04.11, 04


04.11.2008

WOLNOŚĆ WOLI, ODPOWIEDZIALNOŚĆ- KRYMINOLOGIA HUMANISTYCZNA

Przyjmuje 2 wizje człowieka.

Te 2 nurty zaczynają się w drugiej połowie XXw. Są to lata 60/70 przełom antybehawiorystyczny w psychologii i innych naukach. Podkreśla się PODMIOTOWOŚĆ człowieka.

Bekans- człowiek przedmiotowo traktowany

Nastepuje odrodzenie problemu wolności woli→ nurt antypozytywistyczny.

1955r. Gordon Olbord wyróżnił 2 wizje człowieka:

  1. wywodzi się od JOHNA LOCKA- idea umysłu biernego tabula rasa- wszystko zależy od środowiska

  2. LEIBNITZ aktywna rola umysłu racjonalnie rozwiązuje problemy

  1. model człowieka MECHANICYSTYCZNY- przyjęty przez behawiorystów S-R

  2. 0x08 graphic
    ANTROPOMOMORFICZNY - podstawowe pojęcie osoby→ zdolność inicjowania działań, samorefleksji

W rozwinięciu pojawia się homoeligens.

Psycholog Andrzej Siciński, w kryminologii Leon Tyszkiewicz,

człowiek intencjonalny- Obuchowski.

Nie oznacza to, że behawioryzm został wyeliminowany. Konieczne jest łączenie kontynuowanie obu nurtów.

Na tle tych koncepcji człowiek wyrasta problem:

      1. DETERMINIZM (TWARDY I MIĘKKI)

      2. INTERDETERMINIZM

  1. został podkreślany w myśli pozytywistycznej.

-pod wpływem nauk społecznych i przyrodniczych powstał- determinizm miękki.

W każdym momencie przyszły bieg zdarzeń jest ściśle wyznaczony mimo istnienia róznych możliwości

współcześnie wersja rozwijana przez TYLORA

Obejmuje 3 główne tezy;

        1. każde zachowanie powstaje z poprzedzających warunków, zgodnie z którymi żadne inne zachowanie nie jest możliwe

        2. zachowanie jest wolne w stopniu w jakim nie jest objęte zewnętrznym przymusem, bądź czynnikami zewnętrznymi

        3. 0x08 graphic
          w przypadku braku czynników zewnętrznych, przyczynami dowolnego zachowania są pewne stany, zdarzenia tkwiące w samym człowieku akty woli- decyzje, pragnienia -to co jest dowolne

są warunkowane przyczynowo i w danych warunkach nie mogą być inne, są zdeterminowane, ale nie ma zewnętrznych ograniczeń, byłyby inne gdyby warunki były odmienne

B.INDETERMINIZM

Nic, zarówno zdarzenia psychiczne i fizyczne nie jest uwarunkowane przyczynowo. W naukach behawioralnych ma znaczenie indeterminizm umiarkowany relatywny (nondeterminizm), libertaliaryzm.

Ostateczną przyczyną ludzkich decyzji i czynów jest podmiot, który mógłby zachować się inaczej niż to miało miejsce. Nie odróżnia się przyczyn tkwiących w podmiocie. Łączy się te stanowiska.

Wg Poppera tradycyjne argumenty determinizmu sa odparte. Determinizm i wolna wola są częścią i sposobem nauk fizycznych i biologicznych. Przemawia za człowiekiem autonomicznym wybierającym (homoeligens). Osłabiają przekazanie wyjątkowej pozycji człowieka w świecie (głównie twardy determinizm).

Kryminologia jest coraz bardziej nauką behawioralną. Szuka się obiektywnych przesłanek, ale szuka się przesłanek modelu osób.

Bierze pod uwagę:

Są różne modele osób w kryminologii.

KRYMINOLOGIA HUMANISTYCZNA

Podstawa analiz→ człowiek autonomiczny (homoeligens), ontologicznie umiarkowany indeterminizm

PRZESTĘPSTWO- stanowi wynik suwerennej decyzji człowieka.

Homoeligens korzysta z autonomii, nie dysponuje pełna wolnoscią→ ograniczenia fizyczne i bio-psychiczne+ pewna wolność→ wyznacza tzw. „luz decyzyjny”, zakres człowieka jest zmienny- człowiek autonomiczny. Człowiek może się sam ograniczać w wolności np.; nałogi.

Kryminologia była w pełni swobodna- aby mogła określać odpowiedzialność człowieka musi go określać w całokształcie strukturalnym i funkcjonalnym ( tego nie daje psychologia).

W kryminologii zwraca się w stronę tradycyjnego podziału przeżyć, jaki utrwalił się w psychologii:

3 kategorie;

  1. POZNAWCZE (poznanie świata i siebie)

  2. UCZUCIOWE

  3. WOLINCJONALNE (przeżycia wolincjonalne, motoryczne- towarzyszące pracy fizycznej i psychofizycznej, pragnienia ,oczekiwania, wybory) ta sfera jest najbardziej zaniedbana przez psychologie.

Zjawiska woli były rozpatrywane, gdy psychologia była związana z filozofią.

W latach 50/60 o woli w psychologii się nie wspomina.

Wola rozwija się dzisiaj w psychologii podejmowania decyzji.

Badania woli są bardzo trudne, bo wymagają metody introspekcyjnej- jej wyniki są nieweryfikowane, dlatego behawioryzm ja odrzucił.

Problem woli zachacza o problemu filozoficzne , światopoglądowe, problemy psychofizyczne ( W.Wundt 1879r. laboratorium ,paraleizm, zjawiskom fizycznym odpowiadają zjawiska psychiczne, przebiegają równolegle do nich, cos po stronie fizycznej→ psychicznej).

Polska lata 70 badania w tym zakresie→ badanie intencjonalności kontroli (to wola) TADEUSZ TOMASZEWSKI -„psychologia czynności” kontrolowanej, ukierunkowanej. Działania czynności skierowane na przekształcanie istniejącego stanu rzeczy, twórczości, motywacji człowieka.

Bez problemu woli kryminologia jest niemożliwa, wszystko sprowadziło by się do zjawisk fizycznych.

JÓZEF KOZIELEWSKI- transgresywna koncepcja człowieka składa się z twierdzeń ogólnych dotyczących 3 sfer;

  1. działań człowieka ,mechanizm poznawczy, motywacja

  2. 0x08 graphic
    osobowości jednostki, funkcje regulacji zachowania

  3. środowisko człowieka i jego znaczenie w kształtowaniu osobowości i stymulowaniu zachowań

Działanie osobowości, środowiska są wzajemnie powiązane.

Wymaga to poznania: strukturalnego i funkcjonalnego.

W osobowości występują różne układy:

  1. UMYSŁ- układ poznawczy

  2. WOLA- układ kierowniczy

  3. CHARAKTER- układ interpersonalny

  4. TEMPERAMENT- układ energetyczno- czasowy

Decydujący- umysł+ wola

TRANSGRESJA-wychodzenie poza to czym jednostka jest i co posiada, obok aktualnych sa działania ochronne, zapobieganie utraty wartości w okresie kryzysu.

Wśród procesów umysłowych ważne są procesy ANTYCYPACYJNE (przewidujące) i oceny ważności. Nie są ważne związki pomiędzy wolą a odpowiedzialnością zachowania i świadomością.

Wola to nic tylko układ substancjonalny.....?

Odgrywa ważną rolę w działaniu CELOWYM - bez tego podmiot przestaje być TELICZNY.

Układy funkcjonalne umysł + wola są w ścisłym związku, współdeterminuja działania TRANSGRESYWNE- wychodzące w przyszłość i ochronne.

W WOLI MOŻNA WYROŻNIĆ 3 SKŁADNIKI;

  1. KOMPARATOR- aktywizacja woli, porównanie standardów, poziomów zachowania z aktualnym stanem ( porównanie woli- napięcie)

  2. SELEKTOR- wolność woli, dokonuje się akt wyboru na podstawie informacji z 1, pamięci twardej+ świat zewnętrzny. Wolność woli nie jest absolutna, ale też nie ma całkowitego zniewolenia. Znaczenie selektora wzrasta w działalnościach trasgresywnych. W ochronnych działają stereotypy. Zobowiązania do przyjęcia odpowiedzialności.

  3. REALIZATOR- siła woli, kontrola działania, najważniejsza funkcja woli

Zakłócenia woli;

    1. Amulia- słabość woli uniemożliwia osiągnięcie ambitniejszych celów, brak standardów wyłączających pracę 1→ uniemożliwiających powstanie napięcia motywacyjnego

    2. Trudności w porównaniu tego co aktualne a pożądane

    3. Zaburzenia 2- trudności z wyborem optymalnej, satysfakcjonującej opcji

    4. DEZINDYWIDUALIZACJA- człowiek nie jest sobą ( dominacja grupy, brak odpowiedzialności), utrata odrębności, tożsamości, człowiek pod wpływem silnej grupy staje się pionkiem

Wg KOZIELECKIEGO zachowanie człowieka jest częściowo uwarunkowane przez środowisko+ instancje genetyczne, pojecie woli jest konieczne.

gdy człowiek to układ samodzielny, aktywny→ to istnieje układ funkcjonalny, kierujący dowolnością zachowań→ wola

DZIAŁANIA LUDZKIE ZALEŻĄ OD;

      1. wpływ środowiska zewnętrznego, przeszłości i aktualnych zdarzeń

      2. czynników wewnętrznych, sił podmiotowych

determinacji wewnętrznych, próba kształtowania siebie według własnego projektu

      1. czynniki losowe, przypadkowe, nieobliczalne

akt woli jest najkrótszym czasowo ośrodkiem wszystkich innych przeżyć jest INTENCJONALNYM udziałem jednostki działającej.

Do aktu odpowiedzialnej woli zalicza się:

a)

Determinizm to nakaz aktu woli na cel.

??

MOTYW- świadome przeżycie służące jako czynnik determinujący zachowanie jednostki. To składa się na osobowość.

KRYMINOGENEZA- to fragment ludzkiego życia psychicznego, proces, którego końcowym ogniwem jest czyn zabroniony, sprzeczny z normami prawa karnego, przybierający postać przestępstwa, wykroczenia.

Odnosi się do zjawisk zróżnicowanych (złożone czynniki), rozległe.

Centralnym zjawiskiem kryminogenezy→ są zjawiska psychiczne. Kluczową role odgrywa proces wolincjonalny, w którym przejawia się wolność człowieka.

Zasadniczy akt woli nie jest wymuszony.

Do kryminogenezy należą OKOLICZNOŚCI jakie w dojściu do czynu zabronionego grały rolę, sprzyjające lub odwrotnie. Okoliczności; psychiczne, fizyczne, biologiczne, sytuacyjne, społeczne.

To co rodzi czyn zabroniony mieści się w pojęciu „ja”.

Czynniki wolincjonalne ukierunkowują badania obiektywne, nie ma miarodajnych przewidywań. To, że ktoś postąpił tak nie znaczy, ze znów tak się zachowa. Nie możemy stworzyć modelu statystycznego.

Pełne badanie kryminogenezy→ ujawnienie wszystkich okoliczności we wzajemnej interakcji, historycznej sekwencji i dynamicznie.

Kryminogeneza jako proces indywidualny, w aspekcie porównawczym jest zróżnicowany, z trudem poddaje się schematyzacji, ujęciu modelowemu, ale modele są tworzone.

W modelu ujmuje się wszystkie czynniki ustalone i zaobserwowane w praktyce kryminologicznej, możemy je podzielić na:

  1. CZYNNIKI EGZOGENNE

  2. CZYNNIKI ENDOGENNE

    1. somatyczne - dziedziczność (zdrowie fizyczne, system nerwowy, wygląd zewnętrzny)

    2. środowiskowe ;

      • środowisko naturalne

      • środowisko społeczne

        • regionalne (miasto, wieś)

        • mikrospołeczne ( rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza, znajomi z pracy)

        • makrospołeczne (ustrój polityczny, gospodarczo- społeczny, czynniki kulturowe, społeczne)

  • sytuacyjne;