Joanna Domalewska gr.2
REFERAT Z HODOWLI LASU
WYDMY ŚRÓDLĄDOWE
WYDMA ŚRÓDLADOWA: piaszczysty teren podlegający erozji wietrznej oraz obszar lotnych piasków, powstający współcześnie w wyniku rozwiewania starych wydm lub piasków luźnych aluwialnych i zwałowych.
1.PRZYCZYNY POWSTAWANIA WYDM:
Erozja wietrzna jest procesem niszczenia gleby przez wiatr. Proces ten występuje najczęściej na glebach piaszczystych, suchych , pozbawionych okrywy roślinnej. Objawia się w porywaniu przez wiatr z powierzchni gleby i unoszeniu poza obszar deflacji najlżejszych, drobnych frakcji próchnicznych, ilastych i pylastych, których zawartość decyduje o żyzności i zwięzłości gleby.
Wiatr przenosi części glebowe trzema sposobami, zależnie od ich ciężaru:
części drobne - prądem powietrza na duże odległości,
części średnie - porywami, ruchem skokowym,
części największe - tocząc po powierzchni gleby ,
Powstały proces erozji wietrznej stale się uintensywnia i prowadzi od powstawania wydm. Ruch piasku utrudnia wkraczanie roślinności na teren wydm więc powierzchnia piasku pozostaje naga.
Podstawową przyczyną uruchomienia się piasków śródlądowych było wyrąbanie drzewostanów porastających suche gleby piaszczyste i pozostawienie tych powierzchni bez odnowienia lub oddanie do użytku rolniczego. Proces erozji przyspiesza karczowanie pniaków, niszczenie ubogiego runa, rozdeptywanie poziomu próchniczego przez bydło i wzruszanie gleby przy uprawie.
Do uruchomienia piasków przyczyniły się działania wojenne - wyrąb lasów kopanie okopów budowa ziemianek i umocnień lokalizowanych na piaszczystych wzgórzach.
Najskuteczniejszą ochronę przed erozją wietrzną stanowi las .Drzewa i krzewy osłaniają powierzchnię zajmowaną i przyległą, umacniają siecią korzeni wierzchnia warstwę gleby co ma duże znaczenie w młodych uprawach, gdzie gleba na międzyrzędach nie jest pokryta runem.
Znaczenie ochronne ma też ściółka i żywa pokrywa gleby pod drzewostanami.
2.CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW SIEDLISKOWYCH JAKO CZYNNIKÓW OGRANICZAJĄCYCH.
Wydmy śródlądowe charakteryzują się niekorzystnymi warunkami siedliskowymi dla normalnego wzrostu i rozwoju roślin toteż zalesienie każdej wydmy musi być poprzedzone dokładnym rozpoznaniem lokalnych warunków siedliskowych. Zalesienie i związane z nim zabiegi zależą od warunków glebowych i mikroklimatycznych na wydmach.
WARUNKI GLEBOWE
Wydmy wykazują skład mechaniczny piasków luźnych, głównie średnioziarnistych czasem z dużym udziałem frakcji drobnoziarnistej - stanowi to 80 -90 % ogólnej masy piasku, zawartość części pylastych i spławialnych to kilka %
Skład mechaniczny piasku decyduje o jego właściwościach fizycznych. Bezstrukturalny piasek jest rozwiewany przez wiatry ponieważ cechuje się brakiem próchnicy, substancji koloidalnych, małą zawartością cząstek pylastych i spławialnych
*Pojemność wodna piasku jest niska, ilość wody kapilarnej wynosi 22 %, przepuszczalność jest duża co powoduje szybkie przesiąkanie w głąb wód opadowych i zjawisko występowania gruntów podmokłych lub bagien w sąsiedztwie wydm,
*Zdolność podsiąkania wody jest niewielka wynosi od kilku cm do 0,5 m wys. względnej. Wiatr i słońce przyczynia się do przesychania wierzchnich warstw piasku co prowadzi do zamierania płytko zakorzenionych sadzonek,
*Skład mineralny zależy od geologicznego pochodzenia danego obszaru, 98 % piasku stanowi kwarc (nie zawiera składników pokarmowych więc piaski są mało zasobne w składniki odżywcze ) domieszka to: skalenie, piaskowce, granit, rogwiec. Piaski wydm cechuje niedobór lub brak azotu, potasu i magnezu i niedostateczna ilość fosforu i wapnia więc zachodzi konieczność nawożenia mineralnego upraw. Brak substancji organicznej najbardziej wpływa na niską produkcyjność wydm, zawartość węgla organicznego jest niewielka lub analizy wcale jej nie wykazują.. Bardzo słabo są rozwinięte mikoryzy a w piasku wydmowym występują zaledwie skoczogonki i roztocza.
WARUNKI MIKROKLIMATYCZNE
* WIATR - najważniejszy czynnik wydmotwórczy, szkodliwie działający na rozwój życia roślinnego na wydmie, główne znaczenie mają wiatry zachodnie nasilające się w okresie wegetacyjnym. Wiatr na ruchomym piasku uniemożliwia wegetację roślin i przez wywiewanie najlżejszych cząstek obniża żyzność piasku, powoduje parowanie i wysychanie wierzchniej warstwy gleby.
*WYSOKIE TEMPERATURY - w słoneczne dni temp. pow. nad obszarem wydm na wysokości 1,5 m od powierzchni piasku jest o 3ºC wyższa niż nad gruntami rolnymi. Temp. piasku wydmowego może dochodzić do 60ºC, wysokość temp. piasku zależy od wystawy terenu stopnia zadarnienia, jego wilgotności, temp. powietrza. Najsilniej nagrzewa się piasek w godzinach południowych na zboczach południowych, porośniętych roślinnością wydmową utrudniającą mieszanie się prądów powietrza. Temp. pow. 40ºC prowadzi do obumierania tkanek roślin więc nagrzana powierzchnia piasku jest szkodliwa dla posadzonych roślin.
Ujemny wpływ na wzrost na wydmach mają też:
*DUŻE DOBOWE WAHANIA TEMPERATURY POWIERZCHNI PIASKU WYDMOWEGO,
*MAŁA WILGOTNOŚĆ WZGLĘDNA POWIETRZA ( niedosyt wilgotności dochodzi do 23 mm, a na drzewa iglaste ujemny wpływ ma już niedosyt powyżej 10 mm,
*DOBRE PRZEWODNICTWO CIEPŁA - piaski wydmowe silnie nagrzewają się latem, zimą zamarzają szybciej i głębiej, wiosną rozmarzają szybciej. Umożliwia to wykonanie zalesień wczesną wiosną.
3. ZABIEGI BIOLOGICZNO - TECHNICZNE PRZY PRZYSPOSABIANIU TERENU DO ZALESIENIA
Zalesienie każdej wydmy powinno być poprzedzone zabezpieczeniem jej przed erozyjnym działaniem wiatru inaczej prowadzi to do przepadania upraw i nieprawidłowego wzrostu sadzonek.
OGÓLNE ZASADY USTALNIA PIASKÓW
Ustalanie piasku ma na celu powstrzymanie ruchu piasku i zabezpieczenie
przed zasypywaniem lub wywiewaniem, zabieg ten jest konieczny tam gdzie widoczny jest proces przenoszenia piasku przez wiatr. Wydmy zadarnione lub osłonięte można zalesiać bez ustalenia ale gdy sadzenie lub przygotowanie gleby nie uruchomi piasków.
Sposób ustalenia piasku zależy od wielkości wydmy, ukształtowania jej powierzchni i stopnia narażenia na działanie wiatrów, podatności piasków na rozwiewanie oraz od materiałów, które mogą być w danych warunkach użyte. Ustalając wydmę można użyć kilku sposobów ustalania.
Trwałe oddziaływanie wiatrów i segregacja piasków różnicuje je pod względem zasobności w składniki pokarmowe. Gorsze warunki wzrostu mają wydmuchowiska czyli części wydmy z wywiewanymi najżyźniejszymi cząstkami. Odsypiska gromadzą przenoszone przez wiatr drobnoziarniste frakcje i cząstki próchniczne przez co są zasobniejsze, tworzą się we wschodnich częściach ruchomych wydm lub przy kępach drzew, krzewów przy płotkach ochronnych. Na odsypiskach sadzonki są większe i zdrowsze, na wydmuchowiskach rosną
krzaczasto cierpią na chlorozę i stopniowo giną. Korzystniejsze warunki dla wzrostu sadzonek są na obrzeżach wydm i gdzie nie głęboko zawiane są gleby żyźniejsze.
Podstawową zasadą przy ustalaniu wydm jest likwidacja wydmuchowisk i postępowanie z pracami zgodnie z kierunkiem rozprzestrzeniania się wydmy. Prace powinno się rozpoczynać od zachodniego skraju wydmy i postępować ku wschodowi (gdy płot postawimy od wschodu, to zostanie on zasypany piskiem z nie ustalonej części wydmy )
Ustalenia dzielimy na:
mechaniczne (materiały martwe używane na ogół na wydmach śródlądowych co polega na pokryciu powierzchni piasku stosownymi materiałami lub na zabudowaniu ustalonego terenu szachownicą płotków ochronnych )
biologiczne ( żywe rośliny )
Przed rozpoczęciem prac ustaleniowych teren wydmy powinien być odpowiednio zabezpieczony przed ludźmi i zwierzętami przez ustawienie tablic ostrzegawczych.
USTALANIE PIASKÓW PRZEZ POKRYWANIE POWIERZCHNI
Do wykładania powierzchni piasku używa się odpadowych występujących na miejscu w dużych ilościach materiałów pochodzenia roślinnego: drobny chrust, jałowiec, ściółkę sosnową, wykoszone na uprawach chwasty np. żarnowiec, trzęślicę i wrzos, szuwary ze stawów, łęty ziemniaczane, glinę i darń.
CHRUST- kładzie się pasami lub w szachownicę w odstępach co kilka m. Na pagórkach i zboczach narażonych na działanie wiatru pokrywa się całą powierzchnię i gałęzie kładzie się zgodnie z kierunkiem panujących wiatrów, wciskając dolne końce gałęzi w piasek.
Duże koszty i zużycie materiału powodują że stosuje się tą metodę przy ustalaniu wyrw, wydmuchowisk, zboczy narażonych na rozwiewanie (w trudnych warunkach ). Na ha. Zużywa się 70-200 mp chrustu. Inne lżejsze materiały roślinne kładzie się w mniej atakowanych przez wiatr zagłębieniach wydmy.
GLINOWANIE PIASKÓW - jesienią nawozi się na wydmę „tłustą glinę "i rozrzuca się ja równomiernie cienką warstwą. Mróz i deszcz rozmywa bryłki gliny, a jej cząstki wiążą luźne ziarna piasku. Na ha powierzchni zużywa się 100m ³ gliny.
DARNIOWANIE PIASKÓW- na powierzchnię wykłada się kawałki darni 30x30cm z silnie zadarnionego gruntu. Psy darni układ się pasami prostopadłymi względem siebie aby tworzyły kraty 2x2 do 3x3 cm w środku pola kładzie się dodatkowo po jednym kawałku darni. Na1ha trzeba 300-400 mp darni, w trudnych warunkach zagęszcza się więźbę. Sposób ten równocześnie wzbogaca piasek w próchnicę i żyzne frakcje glebowe; użyźnienie piasku, osłona przed nadmiernym nasłonecznieniem, zmniejszenie parowania wpływają na polepszenie warunków wzrostu sosny na tym ustaleniu.
USTALENIE PIASKÓW ZA POMOCĄ PŁOTKÓW OCHRONNYCH
Najczęściej stosowany sposób ustalania wydm. Osłabiają szybkość wiatru, chronią piasek przed wywiewaniem najlepsze w tych warunkach są płotki wysokie (1-1,2m )
Płotki ustawia się w regularnej szachownicy kwadratów. Płotki prostopadłe do kierunku wiatru ustawia się gęściej niż równoległe. Odstęp zależy od ukształtowania wydmy i stopnia narażenia na rozwiewanie; zwykle 10-40 m, na terenie równym 30-40 m ,na falistym odległości mogą być mniejsze. Odległość zmniejsza się w miarę wzrostu nachylenia terenu i siły wiatru, płotki powinny być ustawione zgodnie z układem warstwic, szczególnie zabezpieczone powinny być szczyty wydm. Rzadkie ustawienie powoduje tworzenie się wzdłuż płotków wałów nanoszonego przez wiatr piasku.
Wstępnie wytycza się linię przebiegu płotków w terenie a następnie zwozi materiały i wykonuje rozstawianie.
PŁOTKI Z JAŁOWCA - pionowo i ściśle ustawia się obok siebie krzewy jałowca wys 1,2- 1,5 m na głębokości 30-40 cm aby prawidłowo ustawić krzewy stosuje się dwie barierki z zaostrzonymi kołkami na końcach. Na 100 m płotka zużywa się 15 mp jałowca.
PŁOTKI Z CHRUSTU - stosuje się gdzie jest dużo chrustu liściastego. W tym celu wbija się co 0,6 m paliki wystające 1 m nad powierzchnię piasku i przeplata poziomo układanym chrustem. Na 100 m płotka zużywa się 12- 15 mp chrustu.
PŁOTKI ZE SŁOMY (IBL)-z prostej i długiej słomy żytniej przygotowuje się małe snopki, dzieli się je na połowy i połówki okręca względem siebie o 360º, przygotowuje się żerdzie oraz słupki długości 1,4m. Słupki wkopuje się na głębokość 0,6m w odstępie 3-4m i przybija się do nich żerdzie, kopie dołki głębokości 15 cm Wykrętaki przymocowuje się do żerdzi kłosami w dół i łączy się je między sobą od strony dowietrznej.
Innym sposobem jest umocowanie słomy między dwoma żerdziami przybitymi równolegle do siebie na słupkach w odstępie 5-8 cm . Przestrzeń między żerdziami wypełnia się słomą. Trwałość płotków jest duża i wynosi 8 l co wystarczy aby uprawy doszły do zwarcia. Po tym okresie rusztowanie można wykorzystać do innych celów a pozostawiona słoma dostarcz glebie substancji organicznej.
NISKIE PŁOTKI OCHRONNE - 30-40 cm wykonane z wrzosu, trzciny, słomy żarnowca, drobnego chrustu, ustalają niewielkie powierzchnie wydm lub dodatkowo ustalają fragmenty już ustalone. Płotki takie zakłada się w szachownicy kwadratów o wymiarach 2x2 do 5x5 zależnie od lotności piasku. Materiały przycina się na odpowiednią długość (0,5 - 0,6 m ) i ustawia w rowkach głębokości 20 cm zasypuje i udeptuje. Płotki wrzosowe stanowi wrzos z korzeniami więc część z niego się przyjmuje i stanowi pierwszą roślinność na wydmie
BIOLOGICZNE USTALANIE PIASKÓW
Tu piasek powstrzymują: łubin żółty, żyto ozime, trawy wydmowe, wierzba kaspijska. Sposoby te zależą od warunków glebowych i atmosferycznych, nie dają pełnej gwarancji a czasem zawodzą.
ŁUBIN ŻÓŁTY - wysiewa się na wydmie w kwietniu 250 kg/ha ŻYTO OZIME we wrześniu 150kg/ha siew wykonuje się siewnikiem, powierzchnię przed siewem spulchnia się kultywatorem lub płytko orze. Wysiew udaje się na wydmach zasobnych w składniki pokarmowe po zastosowaniu pełnego nawożenia mineralnego w latach o dużej ilości opadów.
TRAWY WYDMOWE - piaskownica i wydmuchrzyca na wydmach śródlądowych rozwijają się na odsypiskach, słabo rosną na wydmuchowiskach. Trawę wysadza się wczesną wiosną lub jesienią w szachownicę 2x2 m pod kostur lub pług w pasy prostopadłe do kierunku panujących wiatrów w odległości od siebie 2 m. Trawę pozyskuje się z zarośniętych wydm lub specjalnych rozsadników.
WIERZBA KASPIJSKA - ma niewielkie wymagania siedliskowe, wprowadza się ją przez wykładanie wczesną wiosną żywokołów długości 1 m i grubości 2-5 cm w płytkie bruzdy wyorane pługiem i spulchnione pogłębiaczem, żywokoły zasypuje się przez naoranie następnej skiby. Żywokoły mogą już w pierwszym roku wypuścić pędy 1,5 m, aby odmłodzić i zagęścić żywopłot należy co kilka lat na przedwiośniu przyciąć pędy.
Wierzba kaspijska na ubogich piaskach rośnie słabo, odwiewa się z piasku i ginie. W korzystniejszych warunkach rozrasta się silnie i konkuruje z sadzonkami na uprawie.
Reasumując najlepsze efekt daje ustalanie przy stosowaniu sposobów mechanicznych, zaleca się pokrywanie powierzchni chrustem lub płotkami ze słomy.
4. ZAKŁADANIE UPRAW
PRZTGOTOWANIE GLEBY
Nawet słabe zadarnienie piasku jest konkurencją dla sadzonek pod względem pobierania wody i substancji pokarmowych. Z tego względu na glebach zasobniejszych w składniki pokarmowe należy stosować intensywniejsze agromelioracje. Przygotowanie gleby powinno obejmować odchwaszczenie pasów i placówek sadzenia i spulchnienie ich na głębokość 30 -40 cm ,zabieg należy przeprowadzić tak, by nie spowodować uruchomienia piasku. Sprzęt do odchwaszczania pasów sadzenia to: opielacze, kultywatory, gleboglezarki, o szerokości działania 40 - 60 cm, które wyrywają kępki traw z korzeniami. Spulchnienie piasku wykonuje się pogłębiaczami leśnymi. Na wydmach o urozmaiconej rzeźbie terenu ręcznie się spulchnia i odchwaszcza placówki.
Wzbogacenie piasku w próchnicę osiąga się stosując dogłębne nawożenie organiczne w formie podsypki pod sadzonki; szczepienie glebą leśną mające wprowadzić mikoryzy i mikroorganizmy pożyteczne dla wzrostu drzew. Szczepienie piasku próchnicą wykonuje się przy sadzeniu przez wsypanie pod każdą sadzonkę 1 -2 garści wilgotnej próchnicy. Torfowanie lub kompostowanie wykonuje się przez wprowadzenie jesienią na dno dołków torfu lub kompostu. Ponadto stosuje się nawożenie mineralne (startowe - podstawowe i uzupełniające - pogłówne ) w wypadkach uzasadnionych po dokonaniu analizy chemicznej gleby.
Odpowiednią porą do wysiewu nawozów jest początek okresu wegetacyjnego - kwiecień, przy nawożeniu startowym wykonywanym w trakcie przygotowania gleby pod sadzenie dopuszcza się jesienny wysiew nawozów potasowych i fosforowych, nawozy azotowe powinno się stosować pogłównie na wiosnę.
SKŁAD GATUNKOWY I WIĘŹBA SADZENIA
Podstawowym gatunkiem zalesień wydmowych jest sosna zwyczajna. Ze względów biocenotycznych należy wprowadzać gatunki liściaste jak: brzoza brodawkowata, olsza czarna i szara robinia akacjowa, jarząb, osika i dąb czerwony. Krzewy takie jak: wierzba kaspijska, iwa, róża dzika, a głównie jałowiec. Najbardziej pożądanym gatunkiem domieszkowym jest olsza dająca bogaty opad liści i wzbogaca glebę w azot, podobne działanie ma robinia. Brzoza sprzyja rozwojowi pożytecznych owadów.
Gatunki liściaste można wprowadzać na żyźniejszych piaskach po zastosowaniu podsypki, w zagłębieniach o płytkim poziomie wody gruntowej, wzdłuż płotków ochronnych.
Właściwym momentem do rozpoczęcia zalesienia wydmy jest stwierdzenie ustania ruchu piasku. Wydmy ustalone chrustem zalesia się równo z ustaleniem, płotkami - wiosną następnego roku. Zadarniające się piaski na południowych zboczach należy zbadać pod względem zapędraczenia.
Najbardziej odpowiednia pora zalesienia wydm to wczesna wiosna, gdy wierzchnia warstwa piasku jest nasycona wilgocią poziomą ( jamki zrobione kosturem nie zasypują się a korzeń trafia na wilgotne środowisko ). Przy jesiennym sadzeniu uprawy mogą wymarznąć, a słabo zakorzenione sadzonki mogą zostać wywiane, zasypane lub pokaleczone. Jesienią należy wyjąc i zadołować sadzonki do zalesień, bo piasek szybciej rozmarza. Przed sadzeniem należy zgarnąć wierzchnią warstwę piasku i silnie docisnąć piasek wokół sadzonki.
jakość materiału sadzeniowego - sadzonki 1 klasy jakości; sosnę sadzi się jako jednolatkę, gatunki liściaste jako 2 -3 - latki, sadzi się 10 cm głębiej niż w szkółce, sosnę pod kostur liściaste w jamkę.
więźba sadzenia - dla sosny nie rzadsza niż 1x1 m dla liściastych 1x1 m
c )FORMA ZMIESZANIA
Gatunki liściaste wprowadza się w zmieszaniu grupowym lub rzędowym wzdłuż płotków ochronnych, dróg, obrzeża wydmy.
Poprawki wykonuje się na następną wiosnę po stwierdzeniu ubytku na podsypce kompostowej, jest to okazja do wprowadzenia domieszek liściastych.
5. WARUNKI UDATNOŚCI ZALESIEŃ NIEUŻYTKÓW
Głównym warunkiem udatności upraw jest właściwa stabilizacja wydmy
*ustalanie za pomocą pokrywania powierzchni chrustem, darnią, i innymi materiałami
polepsza warunki wzrostu, wzbogaca glebę w próchnicę, osłania sadzonki przed nasłonecznieniem i zmniejsza parowanie co poprawia udatność upraw sosnowych.
*płotki ochronne osłaniają piasek przed rozwiewaniem.
dobór odpowiedniego składu gatunkowego, formy zmieszania, więźby sadzenia, jakości materiału sadzeniowego, polepszają udatność uprawy.
LITERATURA:
Strzelecki. R. Sobczak : 1972 Zalesienia nieużytków i gruntów trudnych do odnowienia, PWRIL Warszawa
Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa :1991 Poradnik Leśniczego, Wydawnictwo Świat Warszawa
1