WYŻSZA SZKOŁA BANKOWOŚCI I FINANSÓW

Prof. nzw. dr hab. Janina Harasim

MIĘDZYNARODOWE PRZEPŁYWY PIENIĄDZA I KAPITAŁU

Formy m.p.p.

1. Eksport kapitału prywatnego:
-

inwestycje bezpośrednie

-

inwestycje portfelowe

2.

Międzynarodowe przepływy kapitału pożyczkowego.

3.

Krótkoterminowe przepływy pieniądza i kapitału

Motywy dokonywania inwestycji bezpośrednich:

Zapewnienie wyższej stopy zysku od tej, którą przynoszą inwestycje krajowe:

-

niższe podatki w kraju lokaty,

-

tańsza siła robocza w kraju lokaty,

-

niższe ceny surowców w kraju lokaty,

-

większy popyt na produkty wytwarzane w wyniku danej inwestycji itp.

• Zapewnienie dostępu do źródeł surowców (zwłaszcza strategicznych)
• Ominięcie barier celnych
• Zdobycie nowych rynków zbytu
• Wykorzystanie przewagi technologicznej nad krajem lokaty

Motywy dokonywania inwestycji portfelowych:

• Zapewnienie wyższej stopy procentowej od wolnych kapitałów
• Zapewnienie lepszej struktury lokat kapitałowych – dywersyfikacja portfela

lokat (co do terminu, płynności, stopnia ryzyka itp.)

• Zapewnienie bezpieczeństwa lokaty (dokonywanie lokat w krajach ustabilizowanych

gospodarczo i politycznie)

Korzyści dla kraju eksportującego kapitał:

• Przy niewielkim bezrobociu i wysokim stopniu wykorzystania mocy produkcyjnych

– brak negatywnego wpływu na rozmiary produkcji i zatrudnienia w kraju
• Przy wysokim bezrobociu i wolnych mocach produkcyjnych

– kosztem wzrostu produkcji i zatrudnienia w kraju

Korzyści dla kraju importującego kapitał:

• Rozwój gospodarczy
• Unowocześnienie gospodarki (nowe technologie, know-how itp.)
• Przejęcie nowoczesnych wzorców zarządzania i organizacji pracy
• Stworzenie nowych miejsc pracy

2

Geneza międzynarodowych przepływów pieniężnych i kapitałowych

1.

Początki – rozwój handlu zagranicznego

2.

Pierwsze formy:

-

-

prywatny kapitał pożyczkowy (kredyt kupiecki),

-

-

inwestycje bezpośrednie (np. w średniowieczu faktorie zakładane na obcym

terytorium)

3.

Rozwój – XIX w.- rewolucja przemysłowa w Europie Zachodniej

Przyczyny eksportu kapitału do I wojny światowej

• Pozyskanie surowców i innych dóbr oraz rynków zbytu
• Masowa emigracja ludności na inne kontynenty
• Brak ograniczeń w wymianie handlowej, obrocie kapitałowym i płatnościach

międzynarodowych

Okres międzywojenny

• Poważne osłabienie ekspansji kapitałowej Europy Zachodniej (przeszkody: kryzys

gospodarczy, hiperinflacja, przewlekła depresja

)

• Wzrost roli USA w międzynarodowych przepływach pieniądza i kapitału

Okres po II wojnie światowej

Zmiany w kierunkach i strukturze przepływów po II wojnie światowej

• Generalne obniżenie dynamiki wzrostu przepływów pieniądza i kapitału
• Zmiana struktury międzynarodowych przepływów pieniężnych i kapitałowych

-

przesunięcie większości lokat z krajów słabo rozwiniętych do uprzemysłowionych

-

przewaga lokat w formie inwestycji bezpośrednich (spadek znaczenia inwestycji

portfelowych

)

-

pojawienie się nowych form przepływów (np. eksport kapitału państwowego,

kapitału międzynarodowych instytucji finansowych

)

• Dalszy wzrost roli USA w eksporcie kapitału (główny pożyczkodawca)

1945 – 1957 - obniżenie dynamiki przepływów

-

restrykcje w handlu światowym i międzynarodowych obrotach kapitałowych

-

odbudowa gospodarek po wojnie

-

niewymienialność walut

-

inflacja

1958 – 1968 – ożywienie w międzynarodowych przepływach pieniądza i kapitału

-

okres stabilizacji gospodarczej

-

liberalizacja handlu i obrotów kapitałowych

1969 do połowy lat 90. XX w.

-

kryzysy walutowe i ekonomiczne

-

inflacja

-

wzrost restrykcji w przepływach kapitałowych z wyjątkiem ugrupowań

integracyjnych (np. EWG)

3

BILANS PŁATNICZY – pojęcie

• Usystematyzowane zestawienie wszystkich wpływów i płatności wynikających z

transakcji zawartych z zagranicą w danym okresie

• Odzwierciedla poziom i strukturę obrotów

płatniczych z zagranicą

BILANS PŁATNICZY A BILANS HANDLOWY

• BP wywodzi się z pojęcia BH:

-

pierwszy BH – Anglia 1355 r.

-

pierwszy BP – Anglia 1767 r.

• BP ma szerszy zakres niż BH

(ten ostatni obejmuje tylko eksport i import towarów za pewien okres)

PODSTAWOWE ZAGADNIENIA ZWIĄZANE

ZE SPORZĄDZANIEM BP

1.

Pojęcie rezydenta i nierezydenta

2.

Zasada dwustronnego ujmowania transakcji

3.

Płatność i roszczenie a sposób zestawiania BP

4.

Zasada wykazywania wartości towarów na bazie FOB

5.

Waluta bilansu

6.

Układ bilansu płatniczego

Podmioty dokonujące obrotów z zagranicą

REZYDENT – osoba fizyczna zamieszkała w kraju; osoba prawna, instytucja lub organizacja

mająca siedzibę w kraju

NIEREZYDENT - osoba fizyczna nie zamieszkała w kraju; osoba prawna, instytucja lub

organizacja niemająca siedziby w kraju

4

SPOSOBY SPORZĄDZANIA BP

BP sporządzany w układzie brutto

(bilans rozrachunkowy):

• bilans sporządzany na bazie należności i zobowiązań (realnych transakcji

ekonomicznych)

• źródło danych: informacje zawarte w SAD, pochodzące z urzędów celnych

BP sporządzany w układzie netto

(bilans płatniczy):

• bilans sporządzany na bazie płatności (faktycznych wpływów i wydatków)
• źródło danych: informacje pochodzące z banków

-

UKŁAD BILANSU PŁATNICZEGO

Rachunek bieżący

(obrót towarowy, usługowy,dochody, transfery bieżące)

Rachunek kapitałowy i finansowy

(inwestycje bezpośrednie, inwestycje portfelowe, pozostałe inwestycje, pochodne instrumenty
finansowe

)

Pozycje finansujące

(rezerwy walutowe)

POJĘCIE RÓWNOWAGI BP

Równowaga BP występuje wówczas, gdy bilans w analizowanym okresie nie wykazuje ani
deficytu, ani nadwyżki

-

pojęcie to odnoszone jest zwykle nie do całego BP, ale do tzw. bilansu podstawowego (ang.

basic balance)

DŁUGOOKRESOWA RÓWNOWAGA BP

Stan, w którym krótkookresowe kolejne deficyty bilansu płatniczego kompensują się w

zasadzie z jego nadwyżkami

5

PRZYCZYNY ZAKŁÓCEŃ RÓWNOWAGI BILANSU PŁATNICZEGO

PODSTAWOWE:

• Zmiany w rozmiarach i strukturze dochodu narodowego
• Zmiany w relacji cen krajowych i zagranicznych

INNE:

• Zmiany terms of trade
• Zmiany wysokości stopy procentowej za granicą w stosunku do krajowej
• Klęski naturalne
• Strukturalne zmiany w popycie na towary eksportowane przez dany kraj
• Przyczyny polityczne

ŚRODKI PRZYWRACANIA RÓWNOWAGI BP

1.

Procesy przystosowawcze.

2.

Środki polityki gospodarczej

3.

Środki odcinkowego korygowania równowagi bilansu płatniczego

PROCESY PRZYSTOSOWAWCZE

• Przywracają równowagę BP za pomocą działania mechanizmu rynkowego

(wpływającego na rozmiary i strukturę produkcji i konsumpcji w kraju, a poprzez to na
rozmiary i strukturę obrotów zagranicznych)

• Na ogół działają w sposób niedyskryminacyjny i nieselektywny

ŚRODKI POLITYKI GOSPODARCZEJ

• Korygują rozmiary określonych rodzajów obrotów rzeczowych i finansowych z

zagranicą

• Mają charakter selektywny i mogą działać w sposób dyskryminacyjny

6

Ś

RODKI ODCINKOWEGO KORYGOWANIA BILANSU PŁATNICZEGO

ZALETY

• Szybkie i skuteczne przywracanie równowagi
• Znaczne opanowanie spekulacyjnych ruchów kapitału

WADY

• Oparte na arbitralnych decyzjach władzy państwowej (groźba dyskryminacji i pokusa

ich obchodzenia)

• Nie usuwają ekonomicznych przyczyn nierównowagi BP

polityka

pieniężna

polityka

skarbowa

polityka

kontroli

dochodów

wpływające na rozmiary

popytu globalnego

oraz na poziom

kosztów i cen

polityka

kursu walutowego

ŚRODKI

POLITYKI GOSPODARCZEJ

subwencje

eksportowe

ograniczenie

wydatków

importowych

(cła, kontyngenty itp.)

środki korygujące

obroty bieżące

reglamentacja

dewizowa

zmiany

stopy

procentowej

bodźce

i antybodźce

podatkowe

środki korygujące
obroty kapitałowe

ŚRODKI ODCINKOWEGO

KORYGOWANIA BP

7

UWARUNKOWANIA WYBORU ŚRODKÓW PRZYWRACANIA RÓWNOWAGI BP

• Rozmiary i charakter nierównowagi BP

• Źródło deficytu

• Możliwość sfinansowania deficytu z zasobów wewnętrznych i/lub zewnętrznych

• Dostępność poszczególnych środków w danym kraju