ŚREDNIOWIECZE

Średniowieczne wzorce parenetyczne

W

średniowieczu

:

obowiązywały wzorce

•

władcy

•

ascety

•

.

rycerza

W renesansie

:

pojawiają się zaś nowe

•

ziemianin

•

poeta doctus

•

.

dworzanin

:

Cechy idealnego władcy

,

• mądry doświadczony

• dumny

• nieugięty wobec wrogów

• waleczny

• troszczy się o losy państwa

• miłosierny i łaskawy dla poddanych

,

,

• jest jak surowy wymagający ale sprawiedliwy i kochający ojciec

:

Przykłady Gofred

(

)

. .

Na kształt wzorca władcy i kształcenie władcy miał wpływ m in

.

św Tomasz z Akwinu

,

autor traktatu

pedagogicznego

De eruditione principum

.

We wzorcu średniowiecznego króla czy księcia bez trudu zaobserwujemy

.

mieszanie się cech pogańskich i przymiotów króla chrześcijańskiego państwa

Zupełnie jak wódz plemienny

,

,

,

.

król powinien być mężny sprawiedliwy dbać o swoją drużynę doceniać najlepszych wojowników Bardzo ważną cechą

...

podkreślającą godność i majestat władcy była

,

hojność

z której słynął podobno

Bolesław Chrobry

(wystarczy

,

1000

).

przypomnieć sobie jak podejmował cesarza niemieckiego w

roku Oprócz tego musiał charakteryzować się silną

,

.

– ,

wiarą bogobojnością Powinien być także nieskazitelny moralnie

tak aby mógł stanowić wzór dla swoich rycerzy i

.

poddanych

Władca uważany był za namiestnika Boga na ziemi

–

.

stąd oddawano mu niemal boską cześć Karol

,

,

.

Wielki ukazany w Pieśni o Rolandzie to człowiek obdarzony niezwykłą mądrością pełen majestatu niemal święty Ma

,

.

sny i widzenia w których Bóg objawia mu swą wolę

Misją ziemską idealnego władcy jest

walka z niewiernymi i

.

krzewienie zasad wiary chrześcijańskiej

:

Cechy idealnego rycerza

,

,

• wierny kodeksowi rycerskimu Bogu władcy i ojczyźnie

• pobożny

• oddany damie swego serca

• waleczny

• szlachetny

• honorowy

• nieulękły

• biegły w swym rzemiośle

• lojalny w przyjaźni

(

,

;

• pozostałości ustroju plemiennego nakaz bezwzględnej wierności suwerenowi który rozporządzał życiem żołnierzy

;

),

gotowość na śmierć w każdej chwili pogarda dla cierpienia i bólu

(

,

,

• wojny krzyżowe i typ średniowiecznej religijności nakaz walki z poganami przekonanie że władza na ziemi

),

pochodzi od Boga i trzeba ją szanować

(

,

,

).

• kultura dworska kult damy serca miłość dworska uczestnictwo w turniejach rycerskich

:

,

,

Przykłady Tankred Rynald Roland

:

Cechy idealnego świętego

• pobożność

• całkowite oddanie się Bogu

• dążność do ubóstwa i umartwiania się

• rezygnacja z dóbr doczesnych

,

• wytrwałość heroizm

• podporządkowanie życia doczesnego przyszłemu życiu wiecznemu

Asceta był najpopularniejszym wzorcem świętego w średniowieczu

.

Umartwienia i zapomnienie o dobrach

(

)

.

doczesnych uznawano za najpewniejszą choć trudną drogę do zbawienia Przykładem świętego ascety jest

.

św

,

,

Aleksy który pochodził z bogatego rodu rozdał jednak swój majątek ubogim i rozpoczął tułaczy żywot

;

.

żebraka dobrowolnie poddawał się rozmaitym upokorzeniom

,

Symbolem jego poniżenia był fakt że każdy

(...) .

nań pomyje

lał

(

.

)

Żywot świętego ascety tak jak i żywot św Aleksego ukazany w Legendzie o świętym Aleksym

realizował

,

:

schemat na który składały się następujące etapy

• narodziny

,

• cudowne dostatnie dzieciństwo i młodość

• śluby czystości

• ucieczka z domu i rozdanie majątku ubogim

,

• umartwienia upokorzenia i prześladowania

• cuda czynione za życia

(

)

• śmierć cudowne znaki świętości i cuda czynione po śmierci

"

"

Legenda o świętym Aleksym

•

należy do wyjątkowych w kulturze średniowiecznej Europy ze względu na swe azjatyckie pochodzenie

( –

),

uformowała się w Syrii V VI wiek

dokąd trafiła prawdopodobnie z Indii poprzez Bizancjum

znalazła się w Europie

•

,

od X wieku opowieść o Aleksym krążyła po Francji i Italii docierając nawet do Serbii i Bułgarii

•

1454

polska wersja pochodzi z roku

i znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie

•

w kopii polskiej brak opisu rozpaczy rodziny Aleksego

oraz jego pogrzebu

•

...

.

treść Legendy

zawiera tzw wątek wędrowny

•

,

popularność zawdzięcza ona specyficznym elementom biografii świętego którego kult rozprzestrzeniał się w

Europie

•

w

:

biografii splatają się zdarzenia

–

prawdopodobne

–

cudowne

–

symboliczne

–

realistyczne

•

Kompozycja Legendy

1.

Prolog

–

odautorskie wprowadzenie w genezę opisu żywota Aleksego

–

prośba o wyrozumiałość i pomoc

–

narodziny przyszłego świętego

2.

Dzieje

–

,

,

,

dzieciństwo młodość w których pojawiają się elementy zwiastujące przyszłą sławę cnotę i wielkość

–

(

)

decyzja opuszczenia domu motyw ucieczki

–

opis cudów czynionych przez bohatera za życia

–

,

informacje o prześladowaniach umartwianiu się

–

śmierć przyszłego świętego

–

narastanie atmosfery niezwykłości

–

pierwsze cuda

–

:

często uzupełnia się biografię o

-

opis pogrzebu

-

powstanie kultu relikwii zmarłego

3.

.

:

Biografia św Aleksego

rodzice przyszłego świętego

-

byli bogatymi obywatelami Rzymu

-

,

posiadali własne wojsko bogactwo i liczny dwór

-

ojciec Eufamian oraz matka Aglias żyli w pobożności

-

,

,

pomagali biednym chorym pielgrzymom

-

cieszyli się ogromnym szacunkiem wśród mieszkańców Rzymu

-

należeli do starszych i bezdzietnych małżeństw

-

po wielu modlitwach oraz prośbach do Boga narodził im się syn

-

–

nadali mu imię

Aleksy

–

lata młodości syna nie są opisane

wspomina się jedynie o jego szczególnej religijności

24

–

–

w

roku życia

po rozmowie z ojcem

Aleksy zawarł małżeństwo z królową Famijaną

-

,

,

,

zaraz po ślubie młody małżonek opuścił Famijanę zostawił jej pierścień zaręczynowy twierdząc że pragnie służyć

Bogu

-

Famijana zaakceptowała decyzję męża

Aleksy zabrał z sobą bogactwa rodowe i wyruszył w pieszą wędrówkę

-

postanowił zachować czystość i pomagać ludziom biednym

-

bogactwa rozdał potrzebującym

-

prowadził życie nędzarza

-

żebrał pod kościołem

-

nie ujawniał swego prawdziwego imienia oraz pochodzenia

,

pewnego razu z obrazu zeszła Matka Boska nakazując klucznikowi otwarcie drzwi do kościoła

-

w ten sposób Aleksy został wpuszczony do środka świątyni

-

cud powtarzał się wielokrotnie

-

,

narastał kult tego ubogiego człowieka za którego sprawą działy się cuda

Eufamian poszukiwał syna

-

,

słudzy ojca dali Aleksemu jałmużnę nie rozpoznając go

Aleksy opuścił dotychczasowe miejsce schronienia

-

–

–

drogą morską

po wielu kłopotach

dotarł do Rzymu

- 16

lat żył w domu rodziców nie rozpoznany przez nikogo

-

(

)

doznawał poniżenia wylewano na niego pomyje

-

wszystko to czynił dla chwały Boga

,

–

wiedząc że nadchodzi kres jego życia

napisał list

-

umieścił w nim informacje o sobie i swej przeszłości

-

,

Aleksy umarł trzymając w ręku kartkę ze swą autobiografią

-

w chwili jego śmierci zaczęły bić dzwony rzymskich kościołów

mieszkańcy szukali ciała świętego

-

Aleksy odnaleziony został pod schodami rodzinnego domu dzięki wskazaniom dziecka

-

do miejsca zgonu udała się procesja pod przewodnictwem kardynałów i cesarza

-

,

od ciała Aleksego rozchodził się zapach który uzdrawiał chorych

wierna Famijana wyjęła z zaciśniętej dłoni list

-

została ujawniona prawdziwa historia Aleksego

4.

:

Święty Aleksy ideałem średniowiecznego ascety

cechy

-

głęboka wiara w Boga

-

czynem potwierdza wybory życiowe wynikające z realizacji wskazań Ewangelii

-

ubóstwo drogą do świętości

-

heroizm życia

-

anonimowa służba Bogu i ludziom

-

walka z własnymi namiętnościami

-

wyrzeczenie się dóbr materialnych

-

rezygnacja z przywilejów urodzenia

-

szukanie poniżenia

-

umartwianie własnego ciała

-

trwanie w czystości ciała i ducha

-

wybór życia samotnego

-

pomoc biednym

-

,

znoszenie upokorzeń doznawanych od innych nawet bliskich

(

(

)

)

„Żywot świętego Aleksego” napisany wierszem za „Chrestomatią staropolską”

Utrwal terminy

asceza

–

,

;

sposób życia polegający na świadomej rezygnacji z doczesnych wartości materialnych ideałem jest trwanie

,

w ubóstwie umartwianie ciała

hagiografia

–

,

;

żywotopisarstwo świętych ukazanie dziejów bohaterów religijnych kreowanie wzorów osobowych

legenda

–

;

średniowieczny wytwór kultury religijnej oznaczający pierwotnie „rzecz do czytania” o wzniosłej treści

współczesne znaczenie słowa daleko odbiega od pierwotnego

pareneza

–

,

;

upowszechnienie wzoru osobowego do naśladowania dużą rolę odgrywa heroizm bohatera gatunek

dydaktycznej wypowiedzi

[...]

,

„Postać Aleksego

będąc wyrazem indywidualnego buntu i kontestacji świata urządzonego przez bogaczy

.

stanowiła odpowiedź świeckiego wyznawcy na wyzwanie tkwiące w najgłębszych treściach religii Stała się świadomie

obranym i wcielonym w życie powrotem do kanonów etycznych pierwotnego chrześcijaństwa oraz ideałów

.

apostolskich”

(

,

, - 1995)

Teresa Michałowska „Średniowiecze” W wa