37

ARCHITEKTURA GOTYCKA

38

39

Konstrukcja gotycka → pierwsza na świecie konstrukcja szkieletowa

Wieża sił - masywny i wysoki filar wbudowany w zewnętrzną ścianę nawy bocznej bazylikowych
kościołów gotyckich. Filar jest elementem systemu przyporowego przejmującym siły skośne z węzłów
sklepień nawy głównej, które przenoszone są za pośrednictwem łęków przyporowych nad dachami
naw bocznych.

Pinakle (inaczej fiala, sterczyna) - w architekturze gotyckiej
pionowy

element

dekoracyjny

w postaci smukłej wieżyczki, zakończonej od góry
ostrosłupem, którego krawędzie często dekorowane są
ż

abkami i często zwieńczonej kwiatonem.

Pinakiel, obok swojej dekoracyjnej roli, pełnił też funkcję
dociążającą przyporę.

Łęk oporowy albo łęk przyporowy – element systemu
przyporowego. Zadaniem łęku przyporowego jest przejęcie sił
ukośnych (sił parcia) ze sklepienia nad nawą główną
i przekazania ich na zewnętrzne przypory.


Bazylika Saint Denis
Jest to nekropolia królów francuskich, w której zostali
pochowani prawie wszyscy monarchowie francuscy. Bazylika
znajduje się w mieście o tej samej nazwie.
Budowę obecnej bazyliki, jednej z pierwszych budowli
wzniesionych

w

stylu

gotyckim,

rozpoczęto

w 1136u kończono ją jednak dopiero na przełomie XIII i XIV
w. Bazylika posiada wyraźne cechy romańskie

40

Katedra Notre-Dame w Paryżu

-

posiada cechy romańskie i gotyckie

-

Typowo gotycki układ wykonstruowany na rzucie
romańskim

-

Lekkość rozety nad wejściem (w odróżnieniu os St.
Denis)

-

Dociążenia statyczne

Budowa jej trwała prawie 170 lat (1163-1330).
Jest to kościół pięcionawowy z krótką nawą krzyżową, dość długim prezbiterium
i podwójnym obejściem na półkolu. Pierwotnie miało ono tylko trzy małe kapliczki.
W drugiej połowie XIII wieku usunięto kapliczki i wybudowano pięć dużych kaplic.
Całą szerokość fasady zajmują trzy portale, z czego środkowy jest najszerszy. Wyrzeźbiono
na nim scenę Sądu Ostatecznego. Zamiast kolumienek (jak to było w stylu romańskim) na
cokołach lub wspornikach ustawiono figury zwieńczone baldachimami.


Katedra w Chartres
Obecna gotycka katedra powstała na ruinach katedry
romańskiej. Jej fundamenty stanowią grube, wpuszczone
w ziemię na głębokość 8 metrów, mury. Pozwalają one
uzyskać stabilność budowli i absolutnie równą podstawę.

-

elementy romańskie na elewacji

-

Plan statyczny
100% gotyku

-

Romańskie
portale, okna,
rozeta

41

Katedra w Reims

Jest uznawana za najbardziej harmonijną i klasyczną
w proporcjach we Francji, często nazywana "Katedrą
Aniołów" z powodu bogatej dekoracji rzeźbiarskiej.
Została zbudowana w latach 1211-1300 na miejscu
poprzedniej świątyni z 401 roku. Zaprojektował ją
Jean

d'Orbais.

Dwuwieżowa

fasada

katedry

przypomina swym wyglądem fasadę paryskiej Notre-
Dame. W fasadzie znajdują się trzy ogromnych
rozmiarów portale. Są tak duże, że w tympanon
ś

rodkowego wbudowana została rozeta. Druga z rozet

znajduje się ponad portalem i jest wypełniona
witrażem z XIII wieku.
Trójnawowa katedra ta jest bazyliką, co oznacza, że
dwie nawy boczne są niższe od nawy głównej. Posiada
potrójną nawę poprzeczną i krótkie, pięcionawowe
prezbiterium. Zamknięta jest w części wschodniej
ambitem, do którego przylega pięć kaplic. Część
wschodnia została ukończona już w 1241 roku. Całe
wnętrze (wraz z głębokością środkowej kaplicy)
mierzy

141

m

długości,

a

wysokość

trójkondygnacyjnej nawy głównej osiąga 38 m.

Katedra w Kolonii

Obecna wielka świątynia, której budowa rozpoczęła się
w 1248 na miejscu rzymskiej świątyni z IV wieku i trwała
z przerwami ponad 600 lat do 1880 r. Usytuowana nieopodal
rzeki Ren katedra kolońska ma 144 m długość i 86 m

42

szerokość oraz wieże o wysokości 157,38 m[1] . Do 1884 r. była najwyższą budowlą świata. Jest
drugą co do wysokości gotycką budowlą na świecie (po katedrze w Ulm) i trzecią co do wielkości
gotycką katedrą świata pod względem powierzchni (po katedrze w Sewilli i katedrze w Mediolanie).

-

Czysty stylistycznie gotyk

-

Pełny wertykalizm

-

Lekko wysunięte portale dociążone wimpergą z delikatnym laskowaniem

-

Układ konstrukcyjny uwidoczniony na elewacji i wewnątrz budynku

Włosi przejęli tylko w niewielkim stopniu styl gotycki.

Katedra w Sienie

-

wimpergi, gruby
mur

-

Cechy
mauretańskie

-

Tylko lekko
zacięty łuk

Katedra w Mediolanie

-

Podciągnięta wysoko nawa boczna

-

Słabe doświetlenie boczne

-

System przypór

-

Mieszanina

wielu

stylizacji

(styl

cesarstwa

rzymskiego,

romański

i gotycki)

Gotycka marmurowa katedra, jeden z najbardziej
znanych budynków w Europie. Jej wymiary -
157 metrów długości i 92 szerokości - plasują ją

na 3 miejscu w Europie. Położona na głównym placu, w centrum Mediolanu. Na zewnątrz katedra
ozdobiona jest przez 2245 figur, 135 sterczyn, 96 rzygaczy, i około kilometra maswerków. Budowa
katedry finansowanej przez Gian Galeazzo Viscontiego rozpoczęła się w 1386 roku a ostatnie
wykończenia wykonano na polecenie Napoleona w roku 1809. Zegar słoneczny umieszczony w nawie
przy wejściu jest największy na świecie.

43

Pałace w Wenecji

44

Cechy charakterystyczne dla architektury wyspiarskiej:

-

Angielski romanizm + gotyk

-

Dużo pokryć drewnianych – konstrukcje pułapowe

-

Zlepek wielu stylizacji

-

Brak strzelistości, korzysta jedynie z elementów gotyckich

-

Słabo doświetlona nawa główna

45

-

Gotycki łuk kształtowany po mauretańsku

-

Często brak apsydy

-

Gurty przenoszące siłę do jednego punktu

Katedra w Ely

Budowę katedry rozpoczęto za panowania Wilhelma Zdobywcy w 1083r.
Trwała aż do XIV w.Katedra, mierząca 565 stóp (ok. 172 m), jest
najdłuższym gotyckim kościołem nie tylko w Anglii ale także w Europie,
jednak prawdopodobnie ze względu na lokalizację, żadne większe miasto
nie zostało tu zbudowane. Górując nad okolicą, do dziś pozostaje
przykładem wielkości średniowiecznych zakonów.

Katedra w Peterborough
Katedra w Peterborough, zbudowana w okresie romańskim, rozbudowana w XIII wieku zyskuje nową
elewację z dwoma wieżami oraz nowe, prostokątne w planie obejście prezbiterium zamiast półokrągłej
absydy

46

Katedra w Pradze
Mieści się na wzgórzu zamkowym Hradczany w Pradze.
Jeden z cenniejszych przykładów architektury dojrzałego
gotyku w Europie środkowej.
Zbudowana w latach 1344-1385. Jest to bazylika
pięcionawowa. Zachowały się tam najwcześniejsze
przykłady sklepienia sieciowego. Kolebka z
ukształtowanymi gotyckimi lunetami.

Katedra w Wiedniu

Katedra ta należy do największych świątyń europejskich, jej
całkowita długość wynosi 107, zaś szerokość 34 metry. Ponad
dachami katedry wznoszą się cztery wieże: najwyższa z nich
potocznie nazywana Steffl ma 136,4 metry wysokości, podczas
gdy północna (której budowy nigdy nie ukończono) zaledwie 68
metrów.
Obecna katedra jest trzecią świątynią znajdującą się w tym
miejscu. Dwa z nich powstały za czasów panowania miejscowej
dynastii Babenbergów (romanizm).

Zbudowana w latach 1300-1510. Trzy nawy (niemal jednakowej
szerokości) przechodzą prawie w prezbiterium i kończą się
półośmiobocznymi apsydami. Nawa boczna jest około 6m
wyższa od bocznych przez co w kościele panuje większy mrok
niż w innych kościołach halowych.

Duża część konstrukcji w stylu romańskim.

47

Gotyk w Polsce

Kraków

-

Założony na prawie magdeburskim

-

W mieście na rynku znajdowało się centralne
miejsce handlu

-

Narastało w sposób chaotyczny

Wawel z końca XIV w.:

1.

rotunda NMP

2.

pierwsza katedra

3.

ówczesny dziedziniec zamkowy

4.

wieża narożna

5.

pomieszczenia zamkowe

6.

stołp

10. Gród tj. budynek administracyjno-sądowy
11. wieża Łokietka
12. wieża mieszkalna
13. ciąg izb mieszkalnych
14. wieża Duńska
15. wieża Lubranka
16. studnia
17,18. kuchnie
19. przypuszczalna sala tronowa
20. trzecia z kolei katedra (gotycka)

Kościół Mariacki w Krakowie

-

brak typowo zachodniej konstrukcji gotyckiej

-

brak odkrytych elementów konstrukcyjnych (łuki
przyporowe kryte dachem)

-

system krakowski – polski gotyk (słabsze doświetlenie naw)

-

sklepienie kryształowe ze sklepienia krzyżowego

-

ołtarz Wita Stwosza

Jest kościołem gotyckim, budowanym w XIV i XV wieku. Położony
jest przy północno-wschodnim narożniku Rynku Głównego, na
Placu Mariackim.
Obecny kształt nadała kościołowi przebudowa na układ bazylikowy,
która miała miejsce w latach 1392-1397.
Fasada świątyni ujęta jest w dwie wieże:

-

Wieża wyższa, zwana Hejnalicą, ma 82 metrów
wysokości. Zbudowana jest na planie kwadratu, gdzie
na wysokości dziewiątej kondygnacji przechodzi
w ośmiobok

-

Wieża niższa, o wysokości 69 metrów, przeznaczona
jest na dzwonnicę kościelną. Wzniesiona na planie
kwadratu, posiada wyraźnie zaznaczony na całej
wysokości gzymsami i oknami, podział kondygnacyjny.

Prezbiterium nakryte jest sklepieniem gwieździstym. Po obu jego stronach ustawiono nakryte
baldachimami stalle.
Ołtarz główny dedykowany Marii zdobi wielkie późnogotyckie retabulum wykonane w latach
1477-89 przez Wita Stwosza

48

Sukiennice w Krakowie

-

Początkowo drewniane

-

Elementy gotyckie

-

Pozostałości średniowiecznej sekcji handlowej od płytą placu

Katedra Gnieźnieńska
Budowla trójnawowa, typu bazylikowego z prezbiterium i ambitem z poł. XIV wieku, najstarszymi
częściami Archikatedry (miejsca ostatniego spoczynku wielu wybitnych, zasłużonych dla Kościoła
i Polski postaci)

49

Zespół klasztorny w Pelplinie
Gotycki pocysterski zespół klasztorny – kościół z końca
XIII-poł. XIV wieku, sklepiony w XIV, XV w. i 1557 r.
(Antoni Schultes z Gdańska), odnawiany i częściowo
rekonstruowany w latach 1894-99, duża trójnawowa
bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi
o układzie nawy głównej imitującej układ halowy, z prosto
zamkniętym

prezbiterium

i

transeptem;

bogate

wyposażenie wnętrza – gotyckie stalle z połowy XV w.,
najcenniejsze w Polsce, o bogatej dekoracji

Kościół w Wiślicy

Gotycki kościół wzniesiony w XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego w Wiślicy,
na fundamentach dwóch starszych świątyń romańskich.
Ś

wiątynia została wzniesiona z kamienia ciosowego.

Kościół ma budowę pseudonawową. Wielobocznie zamknięte prezbiterium jest
niższe i węższe od nawy. Od północy przylega do niego przybudówka z 2. połowy
XVII w. w której znajdują się zakrystia i skarbiec.

Przykład czystego gotyku.

Kościół w Niepołomicach

Kościół parafialny pod Wezwaniem 10 Tysięcy
Męczenników ufundowany został przez Kazimierza
Wielkiego w 1349 roku, a konsekrowany w 1358. Jest
budowlą gotycką z dwoma zakrystiami i kaplicami.

50

Katedra św. Jana w Toruniu
Bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu - gotycki, ceglany kościół,
dawna fara toruńskiego Starego Miasta (do schyłku XX w. tradycyjnie określana jako kościół św.
Jana)

Kościół Narodzenia NMP w Sandomierzu
Bazylika katedralna Narodzenia NMP w Sandomierzu - kościół
gotycki wzniesiony ok. 1360, rozbudowany w poł. XV w.
Wyposażenie wnętrza późnobarokowe i rokokowe

Bazylika Mariacka w Gdańsku
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, konkatedra
archidiecezji gdańskiej, wybitne dzieło gotyckiej architektury
ceglanej.
Jest to największy kościół ceglany na świecie i jeden z największych
kościołów w ogóle.
Kościół jest trójnawową halą o rozbudowanym i bogatym programie
przestrzennym: trójnawowy transept i również trójnawowe
prezbiterium tworzą we wschodniej części wrażenie przestrzeni
centralnej, w której wszystkie kierunki są prawie równoważne, co
było ideałem późnogotyckiej architektury miejskiej. Pewne
nieregularności planu w miejscu połączenia północnego ramienia
transeptu z prezbiterium wynikają z konieczności dostosowania się
do istniejącej zabudowy miejskiej.
Popisem

mistrzostwa

architekta

są

sklepienia,

częściowo

rekonstruowane po ostatniej wojnie. W nawie głównej, transepcie
i prezbiterium są to sklepienia sieciowe o bogatym układzie żeber,

w nawach bocznych – sklepienia kryształowe.
Wygląd zewnętrzny kościoła zdominowany przez gładkie płaszczyzny ścian, w których znajdują się
wysokie ostrołukowe okna. Takie ukształtowanie ścian zewnętrznych stało się możliwe dzięki
wprowadzeniu skarp do wnętrza kościoła i utworzeniu między nimi kaplic. Od góry elewacje

51

zamykają szczyty, które są dzielone pinaklami. Z naroży wyrastają ośmioboczne wieżyczki nakryte
spiczastymi hełmami














Kościół św. Jana w Gdańsku
Budowę kościoła rozpoczęto około 1377 w miejscu wybudowanej w 1353 kaplicy św. Jana.