Geneza, rys historyczny polityki społecznej:

1. Co rozumiemy pod pojęciem „polityka społeczna”?

Polityka społeczna to działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych zmierzająca do kształtowania

ogólnych warunków pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków społecznych

opartych na równości i sprawiedliwości społecznej, sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym

poziomie.

2. Jakie są cele polityki społecznej?

Cele polityki społecznej:

1. kształtowanie odpowiednich warunków pracy i bytu ludności – państwo tworzy ogólne podstawy zapewniające

społeczeństwu zaspokajanie swoich potrzeb przez pracę zarobkową, a nie pracującym już zawodowo możliwość

utrzymania się z rent i emerytur lub innych świadczeń społecznych,

2. kształtowanie prorozwojowych struktur społecznych – kształtowanie struktury rodziny zapewniającej

zastępowalność pokoleń, odpowiedniej struktury wykształcenia ludności i struktury zawodowej, niezbędnych dla

realizacji bieżących i strategicznych zadań rozwojowych,

3. kształtowanie sprawiedliwych stosunków międzyludzkich – państwo tworzy odpowiednie prawa, zapewniające

wszystkim obywatelom równe możliwości.

3. Jaki jest zakres przedmiotowy polityki społecznej?

Zakres przedmiotowy polityki społecznej:

1. potrzeby związane ze sferą bytu (wyżywienie, mieszkanie pomoc materialna w przypadku zdarzeń losowych,

niezdolność do pracy, etc.);

2. potrzeby sfery pozamaterialnej (ochrona zdrowia, edukacja, usługi i działalność kulturalna, etc.);

3. potrzeby o charakterze psychospołecznym (aktywność społeczna, satysfakcja z pracy, uznanie, poczucie

bezpieczeństwa ekonomicznego, etc.)

4. Proszę wymienić 6 przykładów podstawowych dziedzin polityki społecznej.

Podstawowe dziedziny polityki społecznej:

1. polityka ludnościowa i rodzinna;

2. polityka w dziedzinie zatrudnienia, płac, warunków i ochrony pracy,

3. polityka mieszkaniowa,

4. ochrony zdrowia,

5. oświatowa,

6. kulturalna,

7. zabezpieczenia społecznego i opieki społecznej,

8. ochrony środowiska naturalnego,

9. prewencji, zwalczania zjawisk patologii społecznej.

5. Czym jest kwestia społeczna?

Kwestia społeczna – zjawisko negatywne, którego skala utrudnia normalne funkcjonowanie społeczeństwa lub wręcz

mu zagraża.

6. Proszę wyjaśnić pojęcie „podmioty polityki społecznej”? 7. Proszę podać 5 podstawowych grup

podmiotów polityki społecznej.

Podmioty polityki społecznej

Wszystkie organy, instytucje i organizacje, których zadaniem jest kształtowanie zasad polityki społecznej oraz

realizacja ich celów.

Można wyróżnić podmioty:

1. międzynarodowe: Rada Gospodarczo-Społeczna w ramach ONZ, Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa,

Międzynarodowa Organizacja Pracy, Światowa Organizacja Zdrowia, UNICEF, Komitet Ekonomiczno-Społeczny

UE, Rzecznik Praw Obywatelskich w UE, etc.;

2. państwo i jego instytucje: sejm, senat, prezydent, rada ministrów, ministerstwa (Ministerstwo Pracy i Polityki

Społecznej, Ministerstwo Zdrowia, etc.), PZU, ,

3. podmioty pozapaństwowe, organizacje społeczne: PCK, Towarzystwo Przyjaciół

4. podmioty lokalne, tj. samorządy terytorialne;

5. zakłady pracy.

Wykład

Gospodarstwa domowe – warunki życia.

1. Jak definiujemy pojęcie gospodarstwa domowego?

Gospodarstwo domowe to zespół osób spokrewnionych za sobą lub nie spokrewnionych, mieszkających

razem i wspólnie utrzymujących się (gospodarstwo domowe wieloosobowe) lub osoba utrzymująca się

samodzielnie, bez względu na to, czy mieszka sama, czy też z innymi osobami, nie łącząc jednak z nimi

swoich dochodów (gospodarstwo domowe jednoosobowe).

2. Jakie są typy biologiczne gospodarstw domowych?

Typ biologiczny jest określany na podstawie stopnia pokrewieństwa członków gospodarstwa z głową

gospodarstwa, np.:

- gospodarstwo domowe samotnej, młodej osoby,

- małżeństwa bez dzieci na utrzymaniu,

- małżeństwa z jednym dzieckiem na utrzymaniu,

- matki z dziećmi na utrzymaniu,

- ojcowie z dziećmi na utrzymaniu,

- małżeństwa z 1 dzieckiem na utrzymaniu i innymi osobami,

- gospodarstwo domowe samotnej, starszej osoby, etc.

3. Jak określamy wielkość gospodarstwa domowego?

Wielkość gospodarstwa domowego określana jest na podstawie przeciętnej liczby osób wchodzących w jego

skład.

4. Jak dzielimy gospodarstwa domowe wg grup społeczno-ekonomicznych?

Podział gospodarstw domowych wg grup społeczno-ekonomicznych:

- gospodarstwa domowe rolników,

- pracowników,

- pracujących na własny rachunek,

- emerytów i rencistów,

- utrzymujących się z niezarobkowych źródeł.

5. Co określa poziom życia ludności?

Wskaźniki informujące o poziomie życia w poszczególnych województwach

wskaźniki finansowe,

wskaźniki gospodarcze,

warunki mieszkaniowe,

wyposażenie gospodarstw domowych,

wskaźniki społeczne.

6. Jak określa się granicę deprywacji materialnej?

Jako granicę deprywacji materialnej przyjmuje się brak możliwości zaspokojenia z powodów finansowych co

najmniej 4 z 9 wytypowanych potrzeb, uznanych w warunkach europejskich za podstawowe. Deklaracja

braku środków finansowych na:

1. opłacenie tygodniowego wyjazdu wszystkich członków gospodarstwa domowego na wypoczynek raz w

roku

2. jedzenie mięsa, ryb (lub wegetariańskiego odpowiednika) co drugi dzień

3. ogrzewania mieszkania odpowiednio do potrzeb

4. Brak możliwości pokrycia niespodziewanego wydatku (w wysokości odpowiadającej miesięcznej wartości

przyjętej w danym kraju granicy ubóstwa relatywnego)

5. Zaległości w terminowych opłatach związanych z mieszkaniem, spłatach rat i kredytów

6. Brak w gospodarstwie domowym, ze względów finansowych: 1. telewizora kolorowego, 2. samochodu, 3.

pralki, 4. telefonu (stacjonarnego lub komórkowego)

Wykład

Pytania zaliczeniowe:

1. Proszę zdefiniować pojęcie patologii społecznej?

Patologie społeczne

- wszystkie zachowania aspołeczne, niezgodne z normami prawa, zwyczaju i obyczajowości, godzące w

najwyższą wartość, jaką jest życie we wszystkich jego przejawach.

2. Proszę wskazać rodzaje i przejawy patologii społecznej?

Rodzaje patologii społecznej:

• patologia indywidualna - zjawiska negatywne związane z fizycznym bytem jednostek,

• patologia rodziny (małej grupy społecznej),

• patologia struktur organizacyjnych - zjawiska negatywne, które utrzymują się lub rozpowszechniają się na tle

zorganizowanej działalności gospodarczej lub w określonych grupach społecznych.

Przejawy patologii indywidualnej:



uzależnienia (narkomania, alkoholizm, lekomania),



samobójstwa,



przestępczość ( w tym – nieletnich),



prostytucja,



dewiacje seksualne.

Przejawy patologii rodziny:



rozpad rodziny,



przemoc w rodzinie,



pozbawienie praw rodzicielskich,



osłabienie funkcji wychowawczej

rodziny, sieroctwo społeczne

Przejawy patologii struktur organizacyjnych:



biurokracja,



korupcja,



bezrobocie,



ubóstwo,



nieuzasadnione, nadmierne zróżnicowanie

społeczne, brak szans równego startu życiowego dla

młodzieży.

Wykład

Pytania na zaliczenie

1. Definicja wykluczenia społecznego.

Wykluczenie społeczne (ekskluzja)



polega na niepodejmowaniu zwyczajowej i społecznie akceptowanej drogi życiowej lub wypadaniu z niej;



polega na braku lub ograniczeniu możliwości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych
instytucji publicznych i rynków które powinny być dostępne dla wszystkich.

2. Charakterystyka osoby wykluczonej społecznie.

Osoby szczególnie zagrożone wykluczeniem społecznym



żyją w niekorzystnych warunkach ekonomicznych (ubóstwo materialne),



zostają dotknięte niekorzystnymi procesami społecznymi, wynikającymi masowych i dynamicznych zmian
rozwojowych, np. dezindustrializacji, kryzysów, gwałtownego upadku branż czy regionów,



nie zostały wyposażone w kapitał życiowy umożliwiający im: normalną pozycję społeczną, odpowiedni
poziom kwalifikacji, wejście na rynek pracy lub założenie rodziny, co dodatkowo utrudnia dostosowywanie
się do zmieniających się warunków społecznych i ekonomicznych,



nie posiadają dostępu do odpowiednich instytucji pozwalających na wyposażenie w kapitał życiowy, jego
rozwój i pomnażanie, co ma miejsce w wyniku niedorozwoju tych instytucji spowodowanego brakiem
priorytetów, brakiem środków publicznych, niską efektywnością funkcjonowania,



doświadczają przejawów dyskryminacji, zarówno wskutek niedorozwoju właściwego ustawodawstwa, jak i
kulturowych uprzedzeń oraz stereotypów,



posiadają cechy utrudniające im korzystanie z powszechnych zasobów społecznych ze względu na zaistnienie:
niesprawności, uzależnienia, długotrwałej choroby albo innych cech indywidualnych,



są przedmiotem niszczącego działania innych osób, np.: przemocy, szantażu, indoktrynacji

3. Jaka jest różnica między wykluczeniem społecznym a ubóstwem?

Wykluczenie społeczne a ubóstwo
Wykluczenie społeczne jest powiązane w sposób istotny z występowaniem ubóstwa.

Osoby ubogie nie muszą być wykluczone – a osoby wykluczone niekoniecznie są ubogie.

Jeżeli ktoś pozostaje długotrwale w ubóstwie, to zagrożony jest nie tylko wykluczeniem społecznym, lecz
także poważnymi zakłóceniami natury egzystencjalnej (rozwoju biologicznego).

Natomiast kategoria ubóstwa relatywnego nie musi prowadzić do wykluczenia społecznego – oznacza
pogorszenie relatywnej pozycji przez wzrost zróżnicowania dochodów.

BEZROBOCIE

Pytania kontrolne:

1. Jak definiujemy bezrobocie w skali makro?

w skali makro - jest to pozostawanie poza zatrudnieniem znacznej liczby osób zdolnych do podjęcia pracy, na

określonym obszarze geograficznym.

2. Jak obliczamy stopę bezrobocia rejestrowanego?

Stosunek liczby zarejestrowanych bezrobotnych do zasobu siły roboczej

lub do ludności w wieku produkcyjnym.

3. Proszę wymienić i krótko scharakteryzować 4 podstawowe kategorie bezrobotnych?

Osoby bezrobotne można podzielić na cztery kategorie:



osoby, które odeszły z ostatniego miejsca pracy nie z własnej inicjatywy i od razu rozpoczęły poszukiwania pracy,



osoby, które odeszły z pracy z własnej inicjatywy i od razu rozpoczęły poszukiwania pracy,



bezrobotni powracający do pracy po przerwie, w trakcie której nie poszukiwali pracy przez minimum trzy miesiące,



bezrobotni, którzy nigdy nie pracowali i szukają pierwszej w życiu pracy.

W badaniach struktury zawodowej ludności wyróżnia się:

- ludność czynną zawodowo,

- ludność bierną zawodowo.

4. Proszę zdefiniować kategorię ludności czynnej zawodowo.

Ludność czynna zawodowo:

część społeczeństwa w wieku 15 lat i więcej, zdolna do wykonywania zajęć zarobkowych, która:



wykonuje pracę przynoszącą zarobek lub dochód bez względu na miejsce i czas trwania tej pracy,



bezpłatnie pomaga w prowadzeniu rodzinnej działalności gospodarczej,



poszukuje pracy i jest zdolna do jej podjęcia (bezrobotni).

5. Proszę zdefiniować kategorię ludności biernej zawodowo.

Ludność bierna zawodowo:



część społeczeństwa w wieku 15 lat i więcej, (nieaktywna) są to ludzie nie pracujący i nie poszukujący pracy; osoby

utrzymujące się ze źródeł o charakterze niezarobkowym oraz osoby wchodzące w skład rodzinnego gospodarstwa

domowego i nie posiadające własnego źródła dochodu.

Do ludności biernej zawodowo należą :



osoby otrzymujące emeryturę, rentę, alimenty, stypendium, pomoc opieki społecznej lub posiadające inne nie

zarobkowe źródło utrzymania,



osoby odbywające karę pozbawienia wolności,



zakonnicy i zakonnice,



osoby uzyskujące dochód m.in. z dzierżawy, wynajmu lokali, sprzedaży rzeczy własnych, bądź z kapitału,



osoby przebywające na urlopie wychowawczym,



osoby pozostające na utrzymaniu innych osób,



osoby przebywające w domach opieki,



uczniowie, którzy zawarli z zakładem pracy umowę o pracę na okres nauki zawodu lub przyuczenia do określonej

pracy.

6. Proszę scharakteryzować bezrobocie dobrowolne, przymusowe, krótkookresowe,

średniookresowe, długookresowe, jawne, ukryte, frykcyjne, fikcyjjne, technologiczne,

strukturalne, pokoleniowe, strukturalno-patologiczne, koniunkturalne i sezonowe.

Bezrobocie dobrowolne polega na tym, że osoba po utracie pracy nie decyduje się podjąć innego rodzaju pracy za

mniejsze wynagrodzenie czy też nie godzi się na obniżenie płac do poziomu rentowności przy zachowaniu

poprzedniego poziomu zatrudnienia i produkcji.

Bezrobocie przymusowe polega na tym, że osoba gotowa jest zaakceptować pracę za obowiązującą na rynku płacę, a

mimo to nie może znaleźć zatrudnienia.

Na to, kto w danej sytuacji znajdzie się w gronie osób przymusowo bezrobotnych, wpływa m.in.:



staż pracy,



kwalifikacje,



wiek,



nepotyzm,



protekcje,



płeć,



rasa,



szczęście.

Ze względu na czas pozostawania bez pracy wyróżniamy:



bezrobocie krótkookresowe – pozostawanie bez zatrudnienia do 3 miesięcy,



bezrobocie średniookresowe – pozostawanie bez zatrudnienia od 3 do 12 miesięcy,



bezrobocie długookresowe – pozostawanie bez zatrudnienia powyżej 12 miesięcy.

Bezrobocie jawne - jest to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy,

zarejestrowanych w urzędach pracy.

Bezrobocie ukryte - jest to pewna, nieokreślona liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako

bezrobotne albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego.

Bezrobocie frykcyjne - pojawia się, gdy ludzie zmieniają miejsca zamieszkania, poszukują pracy lub gdy kończą

pracę sezonową. Bezrobocie frykcyjne jest w dużym stopniu związane z brakiem mobilności osób, które poszukują

zatrudnienia.

Bezrobocie fikcyjne – obejmuje osoby rejestrujące się w urzędach pracy pomimo posiadania innych źródeł

zatrudnienia i dochodu („praca na czarno”), np. w celu niepłacenia podatków i dostępu do świadczeń społecznych

(dostępu do świadczeń służby zdrowia).



Bezrobocie technologiczne – związane z wprowadzeniem postępu technicznego, zastępowaniem pracy ludzkiej

pracą maszyn i urządzeń.



Bezrobocie strukturalne – związane jest z ograniczeniem produkcji lub zanikaniem pewnych dziedzin działalności

gospodarczej, w związku z czym powstaje nadmiar pracowników reprezentujących konkretne zawody.



Bezrobocie pokoleniowe – bezrobocie dotykające całe rodziny gdzie negatywne wzorce zachowań związane z

długotrwałym bezrobociem są dziedziczone przez dzieci i/lub współmałżonków.



Bezrobocie strukturalno-patologiczne – polega na swoistej profesjonalizacji zjawiska bezrobocia poprzez

utrwalenie się w środowisku bezrobotnych postaw beznadziejności i rezygnacji z poszukiwania pracy w ogóle,

trwałym pogodzeniu się ze statusem bezrobotnego przy równoczesnym skoncentrowaniu aktywności nie na

poszukiwaniu pracy a pozyskaniu świadczeń społecznych połączonej z pojawianiem się wśród pracodawców obawy

przed zatrudnianiem bezrobotnych.



Bezrobocie koniunkturalne – powstaje w wyniku zmniejszenia popytu globalnego, czego następstwem są kłopoty ze

sprzedażą wyprodukowanych dóbr, zmniejszenie produkcji, a w konsekwencji zwolnienia i wzrost bezrobocia.

Bezrobocie sezonowe – wynika z sezonowości pewnych działów gospodarki.

7. Jakie są negatywne ekonomiczne skutki bezrobocia?

Skutki bezrobocia Ekonomiczne - negatywne



wydatki finansowe na bezrobocie,



zmniejszenie produkcji,



zmniejszenie dochodów budżetowych,



zmniejszenie dochodów ludności bezrobotnej,



zwiększenie sfery ubóstwa,



emigracja za pracą ludzi młodych i wykształconych,



rozwój szarej strefy,



spadek popytu ludności,



brak pełnego wykorzystania potencjału ludzkiego.

8. Jakie są pozytywne ekonomiczne skutki bezrobocia?

Skutki bezrobocia Ekonomiczne - pozytywne



racjonalizacja zatrudnienia,



wzrost kwalifikacji pracowników,



wzrost wydajności pracy,



swoboda zakupu pracy,



większa troska o miejsce pracy,



wspomaganie przekształceń własnościowych,



istnienie konkurencji na rynku pracy,



ograniczenie fluktuacji zatrudnionych.

9. Jakie są pozytywne i negatywne społeczne skutki bezrobocia?

Skutki bezrobocia Społeczne negatywne:



wzrost patologii społecznej,



zakłócenia w rodzinie,



zmiany w sferze psychiki,



zagrożenia egzystencji,



konflikty z pracownikami,



poczucie zbędności.

Skutki bezrobocia Społeczne – pozytywne:



wzrost szacunku do pracy



tworzenie związków zawodowych pracowników,



umacnianie się związków zawodowych pracowników,



tworzenie rad ds. zatrudnienia,



wzrost dyscypliny pracy.

10. Na czym polega substytucyjny model przeciwdziałania bezrobociu?

Model substytucyjny

Nastawiony jest na łagodzenie skutków bezrobocia. Rynek pełni rolę substytutu polityki społeczno-gospodarczej.

Polega na udzielaniu pomocy bezrobotnym w oparciu o fundusze publiczne.

11. Na czym polega komplementarny model przeciwdziałania bezrobociu?

Model komplementarny

Polega na promowaniu zatrudnienia i ograniczaniu przyczyn bezrobocia. Uzupełnia on politykę gospodarczą,

promuje aktywne formy walki z bezrobociem oraz integruje rynek pracy z ogólną polityką państwa.

12. Czym jest rynek pracy oraz kim są kupujący i sprzedający pracę?

Rynek pracy jest to miejsce, w którym odbywa się proces kupna oraz sprzedaży pracy.

Kupującym są pracodawcy, którzy mają określone potrzeby i kształtują popyt na pracę. Najważniejszymi

determinantami popytu na pracę są płaca, wydajność pracy i popyt na produkt finalny powstały w wyniku

danej pracy.

Sprzedającym są z kolei osoby poszukujące pracy, które reprezentują podaż na rynku pracy.

13. Jakie są najważniejsze determinanty popytu na pracę?

Wysokość współczynnika aktywności zawodowej zależy m. in. od:



wysokości płac,



modelu rodziny,



liczby dzieci w rodzinie i sposób ich wychowywania,



preferencji jednostek dotyczących kształcenia,



możliwości znalezienia pracy.

14. Jak obliczamy rzeczywiste zasoby siły roboczej?

Zasób siły roboczej tworzą osoby w wieku produkcyjnym zdolne i gotowe do podjęcia pracy na warunkach

typowych istniejących w gospodarce

Ubóstwo

Pytania kontrolne:

1. Czym jest ubóstwo absolutne?

Ubóstwo absolutne

dotyczy stanu niezaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, uznanych za minimalne w danym

społeczeństwie i czasie. Opiera się na kategoriach ilościowych i wartościowych. Ubogimi określa się

ludzi, których potrzeby nie są zaspokojone w sposób wystarczający. - pojęcie stosowane w

statystykach międzynarodowych na oznaczenie krańcowej biedy.

Skrajnie (absolutnie) ubogim jest ten, kto może wydać na swoje utrzymanie mniej niż równowartość

2$ dziennie (w Polsce jest to 2,5 raza więcej).

2. Jak definiujemy minimum egzystencji?



Minimum egzystencji

Miernikiem mierzącym skrajny rodzaj ubóstwa jest minimum egzystencji. Minimum egzystencji

określane jest w Polsce przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych dla: jednoosobowych i czteroosobowych

gospodarstw domowych pracowniczych, jednoosobowych i dwuosobowych gospodarstw domowych

emerytów i rencistów.

Minimum egzystencji to koszyk dóbr, niezbędnych do podtrzymania funkcji życiowych człowieka i

sprawności psychofizycznej. Uwzględnia on jedynie te potrzeby, których zaspokojenie nie może być

odłożone w czasie, a konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia i

zagrożenia życia



Źródło: K. Szwarc, 2007, Metodologia badań demograficznych :

Przy ustalaniu zawartości koszyka brano pod uwagę, składające się na otoczenie gospodarstw domowych

warunki instytucjonalne i prawne takie jak:

-

uprawnienia do bezpłatnej opieki lekarskiej, do

-

bezpłatnego otrzymywania leków, do ulg na przejazdy środkami komunikacji miejskiej

-

oraz ulgi, zwolnienia z opłat, a także dotacje przyznawane dzieciom z rodzin ubogich przez komitety

rodzicielskie w szkołach

3. Jak definiujemy minimum socjalne?

Minimum socjalne to wskaźnik określający koszty utrzymania gospodarstw domowych na

podstawie "koszyka dóbr" służących do zaspokojenia potrzeb bytowo-konsumpcyjnych na niskim

poziomie. Przyjęte składniki koszyka wystarczają nie tylko dla podtrzymania życia, lecz dla

posiadania i wychowania dzieci, a także dla utrzymania minimum więzi społecznych.

4. Czym jest ubóstwo relatywne?

Ubóstwo względne (relatywne)

W ujęciu względnym ubóstwo to naruszenie zasad sprawiedliwości społecznej przez istnienie nadmiernego

dystansu pomiędzy poziomem życia poszczególnych grup ludności. Odnosi poziom zaspokajania potrzeb

jednostek do poziomu ich zaspokojenia przez innych członków społeczeństwa. Ubóstwo w tym ujęciu może

być zmniejszone jedynie przez niwelowanie nierówności w poziomie zaspokajania potrzeb, a nie całkowicie

wyeliminowane.

Linię ubóstwa relatywnego w pomiarze statystycznym wyznacza relacja do poziomu przeciętnego w

danym kraju. Powszechnie stosuje się 50% przeciętnych (lub medianę) dochodów jako próg oddzielających

ubogich od nieubogich.

5. Jak definiujemy ubóstwo urzędowe?

Ubóstwo urzędowe

określane jest przez Ustawę o pomocy społecznej. Według tej koncepcji osoby ubogie to takie, które

oficjalnie zgłaszają się po pomoc i spełniają warunki otrtzymania pomocy określane w przepisach.

6. Jak mierzymy ubóstwo subiektywne?

Ubóstwo subiektywne jest to indywidualne postrzeganie tego problemu przez poszczególne osoby,

przy jego wyznaczaniu bierze się pod uwagę opinię badanych gospodarstw domowych dotyczącą ich

potrzeb w zakresie dochodów. Wykorzystywana jest do tego tzw. metoda lejdejska (Leyden Poverty

Line).

Granicą ubóstwa subiektywnego jest suma odpowiedzi na pytanie o minimalny, niezbędny dochód

do dyspozycji w warunkach konkretnego gospodarstwa.

7. Czym są zasięg, głębokość i dotkliwość ubóstwa?

Zasięg mówi ilu jest ubogich, mierzy rozległość sfery ubóstwa.

Głębokość odpowiada na pytanie o ile przeciętny poziom życia ubogich różni się od granicy

ubóstwa.

Dotkliwość opisuje zróżnicowanie poziomu życia ubogich, a także głębokość i rozległość sfery

ubóstwa

8. Jakie są trzy podstawowe grupy przyczyn ubóstwa (przykłady)?

PRZYCZYNY UBÓSTWA

• osobowe niezależne od człowieka: kalectwo, niepełnosprawność umysłową lub fizyczną,

długotrwałą, obłożną chorobę, podeszły wiek

• subiektywne zależne od człowieka: określone postawy i cechy charakterologiczne niektórych osób

dotkniętych ubóstwem, np.: lenistwo, brak zasad, brak chęci do pracy i kształcenia się, nieuczciwość,

rozrzutność

• obiektywne - istniejące niezależnie od woli człowieka (w tym strukturalne): masowe bezrobocie

9. Jakie są podstawowe cechy ubóstwa w Polsce wg analizowanych wymiarów?

Wymiar czasu: polska bieda jako bieda uporczywa i przedłużająca się

Z ubóstwem i bezrobociem związane jest często pojęcie „dziedziczenia” i przekazywania ich

następnemu pokoleniu. Jest to skrajna i najgroźniejsza postać ubóstwa jako kondycji utrwalonej.

Dziedziczenie ma miejsce głównie na szczycie i u dołu drabiny społecznej wśród najbogatszych i

najlepiej wykształconych z jednej strony oraz wśród najbiedniejszych i o najniższym poziomie

wykształcenia – z drugiej.

Wymiar przestrzenny: różne formy koncentracji ubóstwa

Jest skoncentrowana zarówno w makroskali w wymiarze regionalnym (do najbardziej zagrożonych

ubóstwem należały województwa: warmińsko-mazurskie, podkarpackie, świętokrzyskie i lubelskie),

jak i w skali społeczności lokalnych, poszczególnych miast, dzielnic, wsi. W starych centrach miast

przemysłowych, takich jak Łódź, Wrocław czy Katowice, gdzie dominuje stare, podupadłe,

substandardowe budownictwo, badacze zaobserwowali zjawiska koncentracji ubóstwa, tworzenie się

skupisk, prawdziwych gett ubóstwa.

Juwenilizacja polskiej biedy

Badacze wskazują na zjawisko nadprezentacji dzieci i młodzieży wśród biednych: gdy w 2001 r.

stopa ubóstwa w Polsce wyniosła 16,2%, stopa ubóstwa wśród dzieci sięgała 29,5%. Gdy udział

dzieci w wieku 0-17 lat wśród ogółu ludności Polski wynosił 24,1%, udział dzieci wśród ludności

biednej był znacznie wyższy i wynosił 43,9%.

Rodziny wielodzietne w Polsce są bardziej narażone na ubóstwo niż rodziny samotnych rodziców,

należące do najbiedniejszych w Europie Zachodniej czy w USA.

Feminizacja ubóstwa

Feminizacja ubóstwa w Polsce nie jest zjawiskiem tak szeroko rozpowszechnionym jak w

pozostałych krajach postkomunistycznych.

1) na rynku pracy - wyższe bezrobocie kobiet; ich zwłaszcza dotyczy bezrobocie długotrwałe: 45,5%

mężczyzn i 50,7% kobiet.

2) w sferze dochodów – przeciętne wynagrodzenie kobiet jest niższe niż przeciętne wynagrodzenie

zatrudnionych mężczyzn o około 20%.

3) na poziomie emerytur – które w wypadku kobiet są o 30 % niższe niż mężczyzn,

4) więcej jednoosobowych gospodarstw domowych kobiet w wieku poprodukcyjnym

DEMOGRAFIA

Pytania zaliczeniowe

1. Czym zajmuje sie demografia?

DEMOGRAFIA - jest dziedziną nauki, która zajmuje się: życiem, powstawaniem i przemijaniem społeczności

ludzkiej, w równej mierze jej opisem liczbowym (przyrostem naturalnym, migracjami), strukturą (wieku, płci,

zawodową, narodowościową, wyznaniową), jak również jej rozmieszczeniem przestrzennym i dalszymi czynnikami,

w szczególności społecznymi i socjologicznymi, które wpływają na jej zmiany. W śledzeniu i odkrywaniu praw

rządzących tymi zmianami, jak również w ich prognozowaniu, demografia stosuje metody statystyczne.

2. Jak obliczamy przyrost naturalny?

Przyrost naturalny – różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów w określonym czasie i na określonym

obszarze.

- Dodatni przyrost naturalny oznacza liczbę urodzeń przewyższającą liczbę zgonów.

- Ujemny przyrost naturalny oznacza liczbę zgonów przewyższającą liczbę urodzeń.

- Zerowy przyrost naturalny oznacza liczbę urodzeń = liczbie zgonów.

3. Czym są migracje i jak obliczamy saldo migracji?

Migracje (wędrówki) ludności - przesunięcia prowadzące do stałej lub okresowej zmiany miejsca zamieszkania osób.

Najczęściej - zmiana miejsca zamieszkania osoby trwająca dłużej niż jeden rok.

Saldo migracji: Różnica między napływem (imigracją) a odpływem (emigracją) ludności z danego obszaru w

określonym czasie.

Ujemne saldo migracji emigracja > imigracja

Dodatnie saldo migracji emigracja < imigracja

4. Jak obliczamy przyrost rzeczywisty?

Przyrost rzeczywisty – suma przyrostu naturalnego ludności oraz salda migracji wewnętrznych i zagranicznych

(stałych i czasowych)

Ujemny przyrost rzeczywisty – kiedy suma zjawisk wpływajacych na zmniejszenie liczby ludności (tj. liczba zgonów

i emigracji) przewyższa sumę zjawisk wpływajacych na zwiększenie liczby ludności (tj. liczba urodzeń żywych i

imigracji)

Dodatni przyrost rzeczywisty kiedy suma zjawisk wpływajacych na zwiększenie liczby ludności (tj. liczba urodzeń

żywych i imigracji) przewyższa sumę zjawisk wpływajacych na zmniejszenie liczby ludności (tj. liczba zgonów i

emigracji)

5. Jak obliczamy wskaźnik dzietności kobiet?

Dzietność kobiet (wsp. dzietności) – średnia liczba dzieci przypadająca na kobietę w wieku rozrodczym, tj. 15-49 lat.

Z danych GUS wynika, że współczynnik dzietności kobiet w Polsce zmniejszył się prawie o 50%, z 2.9 w roku 1980

do 1.5 w roku 2001,

6. Jaka wartość wskaźnika dzietności kobiet gwarantuje prosta zastępowalność pokoleń?

Prosta zastępowalność pokoleń występuje, gdy wskaźnik dzietności wynosi 2,1-2,15.

7. Proszę wymienić i krótko scharakteryzowac modelowe typy struktur wieku.

Koncepcja piramidy wieku 1894r. Gustav Sundbärg

Podstawowe typy piramid wieku w ujęciu graficznym

MODELOWE TYPY STRUKTUR WIEKU



Struktura progresywna (rozwojowa) ma klasyczny kształt piramidy, której szeroka podstawa informuje o licznych

rocznikach dzieci i młodzieży. Piramida zwęża się ku górze z uwagi na wymieranie pokoleń ludzi starszych. Tego

typu struktura występuje w krajach charakteryzujących się „eksplozją demograficzną”.


Struktura zastojowa (stacjonarna) obrazuje sytuację wymienialności pokoleń. Zbliżone wartości wskaźników

urodzeń i zgonów przesądzają o zerowym przyroście naturalnym i tendencji do starzenia się populacji. Taki kształt

piramidy zalecany jest przez wielu demografów dla celów polityki ludnościowej. Występująca w tych warunkach

pewność procesów prognozowania ma umożliwiać skuteczne planowanie społeczne i gospodarcze oraz najbardziej

racjonalne wykorzystanie infrastruktury społecznej i gospodarczej.


Struktura regresywna obrazuje typ ludności starej oraz zawiera niebezpieczeństwo depopulacji. Struktura tego

typu jest charakterystyczna dla wielu prymitywnych społeczności plemiennych czy rodowych, odległych obszarów

etnograficznych zagrożonych wymarciem substancji biologicznej narodu.

8. Na czym polega zjawisko starzenia się populacji I jakie wskaźniki określają, że społeczeństwo jest

stare (Rosset, ONZ)?

Społeczeństwo stare czy młode?

Starzenie się populacji jest zmianą jej struktury, zmierzającą do zwiększenia udziału w populacji ludności w wieku

starszym (powyżej 60 lat lub 65 lat).

Jest zjawiskiem złożonym i długofalowym, zależnym od procesów rozrodczości, umieralności i migracji.

Do oceny stopnia zaawansowania procesu starzenia się społeczeństw najczęściej stosowane są skale starości

demograficznej według:

Według ONZ i E. Rosseta

Tabela 1. Skala starości demograficznej wg ONZ

Tabela 2. Skala starości demograficznej wg E. Rosseta