2/2. Program szkolenia wstêpnego na
stanowisku pracy – instrukta¿ stanowiskowy

Zygmunt Wieczorek

Rozdzia³ 2/2.

2. Szkolenia

2/2. Program szkolenia wstêpnego na stanowisku pracy

paŸdziernik 2005

Spis treœci

1. Komentarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.1. Programy szkolenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.2. Program szkolenia wstêpnego na stanowisku

pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

1.3. Czas trwania instrukta¿u stanowiskowego . . .

2

1.4. Osoby przeprowadzaj¹ce instrukta¿ . . . . . . .

3

1.5. Sprawdzian wiedzy i dokumentowanie

instrukta¿u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

2. Wyjaœnienia do wzoru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

Wzór programu instrukta¿u stanowiskowego . . . .

6

1. Komentarz

1.1. Programy szkolenia

Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27.7.2004 r. w sprawie szkolenia w
dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, ze zm.), które
wesz³o w ¿ycie z dniem 1.7.2005 r. na³o¿y³o na organizatora szkolenia (pracodawcê
lub jednostkê organizacyjn¹ uprawnion¹ do dzia³alnoœci szkoleniowej w dziedzi-
nie bhp) obowi¹zek zapewnienia programów poszczególnych rodzajów szko-
leñ (wstêpnych, okresowych) dla okreœlonych grup stanowisk pracy. Organizator
szkolenia nie mo¿e wiêc prowadziæ szkolenia bez stosownego programu.

Osoby odpo-
wiedzialne za
opracowanie
programu

Programy szkoleñ dla poszczególnych stanowisk/grup stanowisk pracy wystê-
puj¹cych w danym zak³adzie mog¹ byæ opracowywane przez pracodawcê lub
w porozumieniu z pracodawc¹ – przez jednostkê szkoleniow¹. Przy opracowywa-
niu programów szkolenia nale¿y oprzeæ siê o ramowe programy szkolenia okreœlo-
ne w za³¹czniku nr 1 do ww. rozporz¹dzenia.

Zapoznanie
pracowników
z programem

Projekty programów szkolenia powinny byæ konsultowane z pracownikami lub ich
przedstawicielami.

Podane w ramowych programach tematy szkolenia i ich czas trwania stanowi¹
tzw. minimum programowe (bazê wyjœciow¹), które powinno byæ zapewnione
w programie obowi¹zuj¹cym w zak³adzie. Uczestników szkolenia nale¿y zapoznaæ
z programem szkolenia.

Programy szkolenia, na podstawie których by³y prowadzone aktualne szkolenia
pracowników, powinny byæ przechowywane przez pracodawców. Nie ma zatem
obowi¹zku trzymania w zak³adzie:

l

starych, zdezaktualizowanych programów szkoleñ,

październik 2005

1

OPINIE

Rozdział 2/2.

l

programów, wed³ug których bêd¹ w przysz³oœci prowadzone szkolenia lub
przeszkoleni wed³ug nich pracownicy jeszcze nie podjêli pracy (np. nie wrócili
jeszcze z kursu).

1.2. Program szkolenia wstêpnego na stanowisku pracy

Szkolenie wstêpne na stanowisku pracy przeprowadzane jest w formie instrukta¿u.

Instrukta¿ stanowiskowy przeprowadza siê przed dopuszczeniem do wykony-
wania pracy na okreœlonym stanowisku:

l

pracownika zatrudnianego (przenoszonego) na stanowisku robotniczym oraz
innym, na którym wystêpuje nara¿enie na dzia³anie czynników szkodliwych
dla zdrowia, uci¹¿liwych lub niebezpiecznych,

l

ucznia odbywaj¹cego praktyczn¹ naukê zawodu oraz

l

studenta odbywaj¹cego praktykê studenck¹.

Pracownik wykonuj¹cy pracê na kilku stanowiskach pracy powinien odbyæ in-
strukta¿ stanowiskowy na ka¿dym z tych stanowisk.

Zmiana
warunków
pracy

W przypadku wprowadzenia na stanowisku, na którym zatrudniona osoba pod-
lega szkoleniu (instrukta¿owi) stanowiskowemu, zmian warunków techniczno-
-organizacyjnych, w szczególnoœci:

l

zmian procesu technologicznego,

l

zmian organizacji stanowisk pracy,

l

wprowadzenia do stosowania substancji o dzia³aniu szkodliwym dla zdrowia
albo niebezpiecznym oraz

l

nowych lub zmienianych narzêdzi, maszyn i innych urz¹dzeñ

– pracownik zatrudniony na tym stanowisku odbywa instrukta¿ stanowisko-
wy przygotowuj¹cy go do bezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych
warunkach.

Celem szkolenia jest uzyskanie przez pracownika:

l

informacji o czynnikach œrodowiska pracy wystêpuj¹cych na danym stanowi-
sku pracy i w jego bezpoœrednim otoczeniu oraz o ryzyku zawodowym zwi¹za-
nym z wykonywan¹ prac¹,

l

wiedzy i umiejêtnoœci dotycz¹cych sposobów ochrony przed zagro¿eniami wy-
padkowymi i zagro¿eniami dla zdrowia w warunkach normalnej pracy i w wa-
runkach awaryjnych,

l

wiedzy i praktycznych umiejêtnoœci z zakresu bezpiecznego wykonywania po-
wierzonej pracy.

1.3. Czas trwania instrukta¿u stanowiskowego

Zasadnicz¹ czêœci¹ programu jest tematyka szkolenia z podaniem czasu, jaki nale-
¿y poœwiêciæ ka¿demu tematowi. Czas trwania instrukta¿u stanowiskowego nie
mo¿e byæ krótszy ni¿ 8 godzin lekcyjnych. Dotyczy to:

l

pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym
wystêpuje nara¿enie na dzia³anie czynników szkodliwych dla zdrowia, uci¹¿li-
wych lub niebezpiecznych,

l

ucznia odbywaj¹cego praktyczn¹ naukê zawodu oraz

l

studenta odbywaj¹cego praktykê studenck¹.

2

październik 2005

OPINIE

2. Szkolenia

Rozdział 2/2.

Osoby
podlegające
szkoleniu

Wyj¹tek stanowi instrukta¿ stanowiskowy pracowników administracyjno-biuro-
wych nara¿onych na dzia³anie czynników uci¹¿liwych, którego minimalny czas
trwania nie mo¿e byæ krótszy ni¿ 2 godziny lekcyjne. Ten wyj¹tek zosta³ wprowa-
dzony rozporz¹dzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z 28.6.2005 r. zmieniaj¹cym
rozporz¹dzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy
(Dz.U. Nr 116, poz. 972).

Czas trwania
powtórnego
instruktażu

W przypadku wprowadzenia zmian warunków techniczno-organizacyjnych na
stanowisku pracy, czas trwania ponownego instrukta¿u nale¿y dostosowaæ do ro-
dzaju i zakresu wprowadzonych zmian. Mo¿e on byæ krótszy ni¿ 8 godzin.

Czas trwania oraz tematyka instrukta¿u stanowiskowego powinny byæ uzale¿nio-
ne od:

l

przygotowania zawodowego pracownika,

l

dotychczasowego sta¿u pracy,

l

rodzaju pracy i zagro¿eñ wystêpuj¹cych na stanowisku pracy, na którym pra-
cownik ma byæ zatrudniony,

l

rodzaju i zakresu wprowadzonych na stanowisku zmian.

PRZYKŁAD

Je¿eli instrukta¿ stanowiskowy przechodzi pracownik nieposiadaj¹cy jeszcze ¿adnego sta¿u pracy np.
absolwent szko³y zawodowej, czas trwania szkolenia dotycz¹cego szczególnie:

l

pokazu przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z prze-
pisami i zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy,

l

próbnego wykonania zadania przez pracownika pod kontrol¹ instruktora,

powinien byæ wyd³u¿ony w stosunku do zak³adanego minimum programowego.

1.4. Osoby przeprowadzaj¹ce instrukta¿

Instrukta¿ stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcê osoba
kieruj¹ca pracownikami lub pracodawca. Osoby te musz¹ posiadaæ odpowiednie
kwalifikacje i doœwiadczenie zawodowe oraz byæ przeszkolone w zakresie metod
prowadzenia instrukta¿u stanowiskowego.

Programy szkolenia okresowego pracodawców i innych osób kieruj¹cych pra-
cownikami obejmuj¹ obligatoryjnie tematykê „Organizacja i metodyka szkolenia
w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy (z uwzglêdnieniem metod prowadzenia
instrukta¿u stanowiskowego) oraz kszta³towanie bezpiecznych zachowañ pra-
cowników w procesach pracy”.

Podstawa
opracowania
programu

Podstaw¹ opracowania programu instrukta¿u stanowiskowego powinien byæ ra-
mowy program szkolenia okreœlony w dziale II za³¹cznika nr 1 do przytoczonego
ju¿ powy¿ej rozporz¹dzenia MGiP z 27.7.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie
bezpieczeñstwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, ze zm.). Ten ramowy pro-
gram szkolenia zosta³ zaprezentowany w naszym wzorze programu instrukta¿u
stanowiskowego. Dotyczy on pracowników, którzy – zgodnie z § 11, ust. 1ww. roz-
porz¹dzenia – obowi¹zani s¹ odbyæ instrukta¿ stanowiskowy (por. rozdzia³ 1.2. tej
opinii), za wyj¹tkiem pracowników administracyjno-biurowych nara¿onych na
dzia³anie czynników uci¹¿liwych, dla których program szkolenia prezentujemy
w Opinii 2/4.J.1.

październik 2005

3

2/2. Program szkolenia wstępnego na stanowisku pracy

OPINIE

Rozdział 2/2.

Zagadnieniem kluczowym jest, by program instrukta¿u stanowiskowego by³ do-
stosowany do konkretnych rodzajów i warunków prac wykonywanych przez
uczestników szkolenia.

Szczegó³ow¹ treœæ instrukta¿u stanowiskowego, zarówno odnoœnie zagadnieñ teo-
retycznych, jak i praktycznej umiejêtnoœci ich wykonywania, omówiono przy pre-
zentowaniu programów szkolenia wstêpnego na stanowisku pracy dla konkret-
nych zawodów i rodzajów prac.

1.5. Sprawdzian wiedzy i dokumentowanie instrukta¿u

Instrukta¿ stanowiskowy powinien byæ zakoñczony sprawdzianem wiedzy i umie-
jêtnoœci z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bez-
pieczeñstwa i higieny pracy.

Tylko i wy³¹cznie pozytywny wynik sprawdzianu stanowi podstawê dopuszcze-
nia pracownika do wykonywania pracy na okreœlonym stanowisku.

2. Wyjaœnienia do wzoru

Poni¿ej omówiono w skrócie tematykê szkolenia. Realizacja programu powinna
zapewniæ:

1) Zaznajomienie szkolonych pracowników z czynnikami œrodowiska pracy mo-

g¹cymi powodowaæ zagro¿enia dla ich bezpieczeñstwa i zdrowia podczas pracy.

Nale¿y zaznajomiæ instruowanego pracownika ze wszystkimi wystêpuj¹cymi na
jego stanowisku pracy:

l

czynnikami niebezpiecznymi (urazowymi),

l

czynnikami szkodliwymi i uci¹¿liwymi.

Do podstawowych czynników urazowych mog¹cych wyst¹piæ w procesach pracy
nale¿¹ zagro¿enia:

l

elementami znajduj¹cymi siê w ruchu,

l

elementami ostrymi, wystaj¹cymi,

l

zwi¹zane z przemieszczaniem siê ludzi (np. poœlizgniêcia, upadki na p³aszczy-
Ÿnie lub z wysokoœci),

l

pora¿eniem pr¹dem elektrycznym,

l

poparzeniem,

l

po¿arem lub wybuchem.

Podstawowe czynniki szkodliwe i uci¹¿liwe (chorobowe) wystêpuj¹ce w œrodowi-
sku pracy, które dzia³aj¹c na pracownika przez d³u¿szy czas, mog¹ powodowaæ ob-
ni¿enie jego sprawnoœci fizycznej i psychicznej oraz niekorzystne (czêsto nawet nie-
odwracalne) zmiany w stanie zdrowia dzieli siê na nastêpuj¹ce, podstawowe grupy:

l

fizyczne – w szczególnoœci:

o

ha³as,

o

drgania,

o

promieniowanie (optyczne, jonizuj¹ce, laserowe, elektromagnetyczne),

o

py³y przemys³owe;

l

chemiczne – w szczególnoœci substancje:

o

rakotwórcze,

o

toksyczne,

4

październik 2005

OPINIE

2. Szkolenia

Rozdział 2/2.

Czynniki nie-
bezpieczne,
szkodliwe
i uciążliwe

o

dra¿ni¹ce,

o

mutagenne,

o

uczulaj¹ce;

l

biologiczne – w szczególnoœci:

o

bakterie,

o

wirusy,

o

grzyby;

l

psychofizyczne – np. obci¹¿enie psychonerwowe oraz fizyczne.

Środki
ochronne

2) Poinformowanie pracowników o obowi¹zku podejmowania odpowiednich

œrodków i dzia³añ zapobiegawczych.

W szczególnoœci nale¿y zwróciæ uwagê na:

l

w³aœciwe stosowanie œrodków ochrony indywidualnej i zbiorowej np.: masek
przeciwpy³owych, he³mów ochronnych, sprzêtu chroni¹cego przed upadkiem
z wysokoœci, systemów odpylaj¹cych i wychwytuj¹cych zanieczyszczenia,

l

ostrzeganie o zagro¿eniach i zakaz wykonywania pewnych czynnoœci np.: sy-
gna³y bezpieczeñstwa, znaki i barwy bezpieczeñstwa.

Bezpieczne
wykonywanie
pracy

3) Nabycie przez pracowników umiejêtnoœci wykonywania pracy w sposób

bezpieczny zarówno dla siebie samych, jak i innych osób.

Zagro¿enia wystêpuj¹ce na konkretnym stanowisku, mog¹ oddzia³ywaæ nie tylko
na pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, lecz tak¿e na pracow-
ników, których stanowiska s¹siaduj¹ ze stanowiskami zagro¿onym, a nawet na
osoby postronne.

PRZYKŁAD

Klasycznym przyk³adem stanowisk, gdzie wystêpuj¹ce zagro¿enia oddzia³ywaj¹ czêsto równoczeœnie
na osoby zatrudnione obok i osoby postronne s¹ stanowiska prac wykonywanych na wysokoœci.

Koniecznie nale¿y wiêc poinformowaæ instruowanego pracownika o zagro¿eniach
dla innych osób, jakie s¹ zwi¹zane z pracami przez niego wykonywanymi, oczywiœ-
cie jeœli istniej¹ jakiekolwiek okolicznoœci, które mog¹ stanowiæ takie zagro¿enie.

Awarie

4) Poznanie zasad postêpowania w razie awarii lub innych zak³óceñ.

Nale¿y zapoznaæ pracownika z podstawowymi zasadami postêpowania w przy-
padkach wyst¹pienia na jego stanowisku pracy zdarzeñ odbiegaj¹cych od normy,
a w szczególnoœci o:

l

ewentualnych strefach zagro¿enia i ich oznakowaniu,

l

koniecznoœci oddalenia siê ze strefy zagro¿enia,

l

miejscu sk³adowania i sposobach stosowania œrodków ochrony indywidualnej,

l

sposobach alarmowania i powiadamiania o awarii lub zak³óceniu.

Pierwsza
pomoc

5) Nauczenie siê sposobów udzielenia pierwszej pomocy osobie, która uleg³a

wypadkowi.

Pracownik powinien byæ zapoznany z zasadami udzielania pierwszej pomocy oso-
bom, które uleg³y wypadkom charakterystycznym dla jego stanowiska pracy np.:

l

pora¿eniu pr¹dem elektrycznym,

l

zatruciu substancjami chemicznymi,

l

dozna³y z³amañ lub pot³uczeñ.

październik 2005

5

2/2. Program szkolenia wstępnego na stanowisku pracy

OPINIE

Rozdział 2/2.

Program instrukta¿u stanowiskowego

Nr .........

1. Nazwa i adres siedziby pracodawcy
......................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................

2. Stanowisko pracy
......................................................................................................................................................................

3. Forma realizacji szkolenia – instrukta¿ na stanowisku, na którym bêdzie zatrudniony instruowany pra-
cownik.

4. Tematyka szkolenia

Lp.

Temat szkolenia

Liczba

godzin

1

2

3

1.

Przygotowanie pracownika do wykonywania okreœlonej pracy, w tym w szczególnoœci:

a) omówienie warunków pracy z uwzglêdnieniem:

•

elementów pomieszczenia pracy, w którym ma pracowaæ pracownik, maj¹cych wp³yw na
warunki pracy pracownika (np. oœwietlenie ogólne, ogrzewanie, wentylacja, urz¹dzenia
techniczne, urz¹dzenia ochronne),

•

elementów stanowiska roboczego maj¹cych wp³yw na bezpieczeñstwo i higienê pracy
(np. pozycja przy pracy, oœwietlenie miejscowe, wentylacja miejscowa, urz¹dzenia zabez-
pieczaj¹ce, ostrzegawcze i sygnalizacyjne, narzêdzia, surowce i produkty),

•

przebiegu procesu pracy na stanowisku pracy w nawi¹zaniu do procesu produkcyjnego
(dzia³alnoœci) w ca³ej komórce organizacyjnej i zak³adzie pracy;

b) omówienie zagro¿eñ wystêpuj¹cych przy okreœlonych czynnoœciach na stanowisku pracy,

wyników oceny ryzyka zawodowego zwi¹zanego z wykonywan¹ prac¹ i sposobów ochrony
przed zagro¿eniami oraz zasad postêpowania w razie wypadku lub awarii;

c) przygotowanie wyposa¿enia stanowiska roboczego do wykonywania okreœlonego zadania.

2

2.

Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z przepisami
i zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy, z uwzglêdnieniem metod bezpiecznego wykonywa-
nia poszczególnych czynnoœci i ze szczególnym zwróceniem uwagi na czynnoœci trudne i niebez-
pieczne

0,5

3.

Próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrol¹ instruktora

0,5

4.

Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora

4

5.

Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika

1

£¹czny czas trwania instrukta¿u

min. 8

Opracowa³:

Po konsultacji z pracownikami program zatwierdzi³:

................................................

..................................................................

(imiê i nazwisko)

(data, imiê i nazwisko, funkcja, podpis)

6

Rozdział 2/2.

WZÓR