PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA -

ĆWICZENIA

MICHU GREGOROWICZ

28.10.2006 R.

1

POJĘCIE NORMY

Norma jest poj

ęciem wieloznacznym. W prawoznawstwie występuje przede wszystkim

jako norma post

ępowania!

ZAKAZ

NAKAZ

DOZWOLENIE

NORMA

- IUS

- Jest to wypowied

ź formułująca żądanie bądź upoważnienie do

okre

ślonego zachowania się, skierowana do danej osoby bądź grupy osób, może

wyra

żać normę postępowania (zachowania). Norma postępowania uzależniona jest od

woli dzia

łającego!

WYPOWIED

Ź NORMATYWNA

– czyli wys

łowiony zakaz, nakaz, bądź

dozwolenie, staje si

ę normą gdy towarzyszy jej specyficzny kontekst społeczny w postaci

rzeczywistej woli jakiego

ś podmiotu bądź zrealizowania wskazanego wzoru zachowania.

Mamy trzy podstawowe UZASADNIENIA OBOWI

ĄZYWANIA NORM:



Tetyczne (formalne) – norma ustalona wed

ług procedury przez uprawniony do

tego podmiot,



Aksjologiczne – norma jest przestrzegana, gdy

ż adresaci zgadzają się z jej

tresci

ą (odwołanie do wartości dobra i zła),



Behawioralne – norma jest przestrzegana przez adresat

ów i jest także

sankcjonowana

– mogąca mieć negatywne skutki w razie jej

nieprzestrzegania.

Co to jest SANKCJA???
W razie nie przestrzegania normy, adresata spotyka okre

ślona forma przymusu bądź

negatywnych konsekwencji wynikaj

ących z popełnionego czynu.

TYPOLOGIA NORM

NORMY PRAWNE – Pochodz

ą od państwa i mają uzasadnienie tetyczne. Ich

przekroczenie grozi sankcj

ą prawną – adresat ponosi koszty.

NORMY MORALNE – Odnosz

ą się do zachowań czlowieka, jego intencji i postaw,

kt

óre poddawane są ocenie z punktu widzenia ideii dobra. Mają uzasadnienie

aksjologiczne. Sankcj

ą są wyrzuty sumienia a w szczególnych przypadkach odrzucenie

przez spo

łeczeństwo.

NORMY OBYCZAJOWE – S

ą to interakcje w konkretnej grupie społecznej

okre

ślające sposoby zachowania się, odwołujące się do konwencji społecznych.

„jest bądź nie jest przyjęte”

„wypada b

ądź nie wypada”

Maj

ą uzasadnienie behawioralne. Sankcją jest wyśmiewanie tej osoby a w drastycznych

przypadkach odrzucenie przez spo

łeczeństwo.

PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA -

ĆWICZENIA

MICHU GREGOROWICZ

28.10.2006 R.

2

NORMY RELIGIJNE – Obejmuj

ą normy w kategoriach dobra i zła oraz grzechu. W

wi

ększości pokrywają się z normami moralnymi np. – „Nie zabijaj”. Normy te mają

uzasadnienie tetyczne i aksjologiczne. Sankcj

ą może być np ekskomunika z koscioła.

NORMY ORGANIZACYJNE – Obywatele tworz

ą organizacje społeczne w ramach

norm post

ępowania w zakresie organizacji. Sankcja - ???

NORMY TECHNICZNE – M

ówią o tym jak adresat powinien zachować się w czasie

jakiej

ś działalności bądź używania przyrody. Normy te regulują zachowania społeczne i

techniczno-cywilizacyjne w celu ochrony naszego zdrowia i

życia w związku z postępem

cywilizacyjnym.

GENERALNO

ŚĆ I ABSTRAKCYJNOŚĆ NORM PRAWNYCH

Norma prawna – jest najmniejszym, stanowi

ącym sensowną całość elementem prawa.

Norma prawna z za

łożenia jest „wielorazowego użytku”. Jest to reguła zachowania

posiadaj

ąca dwie cechy.



Regu

ła generalna – skierowana do kategorii adresatów np. Studenci,

obywatele lub do osoby z funkcj

ą np. Prezydent RP (bez sprezyzowania czyli

bez imienia i nazwiska), wskazanie adresata polega na powo

łaniu się na jego

cechy rodzajowe (indywidualne)



Regu

ła abstrakcyjna – wskazanie zachowania jednorazowego, które nie może

się powtórzyć, ale może się zdarzyć w nieprzewidzianej liczbie przypadków.

KAZUISTYCZNO

ŚĆ NORMY – jest to wzór zachowania określony w sposób

drobiazgowy.

ELEMENTY BUDOWY NORMY PRAWNEJ



Norma jako wypowied

ź dyrektywalna – czyli taka, która ma mieć wpływ na

ludzkie zachowanie.



Norma ma w sobie generalno

ść i /lub abstrakcyjność.



Norma prawna jest regu

łą zachowania.



Norma odpowiada na pytania – kto i jak i w jakich warunkach powinie

n

post

ępować oraz określa konsekwencje nieprzestrzegania danej normy przez

adresata.

Ka

żda norma prawna składa się z dwóch części: Hipotezy i Dyspozycji.

HIPOTEZA – to cz

ęść normy, która określa ADRESATA normy oraz WARUNKI LUB

OKOLICZNO

ŚCI, w których adresatowi jast coś nakazane (dozwolone lub zakazane)

uczyni

ć.

DYSPOZYCJA – to część normy, która określa TREŚĆ ZACHOWANIA zakazanego,
dozwolonego bądź nakazanego.

PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA -

ĆWICZENIA

MICHU GREGOROWICZ

28.10.2006 R.

3

Jako trzeci integralny ale sporny sk

ładnik normy traktuje się SANKCJĘ – tzw.

„Trójelementowa koncepcja budowy normy prawnej”

W normie prawnej cz

ęsto występuje ZDANIE WARUNKOWE zawierające poprzednik

„JEŻELI” i następnik „TO”. Porzednik określający okoliczności zachowania się
adresata stanowi hipotez

ę normy.

Hipoteza dotyczy element

ów podmiotowych i przedmiotowych sytuacji może też

okre

ślać miejsce działania albo czas.



Hipoteza podmiotowa – wskazuje adresata i jego cechy oraz cel i spos

ób działania

podmiot

u.



Hipoteza przedmiotowa – odnosi si

ę do stanów, zjawisk bądź wydarzeń w

stosunku zewn

ętrznym i niezależnym od adresata np.: powódź, zwyżka cen.

Przedmiotem dyspozycji ze wzgl

ędu na różne rodzaje zachowań są:



Czyny faktyczne - zachowania psychofizyczne, kt

órych przebieg bądź następstwo

s

ą uregulowane przez prawo.



Czynno

ści konwencjonalne – zachowania, którym normy nadają specyficzne

znaczenie np. Nadanie tytu

łu profesora przez prezydenta.



Czynno

ści prawne – zachowania osób fizycznych i prawnych mające charakter

wymagaj

ący oświadczenia woli i zmierzający do wywołania określonych skutków

prawnych.

Typologia rodzaj

ów czynności konwencjonalnych:

Prawnie istotne

Prawnie oboj

ętne

Akty tworzenia Prawa,

Obyczajowe,

Akty stosowania Prawa,

Organizacyjne,

Czynno

ści Prawne.

Religijne,
Inne.

Kwalifikacja zachowa

ń na podstawie dyspozycji zawartych w normie prawnej.

NAKAZ

– może przybrać dwie formy:



Od kt

órego uchylić się można bez narażania się na sankcję np. Nakaz

poddaniu si

ę szczepieniom zdrowotnym.



Adresat mo

że zachować sie w dowolny sposób (ma możliwość dokonania

wyboru) b

ądź ma nakazane zachowanie A a w określonych okolicznościach

mo

że sie zachować w sposób B

Powstrzymanie si

ę od zachowania nakazanego przez dyspozycję normy nosi nazwe

ZANIECHANIA i jest sankcjonowane!

PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA -

ĆWICZENIA

MICHU GREGOROWICZ

28.10.2006 R.

4

ZAKAZ –

s

ą to czyny niedopuszczane przez normy, pociągające za sobą negatywne

konsekwencje! Czyli naruszenie hipotezy normy prawnej poprzez naruszenie b

ądź

niespe

łnienie jej warunków albo tryb wykonania danej czynności nie został zachowany.

Zakaza

ć określonego zachowania można w dwojaki sposób albo poprzez użycie

funktora normotw

órczego kwalifikującego zachowanie jako niedopuszczalne albo

poprzez sformu

łowanie normy snkcjonującej określającej sankcję za zachowanie

niedopuszczalne.

DOZWOLENIE

– Przestrzeń wolna powstała w wyniku ograniczenia zakazami

ca

łej sfery możliwych zachowań. Dozwolone jest wszystko co nie jest prawnie nakazane

lub zakazane. Ze wzgl

ędu na rodzaj zachowania dzielimy rozróżniamy dozwolenia:



S

łabe – brak zakazów w pewnwj dziedzinie spraw np: Piercing,



Sfera milczenia (indyferencja prawna)– mullum crimen sine lege – nie ma

przest

ępstwa, jeśli nie przewiduje tego ustawa karna. (Nie odnosi się to do

w

ładzy publicznej),



Mocne – Zachowanie uregulowane prawnie ale okre

ślone expilicite jako ani

nakazane ani zakazane np.: dodanie do przysi

ęgi „Tak mi dopomóż Bóg”.

Tre

ść dyspozycji bardzo często sprawia problemy więc dlatego wyróżnia się pojęcia:

OBOWI

ĄZEK

– polega na tym,

że norma prawna ustanawia dla danego rodzaju

adresat

ów i danych warunków (hipoteza) nakaz lub zakaz określonego zachowania.

UPRAWNIENIE

– polega na tym,

że norma prawna przewiduje dla danego

rodzaju adresat

ów w danych warunkach pewną możliwość zachowania się nie będącą

obowi

ązkiem adresata. Uprawnienie podmiotu do własnego zachowania np.

(

światopogląd).

KOMPETENCJA

– upoważnienie przyznane pewnemu podmiotowi do dokonania

okre

ślonej doniosłej prawnie czynności. Podmiot ją wykonujący musi się przy tym

odpowiednio zachowywa

ć.

W klasie norm post

ępowania wyróżnia się:

NORMY REGU

ŁY – adresat może spełnić nałożony na niego obowiązek lub może go

naruszy

ć, jeżeli zachowa się odmiennie.

NORMY ZASADY – mog

ą być przedmiotem uzgodnienia na podstawie oceny stanu

faktycznego b

ądź kompromisu.

PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA -

ĆWICZENIA

MICHU GREGOROWICZ

28.10.2006 R.

5

SANKCJA I JEJ RODZAJE

Najcz

ęściej wyróżnia się trzy rodzaje sankcji karnych:

SANKCJA EGZEKUCYJNA - polega albo na przymusowym wykonaniu, co stanowi
obowi

ązek adresata (eksmisja), bądź na przymusowym unicestwieniu tego, co zostało

przez adresata uzyskane wbrew zakazowi.

SANKCJA NIEWA

ŻNOŚCI – powoduje, ze czynności konwencjonalne podjęte z

naruszeniem nakaz

ów, zakazów bądź dozwoleń są bezskuteczne (nieważne wobec

prawa).



Niewa

żność względna – następuje z mocy samego prawa (ex lege). Dotyka ona

czynno

ść od samego początku (ex tunc), co oznacza, że czynność taka nie

wywo

łała żadnych skutków prawnych a te, które de facto wywołała muszą

by

ć unicestwione.



Niewa

żność względna – ma miejsce gdy osoba wystąpi do właściwego organu

z wnioskiem o uniewa

żnienie. Czynność ta jest ważna ale wydanie orzeczenia

powoduje jej niewa

żność ze skutkiem wstecznym albo w przypadku decyzji

administracyjnej dopiero od momentu stwierdzenia wadliwo

ści (ex nunc).

Sankcja karna (represyjna, penalna) – jest to sankcja gro

żąca za:



dokonanie czyn

ów zabronionych polegających na działaniu,



zaniechanie nakazanego czynu ( np. nie udzielenie pomocy osobie

poszkodowanej w wypadku),

polegaj

ąca na pozbawieniu naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr takich jak:

wolność, dobre imię, wartość majątkowa, prawa obywatelskie, rodzicielskie bądź do
wykonywania zawodu itp.

FUNKCJAMI KARY (SANKCJI) – mogą być:



odpłata, czyli odpowiedź „złem za zło”,



resocjalizacja przestępcy,



odstraszanie danego przestępcy od dokonania powtórnie czynu zabronionego,



odstraszanie innych osób od dokonania czynu zabronionego,



izolacja przestępcy od społeczeństwa (pozbawienie wolności),



eliminacja przestępcy ze społeczeństwa (kara śmierci).

Trójpodział na wyżej wymienione typy sankcji nie jest w praktyce wyczerpujący
bowiem są przypadki, w których zachowanie adresata normy nie da się do żadnej z nich
przyporządkować. Występuje również reguła LEX IMPERFECTA – określająca normę
w systemie prawnym dla, której nie można znaleźć sankcji, czyli występują normy dla,
których sankcja nieważności bądź inne formy bezskuteczności nie mają zastosowania.
Np.: Obowiązki wyższych organów państwowych lub zasady pożycia małeńskiego.

PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA -

ĆWICZENIA

MICHU GREGOROWICZ

28.10.2006 R.

6

KONCEPCJE BUDOWY NORMY PRAWNEJ

Według angielskiego teoretyka prawa H.L.A. Harta w prawie należy wyodrębnić dwa
typy reguł:



PIERWOTNE – zawierają nakazy i zakazy określonych zachowań,



WTÓRNE – w praktyce pomagają utrzymać ład społeczny:



Uznania – rules of recogniton – określają jakie działania lub fakty muszą

zaistnieć, aby reguła pierwotna mogła uchodzić za wiążącą.



Zmiany – rules of change – określają sposoby wprowadzania lub usuwania

z systemu prawa jednych reguł albo modyfikowanie innych.



Orzekania – rules of adjudication – upoważniają określone osoby do

dokonywania ustaleń, czy została naruszona reguła pierwotna i czy można
w tym wypadku posłużyć się przewidzianymi przez prwao środkami
zwanymi sankcjami.

Najbardziej przekonującą koncepcją budowy jest koncepcja NORM SPRZĘŻONYCH:



NORMA SANKCJONOWANA – określa adresata i warunki w jakich jest mu

coś nakazane, zakazane lub dozwolone uczynić oraz treść dyspozycji.



NORMA SANKCJONUJĄCA – stanowiąca, iż w przypadku naruszenia
normy sankcjonowanej (tu jako hipotezy) zostanie zastosowana dolegliwość,
której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści. Tutaj dyspozycja przewiduje
zarówno obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej
jak i upoważnienie dla organów państwa do realizacji tych skutków.

Norma sankcjonująca skierowana jest zawsze do organów władzy publicznej
– głównie państwa, ze względu, że to w ich kompetencji leży oficjalne
stwierdzenie naruszenia normy sankcjonowanej i zastosowanie wobec jej
naruszyciela określonej dolegliwości.

Norma sankcjonująca jest norma drugiego rzędu (normą posiłkową)
uruchamianą tylko wtedy, gdy naruszona została norma sankcjonowana.

NORMA PRAWNA A PRZEPIS PRAWNY

Przepis prawny – to zdanie w sensie gramatycznym wyraźnie wyróżnione graficznie w
tekście prawnym i oznaczone w nim zwykle jako artykuł czy ustęp. Natomiast norma
prawna – to wypowiedź zawierająca żądanie władzy publicznej aby jej adresaci
zachowywali się w określony sposób. (wg Boncy)

Dokumenty zawierające normy to akty normatywne, są one podzielone na odcinki.
Najmniejszy z tych odcinków, często pojedyncze zdanie mające wskaźnik
identyfikacyjny tzn. numer, literę itp nazywa się przepisem prawnym. (wg Winczorka)

Normy prawne tworzy się na podstawie przepisów prawnych. Na podstawie jednego
przepisu można stworzyć kilka norm prawnych co zdarza się rzadko ale jest możliwe.

PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA -

ĆWICZENIA

MICHU GREGOROWICZ

28.10.2006 R.

7

Między normą prawną a przepisem istnieje relacja tak jak pomiędzy treścią (sensem) a
formą. Treść prawa wyrażają normy, przepisy zaś ich słowną formę zdaniową, w którą
treśc ta jest ujęta. Wnioskiem z tego jest to, iż normy prawne wyprowadzone są z
przepisów.

RODZAJE NORM I PRZEPISÓW PRAWNYCH

Normy względnie i bezwzględnie wiążące odróżnia się z uwagi na odmienny sposób
wyznaczania powinnego zachowania.

NORMA BEZWZGLĘDNIE WIĄŻĄCA – ius cogens – zawiera ustanowiony nakaz
bądź zakaz oraz dopuszcza jeden sposób zachowania sie. Ńaruszenie pociąga za sobą
sankcję.

NORMA WZGLĘDNIE WIĄŻĄCA – ius dispositivum – zawiera wzorzec zachowania,
ale adresaci mogą zachowywać się w sposób odmienny wybierany przez siebie albo
wogóle powstrzymac się od działania.

Zastosowanie tych norm to zawieranie umowy.

Wyróżnia się również NORMY SEMIIMPERATYWNE (jednostronnie bezwzględnie
wiążące), gwarantujące minimum uprawnień. Zapewniają możliwość zwiększenia
uprawnień, ale nie dopuszczają możliwości ich ograniczenia.

PRZEPISY OGÓLNE – leges generales – regulują szeroki zakres spraw obejmują
szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne reguły zachowania.

PRZEPISY SZCZEGÓLNE – leges speciales – ustanawiają wyjątki, odrebne
uregulowania w stosunku do przepisów ogólnych.

PRZEPISY ODSYŁAJACE – ustanowione są w celu uniknięcia kilkakrotnego
powtórzenia tych samych treści w jednym akcie normatywnym bądź wskazania
uzupełnienia danej treści poprzez:



Odesłania wewnątrzsystemowe – przeszukiwanie w obrębie aktów
normatywnych.



Odesłania pozasystemowe – odesłanie do: kodeksu etyki zawodowej,
szczególnych reguł moralnych bądź zwrotów wartościujących takich jak
dobro wspólne bądź dziecka.

PRZEPISY BLANKIETOWE – są to szczególne rodzaje przepisów odsyłających. Nie
ustanawiają reguł zachowania, lecz wskazują na organ państwa, który to ma je dopiero
wprowadzić. Pozwala to na elastyczność prawa i jego dość szybką korektę. (np
wskaźniki wyceny wg urzędu statystycznego).

PRZEPISY INTERTEMPORALNE - PRZEJŚCIOWE



Regulują „nadmiar prawa” powstały pod rządami wcześniej obowiązujących
przepisów i trwają pod rządami nowych przepisów którymi je zastąpiono.



Regulują przepisy mające charakter ad hoc powstałe ze względu na
szczególne okoliczności i tymczasowo regulują pewny stan rzeczy.

PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA -

ĆWICZENIA

MICHU GREGOROWICZ

28.10.2006 R.

8

PRZEPISY UCHYLAJĄCE – derogacyjne - okreslają, które z dotychczas
obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów
zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego.

PRZEPISY WPROWADZAJĄCE – zawierają postanowienia co do terminu i trybu
wejścia w życie nowo ustawionego aktu normatywnego.

PRZEPISY KOŃCOWE – jest to zbiór przepisów wprowadzających i uchylającyhc na
końcu danego aktu normatywnego bądź w innym rozdziale.