W wieku XIX to właśnie literatura odgrywała bardzo ważną rolę w rozwoju życia intelektualnego. Nie było jeszcze radia, kina, telewizji. Pisarze byli idolami, a literatura kształtowała styl i regulowała sposób zachowania się w towarzystwie. To z kart wielkich dzieł można było czerpać wzory i inspiracje. Książka podpowiadała także- w co się ubrać?

Pierwszym przejawem wpływu literatury na strój czytelników jest tak zwana werteromania. W 1774 roku ukazała się powieść Goethego "Cierpienia młodego Wertera" i stała się jedną z najpopularniejszych powieści epoki. W całym tekście tylko dwa razy mówi się o stroju głównego bohatera, ale zrobił ona zawrotną karierę. Błękitny frak i żółta kamizelka stały się najpopularniejszymi strojami w Europie. Poza strojem, młodzi czytelnicy sięgnęli także po pistolet- kolejny atrybut werterowskiej miłości. Przez całą Europe przetoczyła się fala samobójstw. Młodzi ludzie, będący ofiarami nieszczęśliwej miłości, popełniali samobójstwa z lekturami Wertera w dłoniach.

Zaraz po ukazaniu się "Wędrówek Childe Harolda" Byron zyskał sławę. Kolejne dzieła tylko umacniały jego pozycję. Tym samym wchodzimy w obszar dandyzmu. Typowy dandys miał modny strój, białe rękawiczki, laseczkę i cechował się nienagannymi manierami. Jego życie było próżniacze -bywał w teatrze, klubach i na wyścigach. Warto wspomnieć, że literaturze polskiej dandysem był Juliusz Słowacki i ogromnym pietyzmem podchodził do stroju. Zupełnie nową formułę nadał dandyzmowi Charles Baudelaire. Dotychczasowy strój został zamieniony na jasnoróżowe rękawiczki, krawat w kolorze byczej krwi i wiele motywów w kolorze czarnym. Dandys w wydaniu autora "Kwiatów zła" staje się wyrafinowanym artystą, który uprawia kult własnej osoby.

A jak literatura polska prezentuje się w kwestii mody? Każdy z nas pamięta najsłynniejsze nakrycie głowy- czapkę z piórami z "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego. Nie mniejszą popularnością cieszył się płaszcz Konrada z "Wyzwolenia". Prawdziwą maestrią opisu stroju jest "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza:

"Dosyć, że Zosia pierwszy raz w życiu dziś z rana
Była od Telimeny za upór łajana,
Nie chcąc modnego stroju, aż wymogła płaczem.
Że ja tak zostawiono, w ubraniu prostaczym.
Spodniczkę miała długą, biała; suknię krótką
Z zielonego kamlotu z różową obwódką;
Gorset także zielony, różowymi wstęgi
Od łona aż do szyi sznurowany w pręgi;
Pod nim pierś jako pączek pod listkiem się tuli.
Od ramion świecą białe rękawy koszuli,
Jako skrzydła motyle do lotu wydęte,
U dłoni skarbowane i wstążką opięte;
Szyja także koszulką obciśniona wąską,
Kołnierzyk zadzierzgniony różową zawiązką;
Zauszniczki wyrznięte sztucznie z pestek wiszni,
(Były tam dwa serduszka z grotem i płomykiem,
Dane dla Zosi, gdy Sak był jej zalotnikiem);
Na kołnierzyku wiszą dwa sznurki bursztynu,
Na skroniach zielonego wianek rozmarynu,
Wstążki warkoczyków Zosia rzuciła na barki,
A na czoło włożyła zwyczajem żniwiarki
Sierp krzywy, świeżym żęciem traw oszlifowany,
Jasny jak nów miesięczny nad czołem Dyjany."
Trudno nie ulec urokowi opisów strojów w narodowej epopei...

Ogromne znaczenie do stroju przywiązywała Zofia Nałkowska. Chociaż często borykała się problemami finansowymi, lubiła żyć dostatnio i pięknie, wśród eleganckich antyków. Jej szafa zapewne i dziś przyprawiłaby o zawrót głowy kilka pań. W krzykliwych strojach lubował się Witkacy. Bohaterowie "Kurki wodnej" głównie ubrani są w stroje błękitne. Wałpor ma strój marynarski i beret z niebieskim pomponem, lokaj niebieskie fraki z żabotami, Człowiek od latarni- niebieska bluzę.

Literatura XIX i początku XX wieku była kopalnią pomysłów. Czytelnik w natłoku emocji i wrażeń związanych z losami głównego bohatera otrzymywał także solidną porcję informacji- chociażby o modzie męskiej i damskiej. Może trochę szkoda, że dziś moda rodzi się w filmach i na ulicy, a literatura musiała zrezygnować z tej części tworzenia kultury.


autor: Michał Nalewski

---