FILOZOFIA

By Matej

Nie szukaj tego, co jest zbyt ciężkie,
ani nie badaj tego, co jest zbyt trudne dla ciebie.
O tym rozmyślaj, co ci nakazane,
bo rzeczy zakryte nie są ci potrzebne.
Wielu bowiem domysły ich w błąd wprowadziły
i o złe przypuszczenia potknęły się ich rozumy.

Poświęciłem wiele bezsennych nocy i nauki,
aby w tym przeciągu czasu, jaki był potrzebny,
wykończona księgę wydać dla tych,
wśród których przebywam ...

Ecclesiasticus

2

Data 6 stycznia 2007

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wyłącznie w

formie dostarczonej przez autora. Zabronione są jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji

bez pisemnej zgody autora.

Matej

Matej

Bronikowo

Ul. Morownicka 1a

64-030 Śmigiel

WWW:

http://air.rtsoft.pl

EMAIL:

[e-mail]

GG: 2992656

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Ali rights reserved.

3

29.09.2006

Systematyczna filozofia – wybrane zagadnienia

1. Elementy metodologii nauk
a)

nauka i cechy wiedzy naukowej, klasyfikacja nauk

b)

ogólna metodologia nauk i metodologie szczegółowe

c)

język jako narzędzie opisu rzeczywistości i komunikowania się oraz nośniki informacji

d)

definicje – struktura i rodzaje

e)

uzasadnianie i sprawdzanie twierdzeń

2. Narodziny i rozwój filozofii
a)

geneza i źródła filozofii

b)

spór o przedmiot filozofii

c)

struktura i funkcje filozofii

d)

filozofia w systemie nauk

Gnozeologia
3. Zagadnienie przedmiotu poznania
a)

człowiek jako podmiot poznający

(władze poznawcze i przeżycia poznawcze)

b)

filozoficzne interpretacje zagadnienia przedmiotu poznania

- przedmiot wiedzy zmysłowej (idealizm i realizm teoriopoznawczy)
- przedmiot wiedzy pojęciowej (spór o powszechniaki)

4.

Zagadnienia źródeł wiedzy

.

a) psychologiczne i teoriopoznawcze aspekty źródeł wiedzy
b) główne interpretacje teoriopoznawcze źródeł wiedzy ( nacjonalizm, empiryzm)

5.

Zagadnienie prawdziwości wiedzy

a) klasyczna koncepcja prawdy
b) alternatywna koncepcja prawdy.
c) Kryterium prawdy

Ontologia
6.

Problematyka i główne nurty w ontologii

a) analiza podstawowych kategorii
b) zagadnienie natury bytu: problem ilości i rodzajów substancji
c) zagadnienia struktury rzeczywistości i związków między jej elementami

Zagadnienia aksjologiczne
7.

Aksjologia jako teoria wartości

a) rodzaje wartości
b) status teoretyczny twierdzeń o wartościach
c) funkcje wartości – aspekt egzystencjalny

8.

Etyka jako teoria moralności (wartości moralnych)

a) podstawowe kategorie etyki: moralność, etyka opisowa, etyka normatywna, metaetyka, prawo a moralność.
b) koncepcje pochodzenia moralności – heteronomiczne, autonomiczne
c) opis a ocena – zagadnienia prawdy w etyce
d) systemy etyczne – kryteria klasyfikacji i podstawowe założenia
e) etyka stosowana – analiza wybranych norm

9.

Etyka ogólna a etyka zawodowa (etyka inżynierska )

a) pojęcie etyki zawodowej
b) przesłanki tworzenia etyki zawodowej
c) struktura i funkcje etyki zawodowej – rola etyki w życiu zawodowym ( kodeks etyki inżynierskiej)

4

06.10.2006

Nauka i cechy wiedzy naukowej, klasyfikacja nauk.

WIEDZA – NAUKA

Wiedza – wszelka forma poznania, całokształt informacji pozostających ze sobą (w luźnym lub systematycznym)

układzie będącym efektem poznania.

Rodzaje wiedzy:
- naukowa
- potoczna
- artystyczno-literacka
- spekulatywna

Nauka 1. System należycie uzasadnionych twierdzeń i teorii zawierających możliwie adekwatną - na danym

etapie rozwoju poznania - wiedzę o zjawiskach i prawidłowościach rzeczywistości lub danego
aspektu rzeczywistości - (sens przedmiotu).

2. Zorganizowany proces poznawczy, ogół czynności i metod składających się na działalność

zapewniającą obiektywne i uporządkowane poznanie danego aspektu rzeczywistości - (sens
funkcjonalny).

3. Dziedzina kultury, którą - oprócz nauk w/w znaczeniach - współtworzy także system instytucji

naukowo-badawczych, materialno-techniczna baza oraz zbiorowość uczonych (sens socjologiczny).

Cechy wiedzy naukowej (dotyczy nauk realnych):
- wysoki stopień prawdziwości (adekwatność do rzeczywistości)
- właściwe uzasadnienie
- wysoki stopień usystematyzowania logicznego
- właściwe procedury badawcze
- intwesubiektywna komunikowalność i sprawdzalność
- duża zawartość informacji
- wysoka zdolność eksplanacyjna
- duże możliwości prognostyczne
- duże możliwości heurystyczne (zdobyta wiedza jest źródłem nowej wiedzy)

Cele nauki:
- wewnętrzne (poznawcza)
- zewnętrzne (praktyczna)

KLASYFIKACJA NAUK

Warunki klasyfikacji:
- rozłączność tzn. dowolny element dzielonego zbioru może się znajdować jedynie w jednym członie podziału
- wyczerpalność tzn. dowolny element dzielonego zbioru musi mieć się w jakimś członie podziału.

Klasyfikacja nauk - kryterium procedur

nauki realne

nauki formalne

5

Klasyfikacja nauk - kryterium metod

METODOLOGIA NAUK

(nauka o metodach badawczych)

1. Tworzenie ogólnego modelu procedur naukowych.
2. Opis procedur tworzenia i przeobrażania teorii naukowych.

Metodologia nauk

Metodologia nauk

Fazy opracowywania i realizacji rozwiązań:

1. diagnoza (opis, oceny, postawienie hipotezy)
2. uzasadnienie
3. konstruowanie projektu
4. realizacja projektu
5. sprawdzenie i ocena skutków

nauki dedukcyjne
(oniryczne)

nauki indukcyjne
(empirystyczne)

ogólna metodologia nauk
- analiza i ocena metod i
technik poznawczych
wspólnym wszystkim
naukom np. klasyfikowanie,
definiowanie

szczegółowa metodologia nauk
- metodologiczna precyzja oraz
analiza konkretnych czynności
badawczych

metodologia nauk
podstawowych

metodologia nauk
stosowanych

metodologia nauk
szczegółowych

metodologia nauk
technicznych

6

20.10.2006

Język jako narzędzie opisu rzeczywistości i komunikowania

się oraz nośniki informacji.

„Jeśli język nie jest poprawny, to, co powiedziano, nie jest tym, co

zamierzano powiedzieć. Jeśli to, co powiedziano, nie jest tym, co

zamierzano powiedzieć, nie zostało zrobione to, co powinno ”

Konfucjusz, Kung-fu-cy

(551- 479 p.n.e.)

Język - złożony (dwuklasowy: wyrazy, zdania) system konwencjonalnych (umownych) znaków fonicznych

lub pisemnych służących do porozumiewania się ludzi między sobą, do przekazania informacji.

Każdy język ma:
- właściwy sobie zasób określonych co do brzmienia wyrazów i wyrażeń (słownik)
- zasady i reguły precyzujące sposób konstruowania znaków złożonych ze znaków prostych (gramatyka)
- dyrektywy znaczeniowe określające właściwe użycie znaków przyporządkowujące im konkretne znaczenie,

określone sposoby ich rozumienia (semantyka)

Język: naturalny - sztuczny, przedmiotowy – metaprzedmiotowy.

Funkcje języka:
- przedstawieniowa (opisowa, denotatywana)
- ekspresywna (emotywna)
- impresywna [życzenia]
- fatyczna [podtrzymanie kontaktu]
- performatywna (stanowiąca, sprawcza)
- metajęzykowa

Nazwy - wyrażenia, które w zdaniu o strukturze „S jest P” mogą odgrywać rolę podmiotu.

Pojęcie - znaczenie nazwy. Różnymi, ale równoznacznym nazwą odpowiada jako ich znaczenie jedno i to

samo pojęcie np. „bicz”, „bat”.

Desygnat – zbiór wszystkich desygnatów nazwy stanowi jej zakres.

Klasyfikacja nazw - kryterium zakres nazwy

ogólne

puste

jednostkowe

7

Klasyfikacja nauk - kryterium do czego nazwy się odnoszą

Właściwość językowa jako źródło nieporozumień - wieloznaczność; aktualny i potencjalny sens wyrażeń;
okazjonalność; znaczenie dosłowne i niedosłownie; nieostrość znaczeń.

STOSUNKI MIĘDZY ZAKRESAMI NAZW

1. Równoznaczność
2. Podrzędność
3. Nadrzędność
4. Krzyżowanie
5. Wykluczanie

ad. 1 Stosunek równoważności (zamienności) – zakresy nazw pokrywają się, każdy desygnat jej nazwy jest
desygnatem drugiej i na odwrót. Zakresy są identyczne np. trójkąt, trójbok

S jest równoważne P - to tyle co - każde S jest P i każde P jest S

konkretnie
(są znakami rzeczy, osób)

abstrakcyjne
(są znakami cech, zdarzeń, stanów
rzeczy, relacji „zieloność”, „spokój”)

S

P

8

27.10.2006

Definicje – struktura i rodzaje.

Definicja (łac. definitio - określenie ) – wypowiedź językowa podająca najważniejsze informacje o pewnych

przedmiotach bądź o znaczeniu terminów, wyrazów.

Struktura definicji

Rodzaje definicji ze względu na budowę

W definicji równościowej człon definiowany (definiendum) pokrywa się z członem definiującym (definiens) co do
treści albo co do znaczenia np. „Bursztyn to skamieniała żywica”.

Ogólna zasada „Wyraz A znaczy tyle, co wyraz B mające cechę C” – definicja polega na podaniu rodzaju
najbliższego i różnicy gatunkowej. Tak zbudowana definicja nosi nazwę klasycznej.

Definicja równościowa niekoniecznie musi mieć formę definicji klasycznej (wskazywać konstytutywne treści danej
nazwy), może polegać na wskazaniu zakresów nazw, które w sumie dają zakres nazwy definiowanej np. „Zbożem w
rozumieniu ustawy jest żyto, owies, pszenica, proso”.

Rodzaje definicji ze względu na ich zadania

Czy istnieją

nazwy ogólne ?

Czy wyrażają

one pojęcia ogólne

(myśli ogólne)?

Czy pojęcia

ogólne oznaczają

byty ogólne?

Czy te byty

istnieją w

rzeczach

jednakowych?

Czy te byty ogólne istnieją poza

rzeczami jednostkowymi

niezależnie od nich?

Skrajny

realizm

pojęciowy

Umiarkowany

realizm

pojęciowy

Konceptualizm

Nominalizm

definiendum
(człon definiowany)

definiens
(człon definiujący)

spójnik definicyjny
(„jest to”, „to tyle co”)

definicja równościowa
(wyraźna)
(oniryczne)

definicja przez postulaty
(kontekstowa)

definicje sprawdzone

definicje projektujące

9

Precyzyjny język i dobre uzasadnienie likwiduje nieporozumienia i osłabia spory.

„Najbardziej zażarte spory dotyczą spraw których żadna ze

stron jest w stanie dobrze uzasadnić”

– Bertrand Russell

Uzasadnianie i sprawdzanie twierdzeń.

UZASADNIENIE TWIERDZEŃ

Wskazanie podstawy uznania za prawdziwe formułowanych zdań

doświadczenie

Wnioskowanie

Proces myślowy w którym na podstawie zdań
uznanych wcześniej za prawdziwe dochodzi się do
przeświadczenia o prawdziwości innych zdań.

Wnioskowaniem dedukcyjnym - nazywa się rodzaj wnioskowania, który przebiega zgodnie z kierunkiem
wynikania logicznego tzn. zawsze od racji do następstwa. Właściwością tego typu wnioskowania jest to, że jeśli
prawdziwe są przesłanki i właściwy schemat wnioskowania, to wnioski także są prawdziwe, np. S jest M., M jest
P., S jest P.

bezpośrednie

pośrednie

doświadczenie

wnioskowanie

spostrzeganie
zewnętrzne (zmysłowe)
wewnętrzne (introspekcyjne)

eksperyment
umyślne wywołanie danego
zjawiska i czynne wpływanie na
jego przebieg w celu ustalenia
związków między np. zmianami
warunków a zmianami zjawiska

obserwacja

spostrzeganie zorganizowane
wokół ustalonych pytań

zawodne

niezawodne
dedukcyjne

redukcyjne

indukcyjne

przez analogie

10

Błędy wnioskowania dedukcyjnego :
- błąd materialny - jedna z przesłanek jest fałszywa bądź bezpodstawnie przyjęta
- błąd formalny - niewłaściwy schemat wnioskowania
- błąd ekwiwokacji - w przesłankach występują terminy wieloznaczne

Wnioskowaniem redukcyjnym – nazywa się wnioskowanie w którym z następstwa wnioskuje się o racji, poszukuje
się racji uzasadniającej dane następstwo. W wnioskowaniu redukcyjnym wniosek jest prawdopodobny, stąd jest to
wnioskowanie zawodne. Prawdopodobieństwo twierdzenia przyjętego w drodze wnioskowania redukcyjnego na
podstawie stwierdzonych jego następstw jest tym większe, im więcej następstw uda się sprawdzić.

Wnioskowanie indukcyjne – umożliwia formułowanie twierdzeń ogólnych na podstawie jednostkowych przesłanek
będącymi zdaniami obserwacyjnymi (empirycznymi).

Wnioskowaniem z analogi nazywa się wnioskowanie w którym wniosek pojawia się przez analogię do istniejących
przesłanek, np. S

1

jest P, S

2

jest P, … , S

n

jest P, S

n+1

jest P.

Wnioskowanie

Rodzaje wyjaśnień:

1. Wyjaśnienie przyczynowe – wskazanie przyczyny zdarzeń, zjawisk, procesów czyli ustalenie związku

sukcesyjnego między zdarzeniami, zjawiskami czy procesami (to co wcześniejsze warunkuje to co późniejsze).

2. Wyjaśnienie funkcjonalne – określenie roli (funkcji) poszczególnych właściwości, cech, zdarzeń, obiektów w

ramach danego systemu, wzajemnej współzależności ze względu na funkcję.

3. Wyjaśnienie statystyczne – orzekanie o cechach, właściwościach, obiektach, zjawiskach w odniesieniu do całego

zbioru poszczególnych, konkretnych jego elementach, cechach.

Sprawdzanie

(rozstrzyganie czy twierdzenia są prawdziwe)

kierowane
(wyznaczone ustalonymi zdaniami)

spontaniczne

zadania rozstrzygnięcia
„Czy prawdą jest, że p”?

hipotezy wyjaśniające

zadania wyjaśniające
„dlaczego jest prawdą, że p.”?

dowodzenie

wprost

nie wprost

sprawdzanie empiryczne

pozytywne
- całkowite (weryfikacje)
- częściowe (konfirmacja)

negatywne
- całkowite (falsyfikacja)
- częściowe (dyskonfirmacja)

11

Geneza i źródła filozofii.

Początki filozofii (w kręgu kultury europejskiej) sięgają VII/VI w. p.n.e. – jońska filozofia przyrody (Tales z
Miletu, Anaksymander, Anaksymenes ).

Była filozofia pierwszym typem wiedzy teoretycznej racjonalnie uzasadnionej, rodziła się w opozycji do myślenia
mityczna – magicznego. Pojmowana była jako dążenie do zrozumienia w oparciu o racje rozumu rzeczywistości i
to w dwojakim sensie:
- opisania i objaśnienia rzeczywistości
- ujęcia rzeczywistości w perspektywie sensu i wartości

W odniesieniu do obu aspektów chodziło filozofom nie tylko o tworzenie wiedzy o rzeczywistości, ale także o
pytania dotyczące „istoty rzeczy”, „ostatecznych racji istnienia”, „sensu wartości istnienia”, a więc pytania, które
„pozwalają pod powierzchnią zjawisk zobaczyć furtkę do korzeni świata”. Z tej racji filozofia od początku jawi się
jako wiedza najogólniejsza z wszystkich nauk operująca najogólniejszymi pojęciami, zmierzająca do
sformułowania najbardziej ogólnych zagadnień dotyczących świata.

Historycy filozofii opisują jej narodziny jako przejście w ludzkim myśleniu o świecie od realizmu naiwnego do
realizmu krytycznego – jak na podstawie wrażeń można sądzić o rzeczach.

„Wartość filozofii nie polega na tym, że głosi ona pewne twierdzenia, ale

na tym, że uzasadnia istnienie problemów i odkrywa ich możliwe

rozwiązania poszerzając w ten sposób nasze intelektualne horyzonty”

B. Russel

Spór o przedmiot filozofii.

PRZESŁANKI SPORU

Filozofia jest dziedziną wiedzy, która narodziła się w odległej przeszłości, nierozerwalnie była związana z historią
ludzkości i podlegała różnorakim przemianom.
Filozofia jest systemem wiedzy przypominającym określony opis objaśnienia rzeczywistości i miejsca w niej
człowieka oraz wskazującym perspektywę sensu i wartości (spór o status teoretyczny wypowiedzi wartościujących).

Struktura i funkcje filozofii.

STRUKTURA FILOZOFII

Klasyczna koncepcja filozofii (przedmiotem rzeczywistości jest człowiek i świat jego wytworów)
- ontologia
- gnoseologia
- antropologia filozoficzna
- etyka
- estetyka
- filozofia społeczna

Logiczna analiza języka nauki (przedmiotem jest język i poznanie)
- metodologia nauk
- teoria poznania

12

CECHY MYŚLENIA FILOZOFICZNEGO

(klasyczna koncepcja)

1. Całościowe nastawienie filozofii - formułowanie ogólnego obrazu świata i ogólnych zasad poznania, dociekanie

ogólnych i ostatecznych racji.

2. Krytycyzm jako warunek twórczego myślenia.
3. Zorientowanie na antropologiczne i aksjologiczne - filozofia jest nie tylko systemem wiedzy, ale także formułą

kultury duchowej.

4. Wyjaśniające i metodologiczne zorientowanie filozofii.
5. Kontrowersyjność filozoficznych interpretacji i koncepcji – wielość kierunków filozoficznych.

FUNKCJE FILOZOFII

1. poznawcze
2. praktyczne

Filozofia w systemie nauk.

FILOZOFIA JAKO NAUKA

1. formułuje sądy o rzeczywistości korzystając z wyników badań nauk szczegółowych tworząc ich uogólnienia
2. proponuje nowe interpretacje znanych faktów: istniejących filozofii
3. tworzy ogólne zasady metodologii nauk
4. w uzasadnieniu twierdzeń respektuje – wspólną dla wszystkich nauk – zasadę racjonalności, zgodnie z którą każdy

sąd naukowy powinien być jak najmocniej uzasadniony właściwych dlań metodami, które wzmacniają stopień
jego akceptacji

FILOZOFIA A NAUKI EMPIRYCZNE

Formułowane w obrębie nauk empirycznych sądy są najczęściej odpowiedziami na pytania typu: „jak” i „dlaczego”.
Odpowiedzi na pytania pierwszego typu są twierdzeniami opisującymi zaś na pytania drugiego typu - twierdzeniami
wyjaśniającymi. W filozofii oprócz wymienionych pytań występują też pytania typu: „jak być powinno” i „dlaczego
tak być powinno”. Dwa ostatnie pytania dotyczą problematyki sensu i wartości i z konieczności ich status teoretyczny
różny jest od twierdzeń opisowych i wyjaśniających w naukach empirycznych. Różnice w standardach
metodologicznych wymienionych nauk jest konsekwencją odmienności ich przedmiotów badań.

„ … jest bowiem cechą człowieka wykształconego żądać w każdej dziedzinie

ścisłości w tej mierze w jakiej na to pozwala natura przedmiotu ”

Arystoteles

13

24.11.2006

Człowiek jako podmiot poznający.

TEORIA POZNANIA

„Nie jest przyjemnym stanem wątpienie, pewność jest jednak stanem

absurdu”

Voltaire

podmiot poznający

przedmiot poznania

człowiek

rzeczywistość

- zmysłowe przeżycia poznawcze (wrażenie, spostrzeganie, wyobrażanie)
- rozumowe przeżycia poznawcze (zdolności myślenia pojęciowego)

poznanie

Akty poznawcze (pewne czynności psychiczne np. spostrzeganie, abstrahowanie,
rozumowanie, wnioskowanie)

Rezultaty poznawcze (efekt czynności poznawczych np. wiedza wyrażona w
sądach, twierdzeniach, teoriach)

14

Filozoficzne interpretacje zagadnienia przedmiotu poznania.

PRZEDMIOT WIEDZY ZMYSŁOWEJ

„Namiętności fałszują nie tylko wyniki, lecz i przesłanki naszego myślenia”

K. Irzykowski

„Czy podmiot poznający zdolny jest poznać cokolwiek, co nie jest jego

własnym przeżyciem”

K. Ajdukiewicz

PRZEDMIOT WIEDZY POJĘCIOWEJ

W jaki sposób istnieją rozumowe treści poznawcze
- w języku jako nazwy ogólne
- w świadomości jako pojęcia ogólne
- jako ogólne idee

Czy istnieją i w jaki sposób istnieją treści przedmiotowe rozumowych przeżyć poznawczych? Czy istnieje coś co
odpowiada pojęciom ogólnym?

Skrajny realizm pojęciowy – pojęcia ogólne oznaczają byty ogólne, które istnieją obiektywnie i niezależnie od rzeczy
w których się przejawiają.

Umiarkowany realizm pojęciowy – pojęciom ogólnym odpowiadają zbiory przedmiotów jednostkowych
posiadających wspólne cechy. To co ogólnie istnieje w rzeczach jednostkowych jako ich wspólna cecha.

Konceptualizm – pojęcia ogólne nie mają odniesień przedmiotowych, są tylko tworami umysłu.

Nominalizm – istnieją tylko nazwy ogólne, nie oznaczają one niczego ogólnego są skrótami nazw jednostkowych.

Czy można i na jakiej podstawie scharakteryzować tylko co jednostkowe wnosi o tym co ogólne i odwrotnie?

idealizm teoriopoznawczy

przedmiotem poznania jest strefa
immanentnych przeżyć poznawczych
podmiotu czyli wyrażeniowe, wyobrażeniowe
lub myślowe treści świadomości

realizm teoriopoznawczy

przedmiotem poznania jest rzeczywistość
transcendentna wobec podmiotu, który w
akcie poznawczym wykracza poza strefę
przedmiotowych doznań i przeżyć

konsekwencje

sceptyzm: pogląd poddający w wątpliwość wartości ludzkiego poznania (zmysły nas łudzą, wnioskowania są

nieprawomocne, nie istnieje absolutne kryterium prawdziwości) możliwości uzyskania wiedzy
prawomocnej i pewnej oraz postulujących powstrzymywanie się od potwierdzenia lub
zaprzeczenia „istnienia” przedmiotów będących odpowiednikami przedstawień myślowych

agnostycyzm: koncepcja zawierająca tezy o całkowitej bądź częściowej (np. „rzeczy samych w sobie”, „istot

rzeczy”)niepoznawalności rzeczywistości przedmiotowej.

15

01.12.2006

Zagadnienia źródeł wiedzy.

PRZESŁANKI PROBLEMU

- dwoistość władzy poznawczych i przeżyć poznawczych przedmiotu (zmysły, rozum)
- różnice w standardach metodologicznych (procesach wiedzotwórczych) wiedzy przedmiotowej i matematyczno –

fizycznej

ASPEKT PSYCHOLOGICZNY

- skąd pochodzi nasza wiedza, czy treści przeżyć poznawczych pochodzą z wrażeń zmysłowych i mechanizmów ich

kojarzenia, czy z rozumu jako dyspozycji poznawczej

ASPEKT METODOLOGICZNY

- jakie metody uzasadniania twierdzeń można uznać za prawomocne, jakie są drogi dojścia do wiedzy prawdziwej i

reguły oceniania wartości poznawczej twierdzeń i teorii

· wszystkie wymienione stanowiska występują w rożnych wersjach.

Zagadnienie prawdziwości wiedzy.

„Prawda jest zgodnością myśli i rzeczy”

Tomasz z Akwinu

Wyrażenie „prawda“, „prawdziwy“ używa się w różnych znaczeniach i kontekstach (prawda nauki i prawda życia)

empiryzm genetyczny

treści przeżyć poznawczych
wywodzą się z doświadczenia
umysłu podmiotu jest pierwotnie
„tabula rasa” i dopiero
doświadczenie go kształtuje

racjonalizm genetyczny

podmiot poznający dysponuje
pojęciami niezależnymi od
doświadczenia, wyprzedzającymi
doświadczenie – „idee wrodzone”

empiryzm metodologiczny

prawomocnymi metodami
uzasadnienia twierdzeń są metody
oparte bezpośrednio lub pośrednio
na doświadczeniu. Empiria jest
koniecznym warunkiem oceny
wartości poznawczej twierdzeń i
teorii

racjonalizm metodologiczny

dominującą rolę w uzasadnieniu i
ocenie prawdziwości wiedzy
odgrywa rozum – metody
dedukcyjne

16

Prawda w sensie logicznym
- prawda jest wartością logiczną zdania, cechą wyrażeń językowych – twierdzeń, zdań orzekających.

Prawda w sensie entologicznym
- w wymienionym zanczeniu termin prawda odnoszony jest do bytów, rzeczy właściwości, procesów o ile zachodzi

sytuacja ich zgodności z własną naturą lub wzorcem np. prawdziwy bohater

Problem teorii prawdy dotyczy dwu kwestii:
- czym jest prawda

® definicja, koncepcje prawdy

- co jest prawdą

® kryterium prawdy

Definicje prawdy

Nieklasyczne definicje prawdy:

- koncepcja oczywistości (ewidencji): prawdziwym jest każdy sąd oczywisty.
- koncepcja zgody powszechnej: prawdziwy jest sąd akceptowany powszechnie np. wśród uczonych, badaczy

profesjonalistów.

- koncepcja koherencji: prawdziwość sądów polega na ich spójności, niesprzeczności z innymi sądami systemu

wiedzy do którego oceniany sąd przynależy bądź spójności z systemem uznawanej wiedzy (zespołem wcześniej
uznawanych sądów)

- koncepcja utylitarystyczna (pragmatyczna): twierdzenie jest prawdziwe jeśli ma użyteczne konsekwencje, jeśli

realizuje się zgodnie z przewidywaniami.

Kryterium prawdy – reguła, sprawdzian pozwalający oceniać poznaną wiedze w kategoriach prawdy bądź fałszu:
- kryterium przedmiotowe
- kryterium oczywistości
- kryterium zgody powszechnej
- kryterium koherencji
- kryterium użyteczności

klasyczna definicja prawdy
(korespondencyjna)

prawda jest zgodnością myśli i
rzeczy, zdanie jest prawdziwe jeśli
jego treść odpowiada rzeczywistość
– jest tak w rzeczywistości jak się w
zadaniu twierdzi

nieklasyczne definicje prawdy

wspólnym założeniem jest idea, że
o prawdziwości zdania rozstrzyga
jego zgodność z kryteriami
stosowanymi w praktyce naukowej,
w uzasadnieniu i weryfikacji
twierdzeń

17

08.12.2006

Problematyka i główne nurty w ontologii.

ONTOLOGIA – PODSTAWOWE POJĘCIA

Filozofom chodziło nie tylko o tworzenie wiedzy o rzeczywistości, ale także o pytania
dotyczące „istoty rzeczy”, „ostatecznych racji istnienia”, „sensu wartości istnienia”, a więc
pytania, które „pozwalają pod powierzchnią zjawisk zobaczyć furtkę do korzeni świata”.

Metafizyka – gr. meta = po, ponad + physika = przyroda, natury naturalne.

Rozważania teoretyczne odnoszące się do tego co pozadoświadczalne, nie dające się poznać
zmysłami. Poszukiwanie praprzyczyny i ostatecznej racji istnienia.

Ontologia – gr. to on = byt + logos = słowo, rozum, nauka

Dział filozofii (klasyczna koncepcja filozofii) zawierający rozważania nad tym co istnieje, nad naturą,
istotą bytu

® byt istnienie samoistnie ® to co istnieje jako podstawa wszelkiego istnienia,

ostateczna racja istnienia rzeczywistości.

Monizm – gr. mónos = jedyny

Pogląd filozoficzny uznający naturę wszelkiego bytu za jednorodną: materialną (materializm, monizm
materialistyczny), duchową (idealizm, monizm idealistyczny) lub materialno-duchową. W szerszym
znaczeniu (tzw. monizm atrybucyjny) monizm pozwala na istnienie wielu substancji, jednak zakłada, że
ich natura jest taka sama.

Dualizm – gr. dyás = dwa, dwoistość

Dualizm zakłada, że w istnieją zarówno substancje duchowe jak i substancje cielesne. Według dualizmu
ciała są podłożem zjawisk fizycznych, dusze są podłożem zjawisk znanych nam z doświadczenia
wewnętrznego (myślenie, cierpienie, radość, itp.).

Materializm –

to ogólna nazwa systemów filozoficznych twierdzących, że jedynym realnym bytem jest świat
materialny, zaś wszelkie idee są tylko wytworem psychiki człowieka. Stanowisko w teorii bytu
głoszące, że istnieje tylko materia lub, że wszystko, co istnieje (np. także zjawiska psychiczne), jest od
materii (albo tego, co materialne) pochodne, względnie zależne

Idealizm – gr. idéa = natura rzeczy, idea

to każdy system filozoficzny zakładający realność świata idei i nierealność bądź wtórność świata
materialnego w stosunku do idei. W skrajnych postaciach idealizm odrzuca w ogóle istnienie świata
materialnego, uważając go za złudzenie.

STRUKTURY RZECZYWISTOŚCI I ZWIĄZIKÓW JEJ ELEMENTÓW

Problem – ze względu na co różnorodna rzeczywistość może istnieć we wspólnej zależności.

Zasada dostatecznej racji – wszystko co istnieje ma swoją rację – przyczynę lub cel – na przedstawienie których

może być wyjaśnienie.

Determinizm – pogląd filozoficzny zakładający, że każda rzecz, zjawisko, właściwość jest wyznaczona przez ogół

warunków (przyczyna) w jakich występuje w rzeczywistości występuje przyczynowy
wszechzwiązek rzeczy i zjawisk

® istnieją powszechne i konieczne prawidłowości.

Formy determinizmu: determinizm geograficzny, determinizm demograficzny, determinizm etyczny,
determinizm techniczny.

18

Podstawą determinizmu jest zasada przyczynowości (to, co wcześniejsze warunkuje to co późniejsze,
przeszłość

® przyszłość)

W aspekcie ontologicznym jest ona rozumiana jako:
- zasada sprawcza istnienia
- zasada wyjaśniająca formę istnienia

W aspekcie teoriopoznawczym

® zasada wyjaśnienia stosowana w filozofii i w nauce np. w poszukiwaniu

odpowiedzi na pytania typu „dlaczego”

Przyczyna – zespól czynników (koniecznych i wystarczających) powodujących wystąpienie danego zjawiska;

Czynnik sprawczy i pierwszy w czasie element związku przyczynowego.

Skutek – następstwo określonego faktu, zjawiska.

Cechy związku przyczynowego (A

® B ® C ® N)

- następstwo czasowe
- relacja sprawcza
- ukierunkowanie
- niesymetryczność
- prawdziwość i powtarzalność

Indeterminizm – pogląd filozoficzny podważający powszechność zasady determinizmu

® powszechność i

konieczność prawidłowości. Fizyka kwantowa źródłem poglądów indetermionistycznych – zasada
nieoznaczalności Heisenberga (znajomośc – w odniesienu do niektorych zjawisk – pewnych
wcześniejszych parametrow fizycznych, nie pozwalają przewidywać zjawisk puźniejszych).

Finalizm – pogląd filozoficzny przyjmujący, że w rzeczywistości istnieje celowość dopełniająca związki

przyczynowo-skutkowe, że wszystko co istnieje zmierza do określonego celu, rozumianego jako
aktualizacja wewnętrznej formy rzeczy, lub jako transcendentny wobec rzeczywistości – różnorodna
rzeczywistość istnieje we wzajemnej współzależności ze względu na cel.

– odmiana antropomorfizmu tłumacząca zjawiska w kategoriach motywu i celu a nie w perspektywie

przyczyny i skutku.

– koncepcja w naukach biologicznych wyjaśniająca strukturę i rozwój organizmów żyjących celowością

(witalizm).

15.12.2006

Aksjologia jako teoria wartości.

Aksjologia – gr. aksios – godny, cenny, wartościowy; logos – nauka, pojęcia

Dyscyplina filozoficzna w ramach której podejmowane są ogólne rozważania na temat wartości.

Aksjologia zajmuje się takimi zagadnieniami jak:
- czym jest wartość i co jest wartością
- sposób istnienia wartości
- sposób poznawania wartości
- klasyfikacja i społeczne funkcjonowanie wartości

19

Wartość – „Pojęcie wartości odnosimy do dowolnego przedmiotu materialnego, idei czy instytucji, przedmiotu

rzeczywistego w stosunku do którego jednostki czy zbiorowości przyjmują postawę szacunku,
przypisują mu ważną rolę w życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus ”

J. Szczepański

Klasyfikacja wartości: moralne, religijne, estetyczne, kulturowe, ekonomiczne itd.

Kryterium zasięg: uniwersalne i lokalne np. ogólnoludzkie, narodowe, osobiste.

Kryterium nośnik wartości:
- wartości przedmiotowe: przedmioty, instytucje, zbiorowości doniosłe i ważne dla kogoś.
- wartości świadomościowe: idea dobra, sprawiedliwości, piękna, godności.

Wartości

Jak istnieją wartości? Czy są przedmiotem poznania czy trości doznania?

Jak istnieją wartości? W sposób zależny od innych rzeczy, czy w sposob niezależny od czegokolwiek.

Realizm – nie istnieją obiektywne wartości i normy; wartości mają charakter względny, są zmienne (zależne od wielu

czynników: podmiotu poznającego „Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy” – Protogoraus, uwarunkowań
historyczno-cywilizacyjnych, wzorów kulturowych itp. – kto wypowiada ocenę i w jakich okolicznościach.
Żadna wartość nie jest ważna sama przez się, sama w sobie).

Absolutyzm – wartości (dobro) istnieją obiektywnie, niezależnie od subiektywnych nastawień jednostek czy grup

społecznych i dlatego są niezmienne, niezależne od człowieka, społeczeństwa, okoliczności, miejsca i
czasu. Mają charakter absolutu, co oznacza bezwarunkowość.

aspekt egzystencjalny

aspekt teoretyczno-metodologiczny

Obiektywizm
- wartość istnieje niezależnie od
poznającego podmiotu i może być
przez ów podmiot poznana i
przeżywana, jak inne prawdy o
świecie.

Subiektywizm
- wartość jest tworem podmiotu,
cechą subiektywną, w znaczeniu
zależną od kogoś jest
przekonaniem, nastawieniem,
preferencją kulturową.
„W rzeczy samej nic nie jest złem
ani dobrem samo przez się, tylko
myśl nasza czyni to i owo takim”

- Hamlet

Realizm

Absolutyzm

20

Rodzaje sądów aksjologicznych

Etyka jako teoria moralności

MORALNOŚĆ I ETYKA JAKO ŚRODKI KONTROLI SPOŁECZNEJ

Moralność – społecznie funkcjonujący system norm, zasad i wzorów postępowania oparty o istniejące w grupach,

społeczeństwach rozumienie dobra i zł, regulująca stosunki między jednostkami i zbiorowościami,
odwołujący się do człowieka jako człowieka, którego respektowanie, motywowanie jest
oddziaływanie opinii społecznej i akceptowanie hierarchii wartości (normy, wzory osobowe, oceny,
sankcje)

Kontrola społeczna – system różnorodnych oddziaływań ze strony otoczenia społecznego wymuszających na

jednostkach lub zbiorowościach postępowanie zgodne z obowiązującymi normami,
wartościami i wzorami społecznymi.

środki kontroli społecznej

Sankcje – relacje zbiorowości, instytucji na
zachowania się odbiegających od przyjętych zasad.
System kar i wyróżnień, którego celem jest
kierowanie zachowań członków zbiorowości.

Sankcje: prawne, etyczne, religijne, satyryczne

Sądy o powinnościach

sądy o wartościach

ocena

Norma-zasada postępowania zobowiązująca do
określonego zachowania się w danej sytuacji ze
względu na akceptowane wartości np. moralne

Materialno-społeczne
- przymus stosowany przez instytucje np.

państwo i jego agendy (policja, wojsko)

- presja ekonomiczna

Psycho-społeczne
- internalizacja norm, wartości,

wzorów społecznych

- potrzeba uznania, poczucie

bezpieczeństwa

21

Etyka – gr. ethos, ethikos - obyczaj zwyczaj przyjęty sposób postępowania

1. określony sposób poglądów etycznych – teoria dobra i zła
2. jedna z dyscyplin filozoficznych rozumiana jako nauka o moralności (etyka opisowa) bądź nauka

moralności (etyka normatywna)

doświadczenie

Etyka opisowa - dyscyplina naukowa, której przedmiotem jest moralność jako zjawisko społeczne. Jest to próba

neutralnego (pozbawionego odniesień wartościujących) opisania moralności w jej różnorakich
przejawach – historycznych, zróżnicowań środowiskowych, uwarunkowań podmiotowych i
przedmiotowych

Etyka normatywna – zwana także „etyką właściwą”, jest zbiorem sądów wartościujących ustalających co jest

moralnie dobre a co moralnie złe oraz norm (nakazów i zakazów) zobowiązujących do
określonych zachowań relacji akceptowanego ideału moralnego. Z uwagi na zróżnicowane
pojmowanie najwyższego dobra wyodrębnić można wiele kierunków etyki moralnej.

Metaetyka – jest teoretyczną analizą wypowiedzi etycznych ich statusu teoriopoznawczego, a także możliwościami

ich uzasadniania i sposobami weryfikacji, nie formułuje wskazań etycznych a jedynie je bada. Jednym
z głównych problemów jest pytanie, czy sady etyczne są zdaniami w sensie logicznym, czy pojecie
prawdziwości można odnosić do systemów etycznych i w jakim znaczeniu. W ramach metaetyki
funkcjonuje kilka stanowisk teoretycznych różnie interpretujących wyróżnione problemy.

Źródła moralności

Etyki heteronomiczne upatrują źródeł moralności poza człowiekiem i rzeczywistością materialną, zazwyczaj w
świecie transcendentnym, nadprzyrodzonym. Najczęściej sytuuje się w kręgu etyk religijnych związanych z
światopoglądami religijnymi

® wskazania moralne, jako posiadające nadprzyrodzone źródła, mają zasięg

ponadczasowy, są powszechne, ogólnoludzkie i absolutne.

Etyka opisowa

Metaetyka

Etyka normatywna

Psychologia moralności
- osobowości a zachowania moralne
- motywacje postaw moralnych

(potrzeby, interesy ideały, wierzenia
religijne, ideologie)

- zagadnienie patologii moralnej

Socjologia moralności
- społeczne źródła moralne
- czynniki kształtujące moralność

(ekonomiczne, polityczne, kulturowe,
zawodowe)

- przemiany moralności

Koncepcje heteronomiczne

Koncepcje autonomiczne

22

Etyki autonomiczne – odnajdują źródła moralności w człowieku i w rzeczywistości społecznej . Wyróżnić można 3
stanowiska:
- biologiczne – moralnośc wyprowadza się ze sfery instynktów i biologicznie determinowanych skłonności

(zachowanie gatunku, zaspokojenie potrzeb)

- psychologiczne – źródła zachowań moralnych umiejscawia się w tzw. naturze człowieka, jego rozumu, uczuć i

pragnień (jest istotą racjonalną, z natury egoista)

- socjologiczna – moralnośc jest produktem życia codziennego świadomościowym odbyciem stosunków społeczno-

ekonomicznych danego społeczeństwa w określonej epoce.

Klasyfikacja systemów etycznych

Kryteria wartościowania w etyce:
- motyw (intencja) – słuszność bądź niesłuszność działania zależy od motywu
- skutek - słuszność bądź niesłuszność działania zależy od efektu
- czyn – wartość moralna tkwi w czynie, działaniu (cokolwiek robisz, rób dobrze)

Etyka ogólna a etyka zawodowa

ETYKA ZAWODOWA – PRZESŁANKI, STRUKTURA, FUNKCJE

Etyka zawodowa – może być pojmowana jako uszczegółowienie i konkretyzacja zasad etyki ogólnej (kto akceptuje

pewne wartości i normy jako obowiązujące każdego, odnosi je także do działalności
zawodowej).

Etyka zawodowa – zespół wartości i norm określających jak ze względów moralnych powinni postępować

przedstawiciele danego zawodu.

Dlaczego potrzebna jest etyka zawodowa:
1. ok. 2/3 czynnego życia człowieka związane jest z przygotowaniem się do pełnienia roli zawodowej i jej

wykonywania.

2. konfliktowy charakter pełnionych przez człowieka ról społecznych i zawodowych [urzędnik – polityk

(apolityczność pracownika administracji), urzędnik – przyjaciel].

3. konflikt wartości związanych z pełnieniem ról zawodowych

Etyki eudajmoniczne
- systemy uznające za naczelne
dobro idee szczęścia
(etyka szczęścia)

Etyki perfekcjonistyczne
- systemy, które naczelnym
dobrem czynią doskonałość
(etyka doskonałości)

Etyki indywidualistyczne
zorientowanie na dobro
indywidualne. Dobro moralne
punktem odniesienia w
wartościowaniu czynów moralnych

Etyki społeczne
zorientowanie na dobro wspólne,
rozumiane jako wartości, a zasady
zobowiązują do działania dla dobra
innych

23

Przesłanki etyki zawodowej:
- określony stopień suwerenności w spełnianiu czynności zawodowych
- kontakt z wartościami moralnymi w pełnieniu funkcji zawodowych
- znaczenie podejmowanych decyzji dla jednostek, grup społecznych, społeczeństwa
- społeczne znaczenie danego zawodu
- zorganizowane formy oceny (Rada Etyki Mediów, Naczelna Rada Lekarska, Rada Adwokacka, Poselska Komisja

Etyki)

Struktura etyki zawodowej:
- powinność wobec społeczeństwa (petenta)
- powinność wobec pracodawcy (państwo, samorząd, przedsiębiorstwo, usługi np. bank)
- powinność wobec podwładnych, przełożonych
- powinność wobec środowiska zawodowego (godność zawodowa)

Struktura powinności:
- w obronie dobrego wykonawstwa (profesjonalizm)
- w obronie odbiorców usług (urzędnik

® obywatel)

- w obronie dobrych stosunków wewnątrz grup zawodowych
- w obronie godności zawodu

Funkcje etyki zawodowej:
- regulowanie stosunków wewnątrz środowiska zawodowego
- normowanie stosunku przedstawicieli zawodu do swych zadań