Polityka spo
eczna

8.10	Poj cie, cele, funkcje i zakres polityki spo ecznej
22.10	Potrzeby spo eczne i metody ich diagnozowania
5.11	Kszta cenie, zatrudnienie i rynek pracy
26.11	Zabezpieczenie spo eczne - idea i rozwój
10.12	Warunki bytu ludno ci
7.01	Zjawiska patologii spo ecznej - uwarunkowania i przeciwdzia anie
21.01	Mi dzynarodowa polityka spo eczna

Literatura:

• Polityka spo
  eczna globalna i lokalna, pod red. A. Kurzynowskiego, SGH, Warszawa 2000

• Polityka spo
  eczna. Stan i perspektywy, pod red. J. Auleytnera, WSP TW, Warszawa 1995

• Polityka spo
  eczna, pod red. A. Kurzynowskiego, SGH, Warszawa 2000 (maszynopis)

0. Dr Piotr B
   
   dowski

0. Instytut Gospodarstwa Spo
   ecznego

0. Kolegium Ekonomiczno-Spo
   eczne

0. Dy
   ur: czwartki, godz. 11.00 - 12.00

0. Dziekanat Studium Podstawowego,

0. gm. g
   ówny, pok. 5

0. tel. [phone]

0. e-mail: [e-mail]

0. Polityka spo
   eczna to celowe dzia
   anie instytucji publicznych i organizacji pozarz
   dowych zmierzaj
   ce do poprawy warunków
   ycia ludno
   ci, usuwania nierówno
   ci spo
   ecznych i podnoszenia poziomu
   ycia.

0. Polityka spo
   eczna to dzia
   alno
   
   pa
   stwa, samorz
   dów i organizacji pozarz
   dowych, której celem jest poprawa po
   o
   enia materialnego, asekuracja przed ryzykami
   yciowymi i wyrównywanie szans
   yciowych grup spo
   ecze
   stwa ekonomicznie i socjalnie najs
   abszych.

0. Podmioty polityki spo
   ecznej wyró
   nia si
   pod wzgl
   dem:

• obszaru dzia
  ania (mi
  dzynarodowe, krajowe, regionalne, lokalne);

• charakteru podmiotów krajowych (organizacje publiczne, organizacje pozarz
  dowe);

• rodzajów dzia
  ania (ustawodawcze, wykonawcze, kontrolne, s
  downicze, inspiruj
  ce).

0. Cele polityki spo
   ecznej:

• wyrównywanie warunków
  ycia i pracy poprzez zaspokajanie potrzeb grup ludno
  ci;

• zapewnienie równo
  ci w korzystaniu z praw obywatelskich;

• usuwanie nierówno
  ci spo
  ecznych;

• kszta
  towanie stosunków spo
  ecznych;

• zabezpieczenie przed ryzykami
  yciowymi.

Polityka spo
eczna jako dzia
alno

praktyczna i dyscyplina wiedzy: mi
dzy praktyk
a teori
.

Nurty w nauce o polityce spo
ecznej:

socjologiczno-strukturalny (K. Krzeczkowski),

ekonomiczno-spo
eczny (S. Rychli
ski),

socjalno-bytowu (Z. Daszy
ska - Goli
ska, L. Fr
ckiewicz),

psychologiczno-spo
eczny (W Szubert).

Pocz
tki wspó
czesnej polityki socjalnej
- Niemcy XIX w.

• procesy industrializacji i urbanizacji;

• samoorganizacja robotników;

• zmniejszanie tygodniowego czasu pracy z 78 godz. (1860/70) do 60 (1900/05);

• 1883 - ustawa dotycz
  ca ubezpieczenia chorobowego robotników;

• 1884 - ustawa o ubezpieczeniu wypadkowym;

• 1889 - ustawa dotycz
  ca zabezpieczenia na wypadek inwalidztwa i staro
  ci;

• 1927 - ustawa o po
  rednictwie pracy i ubezpieczeniu bezrobotnych.

Polityki szczegó
owe chodz
ce w sk
ad systemu polityki spo
ecznej:

polityka socjalna (zabezpieczenie spo
eczne),

polityka ochrony pracy,

polityka zatrudnienia,

polityka ochrony zdrowia,

polityka mieszkaniowa,

polityka o
wiatowa,

polityka kulturalna,

polityka ochrony
rodowiska naturalnego,

polityka prewencji i zwalczania patologii spo
ecznej

0. ________________________________________

polityka ludno
ciowa,

polityka rodzinna,

polityka wobec m
odzie
y,

polityka wobec ludzi starych.

Modele polityki spo
ecznej:

• model liberalny - potrzeby spo
  eczne realizowane s
  w ramach rynku prywatnego i w rodzinie; polityka spo
  eczna to dzia
  ania selektywne,
  wiadczenia s
  z regu
  y selektywne,

• model redystrybucyjny - odpowiedzialno
  
  za bezpiecze
  stwo socjalne jednostki ponosi spo
  ecze
  stwo; polityka spo
  eczna dokonuje redystrybucji dochodów,
  wiadczenia z regu
  y powszechne,

• model motywacyjny - programy socjalne nie powinny zak
  óca
  procesów gospodarki rynkowej; polityka spo
  eczna wykorzystuje m.in. lokalny potencja
  spo
  eczny,
  wiadczenia z regu
  y zale
  
  od statusu jednostki na rynku pracy.

0. Potrzeba

• aktualny stan cz
  owieka lub jego organizmu, charakteryzuj
  cy si
  niespe
  nieniem okre
  lonych warunków;

• subiektywne odczucie braku, niezaspokojenia lub po
  
  dania okre
  lonych przedmiotów czy warunków;

• trwa
  a w
  a
  ciwo
  
  cz
  owieka, polegaj
  ca na tym,
  e bez spe
  nienia okre
  lonych warunków cz
  owiek nie mo
  e zdoby
  lub utrzyma
  pewnych wa
  nych stanów lub celów.

Potrzeby

materialne i niematerialne

indywidualne i spo
eczne

Teoria

hierarchii

potrzeb

Diagnozowanie potrzeb spo
ecznych:

metody wykorzystuj
ce istniej
ce dane statystyczne:
demograficzne,
dotycz
ce poziomu zaspokojenia potrzeb;

metody wykorzystuj
ce dane z bada
empirycznych, socjologicznych i statystycznych;

mierniki potrzeb spo
ecznych;

metody wykorzystuj
ce scenariusze rozwoju sytuacji ekonomicznej i spo
ecznej;

monitoring potrzeb spo
ecznych;

badania przekrojowe i longitudinalne.

Z punktu widzenia polityki spo
ecznej najwa
niejszym zadaniem spo
ecznej gospodarki rynkowej jest stworzenie warunków dla bezkonfliktowego realizowania celu indywidualnej wolno
ci oraz integracji spo
ecznej. Sprzyjaj
temu zasady: solidarno
ci i wywodz
ca si
ze spo
ecznej doktryny Ko
cio
a katolickiego - subsydiarno
ci, czyli pomocniczo
ci.

Cele spo
ecznej gospodarki rynkowej:

• stabilno
  
  poziomu cen,

• wysoki poziom zatrudnienia,

• równowaga w handlu zagranicznym,

• sta
  y, równomierny wzrost gospodarczy,

• sprawiedliwy podzia
  dochodu,

• przyjazne
  rodowisko,

• sprawiedliwy podzia
  pracy.

0. Kwestie spo
   eczne to zjawiska i okoliczno
   ci tworz
   ce stan napi
   cia spo
   ecznego, wywo
   uj
   ce powszechne zaniepokojenie i d
   
   enie do rozwi
   zania problemu.

0. Kwestie spo
   eczne:

• wynikaj
  z niedostosowania organizacji
  ycia zbiorowego do specyficznych potrzeb spo
  ecznych i indywidualnych cz
  onków tych zbiorowo
  ci;

• na skutek kumulacji niekorzystnych sytuacji prowadz
  do powstania szczególnie trudnych sytuacji dla grup spo
  ecznych i ca
  ych zbiorowo
  ci;

• wprowadzaj
  zak
  ócenia w rozwoju spo
  ecze
  stwa.

0. Przyk
   ady kwestii spo
   ecznych:

0. ubóstwo,

0. bezrobocie,

0. edukacja,

0. mieszkalnictwo,

0. zdrowie,

0. migracje,

0. ekokwestia,

0. patologia spo
   eczna.

0. Polityka zatrudnienia to praktyczna dzia
   alno
   
   organów w
   adzy publicznej szczebla centralnego i lokalnego maj
   ca na celu oddzia
   ywanie na rozmiary zatrudnienia i bezrobocia.

0. Instrumenty polityki zatrudnienia:

0. po
   rednictwo pracy,

0. poradnictwo zawodowe,

0. bilanse si
   y roboczej,

0. przepisy prawa,

0. zasi
   ki dla bezrobotnych.

0. Polityka zatrudnienia a polityka rynku pracy

0. Formy bezrobocia ze wzgl
   du na przyczyny:

• frykcyjne,

• sezonowe,

• koniunkturalne,

• transformacyjne,

• strukturalne

0. Formy bezrobocia ze wzgl
   du na czas trwania:

• krótkookresowe,

• d
  ugookresowe,

• chroniczne.

Formy bezrobocia ze wzgl
du na obszar:

• powszechne,

• regionalne.

0. Formy bezrobocia ze wzgl
   du na wyst
   powanie:

• jawne,

• ukryte.

0. Spo
   eczne konsekwencje bezrobocia:

• pogorszenie standardu
  ycia,

• zagro
  enie egzystencji,

• zagro
  enia w sferze psychicznej jednostki,

• zak
  ócenia w
  yciu rodzinnym,

• szkody moralno-etyczne,

• powstanie patologii spo
  ecznych,

• napi
  cia i konflikty spo
  eczne.

0. Cechy bezrobocia w Polsce:

• wysoki odsetek kobiet,

• du
  e zró
  nicowanie przestrzenne,

• d
  ugookresowy charakter,

• wysoki odsetek m
  odzie
  y,

• niski poziom wykszta
  cenia bezrobotnych.

0. “Nowe ubóstwo” versus “stara bieda”

0. Polityka o
   wiatowa obejmuje ca
   okszta
   t problemów dotycz
   cych ustroju szkolnictwa, organizacji procesu nauczania, metod kszta
   cenia i wychowania.

0. Lokalna polityka spo
   eczna w polityce o
   wiatowej (przedszkola, szko
   y podstawowe, gimnazja, szko
   y ponadgimnazjalne)

0. Uwarunkowania polityki o
   wiatowej:

• ekonomiczne,

• historyczno-narodowe,

• demograficzne,

• spo
  eczne.

Elementy systemu zabezpieczenia spo
ecznego:

Ubezpieczenia spo
eczne

Ubezpieczenia osobowe i maj
tkowe ludno
ci

Ochrona zdrowia

Rehabilitacja inwalidów

Pomoc spo
eczna

Uzupe
niaj
ce
wiadczenia spo
eczne

Podstawowe filary ubezpiecze
spo
ecznych:

• ubezpieczenie emerytalne

• ubezpieczenie chorobowe

• ubezpieczenie wypadkowe

• ubezpieczenie od bezrobocia

• ubezpieczenie piel
  gnacyjne




0. Zabezpieczenie spo
   eczne - ogólna charakterystyka

Cecha   Typ	Zasady udzielania wiadcze	wiadczenie	Finansowanie	Zasada podzia u
Ubezpie­czenie spo eczne	zasada spo eczna	zale ne od sk adek	sk adki cz onkowskie	zasada solidarno ci
wiadczenia zaopatrze­niowe	zasada subsydiar­no ci i solidarno ci	okre lone przez pa stwo	rodki publiczne	zasada indywidualno ci
wiadczenia opieku cze	Zasad subsydiar­no ci i celowo ci	zale ne od potrzeb	rodki publiczne	zasada indywidualno ci




0. Ubezpieczenie emerytalne

0. Sk
   adka zale
   na od osi
   ganego dochodu z pracy

0. Nabycie prawa do
   wiadczenia uzale
   nione od okresu op
   acania sk
   adki

0. Przyczyny trudno
   ci z finansowaniem ubezpiecze
   emerytalnych:

• spadek liczby urodzin

• wyd
  u
  enie okresu trwania
  ycia

• obni
  enie wieku przerywania aktywno
  ci zawodowej

• opó
  nienie wchodzenia w okres aktywno
  ci zawodowej

• wzrost bezrobocia

• potrzeba dynamizacji
  wiadczenia (dopasowania go do wzrastaj
  cych dochodów z pracy)

0. Finansowanie ubezpieczenia emerytalnego:

0. metoda repartycji metoda kapita
   owa

0. uk
   ad mi
   dzygeneracyjny w
   asna inicjatywa

0. zasada spo
   eczna zasada indywidualna

0. Trzy elementy systemu zabezpieczenia na staro
   
   :

• ubezpieczenia obowi
  zkowe

• fundusze emerytalne

• ubezpieczenia indywidualne

Podstawowe cechy charakterys­tyczne	I FILAR (bazowy) Fundusz Ubezpiecze Spo ecznych	II FILAR Otwarte Fundusze Emerytalne	III FILAR Ubezpiecze­nie dodatko­we, w tym pracownicze programy emerytalne
Podmiot zarz dzaj cy	Zak ad Ubezpiecze Spo ecznych	Powszechne Towarzystwo Emerytalne	Zale nie od formy praw­nej: pracow­nicze towa­rzystwa eme­rytalne, to­warzystwa funduszy in­westycyjnych towarzystwa ubezpiecze wzajemnych, zak ady ubezpiecze
Zasada finansowania	Repartycyjna (umowa pokoleniowa)	Kapita owa	Kapita owa
Urodzenie przed 1.01.1949 r.	Ubezpieczenie obowi zkowe	Nie mog uczestniczy	Ubezpieczenie dobrowolne
Urodzenie po 31.12.1948 a przed 1.01.1969 r.	Ubezpieczenie obowi zkowe	Mog wybra form ubezpieczenia	Ubezpieczenie dobrowolne
Urodzeni po 31.12.1968 r.	Ubezpieczenie obowi zkowe	Ubezpieczenie obowi zkowe	Ubezpieczenie dobrowolne

0. Ubezpieczenie chorobowe

0. Sk
   adka zale
   na od osi
   ganego dochodu z pracy

0. 
   wiadczenia w formie finansowej, rzeczowej i us
   ug

0. Mo
   liwe wprowadzenie pu
   apu dochodowego, od którego wynagrodzenie nie jest obowi
   zkowe

0. Kasa chorobowa finansuje w ca
   o
   ci lub w cz
   
   ci koszty dzia
   a
   profilaktycznych, leczenia oraz rehabilitacji (honorarium lekarskie, koszty zakupu lekarstw i korzystania z bazy medycznej - aparatura diagnostyczna, pobyt w szpitalu, leczenie sanatoryjne).

0. Koszty budowy i utrzymania lecznictwa zamkni
   tego obci
   
   aj
   pa
   stwo, lokalne podmioty polityki spo
   ecznej lub organizacje pozarz
   dowe.

0. Ubezpieczenie wypadkowe:

0. Sk
   adki op
   acane przez pracodawc
   

0. Mo
   liwo
   
   podniesienia wysoko
   ci sk
   adki w zak
   adach o szczególnie du
   ej liczbie wypadków przy pracy

0. 
   wiadczenia w formie finansowej, rzeczowej i us
   ug

0. Ubezpieczenie od bezrobocia:

0. Sk
   adka zale
   na od osi
   ganego dochodu z pracy

0. Nabycie prawa do
   wiadczenia uzale
   nione od okresu op
   acania sk
   adki

0. Ograniczony okres wyp
   acania
   wiadczenia

0. 
   wiadczenia w formie finansowej, rzeczowej i us
   ug

0. Ubezpieczenie piel
   gnacyjne:

0. Sk
   adka zale
   na od osi
   ganego dochodu z pracy

0. Nabycie prawa do
   wiadczenia uzale
   nione od okresu op
   acania sk
   adki

0. 
   wiadczenia w formie finansowej, rzeczowej i us
   ug

0. 
   wiadczenia wyodr
   bnione z ubezpieczenia chorobowego

0. Przeci
   tna liczba emerytur pracowniczych i nowo przyznanych emerytur pracowniczych w latach 1989 - 1997 (w tys.)

0. Folie z zakresu pomocy spo
   ecznej zawieraj
   dane dost
   pne w tek
   cie nt. pomocy spo
   ecznej (rozdzia
   VII)

0. Patologia spo
   eczna - niepo
   
   dane zjawiska, które mog
   wywo
   a
   negatywne skutki w rozwoju danej spo
   eczno
   ci lub ca
   ego spo
   ecze
   stwa.

0. Rodzaje patologii spo
   ecznej:

• patologia indywidualna,

• patologia rodziny,

• patologia struktur organizacyjnych.

0. G
   ówne przyczyny problemów spo
   ecznych, powoduj
   cych zjawiska patologiczne:

• os
  abienie wi
  zi spo
  ecznych i zwi
  zanego z nimi mechanizmu kontroli spo
  ecznej,

• wzrost rozpi
  to
  ci mi
  dzy aspiracjami a mo
  liwo
  ­ciami ich realizacji,

• ukszta
  towanie si
  w pewnych grupach i
  rodowiskach norm obyczajowych sprzecznych ze spo
  ecznie akceptowanym systemem warto
  ci,

• ekskluzja i marginalizacja spo
  eczna.

0. Czy patologia ma charakter wzgl
   dny?

0. Przejawy patologii indywidualnej:

• uzale
  nienia (narkomania, alkoholizm, lekomania),

• samobójstwa,

• przest
  pczo
  
  ( w tym - nieletnich),

• prostytucja,

• dewiacje seksualne.

0. Przejawy patologii rodziny:

• rozpad rodziny,

• przemoc w rodzinie,

• pozbawienie praw rodzicielskich,

• os
  abienie funkcji wychowawczej rodziny,

• sieroctwo spo
  eczne.

0. Przejawy patologii struktur organizacyjnych:

• biurokracja,

• korupcja,

• bezrobocie,

• ubóstwo

0. Niektóre przest
   pstwa w Polsce w latach 1990 - 1999

Rodzaje przest pstw	1990	1995	1999
zabójstwa	730	1134	1048
udzia w bójce lub pobiciu	3935	10600	12756
zgwa cenie	1840	2267	2029
rozbój, wymuszenie	16217	26858	44775
przeciwko wiarygodno ci dokumentów	6387	43554	80640

0. Nieletni wed
   ug
   rodków wychowawczych lub poprawczych

Rodzaje rodków	1990	1995	1999
Nadzór kuratora	28406	32720	37958
Zak ad poprawczy	2194	2407	2434

0. Samobójstwa

Wyszczególnienie	1990	1995	1999
ogó em	3841	5988	5182
miasta	2316	3452	2989
w wieku: do 14 lat	37	125	54
15 - 20 lat	211	452	474
21 - 30 lat	619	782	751
31 - 50 lat	1700	2708	2329
51 - 70 lat	1039	1513	1224
71 i wi cej lat	235	354	315

0. Patologia struktur organizacyjnych (w tym funkcjonowania podmiotów polityki spo
   ecznej) nie mo
   e by
   traktowana jako usprawiedliwienie dla zjawisk patologii indywidualnej i rodziny. Wyst
   powanie zjawisk patologicznych
   wiadczy jednak o nieprawid
   owo
   ciach w procesie rozwoju spo
   ecznego.

0. Niektóre mi
   dzynarodowe podmioty polityki spo
   ecznej:

0. Organizacja Narodów Zjednoczonych

• Rada Gospodarczo-Spo
  eczna

• Mi
  dzynarodowa Organizacja Pracy (ILO)

• 
  wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO)

• Organizacja ds. O
  wiaty, Nauki i Kultury (UNESCO)

• Organizacja ds. Wy
  ywienia i Rolnictwa (FAO)

• Fundusz ONZ Pomocy Dzieciom (UNICEF)

• Urz
  d Wysokiego Komisarza ds. Uchod
  ców

0. Rada Unii Europejskiej

• Komisja Europejska

• Komitet Ekonomiczno-Spo
  eczny

• komisje parlamentarne

• Europejski Fundusz Socjalny

0. Podstawowe akty prawne mi
   dzynarodowej polityki spo
   ecznej:

• Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych,

• Pakt Praw Gospodarczych, Spo
  ecznych i Kulturalnych

• konwencje MOP

• Europejska Karta Spo
  eczna

0. Umowy dwustronne i mi
   dzynarodowe

0. Obszary regulacji w zakresie mi
   dzynarodowej polityki spo
   ecznej:

• ubezpieczenia spo
  eczne (zw
  aszcza emerytalne i chorobowe)

• czas i warunki pracy

• prawa socjalne

Standardy w mi
dzynarodowej polityce spo
ecznej jako norma docelowa

Spo
eczne problemy zwi
zane z przyst
pieniem Polski do Unii Europejskiej:

migracja ludno
ci,

czas pracy,

koszty pracy,

ograniczenie dotacji pa
stwowych

Zagadnienia do studiowania:

Geneza polityki spo
ecznej

Definicja polityki spo
ecznej

Cele polityki spo
ecznej

Modele polityki spo
ecznej

Podmioty polityki spo
ecznej

Potrzeby- definicja, przyk
ady

Teoria hierarchii potrzeb

Spo
eczna gospodarka rynkowa - cele i zasady

Kwestie spo
eczne - definicja i znaczenie

Przyk
ady kwestii spo
ecznych

Polityka o
wiatowa (cele i uwarunkowania)

Podzia
kompetencji mi
dzy podmiotami polityki o
wiatowej

Polityka zatrudnienia (cele, instrumenty)

Bezrobocie i jego rodzaje

Cechy i spo
eczne konsekwencje bezrobocia

Zasady (techniki) zabezpieczenia spo
ecznego

Elementy systemu zabezpieczenia spo
ecznego

Charakterystyka ubezpiecze
spo
ecznych

Charakterystyka ubezpieczenia emerytalnego

Charakterystyka ubezpieczenia chorobowego


wiadczenia niezale
ne od sk
adki - przyk
ady

Patologia spo
eczna - wyja
nienie poj
cia, przyk
ady

Rodzaje i formy wyst
powania zjawisk patologii spo
ecznej

Przyczyny wyst
powania zjawisk patologii spo
ecznej

Zwi
zki mi
dzy zjawiskami patologii struktur organizacyjnych i pozosta
ymi jej rodzajami

Kierunki rozwoju wybranych zjawisk patologii spo
ecznej

ONZ jako podmiot polityki makrospo
ecznej

Europejskie podmioty polityki spo
ecznej

---