BEZPIECZEÑSTWO PRACY 12/2001

3

uwagi na rosn¹c¹ w spo³eczeñ-

stwie obawê przed atakami terro-

rystycznymi z u¿yciem broni che-

micznej i biologicznej konieczne jest prze-

kazanie profesjonalnej informacji m.in. o

mo¿liwoœci zapewnienia indywidualnej

ochrony cz³owieka przed wymienionymi

czynnikami. Dotyczy to szczególnie œrod-

ków ochrony uk³adu oddechowego i

ochrony skóry. Pomijaj¹c drogê pokarmo-

w¹, która wymaga innych zabezpieczeñ,

œrodki ochrony indywidualnej chroni¹

najbardziej prawdopodobne drogi wch³a-

niania czynników biologicznych i che-

micznych do organizmu, tj. uk³ad odde-

chowy i skórê. Znajduje to potwierdze-

nie na liœcie Centrum Kontroli Chorób w

Atlancie (USA), która zawiera wykaz

mo¿liwych do wykorzystania w atakach

bioterrorystycznych patogenów chorobo-

twórczych.

Wymagania

W razie zaistnienia zagro¿eñ czynni-

kami biologicznymi i chemicznymi lub w

sytuacjach potencjalnie zwi¹zanych z

mo¿liwoœci¹ takiego zagro¿enia, koniecz-

ne jest stosowanie œrodków ochrony in-

dywidualnej o odpowiednio dobranej sku-

tecznoœci ochronnej, która zosta³a po-

twierdzona w badaniach laboratoryjnych

prowadzonych na zgodnoϾ z podstawo-

wymi wymaganiami bezpieczeñstwa.

Œrodki ochrony uk³adu oddechowego

i œrodki ochrony skóry przeznaczone do

stosowania w przypadku nara¿enia na

czynniki biologiczne i chemiczne nale¿¹

w Unii Europejskiej do kategorii ochron,

wobec których obligatoryjne jest uzyska-

nie certyfikatu zgodnoœci z dyrektyw¹

89/686/EWG i oznaczenie znakiem CE.

W Polsce wobec tych œrodków stosowane

s¹ te same kryteria oceny, co w krajach UE,

a potwierdzeniem pozytywnej oceny jest

uzyskanie certyfikatu na znak bezpieczeñ-

stwa B i oznaczenie tym znakiem. Certy-

fikacjê œrodków ochrony indywidualnej

na znak bezpieczeñstwa (w tym równie¿

chroni¹cych przed czynnikami biologicz-

dr in¿. KATARZYNA MAJCHRZYCKA

Centralny Instytut Ochrony Pracy

Zak³ad Ochron Osobistych

Œrodki ochrony indywidualnej

przed czynnikami biologicznymi i chemicznymi

nymi i chemicznymi) prowadzi w Polsce

Centralny Instytut Ochrony Pracy w ra-

mach akredytacji nr AC 19, udzielonej

przez Polskie Centrum Akredytacji.

Kryteria

Œrodki ochrony indywidualnej prze-

znaczone do zapobiegania kontaktowi

powierzchniowemu ca³ego cia³a (odzie¿

ochronna) lub jego czêœci (np. rêkawice)

z substancjami chemicznymi lub czynni-

kami zakaŸnymi oraz sprzêt ochrony uk³a-

du oddechowego musz¹ spe³niaæ dwa

podstawowe kryteria ochronne. Zapobie-

gaæ przedostawaniu siê lub przenikaniu

tego typu substancji przez materia³ stano-

wi¹cy warstwê ochronn¹ oraz zapewniæ

szczelnoϾ dopasowania i szczelnoϾ po-

³¹czeñ jego elementów sk³adowych (np.

filtrów i masek). Cechy te potwierdzane

s¹ w standardowych badaniach laborato-

ryjnych wobec substancji testowych, któ-

rych w³aœciwoœci fizyczne i chemiczne

uznane zosta³y jako reprezentatywne dla

danej grupy zwi¹zków.
Skutecznoœæ œrodków

ochrony uk³adu oddechowego

Œrodki ochrony indywidualnej prze-

znaczone do stosowania przeciw szcze-

gólnie niebezpiecznym substancjom:

zwi¹zkom chemicznym (w postaci par

albo gazów) lub czynnikom zakaŸnym,

charakteryzuj¹cym siê du¿ym stopniem

przenikania, g³ównie ze wzglêdu na wiel-

koœæ lub kszta³t cz¹stki (np. bakterie, wi-

rusy), podlegaj¹ klasyfikacji w zale¿no-

œci od skutecznoœci dzia³ania. Przyk³ado-

wo, w odniesieniu do œrodków ochrony

uk³adu oddechowego (filtrów lub pó³ma-

sek filtruj¹cych) przeznaczonych do sto-

sowania wobec szkodliwych aerozoli pro-

wadzi siê badania przenikania cz¹stek o

wymiarze poprzecznym 0,3 µm.

W zale¿noœci od zdolnoœci zatrzymy-

wania tego typu cz¹stek, na rynku dostêp-

ne s¹ filtry o skutecznoœci 80% (oznacza-

ne symbolem P1), 97% (P2) i 99,99%

(P3). W praktyce oznacza to, ¿e jeœli filtr

o najwy¿szej klasie ochronnej (P3) wo-

bec aerozoli wykazuje skutecznoϾ za-

trzymywania cz¹stek na poziomie

99,99%, to ten sam poziom ochrony wy-

kazuje w odniesieniu do bakterii choro-

botwórczych o podobnych cechach fi-

zycznych (wielkoœæ i kszta³t cz¹stki).

Odnosz¹c te dane przyk³adowo do prze-

trwalnikowej postaci cz¹stek bakterii

w¹glika o wymiarze poprzecznym rzêdu

1 µm, mo¿na przyj¹æ, ¿e filtry klasy P3

skompletowane z maskami lub pó³maska-

mi, a tak¿e pó³maski filtruj¹ce klasy P3

stanowi¹ wystarczaj¹ce zabezpieczenie

uk³adu oddechowego dla pracowników

s³u¿by zdrowia czy poczty.
SkutecznoϾ

zestawów ochronnych

Œrodki ochrony indywidualnej przed

zwi¹zkami o charakterze chemicznym i

biologicznym musz¹ zapewniaæ odpo-

wiedni¹ szczelnoœæ, w tym, gdy jest to

konieczne, szczelnoœæ po³¹czeñ (np.

odzie¿y ochronnej z rêkawicami lub bu-

tami). W odniesieniu do tych parametrów

tak¿e prowadzone s¹ badania laboratoryj-

ne, które umo¿liwiaj¹ ustalenie wskaŸni-

ka szczelnoœci, tj. okreœlenie, ile razy za-

stosowany œrodek ochrony indywidualnej

obni¿a stê¿enie zanieczyszczenia na skó-

rze lub w strefie oddechowej w odniesie-

niu do stê¿enia w otaczaj¹cym powietrzu.

Ze wzglêdu na charakter zagro¿eñ bio-

logicznych zalecane jest stosowanie œrod-

ków ochrony indywidualnej o mo¿liwie

najwy¿szym wskaŸniku szczelnoœci (w

odniesieniu do poszczególnych rodzajów

ochron). Na przyk³ad, porównuj¹c szczel-

noœæ rozwi¹zañ œrodków ochrony uk³adu

oddechowego w zakresie najskuteczniej-

szej klasy ochronnej materia³u filtruj¹ce-

go, nale¿y przyj¹æ, ¿e stosowanie filtrów

klasy P3 z pó³maskami obni¿y 50-krot-

nie stê¿enie cz¹stek szkodliwych w stre-

fie oddechowej, podczas gdy maska po-

³¹czona z filtrami tej samej klasy zapew-

ni 100-krotne obni¿enie stê¿enia czynni-

ka niebezpiecznego.

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 12/2001

4

Przyk³adowe zestawy

œrodków ochronnych

przed szczególnie

niebezpiecznymi czynnikami

chemicznymi i biologicznymi

Najistotniejszym problemem dotycz¹-

cym zapewnienia ochrony przed szcze-

gólnie niebezpiecznymi czynnikami che-

micznymi i biologicznymi jest wybór roz-

wi¹zania pod wzglêdem skutecznoœci

odpowiadaj¹cego wystêpuj¹cemu zagro-

¿eniu. Trudnoœæ doboru œrodków ochro-

ny indywidualnej, zw³aszcza przed czyn-

nikami biologicznymi, wynika z braku

ustalonych dla nich wartoœci najwy¿szych

dopuszczalnych stê¿eñ (NDS), które ist-

niej¹ dla czynników chemicznych. Nale-

¿y kierowaæ siê zasad¹ wyboru sprzêtu o

maksymalnej skutecznoœci, po uwzglêd-

nieniu warunków stosowania, takich jak:

mo¿liwoœæ identyfikacji zagro¿eñ, rodzaj

czynnoœci wykonywanych przez osobê

chronion¹, przewidywany czas stosowa-

nia œrodka ochronnego oraz dostêpnoœæ

sprzêtu.

Poni¿ej podajemy wybrane z oferty

krajowych producentów lub dystrybuto-

rów zestawy œrodków ochrony indywidu-

alnej o zró¿nicowanym zakresie ochro-

ny, przeznaczone do stosowania wobec

czynników chemicznych i biologicznych.

•

W razie koniecznoœci zapewnienia

ochrony pracownikom pierwszego kon-

taktu z nierozpoznanym czynnikiem

biologicznym (brak identyfikacji rodza-

ju cz¹stki mikroorganizmu i wystêpuj¹-

cego stê¿enia) nale¿y zastosowaæ rozwi¹-

zania o najwy¿szej, tj. 99,99%, skutecz-

noœci ochronnej wobec czynników che-

micznych i biologicznych. Rozwi¹zaniem

takim jest kombinezon gazoszczelny ze-

spolony z butami i rêkawicami, wraz z

aparatem powietrznym butlowym nad-

ciœnieniowym w po³¹czeniu z mask¹.

Zestaw ten zapewnia najwy¿sz¹ skutecz-

noœæ niezale¿nie od sk³adu powietrza oto-

czenia (równie¿ w warunkach niedoboru

tlenu). Ze wzglêdu na pojemnoœæ butli z

powietrzem do oddychania, czas ci¹g³e-

go stosowania jest ograniczony do 40-50

minut. Aby ten czas przed³u¿yæ, koniecz-

na jest wymiana lub ponowne nape³nie-

nie butli. W tego typu zestaw ochronny

poleca siê wyposa¿yæ szczególnie grupy

ratownicze, dzia³aj¹ce w strefie bezpo-

œrednio otaczaj¹cej Ÿród³o ska¿enia. W tej

grupie sprzêtu na rynku krajowym dostêp-

na jest przyk³adowo oferta polskiego pro-

ducenta aparatów powietrznych butlo-

wych

FSRiLG

„Faser” SA (42-600 Tar-

nowskie Góry, ul. Nakielska 42/44) lub

dystrybutorów, tj. firm:

MSA-AUER POL-

SKA

(05-090 Raszyn, ul. Wschodnia 5A),

KROLPol

Sp. z o.o. (67-200 G³ogów, Ser-

by Stare 28),

FENZY-POLSKA

Sp. z o.o.

(91-765 £ódŸ, ul. Górnicza 18/36), a jeœli

chodzi o kombinezony – oferta polskie-

go producenta

MILAGRO

Powlekarnia

Sp. z o.o. (86-300 Grudzi¹dz, ul. Waryñ-

skiego 32/36) oraz dystrybutorów:

MSA-

AUER POLSKA

,

KROLPol

Sp. z o.o.,

FEN-

ZY-POLSKA

Sp. z o.o.

•

Do ochrony ratowników podczas

ewakuacji ludnoœci cywilnej ze stref ska-

¿onych (ju¿ po identyfikacji czynników

biologicznych, okreœleniu wielkoœci cz¹st-

ki mikroorganizmów chorobotwórczych

i spodziewanego stê¿enia w otaczaj¹cej

atmosferze) mo¿na stosowaæ zestaw

o minimalnej gwarantowanej skuteczno-

œci 99% w postaci kombinezonu chemo-

ochronnego Tyvek, model „C” lub „F”,

z zastosowaniem rêkawic i obuwia

ochronnego, wraz z filtruj¹cym sprzê-

tem ochrony uk³adu oddechowego ze

wspomaganiem przep³ywu powietrza o

najwy¿szej klasie ochronnej TM3, po-

³¹czonym z mask¹. Sprzêt ochrony uk³a-

du oddechowego z dodatkowym przep³y-

wem powietrza zapewnia 2000-krotne

obni¿enie stê¿enia cz¹stek zanieczysz-

czeñ w strefie oddychania w odniesieniu

do stê¿enia tych cz¹stek w atmosferze.

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 12/2001

5

Czas stosowania sprzêtu ochrony uk³adu

oddechowego jest ograniczony Ÿród³em

zasilania baterii dmuchawy wspomagaj¹-

cej przep³yw powietrza przez filtry. Po

do³adowaniu baterii mo¿liwe jest ponow-

ne stosowanie sprzêtu. W tej grupie sprzê-

tu brak jest na rynku krajowym polskich

producentów œrodków ochrony uk³adu

oddechowego ze wspomaganiem przep³y-

wu powietrza. Wœród dystrybutorów œrod-

ków ochrony uk³adu oddechowego tej

grupy sprzêtu nale¿y wymieniæ:

3M Polska (05-830 Nadarzyn, Kajetany,

Al. Katowicka 117) oraz ANCO Sp. z o.o.

(80-452 Gdañsk, ul. Kiliñskiego 53), a

dystrybutorem kombinezonów jest Pro-

tek-System Sp. z o.o. (81-335 Gdynia, ul.

J. Wiœniewskiego 26).

•

Do powszechnego stosowania zale-

caæ mo¿na rozwi¹zania gwarantuj¹ce mi-

nimaln¹ skutecznoœæ na poziomie 90%:

wœród œrodków ochrony skóry – kombi-

nezony py³oochronne typu Tyvek,

szczelne rêkawice chemoodporne, os³o-

ny na buty, a wœród œrodków ochrony

uk³adu oddechowego – chemiczny kap-

tur ucieczkowy, maski lub pó³maski do

kompletowania z filtrami najwy¿szej

klasy ochronnej o symbolu P3, a tak¿e

pó³maski filtruj¹ce klasy P3.

Ze wzglêdu na roz³¹cznoœæ wszystkich

wymienionych œrodków ochrony indywi-

dualnej istnieje mo¿liwoœæ ich dowolne-

go zestawiania, jednak¿e przy kompleto-

waniu tych zestawów nale¿y uwzglêdniæ

takie czynniki, jak:

– szczególne warunki œrodowiska, w

którym bêd¹ stosowane zestawy (tempe-

ratura, wilgotnoϾ),

– parametry techniczne wyrobów, a

zw³aszcza te, które decyduj¹ o wzajem-

nym dopasowaniu i szczelnoœci po³¹czeñ

poszczególnych elementów,

– cechy ergonomiczne wyrobów i ich

dopasowanie do charakteru pracy, która

bêdzie wykonywana.

Przyk³adowo, kaptur ucieczkowy,

przeznaczony do ochrony uk³adu odde-

chowego, zapewnia skutecznoϾ ochron-

n¹ wobec cz¹stek mikroorganizmów

wiêkszych od 0,5 mm na poziomie 95%.

Mo¿e byæ stosowany do szybkiej ewaku-

acji ludnoœci ze strefy ska¿onej, gdy¿ jego

ochronne dzia³anie trwa maksymalnie 15

minut. Natomiast rozwi¹zanie z zastoso-

waniem maski lub pó³maski, skompleto-

wanych z filtrami klasy P3, albo pó³ma-

ski filtruj¹cej w komplecie z rêkawicami

szczelnymi i fartuchem ochronnym mo¿e

byæ polecane na stanowiska o niewielkim

zagro¿eniu, gdzie rodzaj wykonywanych

czynnoœci zawodowych uniemo¿liwia

u¿ycie œrodków ochrony indywidualnej o

wy¿szym stopniu ochrony.

Takie œrodki ochrony indywidualnej

oferuj¹ krajowi producenci, np.

PSO MA-

SKPOL SA

(42-140 Panki Konieczki),

FILTER-SERVICE

(95-100 Zgierz, ul. Sa-

dowa 7a) oraz dystrybutorzy:

3M

Polska,

ANCO

Sp. z o.o.,

MSA-AUER POLSKA,

KROLPol

Sp. z o.o.,

ANB

(Sp. z o.o., 04-

118 Warszawa, ul. Ostrobramska 91),

Sundstrom Safety AB (S-340 14, Lagan

Vastergatan 2, Szwecja), Swed-Polexi Sp.

z o.o. (83-330 ¯ukowo k.Gdañska, ul. Po-

lna 67).

W³aœciwy dobór œrodków ochrony in-

dywidualnej pod wzglêdem ich skutecz-

noœci ochronnej to tylko jeden z aspek-

tów poruszanych zagadnieñ. Nale¿y te¿

pamiêtaæ, jeœli to tylko mo¿liwe, o w³a-

œciwym dopasowaniu sprzêtu do wyma-

gañ poszczególnych u¿ytkowników, za-

pewnieniu odpowiednich szkoleñ doty-

cz¹cych m.in. sposobu ich czyszczenia i

dezynfekcji.

Centralny Instytut Ochrony Pracy ma

kompetencje do dokonywania doboru

œrodków ochrony indywidualnej do wa-

runków œrodowiska i rodzaju pracy oraz

prowadzenia szkoleñ, tak¿e w zakresie

zagro¿eñ czynnikami biologicznymi. W

doborze œrodków ochrony indywidualnej

mo¿e byæ pomocny opracowany w Insty-

tucie programu STER-DOBÓR.

Poszerzanie

oferty rynkowej

Niezale¿nie od przedstawionych infor-

macji o istniej¹cych ju¿ rozwi¹zaniach,

Instytut podj¹³ dzia³ania zmierzaj¹ce do

ich doskonalenia oraz poszerzenia oferty

rynkowej, a tak¿e upowszechnienia wie-

dzy w spo³eczeñstwie o skutkach ewen-

tualnego zagro¿enia bioterroryzmem.

W tym celu wykorzystane zostan¹

wyniki projektów badawczych – realizo-

wanych w ramach programu wieloletnie-

go (b. SPR-1) pt. Bezpieczeñstwo i ochro-

na cz³owieka w œrodowisku pracy – doty-

cz¹cych nowych œrodków ochrony indy-

widualnej do stosowania w Zak³adach

Opieki Zdrowotnej. Do tych rozwi¹zañ

nale¿¹: fartuch ochronny dla personelu

bloku operacyjnego (barierowy w stosun-

ku do patogenów wirusowych przenoszo-

nych przez krew), pó³maska do stosowa-

nia przez personel medyczny w zagro¿e-

niach bioaerozolem (stanowi barierê dla

krwi) oraz rêkawice medyczne.

Zg³oszono tak¿e do KBN projekt ce-

lowy, dotycz¹cy opracowania wersji

sprzêtu ochrony uk³adu oddechowego ze

wspomaganiem przep³ywu z przeznacze-

niem do powszechnego stosowania wo-

bec zagro¿eñ biologicznych i chemicz-

nych. W trybie pilnym przewiduje siê tak-

¿e podjêcie prac badawczych o charakte-

rze projektów celowych w zakresie opra-

cowania zestawów ochron indywidual-

nych dla dzieci w wieku 3-10 lat i pojem-

ników izoluj¹cych dla niemowl¹t.