Koszty rachunkowe są zapisywane w rachunkowości przedsiębiorstwa. Są to czynniki wykorzystywane do produkcji (praca, kapitał, ziemia). Ich wielkość wynika z pomnożenia ilości kupowanych zasobów przez ich cenę wyrażoną w pieniądzu. Tak więc, jeżeli jakiś zasób produkcji nie jest bezpośrednio wyceniony w postaci ceny zakupu, nie jest on traktowany jako koszt.

Koszty rachunkowe nazywane są często kosztami explicite, natomiast koszty alternatywnego zastosowania zasobów (które nie są traktowane jako wydatki firmy) określa się mianem kosztów implicite.

Koszty ekonomiczne to wartość wszystkich zasobów użytych do produkcji. Wartość tę wyznacza koszt najlepszego, alternatywnego zastosowania zasobów (nakładów na czynniki).

Koszty ekonomiczne to wszystkie koszty explicite i implicite, łącznie z zyskiem normalnym niezbędnym do zatrzymania zasobów w danej działalności gospodarczej.

Rachunkowe i ekonomiczne ujęcie kosztów znajduje swoje odzwierciedlenie rozumieniu zysku z działalności gospodarczej.

Zysk rachunkowy jest różnicą między całkowitymi przychodami ze sprzedaży produktów lub usług i kosztami explicite (kosztami rachunkowymi).

Zysk ekonomiczny jest różnicą między całkowitymi przychodami a wszystkimi kosztami (explicite i implicite) lub różnicą między przychodami i kosztami alternatywnymi wszystkich nakładów.

Zysk rachunkowy = Przychody całkowite - koszty explicite

Zysk ekonomiczny = Przychody całkowite - (koszty explicite + koszty implicite)

Koszty rachunkowe w przedsiębiorstwie dzielimy ze względu na:

1. Istnienie przedsiębiorstwa: Co zmienia produkt?

Koszty proporcjonalne/ Koszty struktury

2. Współistnienie kosztów: Co można ująć księgowo bezpośrednio lub pojedynczo ?

Koszty bezpośrednie/ Koszty ogólne lub

Koszty pojedyncze/ Koszty wspólne

3. Uleganie wpływom: Co można zmienić w kosztach z punktu widzenia czasu i hierarchii?

Koszty ulegające wpływom/ Koszty nie ulegające wpływom lub

Koszty zmienne/ Koszty stałe

W krótkim okresie czasu koszty produkcji dzielą się na koszty zmienne (koszty zmieniające się wraz ze zmianami wielkości produkcji) oraz koszty stałe (koszty niezależne od rozmiarów produkcji). W długim okresie czasu wszystkie koszty produkcji są zmienne.

Koszty produkcji w krótkim okresie czasu

Koszty zmienne Koszty stałe

- płace pracowników produkcyjnych - płace pracowników administracji i

obsługi

- koszty surowców, materiałów, - koszty zużywania się budynków, maszyn,

półproduktów urządzeń

- koszty energii, wody - koszty użytkowania ziemi, wynajmu

lokali

• koszty kredytów, niektóre podatki

Koszt stały (fixed cost — FC) jest to koszt ponoszony przez przedsiębiorstwo niezależnie od ilości produktu (przy danych cenach czynników produkcji jest on zależny od nakładów stałych czynników produkcji. Jeżeli nawet przedsiębiorstwo w danym momencie nie produkuje, to ponosi takie koszty jak: czynsze, opłaty leasingowe, koszty ochrony i konserwacji urządzeń, wynagrodzenie stałego personelu, oprocentowanie kredytu itd.).

Koszt zmienny (variable cost — VC) zmienia się wraz ze zmianą ilości produktu, a więc wraz ze zmianą nakładu zmiennych czynników produkcji (obejmuje on wydatki na zakup surowców, materiałów, energii oraz płace zatrudnionych pracowników, w zależności od zmiany ilości produkcji firmy).

Koszt całkowity ( total cost -TC) obliczany jest jako suma iloczynów nakładów czynników produkcji: ziemi, pracy i kapitału oraz ich cen. Składa się on z:

- kosztu stałego,

- kosztu zmiennego.

Funkcja kosztów jest relacją między kosztami produkcji i odpowiednią wielkością produkcji.

Oznaczając przez Q wielkość produkcji oraz KC całkowity koszt produkcji, funkcję kosztów zapiszemy następująco: KC = f(Q)

W zależności od okresu czasu rozróżniamy funkcję kosztów w krótkim i w długim okresie.

W krótkim okresie czasu pewne koszty produkcji są zmienne, inne zaś koszty są stałe. Można wyróżnić pięć rodzajów kosztów w krótkim okresie czasu, które będą przedmiotem szczegółowej analizy:

- koszty stałe całkowite (KSC),

- koszty zmienne całkowite (KZC),

- koszty całkowite (KC = KSC + KZC),

- koszty przeciętne (stałe, zmienne, całkowite),

- koszty marginalne.

Koszty produkcji

Wielkość produkcji	Koszt stały całkowity	Koszt zmienny całkowity	Koszt całkowity	Koszt stały przeciętny	Koszt zmienny przeciętny	Koszt całkowity przeciętny	Koszt margi- nalny
Q	KSC	KZC	KC	KSP	KZP	KCP	KM
0	10	0	10	—	—	-	-
1	10	11	21	10	11	21	11
2	10	18	28	5	9	14	7
3	10	22	32	3,3	7,3	10,6	4
4	10	24	34	2,5	6	8,5	2
5	10	25	35	2,0	5	7	1
6	10	26	36	1,6	4,3	5,9	1
7	10	28	38	1,4	4	5,4	2
8	10	32	42	1,2	4	5,2	4
9	10	39	49	1,1	4,3	5,4	7
10	10	50	60	1,0	5	6	11

Koszty stałe całkowite (KSC) ponoszone są przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości produkcji. Jeżeli wszystkie koszty stałe wynoszą 10 jednostek pieniężnych wówczas koszt stały całkowity pozostaje niezmienny, niezależnie od rozmiarów produkcji.

Koszt stały przeciętny (KSP), nazywany również kosztem stałym jednostkowym, powstaje z podzielenia kosztu stałego całkowitego przez wielkość produkcji.

Koszt stały przeciętny zmniejsza się nieustannie wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Oznacza to, że na każdy produkt przypada coraz mniejsza cząstka całkowitych kosztów stałych.

Wprawdzie KSP spada w miarę wzrostu produkcji, to jednak nie osiąga wielkości równej zero. Nawet przy bardzo dużej produkcji na każdy wytworzony produkt przypada jakaś część (choćby bardzo mała) kosztów stałych. Równocześnie wielkość produkcji nie może wzrastać w nieskończoność. Rozmiary produkcji są ograniczone przez maksymalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych, na które pozwala dana technologia produkcji. Przekroczenie tego progu wymaga rozszerzenia zastosowania danej technologii (np. wybudowania nowej hali i uruchomienia drugiej, takiej samej linii produkcji) lub wprowadzenia do produkcji nowej technologii. W konsekwencji pojawiają się „nowe" koszty stałe, itd.

Koszt zmienny całkowity (KZC) rośnie w miarę zwiększania rozmiarów produkcji, przy czym tempo wzrostu kosztów jest nierównomierne. Początkowo koszt zmienny całkowity rośnie wolniej (przyrosty kosztu są malejące), następnie zaś, po przekroczeniu pewnego poziomu produkcji, zaczyna wzrastać szybciej (przyrosty kosztu są rosnące). Koszty zmienne związane są z wykorzystaniem w procesie produkcji czynników zmiennych, których ilości wzrastają lub zmniejszają się w zależności od zmian rozmiarów produkcji. Koszt zmienny całkowity (KZC) rośnie w miarę zwiększania rozmiarów produkcji, przy czym tempo wzrostu kosztów jest nierównomierne. Początkowo koszt zmienny całkowity rośnie wolniej (przyrosty kosztu są malejące), następnie zaś, po przekroczeniu pewnego poziomu produkcji, zaczyna wzrastać szybciej (przyrosty kosztu są rosnące).

Koszt zmienny przeciętny (KZP) otrzymujemy dzieląc koszt zmienny całkowity przez wielkość produkcji. Zmniejsza się on wraz ze wzrostem produkcji a następnie, po przekroczeniu przez produkcję pewnej wielkości, zaczyna rosnąć.

Koszt całkowity produkcji (KC) jest sumą kosztów stałych całkowitych i kosztów zmiennych całkowitych: KC = KSC + KZC

Krzywa kosztów całkowitych rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu stałego całkowitego, w którym Q = 0. Następnie krzywa kosztu całkowitego rośnie w identyczny sposób jak krzywa kosztu zmiennego całkowitego (KZC)

Koszt całkowity przeciętny (KCP) jest kosztem całkowitym przypadającym na jednostkę produktu. Krzywa KCP kształtuje się podobnie jak krzywa kosztu zmiennego przeciętnego, przy czym w stosunku do tej ostatniej jest przesunięta w górę.

Koszt marginalny jest ważną kategorią ekonomiczną dla producenta pozwalającą ocenić rentowność decyzji dotyczącej powiększenia produkcji o kolejną, dodatkową jednostkę. Koszt marginalny (KM) definiujemy jako zmianę kosztu całkowitego (KC) wynikającą ze zmiany wielkości produkcji o dodatkową jednostkę (Q). KM = KC/Q

Ponieważ koszt stały całkowity (KSC) nie zmienia się w miarę zmian wielkości produkcji (Q), stąd zmiany kosztu całkowitego (KC) są równe zmianom kosztu zmiennego całkowitego (KZC). W konsekwencji koszt marginalny możemy traktować jako zmianę kosztu zmiennego wynikającą z jednostkowej zmiany produkcji. Dlatego koszt stały nie wpływa na wyznaczenie kosztu marginalnego. Jeśli nie posiadamy informacji o koszcie całkowitym, wówczas koszt marginalny można obliczyć na podstawie danych o koszcie zmiennym całkowitym. Produkt przeciętny czynnika zmiennego (pracy) początkowo rośnie a później spada. Dlatego właśnie koszt zmienny przeciętny najpierw spada a następnie wzrasta.

Przy danej cenie czynnika pracy rosnącemu produktowi marginalnemu odpowiada spadający koszt marginalny. W momencie, kiedy PM zaczyna spadać, KM zaczyna rosnąć. Momentem tym jest punkt przegięcia na krzywej produktu całkowitego.

Koszt marginalny jest relacją przyrostu kosztu całkowitego do przyrostu produkcji i wynosi:

KM = KC/Q = KZC/Q lub inaczej,

KM = wL/Q = w (L/Q)

Ponieważ Q/L to produkt marginalny pracy - PM, stąd: KM = w (1/ PM)

Zależności między kształtowaniem się kosztów przeciętnych i marginalnych w krótkim okresie czasu można przedstawić na jednym wykresie.

Krzywa kosztu stałego przeciętnego (KSP) nieustannie spada, natomiast krzywa KM przecina krzywe KZP i KCP w punktach, w których te ostatnie osiągają minimum (punkty A i B). Dla jakiejkolwiek wielkości produkcji Q wysokość krzywej KCP jest sumą pionową krzywych KSP i KZP.

W krótkim okresie czasu produkcja odbywa się w ramach danych wielkości zakładu produkcyjnego i technologii. Dlatego część kosztów produkcji jest stała. W długim okresie czasu powstają możliwości powiększania produkcji, wymaga to zwiększania nakładów na wszystkie czynniki produkcji. Dlatego w długim okresie czasu wszystkie rodzaje kosztów ulegają zmianom.

Długi okres czasu nazywany jest także horyzontem planowania. Przed producentem staje problem wyboru najkorzystniejszych rozmiarów przedsiębiorstwa, czyli zaplanowania powiększenia wielkości przedsiębiorstwa biorąc pod uwagę kształtowanie się kosztów produkcji.
Z dotychczasowej analizy kosztów wynika, że w ramach danego aparatu wytwórczego krzywa kosztów przeciętnych przybiera charakterystyczną postać litery U. Producent racjonalny powinien zwiększać nakład kapitału i zmieniać aparat wytwórczy w momencie, w którym krzywa kosztów przeciętnych zaczyna wzrastać - czyli w punkcie minimum kosztów. Gdyby producent zmieniał kombinację czynników wytwórczych zawsze kiedy dotychczasowa krzywa kosztów przeciętnych osiąga swoje minimum, wówczas krzywa kosztów przeciętnych w długim okresie byłaby płaska. Tak jednak nie jest, bowiem w długim okresie czasu mamy do czynienia ze zjawiskiem korzyści skali produkcji, czyli efektów związanych z rozmiarami przedsiębiorstwa.

Koszt utraconych korzyści, zwany kosztem alternatywnym (opportunity cost). Jeżeli podmiot gospodarczy wybiera spośród więcej niż dwóch możliwości, to kosztem alternatywnym nazywamy wartość najlepszej z możliwych korzyści, utraconej w wyniku określonego wyboru.

Koszt alternatywny zmiany zastosowania czynników produkcji

Znakiem minus oznaczono wielkość utraconej korzyści, czyli koszt alternatywny, a znakiem plus wielkość osiąganej korzyści. W celu uzyskania dodatkowych ilości jednego dobra trzeba poświęcać kolejno coraz większe ilości drugiego dobra.

Krzywa możliwości produkcyjnych umożliwia także wyjaśnienie społecznych wyborów, polegających na alokacji czynników produkcji w skali gospodarki kraju, a więc określaniu społecznej granicy możliwości produkcyjnych. Przez społeczną granicę możliwości produkcyjnych rozumie się zbiór różnych kombinacji dwóch dóbr, które społeczeństwo jest zdolne wytworzyć w danym czasie, wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby (np. dobra konsumpcyjne — dobra inwestycyjne).

Znajdowanie się gospodarki na społecznej granicy możliwości produkcyjnych oznacza optymalne wykorzystanie czynników produkcji. Optymalność oznacza potocznie, że został dokonany wybór najlepszy z możliwych.

Zysk przedsiębiorstwa jest związany bezpośrednio z kosztami.

Na wykresie ujęto oddzielnie koszty struktury, które są jednocześnie wydatkami pieniężnymi. Pozwala to ustalić finansowy próg rentowności (PR I).

PR II - drugi próg rentowności uwzględnia amortyzację, utrzymuje substancję przedsiębiorstwa, ponieważ umożliwia inwestycje odtworzeniowe.

Trzeci próg finansowy PR III to próg rentowności zdolności finansowej, ponieważ zysk jest konieczny do finansowania rozwoju.

---