1

MATURA

Wielu uczniów wcià˝ nie mo˝e si´ oswoiç z nowà formu∏à egzami-
nu maturalnego. Klasyczne wkuwanie niewiele daje, lepiej zainwe-
stowaç w konkretne çwiczenia.
Arkusz çwiczebny sk∏ada si´ z dwóch cz´Êci: testu CR sprawdzajà-
cego umiej´tnoÊç czytania ze zrozumieniem i dwóch tematów lite-

rackich

do wyboru – realizacja jednego z nich to sprawdzian umie-

j´tnoÊci pisania w∏asnego tekstu dotyczàcego interpretacji lektury.
Test CR opracowano na podstawie tekstu publicystycznego Woj-
ciecha Józefa Burszty. Jest on krótszy ni˝ typowe materia∏y b´dàce
elementem arkuszy maturalnych (liczy 838 wyrazów, podczas gdy
tekst na maturze b´dzie ich zawiera∏ prawdopodobnie ok. 1200)
– chodzi bowiem o to, by ∏atwiej Wam by∏o zrozumieç ca∏à wypo-

wiedê i çwiczyç odpowiedzi

na pytania do tekstu. Te sà standardo-

we – zarówno sprawdzajàce umiej´tnoÊç odszukania w tekÊcie go-
towych informacji, sàdów czy opinii, jak i przetworzenia ich (np.
uogólnienia, wyjaÊnienia sformu∏owaƒ, zrozumienia g∏ównego
sensu poszczególnych segmentów tekstu). Wszystkie zadania majà

charakter otwarty,

poniewa˝ pytania, na które trzeba samodzielnie

sformu∏owaç odpowiedê, sprawiajà Wam wi´cej trudnoÊci – wi´c
takie przede wszystkim powinniÊcie çwiczyç.
Tematy literackie dotyczà dwóch wyraênie ró˝niàcych si´ utworów
– dzieli je zarówno specyfika gatunku (dramat i powieÊç), czas po-
wstania (tekst staro˝ytny, powsta∏y w V w. p.n.e. oraz napisany
w pozytywizmie, w II po∏owie XIX wieku), jak i j´zyk (Król Edyp
– styl patetyczny, bogaty w Êrodki stylistyczne, j´zyk wyraênie zryt-
mizowany; Potop – tekst stylizowany, zw∏aszcza w wypowiedziach
postaci, na j´zyk baroku).

Dylematy wyboru

Wybierajàc temat, powinniÊcie wziàç pod uwag´ powy˝sze infor-
macje, jednak przede wszystkim musicie kierowaç si´ znajomoÊcià

lektury,

która ma byç przedmiotem rozwa˝aƒ. Oba tematy b´dzie

bowiem trudno w sposób w miar´ pe∏ny zrealizowaç bez dobrej
znajomoÊci ca∏ego utworu. Za samà analiz´ fragmentów mo˝ecie,
piszàc na temat 1., otrzymaç 9, natomiast na 2. – 10 z 25 pkt.
Jednak jeÊli uwa˝nie przyjrzymy si´ modelowi do tematu z Króla

Edypa,

zobaczymy, ˝e bez dobrej znajomoÊci dramatu nie mo˝-

na trafnie usytuowaç fragmentów w ca∏oÊci, a z wypowiedzi Edy-
pa czy pieÊni chóru da si´ trafnie wskazaç tylko to, co wynika
wprost z tekstu – ∏atwo jednak pope∏niç tu b∏´dy rzeczowe. Temat
ten ma istotnà zalet´ – realizujàc go, mo˝ecie wykorzystaç wiedz´
o mitologii (pami´tajcie jednak, aby nie streszczaç mitu o Edypie
czy – szerzej – rodzie Labdakidów, ale jedynie odwo∏ywaç si´
do wynikajàcej z niego wiedzy), a tak˝e teoretycznoliterackà (do-
tyczàcà sytuacji i winy tragicznej, katharsis). Dodatkowo dwa
punkty mo˝na zdobyç za trafnie przywo∏ane konteksty. Mo˝ecie

wi´c np. odnieÊç si´ do sytuacji tragicznej wynikajàcej z dwóch
przeciwstawnych racji, przedstawionej w znanym Wam z gimna-
zjum innym dramacie Sofoklesa – Antygonie – albo przywo∏aç
przepowiedni´ otrzymanà przez króla Priama, któremu tak˝e nie
uda∏o si´ uciec przed losem i st∏umiç ˝agwi, która spali∏a Troj´.

Dokładnie czytać

Edyp wobec losu

to dla Was temat trudny. Nie tylko dlatego, ˝e ma-

tur´ piszecie w trzecim roku nauki w liceum, a Króla Edypa oma-
wiacie zazwyczaj na poczàtku pierwszego (jeÊli nie zrobi∏o si´ rze-
telnej powtórki, z g∏owy wylecia∏a i treÊç dramatu, i jego interpreta-
cja, i stosowne konteksty). To tak˝e podj´cie problemu nie do koƒ-

ca zrozumia∏ego

. Problem Edypa nie jest ponadczasowy, ci´˝ko by-

∏oby bowiem odnieÊç zdarzenia w nim opisane do dzisiejszej rzeczy-
wistoÊci – napisa∏a we wst´pie jedna z uczennic, których prace
na ten temat czyta∏yÊmy. Inna pierwszoklasistka w zakoƒczeniu
stwierdzi∏a: Pozostaje nam tylko dzi´kowaç, ˝e naszym ˝yciem nie
kierujà zasady antycznego tragizmu. Nic bardziej mylnego! Obie
uczennice przeczyta∏y tragedi´ Sofoklesa powierzchownie, literal-
nie, zapomnia∏y, ˝e mit dzieje si´ zawsze, nie wczyta∏y si´ choçby
w zawartà w temacie pieʃ chóru zawierajàcà uogólnienie na temat
ludzkiego losu. S∏owa te dowodzà jednak, jak daleki jest Wam, m∏o-
dym ludziom,staro˝ytny dramat, jak nie potraficie pod trudnym j´-
zykiem, pod kostiumem króla, pod maskà wyroczni odnaleêç dr´-
czàcych wspó∏czesnego cz∏owieka problemów egzystencjalnych.
Mo˝e wi´c raczej wybraç temat z Potopu? T´ lektur´ pewnie oma-
wialiÊcie nie tak dawno podczas lekcji (pod koniec II klasy albo
na poczàtku III), jej zrozumienie nie sprawia∏o wi´kszych k∏opo-
tów, zw∏aszcza ˝e z pewnoÊcià znacie bardzo kiedyÊ popularny film
zrealizowany na podstawie powieÊci Sienkiewicza przez Jerzego

Hoffmana

(scenarzysta pominà∏ wprawdzie wiele istotnych

w utworze wàtków, jednak analizowanà scen´ jako kluczowà dla
powieÊciowych wydarzeƒ trafnie prze∏o˝y∏ na j´zyk filmu). Tu mo-
del nie rozgranicza wprawdzie analizy fragmentu i ca∏oÊci utworu,
ale te˝ wystarczy mieç ogólnà znajomoÊç powieÊci (filmu?), ˝eby
uzyskaç dodatkowe punkty (np. za podanie informacji o wczeÊniej-
szych zdarzeniach, wskazanie przyczyny spotkania i jego efektu,
przedstawienie postaci). OczywiÊcie bez czytania dzie∏a Sienkiewi-
cza raczej nie da si´ sformu∏owaç pe∏nego wniosku, uwzgl´dniajàc

kluczowy charakter sceny,

natomiast cz´Êciowy – tak (dramatyzm

zdarzenia da si´ uzasadniç na podstawie podanego fragmentu).
Podsumowujàc – wybór tematu zale˝y od Was, od Waszej wiedzy
i umiej´tnoÊci. To Wy sami musicie dokonaç analizy obu zadaƒ,
policzyç argumenty za danym wyborem i przeciw niemu, okreÊliç
ich wag´ i… wybraç.

Oprac. Alicja Badowska, Małgorzata Pułka

KOMENTARZ DO ARKUSZA nr 3

NAPISAĆ NOWĄ MATURĘ

ZESZYTY EDUKACYJNE

TEMAT . Model odpowiedzi i schemat oceniania

ROZWINIĘCIE TEMATU

(można uzyskać maksymalnie 25 punktów)

Fragmenty

Epeisodion I i II

. Usytuowanie fragmentów

w dramacie

-

a) Przedstawienie Edypa

np.:

król Teb, który uzyskał tron i rękę żony

poprzedniego władcy Lajosa dzięki roz-

wiązaniu zagadki Sfinksa.

b) Wskazanie, kto jest odbiorcą słów Edypa

Epeisodion I – lud tebański;

Epeisodion II – Jokasta.

c) Opisanie zdarzeń, w związku z którymi

Edyp formułuje wypowiedzi

Epeisodion I – wskazanie przez wyrocz-

nię delficką przyczyn zarazy w Tebach

(niepomszczona śmierć Lajosa);

Epeisodion II – oskarżenia Terezjasza,

które wywołują niepokój Edypa.

. Analiza wypowiedzi Edypa

-

np.:

– Edyp rzuca klątwę na zabójcę Lajosa

(Epeisodion I);

– opowiada swoje wcześniejsze dzieje

związane z ucieczką przed wyrocznią;

– mówi o przyczynie zwrócenia się

do Apolla;

– mówi o straszliwej wróżbie, którą otrzy-

mał w Delfach;

– mówi o sposobie, w jaki starał się od-

wrócić los (Epeisodion II);

– w obu fragmentach Edyp mówi o sobie

(choć w wypadku pierwszej wypowie-

dzi nie jest tego świadomy);

– formułując pierwszą wypowiedź, Edyp

jest pełen wiary w swoje możliwości;

– druga wypowiedź jest podszyta stra-

chem, przeczuciami (skorom tak daleko

zapadł już w trwogę);

– obie wypowiedzi są świadectwem tra-

gicznego zbłądzenia (Edyp nie wie, że

rzuca klątwę na siebie; nie wie, że prze-

powiednia już się spełniła);

– w obu fragmentach przedstawiony jest los

Edypa; w drugim – zbrodnie, które popeł-

nił; w pierwszym – kara, jaka go spotka.

Stasimon IV

. Komentarz na temat losu Edypa

-

np.:

– umiejscowienie pieśni chóru (już po po-

znaniu przez Edypa prawdy o sobie,

po dokonaniu się katastrofy);

– uogólnienia na temat losu ludzkiego;

– pesymistyczna koncepcja życia (czło-

wiek nie osiąga szczęścia, nie spełnia

marzeń).

Cały dramat

. Próby ucieczki Edypa przed losem

-

np.:

– Edyp reżyseruje swoje życie w przeko-

naniu, że sam może je zmienić (unik-

nąć nieszczęścia).

– Dramat Sofoklesa rozpoczyna się w mo-

mencie, kiedy Edyp jest przekonany,

że oszukał los (pycha, zadufanie).

– Edyp nie przyjmuje prawdy zawartej

w słowach Terezjasza (oskarża go

o kłamstwo i zmowę z Kreonem).

– Konsekwentne śledztwo w sprawie za-

bójstwa Lajosa (Edyp jest przekonany,

że w ten sposób zada kłam oskarże-

niom Terezjasza).

– Prowadząc rozmowy z Kreonem, Joka-

stą, Posłańcem z Koryntu, Edyp szuka

przede wszystkim przesłanek przeczą-

cych przepowiedni.

. Sytuacja tragiczna

-

np.:

– kolizja woli bohatera i losu;

– wszystkie okoliczności prowadzą

do nieuchronnej klęski bohatera;

– kolizja praw wiary i praw jednostki.

. Wina tragiczna

-

np.:

– hamartia – wina tragiczna jako błądze-

nie, wina za czyn, który został dokona-

ny przez bohatera bez świadomości, że

popełnił zbrodnię (Edyp, zabijając po-

dróżnego w równej walce, nie wie, że

zabił ojca, jest jednak winny ojcobój-

stwa; żyjąc z Jokastą, nie wie, że jest

ona jego matką, jest jednak winny

zbrodni kazirodztwa).

– wina wynikająca z klątwy ciążącej

nad rodem (Edyp jeszcze przed swoim

Punktacja:

Punktacja:

Punktacja:

narodzeniem jest winny).

. Litość i trwoga

-

np.:

– Nieszczęścia bohaterów tragedii przej-

mują współczuciem (komentarz chóru).

– Edyp to postać głęboko ludzka, mająca

zarówno cechy pozytywne, jak i nega-

tywne, dlatego budzi litość.

– Prawa religii są nadrzędne wobec bólu

i cierpieniu Edypa, budzą trwogę.

– Dostrzeżenie możliwości powielenia lo-

su Edypa przez każdego z widzów po-

woduje trwogę.

. Konteksty

-

np.:

– historycznoliteracki (np. Poetyka Arysto-

telesa, inne tragedie starożytne);

– filozoficzny (koncepcje fatalistyczne);

– mitologiczny (np. źródła klątwy nad ro-

dem Labdakidów, inne mity przedsta-

wiające niemożność ucieczki

przed przeznaczeniem).

. Podsumowanie

-

Pełne

np.: Dostrzeżenie, że działania Edypa do-

prowadzają bohatera do nieuchronnej

klęski. Edyp to bohater tragiczny – mimo

iż zna przepowiednię, próbuje zmienić

swój los, ale uciekając przed Fatum, wy-

pełnia drobiazgowo przeznaczenie. O ży-

ciu śmiertelnych dawno zdecydowali bo-

gowie i nie ma ludzkiego sposobu, by

uciec przed losem. Tragiczna ironia losu

Edypa budzi litość i trwogę (dzięki czemu

starożytni widzowie przeżywali

oczyszczenie).

Częściowe

np.: Dostrzeżenie, że istotą utworu jest

wina tragiczna, a bohater jest nieświado-

my sensu okoliczności, w jakich się znaj-

duje. Utwór pokazuje niemożność

ucieczki przed losem.

Próba podsumowania

np.: Dostrzeżenie, że los prowadzi Edypa

– zgodnie z założeniami tragizmu

– do nieuchronnej klęski.

2

()

()

()

Oprac. Alicja Badowska,

Małgorzata Pułka

MATURA

TEMAT . Model odpowiedzi i schemat oceniania

ROZWINIĘCIE TEMATU

(można uzyskać maksymalnie 25 punktów)

. Informacje o istotnych dla

zrozumienia sceny zdarzeniach,

które miały miejsce wcześniej

-

np.:

– przysięga wierności złożona na krucy-

fiks przez Kmicica;

– zdrada Radziwiłła;

– rozgromienie zbuntowanych przeciw

zdrajcy Radziwiłłowi pułków polskich;

– uratowanie życia pułkownikom.

. Umiejscowienie sceny

w całości powieści

-

np.:

– Przyczyna spotkania – Kmicic jest w po-

dróży wysłany przez Janusza Radziwiłła

z listami, dowiaduje się, że w pobliżu

przebywa jeden z adresatów korespon-

dencji – książę Bogusław.

– Miejsce spotkania – dom w Pilwiszkach,

gdzie dwór księcia stanął na odpoczy-

nek.

– Efekt zdarzenia – próba porwania księ-

cia Bogusława.

. Przedstawienie postaci

a) książę Bogusław

np. magnat, brat stryjeczny (kuzyn)

Janusza Radziwiłła;

b) Andrzej Kmicic

np. zamożny szlachcic, chorąży orszań-

ski, żołnierz wsławiony w wojnach

z Moskwą (w walce z wojskami Cho-

wańskiego).

. Cechy charakteru i usposobienia

rozmawiających

a) książę Bogusław

np.:

– na podstawie fragmentu: próżny

(w obecności gościa wpatruje się w lu-

stro), cyniczny, interesowny;

– na podstawie całej powieści, np.: od-

ważny, a nawet lubujący się w niebez-

pieczeństwie; mściwy, okrutny, uwodzi-

ciel, zdrajca, inteligentny intrygant, po-

trafiący czarować pięknymi słówkami.

b) Andrzej Kmicic

np.:

– na podstawie fragmentu: reagujący

emocjonalnie, drażliwy, honorowy, prze-

biegły;

– na podstawie całej powieści, np.: niepo-

spolicie odważny, zawadiaka, gwałtow-

nik; świetny, mający rycerską „fantazję”,

choć okrutny żołnierz; wierny kochanek;

lojalny przyjaciel; patriota, przedkładają-

cy dobro ojczyzny nad prywatę.

Przyznajemy po jednym punkcie za poda-

nie co najmniej dwóch cech (z uzasadnie-

niem) każdej z postaci, zarówno na podsta-

wie fragmentu, jak i z całej powieści.

. Analiza słów i zachowania księcia

-

np.:

– nie zwraca uwagi na rozmówcę (trochę

go lekceważy);

– z jego słów wynika zupełny brak dbało-

ści o dobro Rzeczypospolitej, liczy się dla

niego jedynie własny interes (dobro wła-

snej rodziny);

– potrafi przedstawiać swoje poglądy

w sposób przejrzysty, obrazowy.

. Analiza słów i zachowania Kmicica

-

np.:

– porywczy, targany silnymi emocjami,

– potrafi zapanować nad sobą i ukryć

prawdziwe uczucia,

– wypowiada nieprawdziwe deklaracje

(kłamie), aby uzyskać od księcia infor-

macje,

– uważnie słucha słów księcia i analizuje je.

. Efekt rozmowy

-

– dla księcia – negatywny; został oszuka-

ny, dał się wywieść w pole, zyskując

wroga;

– dla Kmicica – pozytywny; uzyskał po-

trzebne informacje; przekonał się osta-

tecznie o celach Radziwiłłów, dzięki cze-

mu zerwał ze zdrajcami.

Przyznajemy jeden punkt za ogólne określe-

nie efektu rozmowy i po jednym za każde

uszczegółowienie (maksymalnie ).

. Konteksty

-

np.:

– inne pełne dramatyzmu rozmowy w Po-

topie (np. dyskurs z Januszem Radziwił-

Punktacja:

Punktacja:

Punktacja:

łem, w którym ten przekonał chorążego

orszańskiego do swojej racji po podpisa-

niu paktu ze Szwedami);

– historyczny (np. funkcjonalne przywołanie

wiedzy na temat potopu szwedzkiego);

– teoretycznoliteracki (np. wskazanie dyna-

miczności postaci Kmicica – pod wpły-

wem miłości do Oleńki cechy pozytywne

zaczynają w coraz większym stopniu

ujawniać się w jego działaniach; dostrze-

żenie statyczności postaci księcia Bogu-

sława, którego negatywna charakterysty-

ka ujawniona w analizowanej scenie zo-

staje w dalszej części powieści jedynie

pogłębiona).

– literacki (np. inny utwór, w którym roz-

mowa miała szczególne znaczenie dla

dalszego rozwoju akcji).

. Podsumowanie

-

Pełne

Objaśnienie dramatyzmu i kluczowego cha-

rakteru sceny.

np.:

Scena pokazuje, jak Kmicic z trudem

(w dramatycznej walce) powstrzymuje

swoją gwałtowną naturę i uzyskuje infor-

macje stawiające go w dramatycznej sytu-

acji jako zdrajcę i sprzedawczyka. Po raz

pierwszy spotykają się główni oponenci po-

wieści, po raz pierwszy także udało się Kmi-

cicowi najpierw pomyśleć, potem zrobić

(opanować chęć nierozważnego działania),

nie podjąć działań pochopnych. Następuje

tu też przełom w postępowaniu głównego

bohatera, który od tego momentu zacznie

się poprawiać i zyskiwać dobrą reputację.

Częściowe

dostrzeżenie i częściowe uzasadnienie dra-

matyzmu sceny i jej ważnej funkcji

w kompozycji powieści.

Próba podsumowania

Wskazanie dramatyzmu i kluczowego cha-

rakteru sceny, bez potwierdzania tych

stwierdzeń.

Oprac. Alicja Badowska

i Małgorzata Pułka

()

()

()

()

()

()

()

3

4

ZESZYTY EDUKACYJNE

Śródtytuł

Problematyka

Życie jako igraszka mód

Człowiek odpowiednio nazwany

Ciało obsesyjnie doskonalone

Ludzie wymienialni jak przedmioty

Wpływ liberalnej gospodarki
na biografię współczesnego
człowieka
Trudności z określeniem tożsamości
współczesnego człowieka

Np.: Prymat elementów zewnętrz-
nych w postrzeganiu ludzi.

Np.: Krótki czas użytkowania
przedmiotów, brak trwałości
w sferze więzi społecznych.

.

w mediach.

.

Media wyparły tradycyjny układ odniesień społecz-
nych. Można uznać: Tradycyjne więzi i formy spo-
łeczne uległy zanikowi.

.

– poczucie zagubienia,
– niepewność,
– fascynacja i przerażenie (poczucie sprzeczności),
Uwaga: punkt przyznajemy za trafne podanie dwu
emocji.

.

Dziś o życiorysie decydują wykonywany zawód
i miejsce pracy.

.

Człowiek, szukając wzorców, wierzy w iluzje rzeczy-
wistości medialnej. (Ludzie nie odróżniają doświad-
czeń swoich od tych, które wynikają z przeżyć boha-
terów znanych z mediów).

.

– przynależność do danej rodziny,
– przynależność do określonej warstwy społecznej,
– przynależność do danej grupy zawodowej,
– przynależność do danej kasty,
– imię,
– przydomek,
Jeden punkt przyznajemy za trafne podanie dwóch
elementów (dwa – za cztery).

.

Np.:
– kierujemy się pragnieniem kształtowania siebie,
„własnego ja” tylko według wizerunków medial-
nych (często na siłę),
– świat mediów „przenika w codzienność”, więc
ulegamy przeświadczeniu, że życie jest takie jak
w mediach,
– myślimy o sobie według kryteriów i wzorców
wizualnego wizerunku,
Przyznajemy jeden punkt za jeden argument.

.

Cytuje antropologa (Clifford Geertz), filozofa
(Leszek Kołakowski).
Dwa punkty przyznajemy za trafne wskazanie obu
specjalistów, a jeden punkt – za wskazanie tylko
jednego.
Cytuje, aby:
– ukazać (objaśnić) dogłębnie zjawisko.

-

-

-

-

-

-

-

-

– powołać się na autorytet.
Trzeci punkt przyznajemy za podanie przynajmniej
jednego celu.

.

– przedmiotem szczególnej troski,
– przedmiotem kultu,
– maską prawdziwej osobowości,
Punkt przyznajemy za odpowiedź podobną do któ-
rejkolwiek z podanych.

.

– młodość (młody wygląd),
– szczupła sylwetka (za wszelką cenę),
– sprawność fizyczna,
Punkt przyznajemy za wymienienie
dwóch z powyższych cech.

.

To modny w życiu i mediach anglicyzm.
Służy ironicznemu podkreśleniu, że dla ludzi ważny
jest tylko modny wygląd (wizerunek, obraz).
lub
Słowo jest powszechnie używane w znaczeniu
„modny wizerunek”. Jego polski odpowiednik nie
oddaje potrzebnego nacechowania stylistycznego.

.

Ekspert zajmuje się tylko jedną dziedziną życia
(ma wąską specjalizację), jest potrzebny do po-
twierdzania zgodności naszego wizerunku z przy-
jętym (wskazanym, uznanym) wzorem. Tradycyjny
autorytet jest wzorem w wielu aspektach rzeczy-
wistości, wspiera nas (utwierdza) w decyzjach
i postępowaniu.

.

-

-

-

-

-

TEST CR Wizerunek nasz powszedni

– punktacja

i model odpowiedzi