1

WYKAZ ROŚLIN I GRZYBÓW

DOSTARCZAJĄCYCH SUROWCÓW FARMAKOPEALNYCH

(FARMAKOPEA POLSKA IX, T. I, II, 2011,

FARMAKOPEA POLSKA IX, SUPLEMENT, 2012)

Zestawienie wykazu gatunków i surowców: dr Dorota Gawenda-Kempczyńska, dr Iwona Paszek, mgr Iwona
Łazowy-Szczepanowska, mgr inż. Anna Kałdan.
Redakcja opracowania: dr hab. Tomasz Załuski, prof. UMK.

Opracowano: Katedra i Z. Biologii i Botaniki Farmaceutycznej Collegium Medicum UMK, Bydgoszcz-Toruń.

Wyłącznie do użytku dydaktycznego katedry. Rozpowszechnianie bez zgody autorów zabronione.

CZĘŚĆ 3. ROŚLINY EGZOTYCZNE

Phaeophyta – brunatnice. Rodzina: Fucaceae – morszczynowate

Fucus serratus L. – morszczyn piłkowany
Ascophyllum nodosum Le Jolis. – workoliść członowaty

Fucus vel Ascophyllum – morszczyn lub workoliść członowaty *

Rhodophyta – krasnorosty. Rodzina: Gelidiaceae – galaretówkowate

Gelidium sp. – galaretówka

Agar – agar *

Spermatophyta – nasienne. Rodzina: Ephedraceae – przęślowate

Ephedra sinica Stapf. – przęśl chińska
Ephedra intermedia Schrank – przęśl pośrednia
Ephedra equisetina Bunge – przęśl skrzypowata

Ephedrae herba – ziele przęśli *

Rodzina: Polypodiaceae – paprotkowate

Drynaria fortunei (Kunze) J. Sm. – drynaria Fortunego

Drynariae rhizoma – kłącze drynarii **

Rodzina: Pinaceae – sosnowate

Pinus pinaster Aiton – sosna nadmorska

Terebinthinae aetheroleum a Pino pinastro – olejek eteryczny terpentynowy z

sosny nadmorskiej *

Rodzina: Myristicaceae – muszkatołowate

Myristica fragrans Houtt. – muszkatołowiec wonny (m. korzenny)

Myristicae fragrantis aetheroleum – olejek eteryczny muszkatołowca *

Rodzina: Monimiaceae – poleńcowate

Peumus boldus Molina – boldoa aromatyczna (orcza boldo)

Boldi folium – liść boldo *

Boldi folii extractum siccum – wyciąg suchy z liścia boldo *

Rodzina: Lauraceae – wawrzynowate

Cinnamomum cassia Blume (= C. aromaticum Nees) – cynamonowiec chiński (c. wonny)

Cinnamomi cassiae aetheroleum – olejek eteryczny cynamonowca chińskiego *

2

Cinnamomum zeylanicum Ness. (= C. verum J. S. Presl.) – cynamonowiec cejloński

Cinnamomi cortex – kora cynamonowca cejlońskiego *

Cinnamomi corticis tinctura – nalewka z kory cynamonu *
Cinnamomi zeylanici corticis aetheroleum – olejek eteryczny z kory cynamonowca

cejlońskiego *

Cinnamomi zeylanici folii aetheroleum – olejek eteryczny z liścia cynamonowca

cejlońskiego *

Rodzina: Illiciaceae – badianowate

Illicium verum Hook. – anyż gwiazdkowaty (a. gwiaździsty, badian właściwy)

Anisi stellati fructus – owoc anyżu gwiaździstego *

Anisi stellati aetheroleum – olejek eteryczny anyżu gwiaździstego *

Rodzina: Ranunculaceae – jaskrowate

Hydrastis canadensis L. – gorzknik kanadyjski

Hydrastis rhizoma – kłącze gorzknika kanadyjskiego *

Rodzina: Menispermaceae – miesiącznikowate

Stephania tetrandra S. Moore – stefania

Stephaniae tetrandrae radix – korzeń stefanii *

Rodzina: Rosaceae – różowate

Amygdalus communis L. (= Prunus dulcis (Mill.) D. A. Webb var. dulcis lub Prunus dulcis

(Mill.) D. A. Webb var. amara (DC.) Buchheim) – migdałowiec zwyczajny

Amygdalae oleum virginale – olej migdałowy pierwszego tłoczenia *

Amygdalae oleum raffinatum – olej migdałowy oczyszczony *

Crataegus pentagyna Waldst. et Kit. ex Willd. – głóg pięcioszyjkowy
Crataegus nigra Waldst et Kit. – głóg czarny
Crataegus azarolus L. – głóg owocowy (g. włoski)

Crataegi fructus – owoc głogu *

Crataegi folium cum flore – kwiatostan głogu *

Crataegi folii cum flore extractum fluidum quantificatum – wyciąg płynny

kwantyfikowany z kwiatostanu głogu *

Crataegi folii cum flore extractum siccum – wyciąg suchy z kwiatostanu głogu *

Prunus africana (Hook f.) Kalkm. (= Pygeum africanum Hook f.) – śliwa afrykańska

Pruni africanae cortex – kora śliwy afrykańskiej *

Rodzina: Fabaceae – motylkowate (bobowate)

Acacia senegal (L.) Willdenow – akacja senegalska
Acacia seyal Del. – akacja

Acaciae gummi – guma arabska *

Arachis hypogaea L. – orzacha ziemna

Arachidis oleum raffinatum – olej arachidowy oczyszczony *
Arachidis oleum hydrogenatum – olej arachidowy uwodorniony *

Astragalus gummifer Labill. – traganek gumodajny
Astragalus sp. – traganek (inne gatunki z Azji Zachodniej)

Tragacantha – tragakanta *

Astragalus mongholicus Bunge – traganek mongolski

Astragali mongholici radix – korzeń traganka mongolskiego *

Cassia angustifolia Vahl – senes wąskolistny (strączyniec w.)

Sennae folium – liść senesu *
Sennae fructus angustifoliae – owoc senesu wąskolistnego *
Sennae folii extractum siccum normatum – wyciąg suchy standaryzowany z

liścia senesu *

3

Cassia senna L. (= Cassia acutifolia Delile) – senes ostrolistny (strączyniec ostrolistny)

Sennae folium – liść senesu *
Sennae fructus acutifoliae – owoc senesu ostrolistnego *
Sennae folii extractum siccum normatum – wyciąg suchy standaryzowany z

liścia senesu *

Cyamopsis tetragonolobus (L.) Taub.

Cyamopsidis seminis pulvis – guma guar *
Guar galaktomannanum – guaru galaktomannan *

Glycine soja Sieb. et Zucc. – soja ussuryjska
Glycyrrhiza glabra L. – lukrecja gładka
Glycyrrhiza inflata Bat. – lukrecja
Glycyrrhiza uralensis Fisch. – lukrecja chińska

Liquiritiae radix – korzeń lukrecji * **

Liquiritiae extractum fluidum ethanolicum normatum – wyciąg płynny etanolowy

standaryzowany z lukrecji * **

Liquiritiae extractum siccum ad saporandum – wyciąg z korzenia lukrecji do

poprawy smaku * **

Myroxylon balsamum (L.) Harms var. pereirae (Royle) Harms. – woniawiec peruwiański

Balsamum peruvianum – balsam peruwiański *

Myroxylon balsamum (L.) Harms var. balsamum – woniawiec balsamowy (w. tolutański,

drzewo balsamowe)

Balsamum tolutanum – balsam tolutański *

Pueraria lobata (Willd.) Ohwi – opornik łatkowaty

Puerariae lobatae radix – korzeń opornika łatkowatego **

Pueraria thomsonii Benth. – opornik tomsoński

Puerariae thomsonii radix – korzeń opornika tomsońskiego **

Rodzina: Araliaceae – araliowate

Eleutherococcus senticosus (Rupr. et Maxim.) Maxim. – eleuterokok kolczasty

Eleutherococci radix – korzeń eleuterokoka *

Eleutherococcus gracilistylus (W. W. Sm.) S. Y. Hu var. nodiflorus (Dunn) H. Ohashi

(= Acanthopanax gracilistylus W. W. Sm.) – eleuterokok smukły **

Acanthopanacis gracilistyli cortex – kora eleuterokoka smukłego **

Panax ginseng C. A. Meyer – żeń-szeń właściwy

Ginseng radix – korzeń żeń-szenia *

Panax pseudoginseng Wall. var. notoginseng (Burk) Hoo et Tseng – żeń-szeń chiński

Notoginseng radix – korzeń żeń-szenia chińskiego *

Rodzina: Apiaceae – baldaszkowate (selerowate)

Centella asiatica (L.) Urban. (= Hydrocotyle asiatica L.) – wąkrota azjatycka

Centellae asiaticae herba – ziele wąkroty azjatyckiej *

Angelica dahurica (Hoffm.) Benth. et Hook f. ex French. et Sav. – dzięgiel dahuryjski

Angelicae dahuricae radix – korzeń dzięgla dahurskiego **

Angelica pubescens Maxim. f. biserrata R. H. Shan et C. Q. Yuan – dzięgiel omszony

Angelicae pubescentis radix – korzeń dzięgla omszonego **

Angelica sinensis (Oliv.) Diels – dzięgiel chiński

Angelicae sinensis radix – korzeń dzięgla chińskiego **

Rodzina: Myrtaceae – mirtowate

Eucalyptus globulus Labill. – eukaliptus właściwy (e. gałkowy)
Eucalyptus polybractea R. T. Baker – eukaliptus
Eucalyptus smithii R. T. Baker – eukaliptus

Eucalypti folium – liść eukaliptusa *

4

Eucalypti aetheroleum – olejek eteryczny eukaliptusowy *

Eugenia caryophyllata Thunb. (= Syzygium aromaticum (L.) Merill et L. M. Perry)

– goździkowiec korzenny

Caryophylli flos – kwiat goździkowca *

Caryophylli floris aetheroleum – olejek eteryczny goździkowy *

Melaleuca alternifolia (Maiden et Betche) Cheel – melaleuka skrętolistna

(drzewo herbaciane)

Melaleuca linariifolia Smith – melaleuka

Melaleuca dissitiflora F. Mueller – melaleuka

Melaleuca sp. – melaleuka (inne gatunki)

Melaleucae aetheroleum – olejek eteryczny drzewa herbacianego *

Melaleuca quinquenervia (Cav.) S. T. Blake

Niaouli typo cineolo aetheroleum – olejek eteryczny Niaouli, typ cyneolowy **

Rodzina: Anacardiaceae – nanerczowate

Pistacia lentiscus L. var. latifolius Coss. – pistacja kleista (p. lentyszek)

Mastix – mastyks (wysuszona wydzielina żywiczna) *

Rodzina: Burseraceae – osoczynowate

Boswellia serrata Roxb. ex Colebr. (= B. glabra Roxb.) – kadzidłowiec indyjski

Olibanum indicum – gumożywica Boswellia serrata *

Commiphora molmol Engler (= Commiphora myrrha Holmes) – balsamowiec mirra

Commiphora sp. – balsamowiec (inne gatunki)

Myrrha – mirra *
Myrrhae tinctura – nalewka z mirry *

Rodzina: Rutaceae – rutowate

Citrus aurantium L. ssp. amara L. – pomarańcza gorzka

Aurantii amari flos – kwiat pomarańczy gorzkiej * **

Aurantii amari epicarpium et mesocarpium – owocnia pomarańczy gorzkiej *
Aurantii amari epicarpii et mesocarpii tinctura – nalewka z owocni pomarańczy

gorzkiej *

Amara tinctura – nalewka gorzka (otrzymana z korzenia goryczki, liścia bobrka i

owocni pomarańczy) **

Aurantii amari epicarpii et mesocarpii extractum fluidum – wyciąg płynny z

owocni pomarańczy gorzkiej **

Aurantii amari epicarpii et mesocarpii sirupus – syrop z owocni pomarańczy

gorzkiej **

Neroli aetheroleum – olejek eteryczny z kwiatu pomarańczy gorzkiej *

Citrus aurantium L. ssp. dulcis L. – pomarańcza słodka

Aurantii dulcis aetheroleum – olejek eteryczny pomarańczy słodkiej *

Citrus limon (L.) Burman – cytryna zwyczajna

Limonis aetheroleum – olejek eteryczny cytrynowy *

Citrus reticulata Blanco – mandarynka

Citri reticulatae aetheroleum – olejek eteryczny ze świeżej owocni Citrus reticulata *

Rodzina: Geraniaceae – bodziszkowate

Pelargonium sidoides DC. – pelargonia afrykańska

Pelargonium reniforme Curt. – pelargonia

Pelargonii radix – korzeń pelargonii *

Rodzina: Polygalaceae – krzyżownicowate

Polygala senega L. – krzyżownica wirginijska (k. senega)

5

Polygala sp. – krzyżownica (inne blisko spokrewnione gatunki)

Polygalae radix – korzeń krzyżownicy *

Rodzina: Krameriaceae

Krameria triandra Ruiz. et Pavon – pastwin trójpręcikowy (ratania trójpręcikowa)

Ratanhiae radix – korzeń ratanii *

Ratanhiae tinctura – nalewka z ratanii *

Rodzina: Rhamnaceae – szakłakowate

Rhamnus purshiana DC. (= Frangula purshiana (DC.) A. Gray ex J. C. Cooper)

– szakłak amerykański

Rhamni purshianae cortex – kora szakłaku amerykańskiego *

Rhamni purshianae extractum siccum normatum – wyciąg suchy standaryzowany z

kory szakłaku amerykańskiego *

Rodzina: Passifloraceae – męczennicowate

Passiflora incarnata L. – męczennica krwista

Passiflorae herba – ziele męczennicy *

Passiflorae herbae extractum siccum – wyciąg suchy z ziela męczennicy *

Rodzina: Styracaceae – styraksowate

Styrax benzoin Dryander – ambrowiec sumatrzański

Benzoe sumatranus – żywica benzoesowa sumatrzańska *

Benzois sumatrani tinctura – nalewka z żywicy benzoesowej sumatrzańskiej *

Styrax tonkinensis (Pierre) Craib ex Hartwich – ambrowiec syjamski

Benzoe tonkinensis – żywica benzoesowa *

Benzois tonkinensis tinctura – nalewka z żywicy benzoesowej *

Rodzina: Sterculiaceae – zatwarowate

Cola nitida (Vent.) Schott et Endl. (= C. vera K. Schum.) – kola błyszcząca
Cola acuminata (P. Beauv.) Schott et Endl. – kola zaostrzona

Colae semen – zarodek kola *

Rodzina: Malvaceae – ślazowate

Gossypium hirsutum L. – bawełna zwyczajna (b. kosmata)
Gossypium sp. – bawełna (inne gatunki)

Lanugo gossypii absorbens – wata bawełniana higroskopijna *
Gossypii oleum hydrogenatum – olej bawełniany uwodorniony *

Hibiscus sabdariffa L. – hibiskus szczawiowy

Hibisci sabdariffae flos – kwiat hibiskusa *

Rodzina: Oleaceae – oliwkowate

Olea europaea L. – oliwka europejska

Oleae folium – liść oliwki *

Oleae folii extractum siccum – wyciąg suchy z liścia oliwki *

Olivae oleum virginale – olej z oliwek pierwszego tłoczenia *

Olivae oleum raffinatum – olej z oliwek oczyszczony *

Rodzina: Gentianaceae – goryczkowate

Centaurium erythraea Rafn ssp. suffruticosum (Griseb.) Zeltner
Centaurium erythraea Rafn ssp. majus (Hoffmanns et Link) Laínz

Centaurii herba – ziele centurii *

6

Rodzina: Rubiaceae – marzanowate

Cephaëlis ipecacuanha (Brot.) A. Rich. – wymiotnica ipekakuana
Cephaëlis acuminata Karsten – wymiotnica

Ipecacuanhae radix – korzeń ipekakuany *

Ipecacuanhae extractum fluidum normatum – wyciąg płynny standaryzowany z

ipekakuany *

Ipecacuanhae tinctura normata – nalewka standaryzowana z ipekakuany *
Ipecacuanhae pulvis normatus – proszek standaryzowany z ipekakuany *

Cinchona pubescens Vahl (= Cinchona succirubra Pav.) – chinowiec soczystoczerwony

(ch. czerwonosoczny)

Cinchona calisaya Wedd. – chinowiec
Cinchona ledgeriana Moens ex Trimen – chinowiec Ledgera

(także ich odmiany i mieszańce)

Cinchonae cortex – kora chinowa *

Cinchonae extractum fluidum normatum – wyciąg płynny z kory chinowej

standaryzowany *

Rodzina: Solanaceae – psiankowate

Capsicum annuum L. var. minimum (Mill.) Heiser – papryka roczna (pieprzowiec roczny)

Capsicum frutescens L. – papryka owocowa (pieprzowiec owocowy)

Capsici fructus – owoc pieprzowca *
Capsici oleoresina raffinata et quantificata – oleożywica z owoców pieprzowca

oczyszczona i kwantyfikowana *

Capsici tinctura normata – nalewka standaryzowana z owoców pieprzowca *

Rodzina: Pedaliaceae – połapkowate

Harpagophytum procumbens DC. – hakorośl

Harpagophytum zeyheri Decne – hakorośl

Harpagophyti radix – korzeń hakorośli *

Harpagophyti extractum siccum – wyciąg suchy z korzenia hakorośli *

Sesamum indicum L. – sezam indyjski

Sesami oleum raffinatum – olej sezamowy oczyszczony *

Rodzina: Plantaginaceae – babkowate

Plantago afra L. (= Plantago psyllium L.) – babka płesznik

Psyllii semen – nasienie płesznika *

Plantago ovata Forskal – babka jajowata

Plantaginis ovatae semen – nasienie babki jajowatej *
Plantaginis ovatae seminis tegumentum – łupina nasienna babki jajowatej *

Rodzina: Verbenaceae – werbenowate

Aloysia citriodora Palau (= Verbena triphylla L’Hér., Lippia citriodora Kunth.)

– lippia trójlistna, witułka t.)

Verbenae citriodoratae folium – liść witułki cytrynowej * **

Rodzina: Lamiaceae – wargowe (jasnotowate)

Lavandula latifolia Medik – lawenda szerokolistna

Spicae aetheroleum – olejek eteryczny lawendy szerokolistnej *

Mentha canadensis L. (= M. arvensis L. var. glabrata (Benth.) Fern.) – mięta kanadyjska

Menthae arvensis aetheroleum partim mentholum depletum – olejek eteryczny mięty

polnej z obniżoną zawartością mentolu *

Origanum onites L. – lebiodka kreteńska

Origanum vulgare L. ssp. hirtum (Link) Ietsw. – lebiodka pospolita

Origani herba – ziele lebiodki *

7

Orthosiphon stamineus Benth. (= O. aristatus Miq., O. spicatus Bak.) – ortosyfon groniasty

Orthosiphonis folium – liść ortosyfonu *

Salvia fruticosa Mill. (= Salvia triloba L. fil.) – szałwia krzewiasta (sz. grecka)

Salviae trilobae folium – liść szałwii greckiej *

Salvia sclarea L. – szałwia muszkatołowa

Salviae sclareae aetheroleum – olejek szałwii muszkatołowej *

Salvia lavandulifolia Vahl – szałwia lawendolistna

Salviae lavandulifoliae aetheroleum – olejek eteryczny szałwii lawendolistnej *

Thymus zygis L. – macierzanka (tymianek)

Thymi herba – ziele tymianku *

Thymi aetheroleum – olejek eteryczny tymiankowy *
Thymi typo thymolo aetheroleum – olejek eteryczny tymiankowy, typ tymolowy **
Thymi extractum fluidum – wyciąg tymiankowy płynny **
Thymi sirupus compositus – syrop tymiankowy złożony **

Vitex agnus-castus L. – niepokalanek pospolity (n. zwyczajny)

Agni casti fructus – owoc niepokalanka zwyczajnego *

Rodzina: Asteraceae – złożone (astrowate)

Carthamus tinctorius L. – krokosz barwierski

Carthami flos – kwiat krokosza *
Carthami oleum raffinatum – olej krokoszowy oczyszczony * (także z mieszańców)

Cynara scolymus L. – karczoch zwyczajny

Cynarae folium – liść karczocha * **
Cynarae folii extractum siccum – wyciąg suchy z liścia karczocha *

Atractylodes lancea (Thunb.) DC. (= Atractylodes chinensis (DC.) Koidz.) –

atraktylodes chiński

Atractylodis lanceae rhizoma – kłącze atraktylodesu chińskiego **

Atractylodes macrocephala Koidz. – atraktylodes wielkogłówkowy

Atractylodis macrocephalae rhizoma – kłącze atraktylodesu wielkogłówkowego **

Rodzina: Ruscaceae – ruszczykowate

Ruscus aculeatus L. – ruszczyk kolczasty

Rusci rhizoma – kłącze ruszczyka *

Rodzina: Hypoxidaceae

Hypoxis sp.

Phytosterolum – fitosterol *

Rodzina: Asphodelaceae – złotogłowowate

Aloë barbadensis Miller – aloes zwyczajny

Aloë barbadensis – alona barbadoska (sok z liści) *

Aloë ferox Miller – aloes uzbrojony (i jego mieszańce)
Aloë sp. – aloes (inne gatunki)

Aloë capensis – alona przylądkowa (sok z liści) *
Aloes extractum siccum normatum – wyciąg suchy standaryzowany z alony *

(Aloë barbadensis, Aloë capensis)

Rodzina: Zingiberaceae – imbirowate

Curcuma xanthorrhiza Roxb. – ostryż jawajski (kurkuma jawajska)

Curcumae xanthorrhizae rhizoma – kłącze kurkumy jawajskiej *

Zingiber officinale Roscoe – imbir lekarski

Zingiberis rhizoma – kłącze imbiru *

8

Rodzina: Poaceae – trawy (wiechlinowate)

Cymbopogon winterianus Jowitt. – cytronela jawajska (palczatka j.)

Citronellae aetheroleum – olejek eteryczny cytronelowy *

Oryza sativa L. – ryż siewny

Oryzae amylum – skrobia ryżowa *

Amylum pregelificatum – skrobia żelowana *

Rodzina: Arecaceae – arekowate (palmy)

Cocos nucifera L. – kokos właściwy (palma kokosowa)

Cocois oleum raffinatum – olej kokosowy oczyszczony *

Copernicia cerifera Mart. – kopernicja woskodajna

Cera carnauba – wosk carnauba *

Serenoa repens (Bartram) Small (= Sabal serrulata (Michaux) Nichols) – palma sabal

Sabalis serrulatae fructus – owoc palmy sabal * **

OBJAŚNIENIA SKRÓTÓW:

sp.

– gatunek (species)

ssp.

– podgatunek (subspecies)

fil. – filius (syn)
*

– FP IX, Tom I, II, 2011

**

– FP IX, Suplement, 2012