1

BIOLOGIA

Tematy prac kontrolnych

ramowy plan nauczania

Klasa

I gimnazjum

Warszawa 2009

2

Rozpoczynasz naukę biologii w gimnazjum. Będziesz poznawać świat istot żywych, do

którego my sami także należymy. Zdobędziesz solidną wiedzę (także mającą znaczenie
praktyczne) i wiele ważnych umiejętności.

W klasie pierwszej dowiesz się jakie metody naukowe wykorzystywane są we

współczesnej biologii oraz zaznajomisz się z klasyfikacją organizmów, ich różnorodnością,
budową, funkcjonowaniem oraz znaczeniem dla człowieka. Pamiętaj, że całe bogactwo
otaczajacej nas przyrody ożywionej powstawało przez miliony lat dzięki wielu procesom
ewolucyjnym.

I. Podręcznik

Małgorzata Kłyś, Joanna Stawarz. Świat biologii. Podręcznik dla gimnazjum. Część I.
Wydawnictwo NOWA ERA (nr dopuszczenia 92/1/2009).
do podręcznika dołączona jest płyta CD-ROM z materiałami dodatkowymi (np. symulacjami,
zdjęciami, informacjami tekstowymi, słowniczkiem)

II. Rozkład materiału i wykaz prac kontrolnych

Całość materiału nauczania podzielono na pięć działów, zgodnie z układem tematów w
podręczniku (jednak działy te nie pokrywają się dokładnie z podziałem podręcznikowym).
Każda praca kontrolna składa się z dwóch części – zadań teoretycznych oraz praktycznych.

Dział I. Podstawy biologii

1. Biologia jako dyscyplina wiedzy.
2. Metody badawcze w biologii.
3. Budowa komórkowa organizmów (kształt i rozmiary komórek oraz ich skład chemiczny)
4. Porównanie komórki bakteryjnej, roślinnej i zwierzęcej.
5. Różnorodność czynności życiowych.
6. Sposoby odżywiania się organizmów.
7. Oddychanie tlenowe i beztlenowe.
8. Istota i znaczenie wydalania.
9. Reakcje na bodźce.
10. Ruch w świecie zwierząt i roślin.
11. Rozmnażanie się, wzrost i rozwój.
12. Klasyfikacja organizmów.
13. Wykorzystanie kluczy do oznaczania gatunków.
14. Pięć królestw świata żywego.
15. Specyfika wirusów.

Dział II. Charakterystyka bakterii, protistów i grzybów.

16. Występowanie, budowa, czynności życiowe i znaczenie bakterii.
17. Występowanie, budowa, czynności życiowe, różnorodność i znaczenie protistów.
18. Środowisko życia, budowa i czynności życiowe grzybów.
19. Różnorodność grzybów. Przegląd grzybów kapeluszowych.

3

20. Porosty.
21. Znaczenie grzybów i porostów.

Praca kontrolna nr 1 (z Działów: I i II)

Dział III. Świat roślin

22. Tkanki roślinne
23. Organy wegetatywne roślin – korzeń, łodyga, liść
24. Charakterystyka mszaków
25. Charakterystyka paprotników
26. Rośliny nagonasienne
27. Rośliny okrytonasienne
28. Fotosynteza i transport substancji w roślinie
29. Sposoby rozmnażania się roślin

Praca kontrolna nr 2 (z Działu III)

Dział IV. Przegląd systematyczny królestwa zwierząt

30. Tkanki zwierzęce
31. Charakterystyka parzydełkowców
32. Budowa i przegląd płazińców oraz nicieni
33. Podstawowe informacje o pierścienicach
34. Budowa i różnorodność stawonogów
35. Mięczaki – charakterystyka i przegląd syatematyczny
36. Szkarłupnie
37. Ogólna charakterystyka oraz przegląd przedstawicieli kręgowców – ryb, płazów, gadów,
ptaków i ssaków

Praca kontrolna nr 3 (z Działu IV)

Dział V. Funkcjonowanie organizmów zwierząt

38. Odżywianie się, układy pokarmowe u bezkręgowców i kręgowców
39. Oddychanie i wymiana gazowa, narządy oddechowe bezkręgowców i kręgowców
40. Transport substancji u bezkręgowców i kręgowców
41. Poruszanie się i aparat ruchu
42. Wrażliwość na bodźce – układ nerwowy i narządy zmysłów
43. Sposoby rozmnażania się zwierząt

Praca kontrolna nr 4 (z Działu V)

4

III. Praca kontrolna nr 1

Temat: PODSTAWY BIOLOGII. CHARAKTERYSTYKA BAKTERII, PROTISTÓW

ORAZ GRZYBÓW.

Zadania teoretyczne

Zadanie 1. (2 pkt)
Biologia jest jedną z nauk przyrodniczych.
a. Wyjaśnij pochodzenie terminu: biologia.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
b. Przetłumacz słowo „biologia” na język narodowy kraju, w którym obecnie przebywasz.
.......................................................................................................................................................

Zadanie 2. (3 pkt)
Biologia jest bardzo szeroką dyscypliną naukową i współczesnie wyodrębnia się wiele jej
specjalistycznych dziedzin.
a. Określ przedmiot badań następujących gałęzi biologii:

fizjologia: .........................................................................................................................
embriologia: .....................................................................................................................
botanika: ..........................................................................................................................
genetyka: ..........................................................................................................................

b. Podaj adres witryny internetowej wybranego instytutu naukowego prawdzącego badania
biologiczne (z dowolnej dziedziny), znajdującego się w kraju, w którym obecnie przebywasz.
.......................................................................................................................................................

Zadanie 3. (2 pkt)
Mikroskop jest jednym z ważnych przyrządów optycznych służących do obserwacji
biologicznych.
Określ funkcje następujących części mikroskopu optycznego.

okular ................................................................................................................................

śruba makrometryczna .....................................................................................................

Zadanie 4. (1 pkt)
Oblicz powiększenie obrazu w mikroskopie optycznym, jeśli soczewka okularu powiększa 12
razy, a obiektywu – 40 razy. Zapisz obliczenia.
.......................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

Zadanie 5. (1 pkt)
W biologii wykorzystuje się kilka metod naukowych. Najważniejsze z nich to doświadczenie
i obserwacja.
Podaj jedną różnicę pomiędzy tymi metodami badawczymi.

5

.......................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................


Zadanie 6. (2 pkt)
Określ, w jakiej formie gramatycznej (zdania twierdzącego lub pytającego) formułuje się
problem badawczy oraz hipotezę naukową.

problem badawczy – zdanie .........................................................
hipoteza naukowa – zdanie ..........................................................

Zadanie 7. (3 pkt)
Wszystkie komórki wykazują pewne wspólne cechy związane z ich budową chemiczną.
a. Podaj nazwę związku chemicznego, którego zawartość procentowa w komórce jest
największa.
.......................................................................................................................................................
b. Wymień cztery grupy związków organicznych najważniejszych w życiu komórki.
.......................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

Zadanie 8. (3 pkt)
Uzupełnij tabelę dotyczącą różnic w występowaniu poszczególnych organelli w kilku typach
komórek. Znakiem „+” zaznacz występowanie danej struktury komórkowej, zaś znakiem „-”
jej brak.

Typ komórki
Struktura komórkowa

KOMÓRKA

BAKTERYJNA

KOMÓRKA

ROŚLINNA

KOMÓRKA

ZWIERZĘCA

jądro komórkowe

---

rybosomy

siateczka śródplazmatyczna

ściana komórkowa

+

mitochondria

chloroplasty

---

Zadanie 9. (2 pkt)
Błona komórkowa jest niezbędnym elementem budowy każdej komórki.
Przedstaw dwie wybrane funkcje błony komórkowej.
I. ...................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
II. ..................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................

Zadanie 10. (2 pkt)
Na rysunku przedstawiono schemat budowy komórki bakteryjnej i zaznaczono pewne jej
elementy (1-7).

6

Przy podanych nazwach części składowych komórki wpisz odpowiednie oznaczenia cyfrowe.

genofor - .........

rzęska - ...........

otoczka śluzowa - ........

ściana komórkowa - .........

Zadanie 11. (1 pkt)
Spośród wymienionych grup organizmów podkreśl te, u których występuje samożywność.

bakterie, glony, grzyby, rośliny, zwierzęta

Zadanie 12. (1 pkt)
Określ w jaki sposób, pod względem ilości uwalnianej energii, oddychanie beztlenowe różni
się od oddychania tlenowego.
.......................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

Zadanie 13. (2 pkt)
Dwa główne sposoby rozrodu to rozmnażanie płciowe i bezpłciowe.
a. Wskaż wybraną zaletę rozmnażania bezpłciowego.
.......................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
b. Ustal, jaki typ rozmnażania ma miejsce u organizmu przedstawionego na ilustracji.

7

Rozmnażanie ...................................................

Zadanie 14. (1 pkt)
W podanej nazwie gatunku podkreśl człon określający rodzaj: Parnassius mnemosyne

Zadanie 15. (1 pkt)
Wyjaśnij różnicę pomiędzy systemem naturalnym i sztucznym.
.......................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

Zadanie 16. (2 pkt)
Najczęściej używa się dziś systemu klasyfikacji, który dzieli wszystkie organizmy na pięć
królestw.
a. Podaj nazwę królestwa, w którym znajdują się organizmy przeprowadzające chemosyntezę.
..................................................................................................................................................
b. Przyporządkuj do odpowiedniego królestwa organizm, którego krótki opis zamieszczono
poniżej.
„W jego komórkach znajdują się jądra. Jest cudzożywny, żyje na lądzie i wytwarza zarodniki,
a jego ściana komórkowa zbudowana jest z chityny”.
.......................................................................................................................................................

Zadanie 17. (1 pkt)
Bakterie rozmnażają się bezpłciowo, jednak mogą występować u nich tzw. procesy płciowe.
Wyjaśnij, dlaczego procesu płciowego u bakterii nie możemy nazwać rozmnażaniem
płciowym.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

Zadanie 18. (3 pkt)
Ustosunkuj się do poniższych zdań, wpisując symbol P przy zdaniach prawdziwych, zaś F
przy fałszywych.

Pałeczka okrężnicy żyje w jelicie człowieka i uczestniczy m.in. w syntezie witamin ....

Brunatnice służą człowiekowi do produkcji substancji żelującej (agaru) .......

Trąbik i Didinium należą do protistów zwierzęcopodobnych (pierwotniaków) ......

Oddychanie beztlenowe jest charakterystyczne dla niektórych protistów, bakterii oraz

grzybów .......

Ciało grzybów, zwane grzybnią jest często zróżnicowane na tkanki i organy .......

Plechą listkowatą charakteryzuje się porost o nazwie wzorca geograficznego .......

Zadanie 19. (2 pkt)
Podaj nazwę środowiska życia oraz sposobu odżywiania się największych znanych
przedstawicieli protistów.
.......................................................................................................................................................

Zadanie 20. (1 pkt)
Na konkretnym przykładzie uzasadnij twierdzenie, że niektóre grzyby mają pozytywne
znaczenie dla człowieka.

8

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

Zadania praktyczne

Zadanie 1. (15 pkt)
Zaplanuj i przeprowadź proste doświadczenie biologiczne dotyczące dowolnego zagadnienia.
Uzupełnij podaną poniżej dokumentację Twojego eksperymentu.

a. Problem badawczy:
.................................................................................................................................................

b. Hipoteza naukowa:
...............................................................................................................................................

c. Opis przebiegu doświadczenia:

materiał badawczy ...........................................................................................................

- próba badawcza ........................................................................................................

- próba kontrolna ........................................................................................................

wykorzystany sprzęt .........................................................................................................

sposób dokonywania obserwacji ..................................................................................

sposób rejestracji wyników obserwacji ........................................................................

czas trwania doświadczenia ..........................................................................................

d. Wyniki:

9

e. Wnioski:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

Zadanie 2. (14 pkt)
Dowiedz się, czy w miejscowości, w której obecnie przebywasz (lub w jej pobliżu) znajduje
się ogród botaniczny, ogród zoologiczny lub muzeum przyrodnicze. Jeśli tak, wówczas udaj
się na wycieczkę do tego miejsca i obejrzyj zgromadzone tam zbiory. Napisz sprawozdanie ze
swej wycieczki.

a. Nazwa obiektu:
.......................................................................................................................................................

b. Adres obiektu:
.......................................................................................................................................................

c. Rok założenia:
..................................................................................................................................................

d. Przybliżona liczba zgromadzonych gatunków:
..................................................................................................................................................

e. Podstawowe informacje na temat pięciu wybranych, najciekawszych Twoim zdaniem
eksponatów (nazwy łacińskie i polskie, pochodzenie, liczba, wyjaśnienie wyjątkowości tych
zbiorów, ciekawostki). Odpowiedź możesz przedstawić w formie tabeli.

10

IV. Punktacja i kryteria ocen

Części pracy kontrolnej

Maksymalna liczba punktów

Zadania teoretyczne

36 pkt.

Zadania praktyczne

29 pkt.

Suma punktów

65 pkt.

Przedział

Ocena

procentowy

punktowy

0% - 30%

0 pkt. – 19 pkt.

niedostateczny

31% - 39%

20 pkt. – 25 pkt.

dopuszczający

40% - 65%

26 pkt. – 42 pkt.

dostateczny

66% - 85%

43 pkt. – 55 pkt.

dobry

86% - 95%

56 pkt. – 62 pkt.

bardzo dobry

96% - 100%

63 pkt. – 65 pkt.

celujący

V. Informacje i wskazówki dla ucznia

1. Główne źródło wiedzy stanowi podręcznik – czytaj go wnikliwie i uważnie.
2. Przed przystąpieniem do rozwiązywania zadań przeczytaj w całości fragment podręcznika

obejmujący zakres danej pracy kontrolnej.

3. Zwracaj uwagę na rysunki, schematy, podsumowania, opisy doświadczeń i obserwacji.
4. Możesz używać także innej, dostępnej literatury biologicznej oraz Internetu (w przypadku

niektórych poleceń jest to nawet niezbędne). Pamiętaj jednak, że informacje znajdujące się
w sieci nie zawsze są sprawdzone i czasem nie pochodzą z wiarygodnych źródeł.

5. Precyzyjnie wykonuj wskazane polecenia. Przy każdym z nich znajduje się (w nawiasie)

informacja o maksymalnej możliwej do zdobycia liczbie punktów za dane zadanie.
Pamiętaj, że zarówno brak określonego elementu odpowiedzi jak również napisanie
dodatkowej, lecz błędnej informacji spowoduje stratę w punktacji.

6. Nie przyznawane są punkty połówkowe.
7. Formułując odpowiedzi staraj się, gdzie to potrzebne, używać terminologii biologicznej,

lecz jedynie takich pojęć, których znaczenie znasz.

8. Zwróć także uwagę na poprawność gramatyczną i ortograficzną swych wypowiedzi

pisemnych.

Praca kontrolna nr 2 zostanie zamieszczona na stronie internetowej do końca
października 2009 r.