215

WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU

4/2003

K

Kssz

ztta

a∏∏c

ce

en

niie

e,, d

do

ossk

ko

on

na

alle

en

niie

e

Czy dzieci znajà zwyczaje
wielkanocne?

■

LIDIA POTEREK

■

HANNA ¸UCZAK (Bydgoszcz)

Âwi´ta Wielkanocne sà symbolem zwyci´stwa dobra nad z∏em, prawdy nad k∏am-

stwem, ducha nad materià. Sà noÊnikiem wielu wartoÊci religijnych, moralnych i patrio-

tycznych, a zwiàzana z nimi obrz´dowoÊç przez swojà ró˝norodnoÊç i koloryt wp∏ywa

korzystnie na rozwój poczucia estetyki.

W

procesie przybli˝ania dzieciom
zwyczajów wielkanocnych osobami
wiodàcymi i kierujàcymi sà ludzie

doroÊli – rodzice i wychowawcy. Nale˝y szukaç
ró˝nych sposobów i Êrodków rozwijania zain-
teresowaƒ tradycjami wielkanocnymi u dzieci.

Zdobyte przez dzieci w wieku przedszkol-

nym wiadomoÊci uzale˝nione sà od warunków,
w których ˝yjà i wychowujà si´. Wa˝nà rol´ od-
grywa wi´c Êrodowisko lokalne. Stopniowo za-
cierajà si´ ró˝nice mi´dzy warunkami ˝ycia na
wsi i w mieÊcie. Panuje jednak poglàd, ˝e za-
chowane obrz´dy i zwyczaje wielkanocne najle-

piej kultywowane sà w Êrodowisku wiejskim.
Czy jest on s∏uszny? Postaramy si´ cz´Êciowo
odpowiedzieç na to pytanie.

Badania nad znajomoÊcià zwyczajów wiel-

kanocnych przez szeÊciolatki przeprowadzono
w roku szkolnym 1999/2000 w województwie
kujawsko-pomorskim, w Êrodowiskach: wielko-
miejskim, miejskim i wiejskim. Podstawowà
metodà badawczà by∏ sonda˝ diagnostyczny
oraz rozmowa sonda˝owa.

Wielkanoc uznawana jest za najwa˝niejsze

i najstarsze Êwi´to chrzeÊcijaƒskie, poÊwi´cone
pami´ci zmartwychwstania Chrystusa. Jest po-

216

K

Kssz

ztta

a∏∏c

ce

en

niie

e,, d

do

ossk

ko

on

na

alle

en

niie

e

WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU

4/2003

wisku wiejskim znajomoÊç tego zwyczaju wyka-
za∏o 84,8% badanych dzieci. Na znajomoÊç
zwyczaju odwiedzania grobu Chrystusa wp∏yw
ma dom rodzinny oraz przedszkole. Dzieci
zwyczaj ten poznajà poprzez uczestniczenie
w nim razem z rodzicami. Tradycja ta zosta∏a
dzieciom przybli˝ona równie˝ na zaj´ciach
z religii.

Zwyczaj barwienia jaj wielkanocnych jest

prawdopodobnie tak stary, jak wiara chrzeÊci-
jaƒska. W Polsce zdobienie jajek ma ponad ty-
siàcletnià tradycj´. Najstarszy, wschodni spo-
sób ich upi´kszania, to technika batikowa.
Oprócz niej znane by∏y na terenie Polski rów-
nie˝ inne sposoby zdobienia jaj, takie jak: wy-
wabianie kolorów, technika rytu (np. na Âlàsku
Opolskim), oklejanie jaj motywami wyci´tymi
z papieru (okolice ¸owicza), rdzeniem sitowia
i nitkami kolorowej w∏óczki (okolice Pu∏tuska
i W´growa). Od sposobu zdobienia jaj wielka-
nocnych zale˝y ich nazwa. I tak na przyk∏ad,
gdy przed zanurzeniem jajka w roztworze bar-
wiàcym napisano na nim wzory woskiem, który
póêniej usuni´to, jajko stawa∏o si´ pisankà. Na-
tomiast jajka barwione na kolor czerwony,
a obecnie tak˝e na inne kolory, to kraszanki.

Najlepszà znajomoÊcià zwyczaju wykony-

wania pisanek i kraszanek wykaza∏y si´ dzieci
ze Êrodowiska wiejskiego (100%), w Êrodowi-
sku miejskim tradycj´ t´ zna 97%, a w Êrodowi-
sku wielkomiejskim 94% dzieci 6-letnich.
Z tradycjà tà dzieci zapoznajà si´ g∏ównie
w domu rodzinnym i w przedszkolu.

Âwi´cenie pokarmów przygotowywanych

do spo˝ycia podczas Êwiàt wielkanocnych to
stary s∏owiaƒski obyczaj, znany w koÊciele ka-
tolickim od VIII w., obchodzony w Wielkà So-
bot´. „Âwi´conka” sk∏ada∏a si´ najcz´Êciej
z chleba, jajek, pieprzu, soli, chrzanu, kie∏basy
lub szynki, ciasta i baranka. Produkty te, w∏o-
˝one do koszyka, zanosi si´ do koÊcio∏a, gdzie
ksiàdz dokonuje ich poÊwi´cenia.

Zwyczaj Êwi´cenia pokarmów w Wielkà So-

bot´ zna 72,7% dzieci ze Êrodowiska wielko-
miejskiego. W Êrodowisku miejskim znajomo-
Êcià tego zwyczaju wykaza∏o si´ 62,5% dzieci.
W Êrodowisku wiejskim tradycj´ t´ zna 91%
dzieci. Na znajomoÊç zwyczaju Êwi´cenia po-
karmów w Wielkà Sobot´ przez dzieci 6-letnie
wp∏yw ma Êrodowisko rodzinne. Dzieci poznajà

przedzona okresem Wielkiego Postu, trwajàce-
go 40 dni. Ostatni tydzieƒ zwie si´ Wielkim Ty-
godniem. Zaczyna si´ Niedzielà Palmowà zwa-
nà równie˝ Kwietnà. Ca∏y Wielki Tydzieƒ up∏y-
wa pod znakiem przygotowaƒ i oczekiwania
Wielkiej Niedzieli, a ka˝dy dzieƒ ma swojà ob-
rz´dowoÊç i odr´bne znaczenie.

W Palmowà Niedziel´ odbywajà si´ uroczy-

ste procesje i Êwi´ci si´ palmy. Najcz´Êciej sà to
bukieciki z ga∏àzek wierzbowych pokrytych ba-
ziami, choç na po∏udniu Polski i na Kurpiach
do dziÊ dotrwa∏ zwyczaj robienia palm docho-
dzàcych do dziesi´ciu metrów wysokoÊci. Wie-
rzono, ˝e poÊwi´cona palma zapewnia urodzaj,
mlecznoÊç krów, zdrowie i dobrobyt.

Najlepszà znajomoÊcià zwyczaju Êwi´cenia

palm wielkanocnych w Palmowà Niedziel´ wy-
kaza∏y si´ wi´c dzieci ze Êrodowiska wiejskiego,
gdzie jest on ciàgle ˝ywy i ch´tnie kultywowany.
Dzieci na wsi majà z tym zwyczajem kontakt
osobisty. Jest on przede wszystkim zas∏ugà do-
mu rodzinnego, gdy˝ rodzice lub dziadkowie
dbajà o to, aby dzieci uczestniczy∏y w obrzàd-
kach religijnych, zwiàzanych ze Êwi´tami wiel-
kanocnymi. Stàd te˝ dzieci osobiÊcie biorà
udzia∏ w obrz´dzie Êwi´cenia palm. Wp∏yw na
dobrà znajomoÊç tego zwyczaju ma przede
wszystkim Êrodowisko rodzinne. Istnieje zale˝-
noÊç mi´dzy sposobem praktykowania wiary
przez rodzin´ a znajomoÊcià zwyczaju Êwi´ce-
nia palm przez dzieci.

Zwyczaj urzàdzania grobów Chrystusa

przyw´drowa∏ do Polski najprawdopodobniej
z Czech lub z Niemiec. Zewn´trzna okaza∏oÊç
i pomys∏owoÊç w urzàdzaniu grobów sprawia∏y,
˝e polskie groby olÊniewa∏y cudzoziemców.
DoÊç wczeÊnie zacz´∏y si´ pojawiaç w ich wy-
stroju elementy narodowe (np.: tarcze, szable).
W okresach niewoli pojawia∏y si´ symbole na-
rodowe. Starà polskà tradycjà by∏o odwiedza-
nie grobu Chrystusa w Wielki Piàtek. W mia-
stach, gdzie koÊcio∏ów by∏o wi´cej, nale˝a∏o
obejÊç wszystkie, sp´dziç kilka chwil na modli-
twie, a tak˝e z∏o˝yç datek dla biednych. Przy
grobach stra˝ sprawowa∏a specjalne warty.

W Êrodowisku wielkomiejskim 70% dzieci

zna zwyczaj odwiedzania grobu Chrystusa
w Wielki Piàtek. Lepszà znajomoÊcià tego zwy-
czaju wykaza∏y si´ dzieci ze Êrodowiska miej-
skiego, bo a˝ 87,5% dzieci, natomiast w Êrodo-

217

WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU

4/2003

K

Kssz

ztta

a∏∏c

ce

en

niie

e,, d

do

ossk

ko

on

na

alle

en

niie

e

gusa-dyngusa ma Êrodowisko lokalne, gdzie dzie-
ci zapoznajà si´ z tym zwyczajem przez obserwa-
cj´ zachowaƒ kolegów, rodzeƒstwa i innych osób.

Na podstawie zebranego materia∏u mo˝na

sformu∏owaç nast´pujàce wnioski:

• Warunki Êrodowiskowe majà wp∏yw na

znajomoÊç zwyczajów wielkanocnych przez
dzieci 6-letnie.

• Najwi´kszy wp∏yw na znajomoÊç zwycza-

jów wielkanocnych przez dzieci 6-letnie ma Êro-
dowisko rodzinne.

• Najlepiej znanymi dzieciom zwyczajami

wielkanocnymi sà: zwyczaj przynoszenia pre-
zentów przez zajàca oraz Êmigus-dyngus.

• ZnajomoÊç zwyczajów wielkanocnych

przez dzieci 6-letnie jest ÊciÊle zwiàzana z wa-
runkami bytowymi i kulturowymi rodziny,
w której dziecko si´ wychowuje.

Dobrze zorganizowana praca wychowaw-

czo-dydaktyczna przedszkola równie˝ ma
wp∏yw na znajomoÊç zwyczajów wielkanocnych
przez dzieci 6-letnie. Dzieci ze Êrodowisk,
w których nauczycielki zapoznawa∏y je z trady-
cjami wielkanocnymi, wykazywa∏y si´ lepszà
znajomoÊcià zwyczajów ni˝ dzieci, którym na-
uczycielki tych tradycji nie przybli˝y∏y.

Warto zapoznawaç dzieci ze zwyczajami

wielkanocnymi zarówno w rodzinach, jak i w
przedszkolu. Trzeba równie˝ dobrze poznaç
Êrodowisko, w którym ˝yjà i wychowujà si´, aby
stworzyç im optymalne warunki dla rozwoju za-
interesowaƒ tradycjami.

■

ten zwyczaj bezpoÊrednio, kiedy w Wielkà So-
bot´ wraz z rodzicami lub dziadkami udajà si´
do koÊcio∏a ze „Êwi´conkà”, gdzie ksiàdz doko-
nuje poÊwi´cenia przyniesionych produktów.
Dzieci ch´tnie uczestniczà w kultywowaniu tego
obrz´du, o czym Êwiadczy to, ˝e w czasie bada-
nia du˝o i ch´tnie mówi∏y o tej tradycji.

Zwyczaj odwiedzania dzieci w Niedziel´ Wiel-

kanocnà przez zajàca jest najprawdopodobniej
pochodzenia niemieckiego. Polega on na ukryciu
przez rodziców w ogródku, na ∏àce lub w przyle-
g∏ym lesie gniazdka zajàca z jajkami lub ze s∏ody-
czami. Na jego poszukiwanie udajà si´ dzieci po
wielkanocnym Êniadaniu lub po po∏udniu.

Zwyczaj przynoszenia prezentów przez za-

jàca zna∏y wszystkie badane dzieci. W kultywo-
waniu zwyczaju przynoszenia prezentów przez
zajàca istniejà pewne ró˝nice, charakterystycz-
ne dla okreÊlonego Êrodowiska lokalnego.
W Êrodowisku wielkomiejskim i miejskim zajàc
przynosi dzieciom prezenty do domu. Chowa je
w ró˝nych zakamarkach w mieszkaniu, a zada-
niem dzieci jest podarunki te odnaleêç. Na wsi
zajàczek zostawia prezenty w specjalnie zbudo-
wanym na t´ okazj´ przez dzieci „gniazdku”.
Jest ono wykonane z mchu i trawy, najcz´Êciej
znajduje si´ pod drzewem w sadzie.

Po sp´dzonej w gronie rodzinnym Wielkiej

Niedzieli nadchodzi Poniedzia∏ek Wielkanocny.
S∏ynie w ca∏ej Polsce z oblewania si´ wodà. Ró˝-
ne nazwy nadawano temu zwyczajowi – oblewan-
ka, lejek, Meus, Emaus, Êmigus-dyngus. Dzieci
ze wszystkich Êrodowisk znajà zwyczaj Êmigusa-
-dyngusa w 100%. Poznajà ten zwyczaj z opowia-
daƒ, ale tak˝e bezpoÊrednio, spryskujàc si´ wza-
jemnie wodà z rodzicami, rodzeƒstwem i kolega-
mi. Najwi´kszy wp∏yw na poznanie tradycji Êmi-

LIDIA POTEREK, HANNA ¸UCZAK – nauczycielki

Przedszkola nr 39 w Bydgoszczy