowanych

inwestycji na środowisko, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu na ludzi, florę

faunę, środowisko gruntowo-wodne, wodę, powietrze, klimat akustyczny i krajobraz.

Ludność – głównym założeniem planowanych inwestycji jest wyeliminowanie

zakwitów cyjanobakterii, czyli sinic wytwarzających min. neuro-, mikro- i

hepatotoksyny

, stanowiących duże zagrożenie dla zdrowia i życia organizmu

ludzkiego. Ograniczenie zakwitów w jeziorze zwiększy bezpieczeństwo ludzi

korzystających z jego wód dla celów rekreacyjno-wypoczynkowych.

Planowana inwestycja nie przewiduje wprowadzania do środowiska substancji

szkodliwych dla organizmu ludzkiego.

Roślinność – biomanipulacja przyjętą jako jedna z proponowanych metod

kultywacji wiąże się z częściową ingerencją w strukturę roślinności wodnej

wynurzonej, ma to jednak na celu stworzenie niszy ekologicznej i

możliwości

rozwoju gatunkom, które zostały wyparte w wyniku postępującej degradacji

jeziora. Założone działania zakładają tez bezpośrednią odbudowę populacji

roslinności wodnej zanurzonej, a także zwiększenie fotycznej warstwy wody,

co może doprowadzić do ekspansji pożądanych makrofitów w głąb misy

jeziornej. Okresowe koszenie makrofitów ograniczono do usunięcia w okresie

zimowym obumarłej masy roślinnej, co nie powinno wpłynąć negatywnie na

kondycję całej populacji.

wierzęta – w trakcie realizacji zadań, przy założeniu realizacji działań

zgodnie z przedstawionymi w opracowaniu wytycznymi, nie wystąpią

zagrożenia bezpośrednie dla ptaków stanowiących podstawę utworzenia

obszaru Natura 2000. P

rzeciwnie, przywrócenie równowagi w jeziorze,

164

powinno zadziałać stymulującą na rozwój populacji

organizmów

odgrywających duże znaczenie dla ptaków, zarówno jako pokarm jak i miejsca

ęgowe. W ramach biomanipulacji zaplanowano usunięcie 75% ogólnej

biomasy ryb w jeziorze, jednak dotyczy to w większości skarłowaciałych, a

przez to mniej odpornych na choroby populacji ryb spokojnego żeru.

Rekompensatą ubytków będą zarybienia drapieżnikami, w ilości niezbędnej do

przywrócenia prawidłowego łańcucha pokarmowego. Szczegółowy opis tych

zabiegów przedstawiono we

wcześniejszych rozdziałach. Ponadto

zaplanowane działania przewidują natlenienie wody. W okresie zarówno

letnim jak i zimowym okolice a

eratorów mogą stać się dla ryb jedyna szansą

na przetrwanie występujących w tych okresach deficytów tlenowych.

Powietrze atmosferyczne

– realizacja inwestycji wprawdzie w niewielkim

stopniu, ale jednak wpłynie korzystnie na jakość powietrza atmosferycznego,

poprzez ograniczenie odorów pochodzących z gnijących szczątków śniętych

ryb oraz

glonów zepchniętych w kierunku brzegów w okresie intensywnych

zakwitów.

Środowisko gruntowo-wodne – specyfika inwestycji, drenujący charakter

jeziora oraz zakres zaplanowa

ne działań wskazuje na brak lub niewielki wpływ

na wody gruntowe,

Odpady

– realizacja inwestycji objetych programem rekultywacji zakłada

konieczność okresowej utylizacji części odłowionych ryb oraz zużytej słomy

jęczmiennej. Wykonawca ww. prac powinien zadbać o prawidłowy transport i

utylizację wytworzonych odpadów. Konieczna jest utylizacja wykonana przez

specjalistyczną firmę, zajmującą się unieszkodliwianiem tego typu odpadów.

Pozyskaną trzcinę należy w miarę możliwości, przetworzyć na

wysokokaloryczne

brykiety opałowe.

Woda

– szczegóły wpływu poszczególnych metod rekultywacji na środowisko

przedstawiono we wcześniejszych rozdziałach

Klimat akustyczny

– przedsięwzięcia wymienione w programie rekultywacji nie

będą praktycznie związane z emisją hałasu. Jedynym źródłem hałasu mogą

być pracujące aeratory, ze względu jednak na ich znaczne oddalenie od

brzegów jeziora, można stwierdzić, że nie będą stanowiły uciążliwości

hałasowej.

165

Warunki krajobrazowe i estetyczne

– Krajobraz jest to wizualny aspekt

środowiska będący syntezą wszystkich elementów przyrodniczych i

wynikających z działalności człowieka. Jest on silnie powiązany ze światem

roślinnym oraz zagospodarowaniem. Wszystkie zadania ujęte w programie

rekultywacji zmierzają do poprawy warunków środowiskowych, a w

konsekwencji także krajobrazowych. Do niekorzystnych aspektów z punktu

widzenia estetycznego należy niewątpliwie montaż barier ze słomy

jęczmiennej wokół kąpieliska i postawienie aeratorów na otwartym akwenie.

Mają one jednak ograniczyć zakwity sinicowe, tym samym wyeliminować

zjawisko powstawania na powierzchni „kożuchów” glonów, ich użycie jest więc

uzasadnione również z powodów estetycznych.

Konflikty społeczne i ochrona osób trzecich – szczegóły dotyczące tych

zagadnień przedstawiono w rozdziale dotyczącym aspektów prawnych i

społeczno-ekonomicznych rekultywacji

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Rekultywacja jeziora Głębokie WORD, Ochrona Środowiska pliki uczelniane, Renaturyzacja wód
Buforowość gleby, Studia, 1-stopień, inżynierka, Ochrona Środowiska, Ochrona i rekultywacja gleb
czesc VI, Ochrona środowiska, Ochrona i rekultywacja zbiorników wodnych
Program ochrony kaktusów
Program, Ochrona Środowiska, Chemia analityczne środowiska
Ramowy program ochrony i restytucji cisa pospolitego4, ochrona krajobrazu ekologia
PRZYCZYNY?GRADACJI GLEB ORAZ ICH OCHRONA I REKULTYWACJA
program ochrony srodowiska sandomierz
część 7, Ochrona środowiska, Ochrona i rekultywacja zbiorników wodnych
sprawko(1), AGH, MGR GiGG, Ochrona i rekultywacja terenów górniczych, tematy
Program Ochrony Środowiska powiat włoszczowski
czesc 8, Ochrona środowiska, Ochrona i rekultywacja zbiorników wodnych
ZAŁOŻENIA I REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE
Metody ochrony i rekultywacji zbiornikow wodnych
Pismo do studentów stud. niest. Ochrona Śro dowiska, Studia, 1-stopień, inżynierka, Ochrona Środowis
Program ochrony zasobów genetycznych koni rasy wielkopolskiej 2010
Biologiczne metody rekultywacji jezior
Program ochrony drzew owocowych

więcej podobnych podstron