MŁODA POLSKA - Inne nazwy: neoromantyzm, modernizm, dekadentyzm, symbolizm. Idea "sztuki dla sztuki", odrzucająca jakikolwiek praktyczny wymiar twórczości. Metodą badania świata ma być intuicja, sposobem wyrażania treści wewnętrznych - symbol. Dekadentyzm to schyłkowość, poczucie końca wieku i kresu istnienia ludzkości: kruchości ludzkiego życia i wszechpotęgi prawa przemijania. Wśród tematów sztuki i literatury: śmierć, szatan, koniec wieku, przeklęty, wyobcowany poeta - artysta. W Polsce mit powstań i wznowienie romantycznego dziedzictwa (np. odkrycie Norwida). Pogarda dla mieszczańskiego stylu życia. DEKADENTYZM - termin określający prąd kulturowy XIX wieku, wyrastający z przekonania o schyłku cywilizacji i kultury, z poczucia zagrożenia i przeczucia nadciągającej katastrofy; prąd ten cechowały nastroje zniechęcenia, melancholii, niemocy; dominowało przekonanie o bezcelowości jakiegokolwiek działania. MODERNIZM - termin odwołujący się do nowoczesnego charakteru sztuki, nieprecyzyjny choćby dlatego, że kategoria nowoczesności może dotyczyć każde epoki. SYMBOLIZM - sformował nowy ideał poezji, sięgając w niej do filozofii Schopenhauera i Bergsona. Ambicją poezji stało się wyrażenie tego, co niewyrażalne. INSTRUMENTACJA GŁOSKOWA - jeden ze sposobów nadawania wypowiedzi szczególnego brzmienia. Polega na takim ukształtowaniu brzmieniowej warstwy wypowiedzi, że pewne głoski powtarzają się z większą niż przeciętną częstotliwością, w bliskim sąsiedztwie lub określonym porządku, inne zaś występują rzadziej albo w rozproszeniu. ECHOLALIA - odmiana instrumentacji głoskowej polegająca na powtarzaniu jednakowych lub podobnych grup głosek.
NIRWANA - stan uniemożliwiający ponowne narodziny, mający polegać na nieśmiertelności i najwyższej szczęśliwości, stan dynamiczny, w którym istota wolna od niewiedzy, namiętności i uczynków popełnionych w poprzedniej egzystencji, działa dla dobra wszystkich żyjących. FILISTER - określenie mieszczucha, ograniczonego, małostkowego, obojętnego na dobro ogółu i niewrażliwego na cudzy ból, a przede wszystkim ślepego na sztukę. FILOZOFIE: Dekadentyzm: - schyłkowa postawa, - dla dekadentów człowiek był istotą słabą i kruchą, subtelną i skomplikowaną, łatwo poddaje się chorobie, zniszczeniu i śmierci, - przeświadczenie o kryzysie wartości, sztuki, cywilizacji, prawdy i etyki, - dekadentów fascynowało piękno, zło oraz śmierć, interesowała jedynie sztuka. Schopenhauera: - życie ludzkie pozbawione sensu, - człowiekiem kieruje bezrozumny popęd, który nigdy nie ulega zaspokojeniu, - jednostka skazana jest na niezaspokojenie i niezadowolenie, - dążenie do szczęścia nie prowadzi do celu bowiem życie zawsze kończy się śmiercią, - uzależnienie od popędu zmienia istnienie w pasmo cierpień i nieszczęść, - proponuje 3 sposoby uniknięcia cierpienia: rezygnacje z potrzeb i dążeń, współczucie dla cierpienia innych, kontemplowanie lub uprawianie sztuki, - filozofia ta w poezji K. Przerwy-Tetmajera. Nietzsche: - pojęcie moralności nadludzi (jednostek które stoją ponad dobrem i złem), - głosił wyższość biologicznej wartości, - odrzucał to co słabe i niedoskonałe, - kult indiwidualizmu i sprzeciw wobec pesymizmu, - przeciwstawiał sobie 2 postawy ludzkie: apolińską (doskonałość, harmonijność) oraz dionizyjską (pełnia, płodność, pęd, dynamika), - inspirował Staffa.
"PADLINA" CHARLESA BOUDELAIRE'A - utwór liryczny, w którym poeta zderza konwencję erotyku (np. do ukochanej zwraca się słowami "jedyna", "aniele", nawiązuje do wspólnej przechadzki) z brutalnymi i odrażającymi obrazami rozkładających się zwłok. Czyni to jednak przewrotnie, ponieważ poezji opisując tytułową padlinę, dowodzie możliwości dostrzeżenia piękna w rozkładzie i gniciu. "EVVIVA L'ARTE" KAZIMIERZ PRZERWA- TETMAJER - W utworze przedstawione są takie obrazy jak: upodlenie, materializm, bieda, głód, nędza, beznadziejność życia. Podmiot liryczny określa siebie i sobie podobnych artystów królami bez ziemi (posiadają duszę bez wartości materialnych, władza duchowa, uczucia, wyrastają ponad przeciętność). Artyści posiadają zdolności kreacyjne, są powołani przez Boga, który im nadał te zdolności. Dumni i wyniośli są świadomi swojej wartości. Orły - porównanie do ptaka, który nie może wzlecieć. Dopiero w locie nabierają piękna. Artysta podnosi głowę. Jest to lekarstwo na kryzys. Sztuka, przywraca wartości. Daje im siłę tworzenia i przetrwania w beznadziejnym życiu. "ANIOŁ PAŃSKI" KAZIMIERZ PRZERWA- TETMAJER - Bohaterką tego utworu jest Osmętnica - symbol ludzkiego losu i doznań. Wędruje po łąkach, moczarach, trzęsawiskach, rozłogach, zapomnianych polach i drogach, lasach, górach, obłokach, cmentarzach. Są to miejsca ponure, przygnębiające swoim nastrojem. Samotne i opuszczone. Osmętnica sieje smutek. Kolory są zimne, tajemnicze, ciemne i straszne. Pejzaż cichej zagłady. Towarzyszą mu jęki, zawodzenia, smutek, rezygnacja, tęsknota, żal, beznadziejność. Pejzaż ten stanowi tło ludzkiego życia, które jest smutne. Motyw rzeki: życie, które zatapia się w końcu w bezkresnym morzu. Bezcelowość życia i przygnębienia. Osmętnica to artystka, która z wrażliwością patrzy na świat.
"DESZCZ JESIENNY" LEOPOLD STAFF - Utwór ten należy do najbardziej typowych dla nastrojowej poezji Młodej Polski. W nastroju i budowie podobny jest do wiersza Przerwy-Tetmajera "Anioł Pański". Intencją autora jest wyrażenie smutku, beznadziejności. Wiersz składa się z trzech zwrotek przedzielonych refrenem ("O szyby deszcz dzwoni..."). Pierwsza zwrotka przedstawia mary wędrujące przez "chmurną pustynię piaszczystą". Mary są młode, ale obdarte, pogrążone w smutku i rozpaczy. W drugiej części autor mówi, że opuścił go ktoś bliski, jednak nie wie, kto to był. W tej zwrotce przedstawione są wszystkie dramaty ludzkie. W ostatniej części przez ogród idzie smutny Szatan. Szatan, którego dziełem jest spustoszenie, zamienia ogród, symbolizujący życie, duszę człowieka, w "okropną pustelnię". Sam przerażony swoim dziełem, ogromem zniszczenia, płacze (co podkreśla beznadzieję wszystkiego). „KOWAL” LEOPOLD STAFF - Kowal jest rozwinięciem Nietzsche'ańskiej idei człowieka. Kowal symbolicznie wykuwa dla siebie mocne i hartowne serce, by móc stawić czoła przeciwnością świata. Jeśli serce będzie zbyt słabe to kowal sam je zniszczy, woli bowiem nie istnieć niż być słabym. W utworze uwagę zwraca nagromadzenie czasowników o dużej ekspresji: „wyrzucam”, „ciskam”, „walę”. Każdy z nich potwierdza moc i szaloną determinację bohatera, by rozpoznać własne możliwości. To zadanie zostaje określone jako arcytrudne, wymagające ponadludzkiego wysiłku.