1

Mgr Jolanta Sadek

Mięśnie kończyny dolnej

Obręcz kończyny dolnej

Mięśnie uda

Mięśnie goleni

Mięśnie stopy

I.

Grupa mięśni grzbietowych przednia

1.

m. biodrowy (m. iliacus)

2.

m. lędźwiowy większy (m. psoas
major)

3.

m. lędźwiowy mniejszy (m. psoas
minor)

II.

Grupa mięśni grzbietowych tylna

1.

m. pośladkowy wielki (m. gluteus
maximus)

2.

m. pośladkowy średni (m. gluteus
medius)

3.

m. pośladkowy mały (m. gluteus
minimus)

4.

m. naprężacz powięzi szerokiej
(m. tensor fasciae latae)

5.

m. gruszkowaty (m. iriformis)

III.

Grupa mięśni brzusznych

1.

m. zasłaniacz wewnętrzny
(m. obturatorius internus)

2.

mm. bliźniacze (mm. gemelli)

3.

m. czworoboczny uda (m. quadratus
femoris)

4.

m. zasłaniacz zewnętrzny
(m. obturatorius externus)

I.

Grupa przednia (prostowniki):

1.

m. krawiecki (m. sartorius)

2.

m. czworogłowy uda
(m. quadriceps femoris)

a.

m. prosty uda (m. rectus
femoris)

b.

m. obszerny pośredni
(m. vastus intermedius)

c.

m. obszerny przyśrodkowy
(m. vastus medialis)

d.

m. obszerny boczny (m. vastus
lateralis)

3.

m. stawowy kolana (m. articularis
genus)

II.

Grupa tylna (zginacze):

1.

m. półścięgnisty
(m. semitendinosus)

2.

m. półbłoniasty
(m. semimembranosus)

3.

m. dwugłowy uda (m. biceps
femoris)

III.

Grupa przyśrodkowa
(przywodziciele)

1.

m. grzebieniowy (m. pectineus)

2.

m. przywodziciel długi (m.

I.

Grupa przednia (prostowniki)

1.

m. piszczelowy przedni m. tibialis
anterior,

2.

m. prostownik długi palców
m. extensor digitorum longus,

3.

m. strzałkowy trzeci m. peroneus
tertius

4.

m. prostownik długi palucha
m. extensor hallucis longus;

II.

Grupa boczna

1.

mięsień strzałkowy długi
m.peroneus/fibularis longus

2. m. strzałkowy krótki

m.peroneus/fibularis brevis

III.Grupa tylna (zginacze)

a).warstwa powierzchowna:

1.

m. brzuchaty łydki
(m. gastrocnemius)

2.

m. płaszczkowaty, m. soleus

3.

m. podeszwowy m. plantaris

b).warstwa głęboka:

1.

m. podkolanowy m. popliteus

2.

m. piszczelowy tylny m. tibialis
posterior,

3.

m. zginacz długi palców m. flexor

A.

.

Mięśnie grzbietu stopy:

1.

m. prostownik krótki palców
(m. extensor digitorum
brevis)

2.

m. prostownik krótki
palucha (m. extensor hallucis
brevis)

B.

Mięśnie podeszwy

I. Mięśnie wyniosłości

przyśrodkowej

1.

m. odwodziciel palucha

(m. abductor hallucis)

2.

m. zginacz krótki palucha
(m. flexor hallucis brevis)

3.

m. przywodziciel palucha

(m. adductor hallucis)

II.

.

Mięśnie wyniosłości bocznej

1.

m. odwodziciel palca małego
(m. abductor digiti minimi)

2.

m. zginacz krótki palca
małego (m. flexor digiti
minimi brevis)

III.

.

Mięśnie wyniosłości

pośredniej

1.

m. zginacz krótki palców

Podział topograficzny

2

adductor longus)

3.

m. przywodziciel krótki (m.
adductor brevis)

4.

m. przywodziciel wielki (m.
adductor magnus)

5.

m. smukły (m. gracilis)

digitorum longus,

4. m. zginacz długi palucha m. flexor

hallucius longus

(m. flexor digitorum brevis)

2.

m. czworoboczny podeszwy
(m. quadratus plantae)

3.

mm. glistowate (mm.
lumbricales) (4)

4.

mm. międzykostne (mm.
interossei)

3

Mięśnie działające na obręcz kończyny dolnej

Mięsień

Ryc.

PP

PK

Unerwienie /
charakt.

Czynność

1. Mięsień

biodrowo-
lędźwiowy
m. iliopsoas

składa się z dwóch,
odmiennie
ukształtowanych
mięśni:

a. m. lędźwiowego

większego m.
psoas major

b. m. biodrowego

m. iliacus

Mięsień lędźwiowy
większy

trzony kręgów XII
piersiowego i I-IV
lędźwiowego, XII
żebro oraz wyrostki
żebrowe pięciu
kręgów
lędźwiowych.

krętarz mniejszy

Mięsień lędźwiowy
większy jest kształtu
wrzecionowatego i
leży wzdłuż
kręgosłupa
lędźwiowego, mięsień
biodrowy
wypełniający dół
biodrowy ma kształt
trójkątny.
Mięsień biodrowo-
lędźwiowy leży w
większej części w
jamie brzusznej, tylko
jego ścięgno końcowe
wychodzi z niej pod
więzadłem
pachwinowym i
kieruje się do krętarza
mniejszego kości
udowej

Unerwienie: gałęzie
splotu lędźwiowego
i nerw udowy (L1-
4)

Mięsień biodrowo-
lędźwiowy jest
silnym zginaczem
stawu biodrowego.
Jest typowym
mięśniem biegaczy-
podnosi udo
kończyny
nieobciążonej
podczas chodu i
biegu do przodu i do
góry. W działaniu
tym mięsień
lędźwiowy wskutek
długości swych
włókien wpływa na
obszerność ruchu
(pozwala unieść udo
do ściany przedniej
brzucha), podczas
gdy mięsień
biodrowy wskutek
dużego przekroju
fizjologicznego
dysponuje znaczną
siłą.
Oprócz tego, działa
jako przywodziciel i
obraca udo na
zewnątrz.

Mięsień biodrowy

dół biodrowy, kolec
biodrowy

przedni

dolny.

krętarz mniejszy

Przy ustalonych kończynach dolnych zgina kręgosłup lędźwiowy i pociąga miednicę do przodu.
W działaniu jednostronnym zgina kręgosłup w bok, współdziałając z mięśniami skośnymi brzucha
tej samej strony.
W pozycji leżącej na grzbiecie mięsień podnosi górną lub dolną połowę ciała, współpracując z
mięśniami prostymi brzucha.

4

Mięsień pośladkowy
wielki
m. gluteus maximus

kolec biodrowy
tylny górny,
przyległa część
grzebienia
biodrowego i
powierzchni
pośladkowej talerza
biodrowego, boczna
krawędź kości
krzyżowej i
guzicznej, powięź
piersiowo-
lędźwiowa,
więzadło krzyżowo-
guzowe.

pasmo biodrowo-
piszczelowe powięzi
szerokiej,
guzowatość
pośladkowa

Jest największym

mięśniem pośladka,
charakterystycznym
dla człowieka w
związku z pionową
postawą ciała i
lokomocją dwunożną.

Leży powierzchownie

i przykrywa
wszystkie pozostałe
mięśnie pośladkowe,
z wyjątkiem górnej
części mięśnia
pośladkowego
średniego.

Kształt mięśnia

zbliżony jest do
rombu.

Przy ustalonej
miednicy i udach
mm. kurcząc się
wzmagają działanie
zwieracza
zewnętrznego
odbytu.
Podczas siadania m.
przesuwa się do
przodu i zstępuje z
guza kulszowego.
Najważniejsze
zadanie mięśnia
pośladkowego
wielkiego związane
jest z
utrzymywaniem
pionowej postawy
ciała podczas stania
i chodzenia.
wchodzeniu na
schody, wstawaniu z
pozycji siedzącej.
Mięsień napina się,
jeżeli środek
ciężkości ciała
przesuwa się do
przodu od osi
poprzecznej stawów
biodrowych.

Wraz z mięśniem przeciwległym utrzymuje równowagę górnej części ciała.
Mięśnie pośladkowe wielkie są najsilniejszymi prostownikami stawu biodrowego, głównymi antagonistami
mięśni biodrowo-lędźwiowych.
Najwyraźniej działanie mięśni występuje przy wstawaniu z przysiadu, Oprócz prostowania mięsień jest
najsilniejszym odwracaczem i przywodzicielem uda, współpracując w tych ruchach z mięśniem biodrowo-
lędźwiowym.
Poprzez swój przyczep powięziowy również odwodzi udo oraz prostuje kolano.
Współpracując z mięśniami biodrowo-lędźwiowymi, mięśnie obu stron przesuwają miednicę do przodu, tak
dzieje się podczas pływania, wiosłowania czy huśtania

5

Mięsień
pośladkowy średni
m. gluteus medius

ok. 2/5 tylne
powierzchni
pośladkowej talerza
biodrowego.

krętarz większy
kości udowej.

Mięsień pośladkowy
mały
m. gluteus minimus

ok. 2/5 przednie
powierzchni
pośladkowej talerza
biodrowego

krętarz większy
kości udowej

Czynność mięśni pośladkowych
średniego i małego jest identyczna jak
wielkiego, tylko znacznie słabsza.
Oba mięśnie mają kształt pierzasty o
wachlarzowatym przebiegu włókien,
które kończą się na krętarzu większym
kości udowej.
Z powodu ich pierzastej budowy,
czynność poszczególnych części obu
mięśni jest różna, a nawet
antagonistyczna.
Główna czynność obu mięśni
pośladkowych polega na odwodzeniu
uda „rozkraczają nogi" - są
antagonistami przywodzicieli.
W pozostałych ruchach uda w stawie
biodrowym, części przednie obu
mięśni zginają (unoszą) i nawracają
udo, a części tylne prostują i
odwracają. Przy ustalonej kończynie
pochylają miednicę w bok, a przy
chodzeniu pochylają miednicę
naprzemiennie w prawą i lewą stronę -
zawsze w kierunku kończyny
obciążonej (postawnej)

Unerwienie mm. pośladkowych:
nerwy pośladkowe odchodzące od
splotu krzyżowego:

6

Mięsień naprężacz
powięzi szerokiej
m. tensor fasciae
latae

kolec biodrowy
przedni górny,
powięź mięśnia
pośladkowego
średniego

kłykieć boczny
piszczeli przez
pasmo biodrowo-
piszczelowe.

Unerwienie: nerw
pośladkowy górny

Mięsień działa na
dwa stawy:
biodrowy i
kolanowy.
W stawie
biodrowym zgina
udo, obraca je do
wewnątrz i silnie
odwodzi.

Mięsień
gruszkowaty
m. piriformis

powierzchnia
miednicza kości
krzyżowej

wierzchołek krętarza
większego

Mięsień gruszkowaty
leży wraz ze swym
przyczepem
początkowym w
miednicy mniejszej,
po czym przechodzi
przez otwór kulszowy
większy, zdążając do
krętarza większego

Unerwienie: gałązki
splotu krzyżowego

Mięsień odwraca,
odwodzi i prostuje
udo.

Bierze również
udział w
pochylaniu
miednicy w bok.

Mięsień zasłaniacz
wewnętrzny
m. obturatorius
interus

wewnętrzna
powierzchnia kości
biodrowej poniżej
kresy łukowatej,

dół krętarzowy

Mięsień leży w
większej części na
ścianie bocznej
miednicy mniejszej.

Mięsień odwraca,
przywodzi i prostuje
udo.

Przez napinanie powięzi szerokiej ustala wyprostowany staw kolanowy wzmacniając
pionową postawę ciała, natomiast zgięty staw kolanowy zgina jeszcze silniej.
Działanie mięśnia na staw biodrowy jest znacznie silniejsze niż na staw kolanowy.

7

wewnętrzna
powierzchnia błony
zasłonowej, brzeg
otworu
zapłonionego

Mięsień bliźniaczy
górny
m. gemellus superior

Mięsień bliźniaczy
dolny
m. gemellus inferior

kolec kulszowy
(górny),
guz kulszowy
(dolny)

dół krętarzowy,
(razem z
zasłaniaczem
wewnętrznym)

Un.- splot krzyżowy

Oba mięśnie
bliźniacze
wzmagają działanie
zasłaniacza
wewnętrznego

Mięsień
czworoboczny uda
m. ąuadratus femoris

guz kulszowy

grzebień
międzykrętarzowy

Na mięśniu leży nerw

kulszowy, a
przykrywa go mięsień
pośladkowy wielki.

Unerwienie - gałązki

splotu krzyżowego

Mięsień jest silnym
odwracaczem uda,
słabszym
przywodzicielem

Mięsień zasłaniacz
zewnętrzny
m. obturationis
externus

zewnętrzna
powierzchnia błony
zasłonowej, brzeg
otworu zasłonionego

dół krętarzowy

głowy kości udowej w
pionowej postawie
ciała, ponieważ jest
on rozpięty pod nią.

Jego funkcja polega
na słabym
przywodzeniu i
odwracaniu uda
oraz na
podtrzymywaniu

Opuszcza miednicę zawijając się na brzegu wcięcia kulszowego
mniejszego, który stanowi dla niego bloczek kostny, nadający
ścięgnu nowy kierunek przebiegu;
od tego miejsca ścięgno biegnie między obu mięśniami
bliźniaczymi do dołu krętarza większego. Un.- splot krzyżowy

8

Mięsień
grzebieniowy
m. pectineus

grzebień kości
łonowej.

kresa grzebieniowa

Te 5. mm. tworzy grupę
przyśrodkową uda.
Wypełniają one
przestrzeń między
kością udową a linią
środkową ciała,
wklinowując się między
prostowniki a zginacze.

Poza czynnością

dynamiczną w stosunku
do wolnej kończyny
dolnej, mięśnie
przywodziciele spełniają
bardzo ważną rolę w
utrzymaniu równowagi
ciała.

Ponieważ ich początki

leżą częściowo ku
przodowi, częściowo ku
tyłowi od poprzecznej
osi stawów biodrowych,
przyczyniają się one do
utrzymywania miednicy
w stanie równowagi.

Un.:
grzeb.- n. udowy
smukły n.zasło-
przyw. kr .i dł nowy
przyw. wielki – n.zasł.
+n.piszczelowy

Jak mm.
przyw.krótki, długi

Mięsień
przywodziciel krótki
m. adductor brevis

gałąź dolna kości

łonowej.

górna 1/3 wargi
przyśrodkowej kresy
chropawej

Jak n.w. Bierze
również udział w
ruchu „zakładania
nogi na nogę".

Mięsień
przywodziciel długi
m. adductor longus

kość łonowa,
pomiędzy guzkiem
łonowym a
spojeniem.

środkowa 1/3 wargi
przyśrodkowej kresy
chropawej

Działanie mięśnia
polega przede
wszystkim na
silnym
przywodzeniu uda
oraz słabym
zginaniu i
odwracaniu.

Mięsień smukły
m. gracilis

gałąź dolna kości
łonowej.

guzowatość
piszczeli (gęsia
stopa).

Mięsień jest
dwustawowy.
Na staw biodrowy
działa jako
przywodziciel i słaby
zginacz uda, na staw
kolanowy jako
zginacz oraz obraca
goleń do wewnątrz
przy zgiętym stawie.

Mięsień
przywodziciel wielki
m. adductor magnus

gałąź dolna kości
łonowej, gałąź kości
kulszowej i guz
kulszowy

warga przyśrodkowa
kresy chropawej,
nadkłykieć
przyśrodkowy kości
udowej

Jest najsilniejszym
przywodzicielem uda;
wykonuje ruchy
obrotowe: część górna
mięśnia,
przyczepiająca się do
wargi przyśrodkowej,
obraca udo na
zewnątrz,

natomiast część
dolna mięśnia,
przyczep. się do
nadkłykcia
przyśrodkowego, z
położenia
odwróconego,
nawraca udo

9

Pozostałe mięśnie: prosty uda, krawiecki, dwugłowy uda, półścięgnisty i półbłoniasty są również mięśniami dwustawowymi.
Głównym polem działania tych mięśni jest staw kolanowy, jednak z powodu lokalizacji ich przyczepów początkowych powyżej lub na wysokości stawu
biodrowego, działają również na ruchy uda.
Mięsień krawiecki oraz prosty uda w działaniu na staw biodrowy powodują zginanie uda, jego odwodzenie i nieznaczne odwracanie.
Natomiast pozostałe mięśnie, tworzące grupę tylną mięśni uda, są silnymi prostownikami i przywodzicielami uda.
Wymienione mięśnie zostaną omówione z zespołem mięśni stawu kolanowego.

Mięsień prosty uda
m. rectus femoris


(głowa mięśnia
czworogłowego uda)

kolec biodrowy
przedni dolny, górny
brzeg panewki
stawowej kości
miednicznej.

wspólne ścięgno
mięśnia
czworogłowego uda,
które przez rzepkę
przyczepia się do
guzowatości kości
piszczelowej jako
więzadło rzepki.

Nerw udowy

Mięsień krawiecki
m. sartorius

kolec biodrowy
przedni górny.

kość piszczelowa
(gęsia stopa),
przyśrodkowo od
guzowatości

Nerw udowy

10

Mięsień dwugłowy
uda
m. biceps femoris

(głowa długa)

guz kulszowy.

głowa strzałki

Nerw piszczelowy i
strzałkowy wspólny

Mięsień
półścięgnisty
m. semitendinosus

guz kulszowy.

kość piszczelowa
(gęsia stopa)
przyśrodkowo od
guzowatości

Nerw piszczelowy

Mięsień półbłoniasty
m. semimembranosus

guz kulszowy.

kłykieć przyśrodkowy kości piszczelowej,
tylna ściana torebki stawu kolanowego
(więzadło podkolanowe skośne), powięź
mięśnia podkolanowego.

Nerw piszczelowy

11

Zestawienie ruchów w stawie biodrowym oraz wykonujących je mięśni

Zginanie do przodu:

Zginanie do tyłu:

Przywodzenie:

Odwodzenie:

Odwracanie:

Nawracanie:

1. mięsień prosty uda,
2. m. biodrowo-

lędźwiowy,

3. m. naprężacz

powięzi szerokiej,

4. m. krawiecki,
5. m. przywodziciel

wielki (górna część),

6. m. przywodziciel

długi,

7. m. przywodziciel

krótki,

8. m. grzebieniowy,
9. m. smukły,
10. m. pośladkowy

średni (część
przednia),

11. m. pośladkowy mały

(część przednia)

1. mięsień pośladkowy

wielki,

2. m. pośladkowy średni

(część tylna),

3. m. pośladkowy mały

(część tylna),

4. m. przywodziciel

wielki (część dolna),

5. m. półbłoniasty,
6. m. półścięgnisty,
7. mięsień dwugłowy

uda,

8. m. gruszkowaty,
9. m. zasłaniacz

wewnętrzny,

10. mm. bliźniacze.

1. mięsień

przywodziciel
wielki,

2. m. przywodziciel

długi,

3. m. przywodziciel

krótki,

4. m. pośladkowy

wielki (część dolna),

5. m. grzebieniowy,
6. m. smukły,
7. m. czworoboczny

uda,

8. m. zasłaniacz

zewnętrzny,

9. m. zasłaniacz

wewnętrzny,

10. m. biodrowo-

lędźwiowy,

11. m. bliźniacze,
12. m. półścięgnisty,
13. m. półbłoniasty.
14. m. dwugłowy uda,

1. mięsień pośladkowy

wielki (część
górna),

2. m. pośladkowy

średni,

3. m. pośladkowy

mały,

4. m. naprężacz

powięzi szerokiej,

5. m. prosty uda,
6. m. gruszkowaty,
7. m. krawiecki.

1. mięsień pośladkowy

wielki (część dolna),

2. m. pośladkowy

średni (część tylna),

3. m. pośladkowy mały

(część tylna),

4. m. zasłaniacz

wewnętrzny,

5. m. biodrowo-

lędźwiowy,

6. m. czworoboczny

uda,

7. mm. bliźniacze,
8. m. gruszkowaty,
9. m. prosty uda,
10. m. przywodziciel

wielki (część górna),

11. m. przywodziciel

długi,

12. m. przywodziciel

krótki,

13. mięsień dwugłowy

uda,

14. m. krawiecki,
15. m. grzebieniowy.

1. miesień

przywodziciel wielki
(część dolna),

2. m. pośladkowy mały

(część przednia),

3. m. pośladkowy

średni (część
przednia),

4. m. półścięgnisty,
5. m. półbłoniasty,
6. m. naprężacz

powięzi szerokiej,

7. m. smukły.

Piśmiennictwo

1. Bochenek A., Reicher M. - Anatomia człowieka, tom 1, 2004
2. Cantarella V.: Bones and Muscles , 1999r NY
3. Feneis, Dauber - Podręczny atlas anatomii
4. Marecki B. - Anatomia funkcjonalna, 2004

5. Sobotta J. - Atlas anatomii człowieka,
6.

http://www.rad.washington.edu/academics/academic-
sections/msk/muscle-atlas/