2013-11-21

1

Mechanizmy działania

przykładowych substancji i leków

psychoaktywnych

Wpływ leków na działanie synaps

•

Substancje psychoaktywne działają poprzez
zmiany aktywności układów jednolitej
transmisji synaptycznej

–

Zaburzenia aktywności tych systemów towarzyszą
wielu zaburzeniom psychicznych

•

Działanie agonistyczne

–

lek nasila działanie określonego rodzaju synaps i
danego układu transmisji synaptycznej

•

Działanie antagonistyczne

–

lek osłabia działanie określonego rodzaju synaps i
danego układu transmisji synaptycznej

2013-11-21

2

Wybrane, podstawowe układy

jednolitej transmisji synaptycznej

•

Układ noradrenergiczny (na synapsach

neurotransmiterem jest noradrenalina – NA)

•

Układ serotoninergiczny (na synapsach

neurotransmiterem jest serotonina – 5-HT)

•

Układ dopaminergiczny (na synapsach

neurotransmiterem jest dopamina – DA)

•

Układ GABA(n)ergiczny (na synapsach

neurotransmiterem jest kwas gamma-

aminomasłowy – GABA)

•

Układ glutaminergiczny (na synapsach

neurotransmiterem jest kwas glutaminowy – Glu)

Układ
noradrenergiczny:
rozległy system
projekcji
regulujących pracę
całego OUN:
1.

regulacja

aktywności fizycznej
organizmu

(

atak lub

ucieczka

) –

układ

autonomiczny

;

2.

zwiększenie

aktywności układu
NA usuwa objawy
niektórych typów
depresji

Miejsce sinawe (główny
ośrodek, w którym
zaczynają się szlaki
noradrenergiczne)

Kora nowa

Wzgórze

Podwzgórze

Móżdżek

Płat skroniowy

Do rdzenia kręgowego

2013-11-21

3

Układ
serotoninergiczny:
tworzy jeden z
największych
systemów w mózgu,
o rozległych
projekcjach; wiele
różnych receptorów
o różnych funkcjach.
1. Zwiększenie
aktywności układu

usuwa objawy

niektórych typów

depresji

2. Pobudzony (np.
przez LSD) -

halucynacje

jądra szwu (główny
ośrodek, w którym
zaczynają się szlaki
serotoninergiczne)

kora nowa

jądra podstawy

wzgórze

móżdżek

Do rdzenia kręgowego

podwzgórze

płat skroniowy

Układ
dopaminergiczny:
1. regulacja funkcji

ruchowych

;

2. motywacja,
uczenie się i

układ

nagrody

;

3. niedoczynność
układu
dopaminergicznego –

choroba Parkinsona

;

4. nadczynność –
objawy

psychotyczne

Brzuszne pole nakrywki i istota czarna to
główne ośrodki, w których zaczynają się
szlaki dopaminergiczne. Oba leżą w
śródmózgowiu.

kora
czołowa

prążkowie

istota
czarna

jądro półleżące

brzuszne pole
nakrywki

hipokamp

2013-11-21

4

Układ
GABA(n)ergiczny:
GABA –

podstawowy

neurotransmiter
hamujący

;

regulacja każdego
stanu hamowania;
niedobór -

lęk

Ośrodki korowe i
podkorowe, w
którym zaczynają
się szlaki
GABAergiczne są
dość liczne.

kora
czołowa

jądro półleżące

kora
mózgowa

ciało
migdałowate

opuszka węchowa

hipokamp

móżdżek

Układ
glutaminergiczny:
glutaminian (kwas
glutaminowy) –

podstawowy
neurotransmiter
pobudzający

;

obecny w całej
korze, szczególnie w
komórkach
piramidowych

Wzgórze i jądro niskowzgórzowe to główne
ośrodki, w którym zaczynają się szlaki
glutaminergiczne.

wzgórze

prążkowie

kora
mózgowa

móżdżek

jądro
niskowzgórzowe

gałka blada

istota czarna

2013-11-21

5

Wybrane mechanizmy zmian transmisji

synaptycznej

•

Środki i leki psychoaktywne mogą wpływać na
transmisję synaptyczną (agonistyczne lub
antagonistyczne) w różnych rejonach synaps i
na różnych etapach transmisji:

–

W neuronie presynaptycznym (wpływ na syntezę
przekaźnika, wpływ na uwalnianie przekaźników,
blokowanie wychwytu zwrotnego)

–

W neuronie postsynaptycznym (działanie głównie
na receptorach postsynaptycznych)

–

Po transmisji (zmiany wychwytu i unieczynniania
przekaźników obecnych w szczelinie synaptycznej)

Mechanizm zmian transmisji synaptycznej

w neuronach presynaptycznych

•

Blokowanie syntezy neuroprzekaźnika (np. pewne substancje

(AMPT – alfa-metylparatyrozyna) przypominają prekursor

dopaminy – tyrozynę, wiążą się z enzymem niezbędnym do

przekształcania tyrozyny i tym samym blokują syntezę dopaminy

Neuron presynaptyczny

Neuron postsynaptyczny

T

E

T

DA

+

- Depolaryzacja
- Pobudzenie

- brak
- brak

T

A

T

+ E

A

• • • • •

enzym

AMPT

Przed zmianą

Po zmianie

2013-11-21

6

Mechanizm zmian transmisji synaptycznej

w neuronach presynaptycznych

•

Stymulowanie wydzielania neurotransmitera – różne

postaci amfetaminy powodują nienaturalnie duże

uwalnianie dopaminy i noradrenaliny

Neuron presynaptyczny

Neuron postsynaptyczny

DA

- Pobudzenie

- Pobudzenie !!!!!!

NA

DA

DA

NA

DA

A

A

• • • • •

• • • • •

• • • • •

• • • • •

Przed zmianą

Po zmianie

amfetamina

•

Łączenie się leku z receptorem i stymulowanie neuronu

postsynaptycznego (działanie agonistyczne, np. nikotyna i

receptory acetylocholiny, morfina i receptory opiatowe, LSD i

receptory serotoniny, etc.)

Neuron presynaptyczny

Neuron postsynaptyczny

Ach

Ach

- Pobudzenie

- Pobudzenie !!!!!

Cząsteczki leku

Ach

Ach

Mechanizm zmian transmisji synaptycznej

w neuronach postsynaptycznych

Przed zmianą

Po zmianie

2013-11-21

7

•

Łączenie się leku z receptorem i blokowanie go –

działanie antagonistyczne, np. haloperidol i receptory

dopaminy)

Neuron presynaptyczny

Neuron postsynaptyczny

DA

DA

- Pobudzenie

- brak pobudzenia

Cząsteczki leku

DA

DA

Mechanizm zmian transmisji synaptycznej

w neuronach postsynaptycznych

Przed zmianą

Po zmianie

Mechanizm zmiany transmisji synaptycznej poprzez

modyfikację procesów zachodzących po transmisji

•

Zapobieganie wychwytowi zwrotnemu
neuroprzekaźnika ze szczeliny synaptycznej (np.
fluoksetyna [Prozac] i serotonina)

Neuron presynaptyczny

Neuron postsynaptyczny

5-HT

5-HT

- Małe pobudzenie

- Silne pobudzenie !!!

5-HT

5-HT

Przed zmianą

Po zmianie

2013-11-21

8

•

Blokowanie enzymów unieczynniających cząsteczki

neuroprzekaźnika (np. inhibitory MAO, hamujące

enzym rozkładający dopaminę i noradrenalinę)

Neuron presynaptyczny

Neuron postsynaptyczny

DA

DA

- Małe pobudzenie

MAO

DA

DA

MAO

iMAO

- Silne pobudzenie !!!

Mechanizm zmiany transmisji synaptycznej poprzez

modyfikację procesów zachodzących po transmisji

Przed zmianą

Po zmianie

Leki psychoaktywne - podział

•

Środki zmieniające nastrój i stan świadomości

–

Stymulujące

–

Hamujące

–

Halucynogenne

•

Leki stosowane w terapii zburzeń psychicznych

–

Przeciwpsychotyczne

–

Przeciwdepresyjne

–

Przeciwlękowe

2013-11-21

9

Środki zmieniające nastrój i stan

świadomości

•

Stymulujące

–

Np. amfetamina (różne postacie) – agonista dopaminy

i noradrenaliny (zwiększa ich uwalnianie)

–

Kofeina – m.in. blokuje receptory adenozyny

•

Hamujące

–

Np. opioidy (m.in. morfina, kodeina) – agoniści

endogennych (wewnątrzpochodnych) opioidów

–

Barbiturany – agoniści kwasu gamma-

aminomasłowego (GABA)

•

Halucynogenne

–

Np. meskalina, LSD – agoniści serotoniny (symulują

aktywność tego neuroprzekaźnika)

Leki stosowane w terapii zburzeń

psychicznych

•

Przeciwpsychotyczne

–

Np. chlorpromazyna, haloperidol, klozapina – blokują

receptory dopaminy

•

Przeciwdepresyjne

–

Np. trójcykliczne (imipramina), fluoksetyna (prozac) –

blokują wychwyt zwrotny noradrenalizny i serotoniny

–

Inhibitory MAO – zmniejszają aktywność enzymu

monoaminooksydazy

•

Przeciwlękowe

–

Np. benzodiazepiny – nasilają działanie kwasu gamma-

aminomasłowego (GABA)