Prawo prywatne

Podstawy teorii prawa prywatnego

dr Jana Plapavová - Latanowicz

Podstawy teorii prawa prywatnego

Pojęcie prawa

• system poleceo (zakazów oraz zezwoleo), które powinny

byd przestrzegane, polecenia są zawarte w normach

prawnych = system normatywny (zespół norm)

• przestrzeganie poleceo może zostad wymuszone przez

władze paostwa (paostwo jest podmiotem prawotwórczym

oraz jedynym, który może wymusid spełnienie polecenia)

• normy prawne mają moc wiążącą
• socjologiczny aspekt: prawo (zespól norm prawnych) ma

swój sens i normy prawne są wydawane w czyimś interesie

• prawo wyraża czyjąś wolę (klasy roboczej, Rosseau: volonté

générale, całego społeczeostwa, stron umowy)

Podstawy teorii prawa prywatnego

Prawo przedmiotowe i prawo podmiotowe

• Prawo obiektywne (przedmiotowe) :

uporządkowany zbiór obowiązujących norm
prawnych = porządek prawny. Prawo związane
jest z reguły z pewnym paostwem – prawo
krajowe.

• Prawo subiektywne (podmiotowe):

uprawnienie podmiotu zachowywad się w
pewien sposób.

Podstawy teorii prawa prywatnego

Pochodzenie norm prawnych

• Normy prawne stanowione przez paostwo

(ustawodawcę) - obowiązują erga omnes
(ogólnie obowiązujące normy prawne)

• Prawo tworzone przez podmioty prawa w

granicach prawa danego przez ustawodawcę –
obowiązuje inter partes (pomiędzy stronami),
najczęściej w umowach

Podstawy teorii prawa prywatnego

Pojęcie i cechy normy prawnej

Pojęcie:
• wynikająca z przepisów reguła postępowania,

wydana lub usankcjonowana przez paostwo,
zagwarantowana przymusem paostwowym

Cechy:
• charakter ogólny, dwustronny (wierzyciel –

dłużnik, prawo - obowiązek)

• reguła postępowania

Podstawy teorii prawa prywatnego

Części normy prawnej

• hipoteza

- określa sytuacje w których norma

znajduje zastosowanie

• dyspozycja

- wskazuje sposób zachowania (tj.

co powinno się robid) lub co się stanie

• sankcja

- określa ujemne skutki

niezastosowania się do dyspozycji (co będzie
jeżeli spełni się hipoteza, ale nie spełni się
dyspozycja)

Podstawy teorii prawa prywatnego

Normy prawne względnie i bezwzględnie obowiązujące

• Normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne, ius

cogens) stosuje się bez względu na wolę ich adresatów,
strony stosunku prawnego muszą się do treści przepisu
bezwzględnie zastosowad.

• Przepisy względnie obowiązujące (ius dispositivum):

regulacje prawne ustanowione na wypadek, że strony
(lub strona) sobie nie uregulują treśd stosunku
prawnego w inny sposób.

• Przepisy semiimperatywne: ustawodawca ogranicza

strony stosunku prawnego co do wartości minimalnych
albo maksymalnych.

Podstawy teorii prawa prywatnego

Przepis prawny - pojęcie

• elementarna częśd ustawy lub innego aktu

normatywnego np. artykuł, ustęp, paragraf,
punkt itd.

• Nie mylid przepisu prawnego z normą prawną

lub z aktem normatywnym:

– Akt normatywny = zawiera przepisy przepis prawne, z reguły odnosi się do

przepisów powszechnie obowiązującego. Składa się z przepisów prawnych.

– Przepis prawny (jednostka redakcyjna aktu normatywnego).
– Norma prawna często jest zawarta w jednym lub więcej przepisach (tj.

norma postępowania może mied swoją sankcję w innym przepisie niż
hipoteza i dyspozycja) lub niektóre elementy normy nie są sformułowane
wcale.

Podstawy teorii prawa prywatnego

Stosunki społeczne, stosunki prawne

• Stosunki społeczne

powstają na tle kontaktów

międzyludzkich.

– stanowione (dotyczy ich norma postępowania

prawna, moralna, towarzyska, sportowa)

– faktyczne (np. wstępuję do swojego mieszkania

• Stosunek prawny (cywilnoprawny)

= stosunek

społeczny uregulowany przez prawo (cywilne),
należy do stosunków stanowionych

Podstawy teorii prawa prywatnego

Podmioty i elementy stosunku cywilnoprawnego

Strony

stosunku (cywilno) prawnego

= podmioty

stosunku (cywilno) prawnego:

• podmiot uprawniony
• podmiot zobowiązany

Elementy

stosunku (cywilno) prawnego:

• prawo podmiotowe
• obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu
• podmiot prawa
• podmiot obowiązku
• przedmiot stosunku prawnego

Podstawy teorii prawa prywatnego

Powstanie stosunku (cywilno) prawnego

• ze zdarzenia prawnego
• z czynności prawnych

Czynnośd prawna, zdarzenie prawne

• powodują powstanie, zmianę oraz likwidację

stosunków prawnych

Podstawy teorii prawa prywatnego

Źródła prawa, hierarchia źródeł prawa

• źródło prawa = sformalizowany akt władzy

paostwowej (wynik pełnienie przez paostwo
funkcji prawotwórczej) zawierający przepisy
prawne

• norma znajdująca się w przepisie wyższego

rzędu ma pierwszeostwo przed normą
znajdującą się w przepisie niżej stojącym

• pozycja normy w hierarchii zależy od rodzaju

źródła tej normy

Podstawy teorii prawa prywatnego

Kolizje norm prawnych

• stosunek prawny jest uregulowany więcej niż jednym

przepisem, które wzajemnie się wykluczają.

• kolizja w czasie

– sprawa uregulowana jest odmiennie przepisami wydanych w

różnym czasie. Eliminacja za pomocy przepisów przejściowych.

W ich braku: lex posterior derogat priori oraz lex retro non agit.

• kolizja w przestrzeni

– między przepisami obowiązującymi w różnych częściach jednego

kraju (np. prawo umów lub deliktowe we Stanach

Zjednoczonych, przedwojenna Polska). Środki usuwania kolizji:

normy kolizyjne, unifikacja.

• między przepisami różnych paostw (stosuje się przepisy

kolizyjne – prawo prywatne międzynarodowe)

Podstawy teorii prawa prywatnego

Systematyka prawa

• Prawo międzynarodowe publiczne (charakter

kooperacyjny, podmioty prawotwórcze są
suwerenne i równe)

• Prawo wspólnotowe (ponadnarodowe)
• Prawo krajowe (charakter subordynacyjny)

– Prawo publiczne
– Prawo prywatne

Podstawy teorii prawa prywatnego

Prawo publiczne/prywatne - kryteria podziału

• rodzaj interesów chronionych

(interes ogółu / interes

jednostki)

• pozycja podmiotów

(podporządkowanie podmiotów

stosunków prawnych kompetencjom drugiego /
równorzędnośd)

• rodzaj środków ochrony prawnej

oraz sposobu

korzystania z nich w celu zabezpieczenia realizacji
obowiązujących norm (sankcja wymierzana przez
organy paostwa / upoważnienie do domagania się
ochrony prawnej ze strony paostwa, korzystanie zależy
od woli upoważnionego podmiotu)

Podstawy teorii prawa prywatnego

Kryteria podziału na gałęzie prawa

• metoda unormowania przyjęta przez

prawodawcę

• materia będąca przedmiotem unormowania

(dziedzina spraw będących przedmiotem
nakazów i zakazów)

• podmioty, do których adresowane są normy

prawne

Podstawy teorii prawa prywatnego

Podstawowe gałęzie prawa publicznego

• prawo karne
• prawo
• prawo konstytucyjne
• prawo finansowe i podatkowe
• prawo ubezpieczeo społecznych
• prawo dotyczące postępowania

Podstawy teorii prawa prywatnego

Podstawowe gałęzie prawa prywatnego

• prawo cywilne

(normy regulujące stosunki majątkowe i

niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi –

w danej sprawie – podmiotami prawa)

• prawo handlowe

(częśd prawa cywilnego), prawo

spółek

• prawo pracy

(normy regulujące stosunki między

pracownikiem i pracodawcą na tle świadczonej pracy)

• prawo rodzinne

(normy regulujące osobiste i

majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi

oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i

kurateli)

• prawo prywatne międzynarodowe

Podstawy teorii prawa prywatnego

Prawo materialne i prawo formalne

• Prawo materialne

= normy ustanawiające

merytoryczne prawa i obowiązki, regulują zachowanie
ludzi i różnych instytucji w społeczeostwie

• Prawo formalne

(z większej części prawo procesowe) =

normy stanowiące sposób organizacji aparatu
dbającego o przestrzeganie prawa materialnego oraz
normy stanowiące tryb dochodzenia i egzekwowania
obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne.
Wobec prawa materialnego mają charakter wtórny
(służebny).

KODEKS CYWILNY

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.

(Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)

• KSIĘGA PIERWSZA.

CZĘŚD OGÓLNA

• KSIĘGA DRUGA.

WŁASNOŚD I INNE PRAWA

RZECZOWE

• KSIĘGA TRZECIA.

ZOBOWIĄZANIA

• KSIĘGA CZWARTA.

SPADKI