73. Komisja a edukacja dziewcząt
1774 - Czartoryski - „Przepisy od KEN pensjonarzom i mistrzyniom dane”,
1783 - w ustawach KEN sformułowane postulaty dotyczące wykształcenia dziewcząt (pensje, szkoły dla dziewcząt- elitarne, wychowanie ich na dobre żony, matki, panie domu oddane ojczyźnie, wzięcie pod swoją kontrolę wszystkich prywatnych pensji)
- KEN stworzył dla dziewcząt pewne formy wychowania przeciwstawiając się modnemu wychowaniu francuskiemu. Nakazując wychowywać dziewczęta tak by "wiedziały" i były czynna częścią narodu.
74. Znaczenie Komisji Edukacji Narodowej
pierwsze w Europie świeckie ministerstwo oświaty dokonało ujednolicenia całego systemu szkolnego.
Przeprowadzenie reformy szkolnictwa średniego i wyższego oraz rozpoczęcie walki o stworzenie szkoły elementarnej, obowiązkowej dla wszystkich, niezależnie od pochodzenia
całkowita reorganizacja oraz stworzenie od podstaw systemu szkół średnich
opracowanie nowych programów nauczania w duchu umiarkowanego oświecenia
utworzenie seminariów nauczycielskich przy uniwersytetach.
publikacja nowatorskich podręczników szkolnych - w sumie wydano 27 podręczników, z których część po raz pierwszy stworzyło polską terminologię naukową takich dziedzin jak fizyka, matematyka, chemia, logika, gramatyka.
reformę Akademii Krakowskiej i Wileńskiej
utworzenie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych
wprowadzenie historii Polski i historii naturalnej.
wprowadzenie elementów wychowania fizycznego.
zaczęto nauczać w języku polskim - nauka w języku łacińskim była zakazana
przejęcie bezpośredniej kontroli nad wszystkimi szkołami w kraju, tym samym szkolnictwo nabrało świeckiego charakteru i podporządkowane zostało interesom państwa
uczynienie wychowania funkcją państwa, zerwanie monopolu Kościoła na wychowanie i nauczanie
uprzystępnienie po raz pierwszy dzieciom chłopskim nauki w szkołach parafialnych
75. Izba Edukacyjna Księstwa Warszawskiego - powstanie i działacze
Izba Edukacji Publicznej - naczelna państwowa władza oświatowa w Księstwie Warszawskim. (utworzone w 1807 - Napoleon)
Istniała w latach 1807-1812 - kierował nią Stanisław Kostka Potocki, we współpracy ze Stanisławem Staszicem, Samuelem Bogumiłem Lindem, Onufrym Kopczyńskim i innymi osobistościami tego okresu. W 1812 roku Izba Edukacyjna została przekształcona w Dyrekcję Edukacji Narodowej.
Celem Izby Edukacyjnej był przede wszystkim rozwój szkolnictwa elementarnego, aczkolwiek przykładano też wagę do rozbudowy szkolnictwa średniego (szkoły wydziałowe
i podwydziałowe realne i szkoły departamentowe, w których nacisk położono na nauki ścisłe) i wyższego (w Warszawie powstały w 1808 r. Szkoła Prawa, w 1809 Szkoła Lekarska,
w 1811 Szkoła Nauk Administracyjnych, zaś od 1809 Izbie podlegał Uniwersytet Jagielloński). Kierowano się zasadą powiązania systemu szkolnego z administracją państwową, wprowadzono też po raz pierwszy na ziemiach polskich, w 1808 roku, obowiązek szkolny.
76. Szkolnictwo elementarne w ustawach Izby Edukacyjnej Księstwa Warszawskiego.
Celem Izby Edukacyjnej był przede wszystkim rozwój szkolnictwa elementarnego, Wprowadzono po raz pierwszy na ziemiach polskich, w 1808 roku, obowiązek szkolny.
Istotnym zarządzeniem było nałożenie na społeczności lokalne obowiązku tworzenia
i finansowego utrzymywania szkół elementarnych, co zaowocowało ich szybkim rozwojem w Księstwie Warszawskim, a potem w Królestwie Polskim. W 1810 roku powstało Towarzystwo Elementarne, z Samuelem B. Lindem na czele, którego zadaniem było opracowywanie podręczników szkolnych.
Izba Edukacyjna zajęła się rozwojem sieci szkolnictwa elementarnego w departamencie lubelskim. Środki na ten cel czerpano głównie z dotacji prywatnych i świadczeń społeczeństwa. Najbardziej owocnym dla tej działalności był rok 1810. W tym bowiem czasie powstała pierwsza publiczna szkoła elementarna w Lublinie. Działały również szkoły elementarne w Kazimierzu Dolnym, Markuszowie, Hrubieszowie i Tarnogrodzie. Na tym polu duże zaangażowanie wykazał wizytator z ramienia Izby Edukacyjnej Wohlfeil.
Ustawa szkolna z 1808 r. wprowadzała obowiązek szkolny dla dzieci miejskich w wieku od 6 do11- 12 lat i wiejskich od 8 do 11- 12 roku życia. Oprócz wiedzy elementarnej , higieny i religii program nauczania przewidywał w zależności od środowiska wiedzę rolniczą, ogrodniczą, elementy miernictwa, handlu i rzemiosła.
77. Kształceniem kadry nauczycielskiej
Powstały 3- letnie seminaria nauczycielskie w Poznaniu i Łowiczu, prowadzone na wysokim poziomie przez wybitnych pedagogów.
Zreformował je Józef Jeziorowski. Do seminarium przyjmowano absolwentów szkół elementarnych na podstawie wyników egzaminu i świadectwa o nienagannym prowadzeniu się. Trzyletni program seminarium obejmował naukę języka polskiego, wraz z gramatyką i kaligrafią, matematykę, w której szczególnie zwracano uwagę na regułę trzech i umiejętność pamięciowego rozwiązywania zadań, oraz wszystkie przedmioty nauczania w szkole elementarnej, a więc geometrię, przyrodoznawstwo, historię naturalną, fizykę, chemię, geografię i historię ojczystą, a także znajomość prawodawstwa krajowego. Program przedmiotów fachowych realizowany w trzecim roku kształcenia obejmował psychologię, aby nauczyciel mógł "skutecznie działać na młode umysły" oraz pedagogikę rozumianą jako metodykę nauczania. Nauczanie przedmiotów pedagogicznych w seminarium w Łowiczu stało na dość wysokim poziomie.
78. Oświata pod zaborami - rusyfikacja i germanizacja ~ utrata niepodległości 1795~
Rusyfikacja - proces, szczególnie nasilony w okresie zaborów, w którym państwo rosyjskie dążyło do wynarodowienia Polaków poprzez stopniowe narzucanie języka, kultury, sztuki, religii prawosławnej i zwyczajów rosyjskich. Silnej rusyfikacji poddano dzieci, ze względu na ich ubogą jeszcze znajomość kultury i języka polskiego.
W zaborze rosyjskim pierwszym posunięciem Katarzyny II była likwidacja szkół KEN-u oraz wprowadzenie cenzury książek. Językiem urzędowym stał się język rosyjski, a do szkół przestano przyjmować nauczycieli z polski. Program nauczania przewidywał oprócz obowiązkowych lekcji rosyjskiego, naukę historii w wydaniu rosyjskim, która stawiała sprawę Polski na przegranej pozycji. Szkoła Główna Wileńska została przekształcona w 1803 na Imperatorski Uniwersytet, później zakazano jej nadawać tytuły naukowe. W 1831 r. zostało wydane zarządzenie o zamknięciu wszystkich szkół wyższych. Szkolnictwo średnie zostało ograniczone do 4 klas. Szkolnictwo elementarne zredukowano do połowy. Szkołę Główną Warszawską w 1869 roku przekształcono w rosyjski Uniwersytet Cesarski.
Celom rusyfikacji służyły także internaty, zakładane, aby usunąć wpływ polskiego środowiska i domu rodzinnego na młodzież. Zakazano korzystania z prywatnych stancji, a równocześnie zabroniono dojeżdżać do szkół. Rusyfikacja, jak również obciążenie w kosztach utrzymania szkoły pogłębiło niechęć polskiego społeczeństwa do oświaty rządowe. Zaczęto likwidować większość szkół. Analfabetyzm sięgnął 65% ogółu mieszkańców.
Germanizacja - Wprowadzono język niemiecki jako język urzędowy oraz wydano nakaz zatrudnienia w szkołach nauczycieli posługujących się wyłącznie językiem niemieckim. Nie wolno było zatrudniać osób nie mówiących po niemiecku do służby dworskiej, a młodzieży do nauki zawodu. Dekret praktycznie wykluczał polskich nauczycieli ze śląskich szkół. Jeszcze w 1765 roku został rozesłany w polskim tłumaczeniu do 1266 polskich szkół, w przeciwnym wypadku nie zostałby zrozumiany. Kolejny pruski dekret zabraniał Polakom uzyskiwać średnie lub wyższe wykształcenie. W roku 1764 zabroniono nawet udzielania ślubów osobom nie znającym języka niemieckiego.
Germanizacja osiągnęła apogeum po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku, kiedy to kanclerz Bismarck ogłosił akcję kulturkampf. W 1874 roku usunięto język polski ze szkół średnich, a w 1866 roku z elementarnych. Wobec dzieci, które odezwały się w szkole po polsku, były stosowane kary cielesne przez niektórych niemieckich nauczycieli.
W miejsce upadłej w Warszawie Szkoły Kadetów założono niemiecki Korpus Kadetów w Kaliszu. W 1804 r. utworzono Liceum w Warszawie jako wzorową 6-klasową szkołę niemiecką.
1887 r. władze pruskie usunęły język polski jako osobny przedmiot, ale gdy nakazano również naukę religii po niemiecku w szkole we Wrześni w 1901 r. Wybuchł strajk dzieci wrzesińskich.
79. Strajki szkolne
Najbardziej znane strajki szkolne (na ziemiach polskich):
strajki szkolne w zaborze pruskim (1901-1907):
strajk uczniów we Wrześni w latach 1901-1902 głównie w proteście przeciwko modlitwie i nauce religii w języku niemieckim, Obejmował również protest rodziców przeciw biciu dzieci przez pruskie władze szkolne. Strajk rozpoczął się 20 maja 1901 r., kiedy niemiecki nauczyciel wymierzył karę cielesną dzieciom za odmowę odpowiadania w języku niemieckim na lekcji religii. Zastrajkowało wówczas 118 uczniów i uczennic. Ich rodziców władze niemieckie ukarały więzieniem i grzywnami
strajk szkolny w Wielkopolsce i na Pomorzu Nadwiślańskim w 1906 - 1907 wywołany zakazem używania języka polskiego na lekcjach religii w szkołach ludowych (podstawowych) w Poznańskiem i na Pomorzu;
Rąty - w 1906 miejsce protestu kaszubskiego przeciw nauczaniu religii w języku niemieckim. Doszło do bojkotu lekcji religii po niemiecku. Miejscowi Kaszubi domagali się nauczania po polsku. Strajk szkolny rozszerzył się na cały ówczesny powiat kartuski i zaborczą prowincję Prusy Zachodnie. Doszło do licznych represji (powiązanych z wysokimi grzywnami pieniężnymi i masowymi zwolnieniami Kaszubów z pracy) ze strony sądownictwa pruskiego zaborcy.
Kasparus - miejsce dramatycznego w skutkach strajku szkolnego miejscowych Kociewiaków. Po wprowadzeniu w tamtejszej szkole zajęć religii w języku niemieckim, doszło do starć rodzicow z pruskimi nauczycielami oraz żandarmerią. Wielu mieszkańców zostało ukaranych więzieniem lub wysokimi grzywnami, co doprowadziło wiele rodzin do ubóstwa. W 55 rocznicę strajku został postawiony pomnik ku czci Obrońców Mowy Polskiej
strajki szkolne w Królestwie Polskim w czasie rewolucji 1905-1906:
żądano wprowadzenia polskiego języka nauczania, zniesienia ograniczeń narodowych i wyznaniowych oraz policyjnego nadzoru nad młodzieżą; zakończone wprowadzeniem języka polskiego w nauczaniu religii, w nauczaniu języka polskiego (jako języka krajowego) oraz zgodą na wprowadzenie języka polskiego jako języka wykładowego w szkołach prywatnych (w związku z wykorzystaniem tego ostatniego prawa niektóre szkoły utraciły uprawnienia szkół państwowych)