HISTORIA MEDYCYNY - moje :) zebrane, wysłuchane, przepisane

WYKŁAD I - HISTORIA MEDYCYNY JAKO NAUKA,LUDWIK RYDYGIER

„Historia vero lux veritatis testis temporum magistra vitae vitae memoriae est”

(Historia jest światłem prawdy, świadectwem czasu, nauczycielką życia, pamiątką życia)

Historia medycyny - nauka o rozwoju myśli lekarskiej i formach praktyki lekarskiej, o zdrowiu i chorobie człowieka (w sensie indywidualnym i społecznym) w aspekcie historycznym.

Źródła do historii medycyny:

1. Źródła bezpośrednie:

• Zachowane szczątki ciała ludzkiego

• Zachowane narzędzia i przedmioty kultury materialnej

• Źródła pisane - druk i rękopisy

• Źródła ikonograficzne - malowidła, rysunki, rzeźby, herby, pieczęcie, medale, monety, filmy, fotografie

Źródła pośrednie:

• Źródła pisemne - relacje z drugiej ręki, pamiętniki, opisy podróży, podręczniki

• Źródła ikonograficzne nie będące wiernym odbiciem rzeczywistości ale wyrazem twórczości artystycznej

• Źródła etnograficzne

Ludwik Rydygier (21.08.1850 - 25.06.1920)

• Doktor medycyny, chirurgii i położnictwa, pozostawił po sobie ślad w światowej chirurgii

• Miał znakomitą wiedzę, dużo szczęścia, zręczny i odważny operator

• 1880 rok - pierwszy w Polsce (drugi na świcie) dokonał wycięcia odźwiernika żołądka z powodu raka

• 1881 - pierwszy na świecie dokonał częściowej resekcji żołądka z powodu wrzodów u Katarzyny Fening

• 1884 - pierwsza operacja żołądkowo - jelitowa (zespolenie z powodu owrzodzenia dwunastnicy)

• 1889 - inicjator i organizator I zjazdu chirurgów polskich w Krakowie

• Urodził się w Dusocinie koło Grudziądza w majątku ziemskim rodziców, któ®zy po jego narodzinach przenieśli się do Chełmna. Do gimnazjum chodził w Chojnicach i w Chełmnie. Studiował na niemieckim uniwersytecie w Gryfii. (Były tam najniższe koszta = utrzymanie 6 osobowej rodziny w Berlinie = 800 marek). Był stypendystą Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauki (założone przez Karola Marcinkowskiego). Po studiach sam wspierał to towarzystwo (lekarz zarabiał do 5000 marek). Rok studiów spędził w Berlinie i Strasburgu.

• Doktorat w 1874 roku w Gryfii - pionierska praca o zastosowaniu kwasu karbonylowego jako środka antyseptycznego

• Habilitował się w 1878 roku w Jenie - praca na temat operacyjnego leczenia stawów rzekomych (ortopedia)

• Powrócił do Chełmna gdzie ożenił się z 14 lat starszą Marią Borkowską i dzięki jej posagowi otworzył nowoczesną klinikę - Klinika dla chorób ocznych, kobiecych i chirurgicznych.

• Publikował swoje prace w krakowskim „Przeglądzie Lekarskim” oraz w poznańskiej „Kronice”, w 1887 roku powołany został na katedrę chirurgii na Uniwersytecie w Krakowie (objął ją po Janie Mikuliczu-Radeckim); został Dziekanem wydziału lekarskiego. W 1889 zorganizował Zjazd chirurgów Polskich.

• W 1897 roku objął katedrę chirurgii na Uniwersytecie Lwowskim i kierował nią aż do śmierci (jako dziekan i rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie).

• Dwaj synowie: Józef (zmarł po I wojnie światowej) i starszy Antoni (zdolny chirurg, habilitował się we Lwowie, utrzymywał kontakty z rosyjskimi oficerami przez co został zdegradowany i skazany na śmierć, ojciec wyprosił mu łaskę na dworze austriackim, syn wyjechał do Brazylii)

• Klinika - miejsce w którym leczy się pacjenta, uczy się przyszłych lekarzy przy łóżku chorego oraz prowadzi się pracę naukową

• Klinika Rydygiera - 25 łóżek, bieżąca woda, ogród botaniczny, sala operacyjna, sala pooperacyjna, sale dla pacjentów, osobne sale męskie i kobiece (nowość), laboratorium (doświadczenia na zwierzętach)

• Wprowadził nowe techniki w chirurgii: raka odbytu, rzekoma śledziona, antyseptyka, plastyka sztucznego przełyku z jelita końcowego, dojście do serca bez uszkodzenia opłucnej, guzy jajników

• Do zabiegów chirurgicznych nie używał fartuchów, czepków, rękawiczek, dbał o czystość personelu i oddziałów

• Pozostawił po sobie około 200 prac naukowych

• Uważał, że kobiety nie powinny zajmować się medycyną, nie powinny być nawet pielęgniarkami (wina ich natury)

WYKŁAD II - HISTORIA MEDYCYNY NAJDAWNIEJSZYCH CYWILIZACJI

Empiria - suma doświadczeń gromadzonych przez wieki

Supranaturalizm - wiara w działanie istot ponadnaturalnych

Dawna medycyna miała charakter empiryczno - supranaturalistyczny i kapłanny. Pierwszymi lekarzami byli kapłani. Najwcześniej leczono urazy i przyjmowano porody. Klęski żywiołowe były wywoływane przez ponadnaturalne siły. Używano magii i czarów aby je zwalczyć. Choroba była uważana za karę bóstwa za złe postępowanie człowieka.

Mezopotamia

• Kraina na bliskim wschodzie, między Eufratem a Tygrysem zamieszkała przez Sumerów, Asyryjczyków, Babilończyków, kolebka cywilizacji - wielkie miasta, pismo, podział czasu

• Źródła wiedzy:

• Opisy podróży Herodota (chorych wynoszono na rynek, tam każdy przechodzień musiał udzielić mu pomocy, rady)

• Gliniana tabliczka z Nippur - najstarszy zachowany tekst medyczny spisany pismem klinowym, spis leków - farmokopea (lecznicze działanie mirty, tymianku, nasion, kory, pączków i żywic drzew, skóry węża, skorupy żółwia, mleka, NaCl, saletry), leki stosowano zewnętrznie jako maści, wywary, oleje

• Kodeks króla Hammurabiego (stella nagrobna z XVII w p.n.e.) - zawierała obowiązki lekarza, prawa i pouczenia o wykonywaniu zabiegów ocznych i zębowych (9 przepisów o wysokości honorarium np. za wyleczenie kończyny = 9 cyklów srebra = zakup statku; udana operacja = 10 = 5xniewolnik, za spowodowanie śmierci lub trwałej utraty zdrowia = odcięcie ręki)

• Medycyna miała charakter świątynny/sakralny i supranaturalistyczny, leczeniem zajmowali się kapłani. Choroba była karą za grzechy, wywołana przez złe demony; kapłani byli najbardziej wykształconą warstwą społeczną

• Z czasem medycyna przeszła w z rąk kapłanów w ręce świeckich lekarzy(VIII w p.n.e.). Ich także dotyczył kodeks Hammurabiego; pobierali honorarium i płacili za nieudane zabiegi

• Za główny organ uważano wątrobę, na podstawie wyglądu wątroby zwierząt ofiarnych wróżono i stawiano prognozę o chorobie lub robiono to na podstawie snów (onejroskopia)

• Kapłani (lekarze) dzielili się na kilka klas: jedni przygotowywali maści, inni nacinali chorych, inni zaklinali figurki ukazujące demona choroby, jeszcze inni wyrokowali o przebiegu choroby

• Liczby 7,14,21 i 13 (2x7-1) miały znaczącą rolę, gdy chodziło o los chorego

• Bogowie:

• Marduk - bóg zdrowia

• Isztar - bogini płodności - od niej zależał przebieg porodu

• Nebu - opiekował się dziećmi

• Gula - bogini leków i trucizn

• Chirurgia miała charakter naprawczy, nie sekcjonowano zwłok

• Terapia oparta była na zaklęciach i ziołolecznictwie

Egipt

• Medycyna miała charakter sakralny i supranaturalistyczny, lekarzami byli kapłani

• Za ojca medycyny egipskiej uważa się Imhotepa. Nie znaleziono nigdy jego grobowca, powstała legenda, że posiadł tajemnicę nieśmiertelności, odpowiednikiem w Grecji był Asklepios lub w Rzymie Eskulap

• Źródła wiedzy

• Opisy podróży Herodota

• Pozostałości w piramidach (mumie, malowidła na ścianach domów i w grobowcach)

• Papirusy:

• Edwina Smitha (1600 r p.n.e.) - zasady postępowania chirurgicznego

• Papirus z Kahun (1500 r p.n.e.) - w całości o ginekologii (środki antykoncepcyjne, określanie płci dziecka przez szybkość kiełkowania po oddawaniu moczu na różne zboża)

• Papirus Ebersa (1550 r p.n.e.) - tekst o chorobach wewnętrznych i spis recept

• Bóg medycyny - Toot - z dziobem Ibisa był opiekunem lekarzy, w mitologii greckiej opiekunem był Hermes. Mieli oni możliwość zamykania wiedzy, tak żeby wiedza medyczna była niedostępna dla laików. Toot spisał książki o wiedzy medycznej

• Medycyny uczono w świątyniach w Tebach i w Memfis

• Kapłani byli bardzo wykształceni, mieli szeroką wiedzę medyczną, także z podstaw chemii; słabo natomiast znali anatomię (ze względu na brak sekcjonowania zwłok); lekarzy byli wyspecjalizowani, każdy przygotowywał sam leki dla pacjentów; otrzymywali honorarium z kasy państwowej, za leki pacjenci płacili w naturze

• Stawiano lekarzom wysokie wymagania - jak się ubierać, jak postępować z pacjentem

• Balsamowano zwłoki lecz zajmowali się tym nie lekarze a rzemieślnicy było czynnością niegodną, do dziś dnia dobrze zakonserwowane ciała noszą ślady zabiegów medycznych;

• Chirurgia i stomatologia były mało rozwinięte, chirurgia tylko naprawcza, dobrze rozwinięta ginekologia i położnictwo, okulistyka i higiena.

• Szeroki arsenał leków oraz kosmetyków - przede wszystkim czosnek, także piołun, opium, miód, mleko, wyciągi zwierzęce np. wątroba na chore oko; (środki wymiotne, moczopędne, napotne, upusty)

• Serce było uważane za centralny narząd

• Czynniki życia: powietrze, woda, ziemia i ogień

• Kredki do oczu zawierały składniki zapobiegające zapaleniu oczu

Indie

• I okres do VII w p.n.e - okres wedyjski

• Medycyna miała charakter sakralno - supranaturalistyczny

• Rozpowszechnione ziołolecznictwo

• Księgi Wedy - duża wiedza anatomiczna i chirurgiczna

• II okres VII w BC do VII AD - okres bramiński

• Wykształca się niezależny stan lekarski ok. kapłanów

• Lekarze to Charaka i Suśruta (1200 chorób, leczenie i przebieg)

• 7 składników ciała ludzkiego: mlecz, krew, mięśnie, tłuszcz, kości, szpik kostny, nasienie; porządek i harmonia między nimi decyduje o zdrowiu bądź jego braku

• bogate lekospisy (ponad 700 leków roślinnych, różne środki mineralne, umiejętność stosowania trucizn i odtrutek, eliksiry miłosne, kosmetyki)

• BARDZO WYSOKI POZIOM CHIRURGII - sekcjonowano zwłoki (zakaz?); przeprowadzano operacje plastyczne (z płata skóry czoła rekonstruowano nos przy szkielecie z patyczków, na czoło skóra z ramienia)

• Usuwano kamienie, operacje na jelitach, zszywano nićmi lub mrówkami bengalskimi, jako igły wykorzystywano rybie ości

• Deontologia lekarska - nauka o powinnościach lekarskich, spis powinności dla lekarzy i uczniów (wygląd, zachowanie, zasady etyki) NIE WOLNO KRZYWDZIĆ CHOREGO

• III okres od VII AD - upadek, okres podbojów

Chiny

• Charakter empiryczno-supranaturalistyczny lecz nie sakralny; leczenie polegało na magii

• Lekarz kształcił się u mistrza po czym zdawał egzamin państwowy ( u cesarza), potem albo pracował na dworze cesarza albo był wędrownym lekarzem

• Długo byli kulturą zamkniętą, po dziś dzień zapatrzeni w swoją naukę, religię, medycynę

• Jako pierwsi zauważyli, że przyczyną świerzbu jest pasożyt, dużo szybciej niż w Europie stosowali szczepionki przeciwko ospie

• Ich filozofia to połączenie taoizmu i konfucjonizmu

• Konfucjonizm - wszystko co dzieje się z człowiekiem jest sprawą Boga, trzeba podporządkować się niebiesom

• Taoizm - zajmuje się siłą sprawczą wszystkich zdarzeń

• Podstawą istnienia jest równowaga między siłami Jang i Jing

• Yang - czynnik męski, jasny, pozytywny, aktywny, kojarzony ze spermą

• Ying - czynnik żeński, negatywny, ciemny, kojarzony z krwią miesiączkową

• Było 5 czynników wszechświata a w łączności z nimi pozostaje 5 narządów (ogień, woda, metal, drewno, wątroba, śledziona, serce, płuca, nerki) mieli 5 pór roku, 5 smaków, 5 stron świata

• Świętość ludzkiego ciała - słaby rozwój chirurgii (kastrowanie mężczyzn, krępowanie stóp dziewczęcych by nie urosły za duże), bardzo rozwinięta diagnostyka - smak i kolor moczu, rodzaje tętna

• Lekarze usuwali zęby, usuwali kamienie, nastawiali złamania, leczyli oczy; główną zasadą leczenia było stosowanie przeciwieństw - gorączka - chłód

• Aptekarze sporządzali leki, kolor i smak leku miał znaczenie w terapii

• Twierdzili, że serce pompuje krew, która jest w ciągłym obiegu i nigdy nie stoi

• Ogromnie rozwinięte ziołolecznictwo (też koproterapia -z kału zwierząt), zioła - kamfora, herbata, cebula, imbir, żelatyna, szpik kostny, wątroba, piżmo, krew tygrysa, opium; cesarze sporządzali zielniki, na wszystko jest lekarstwo w przyrodzie; stosowali bański, masaże, gimnastykę, psychoterapię

• Kanon medycyny żółtego cesarza (3000 p.n.e.)

• Część I - dialog żółtego cesarza z ministrem na temat chorób

• Część II - wiadomości o akupunkturze

• Choroby wywołane mogły być czynnikami zewnętrznymi (wiatr, zimno, suchość, wilgoś) lub wewnętrznymi ( radość, smutek, zmartwienie)

• Akupunktura - około 360 miejsc na ciele, opierała się na przekonaniu że ciało jest pełne rurek, w których przemieszczają się Yang i Ying, jeżeli przepływ jest zaburzony to należy go przekłuć

• Auriculopunktura - nakłuwanie małżowiny usznej (w uchu znajdują się miejsca odpowiadające całemu siało, ucho to odwrócony płód)

• Irydodiagnostyka - czytanie chorób z tęczówki,

WYKŁAD III - MEDYCYNA GRECKA, HIPOKRATES I SZKOŁA ALEKSANDRYJSKA

• Medycyna świątynno-empiryczno-supranaturalistyczna; lekarzami byli kapłani

• Apollo - bóg światła i lekarzy

• Asklepios - protoplasta rodów kapłańskich, syn Apolla;

• Asklepiejony - miejsca kultu, prototyp lecznicy

• Jatrejony - miejsca uprawiania praktyki lekarskiej przez lekarzy świeckich

• Asklepios poślubił Etiorę - jego córki to Hygiea (higiena) i wszystko lecząca Panakiea (uniwersalny lek na wszystko - panaceum) i jego synowie Machaon i Padaejros - obaj lekarze

• Asklepios z laską dokoła której wije się wąż jest do dzisiaj symbolem medycyny

• W asklepiejonach diagnozowano choroby i leczono je snem (onejroskopia i onejroterapia) oraz kąpiele, smarowanie, gimnastyka

• Z czasem medycyna przeszła do rąk świeckich i przybrała charakter podobny do dzisiejszego, nauka odbywała się u mistrza: filozofia i nauki ścisłe, w szkołach medycznych kładło się nacisk na przysięgę hipokratesa; duży wpływ wniosła filozofia: (Tales-woda-szkoła knidyjska-teoria humoralna; Anaksymenes-powietrze-szkoła krotońska-teoria pneumatyczna;Heraklit)

• W zachowaniach Spartan mordujących niesprawne noworodki dopatrywać się można eutanazji

• Teoria humoralna - szkoła w Knidos

• Podstawowe płyny ustrojowe: żółć (chole), śluz (phlegma), czarna żółć (melaine chole), krew (sanguis) - hipokrates

• Ich równowaga to harmonia i zdrowie (eukrazja) a dyskrazja to dysharmonia

• Patologia humoralna - choroba jest nie tylko cierpieniem ale zaburzeniem czynności organizmu i brakiem równowagi między płynami

• Teoria pneumatyczna - szkoła krotońska

• Oparta na nauce o powietrzu

• Kroczyła śladami medycyny Chin, Egiptu i Indii

• Rozpoczęli sekcjonowanie zwłok (Alkmeon z Krotonu); twierdził, że organizm i cała przyroda składa się z powietrza, materia jest w ciągłym ruchu, organizm to zbiór przeciwieństw, odkrywca budowy i fizjologii narządów zmysłów (słuchu, nerwu wzrokowego, mózgu, rdzenia kręgowego)

• Przeciwne leczy się przeciwnym „contraria contrarius curantur”

• Szkoła Hipokratyków w Kos

• Wyeliminowanie cienia operatora z pola operacyjnego, jego pozycja podczas zabiegu, ułożenie rąk

• Powstanie nazwy chirurgia = rękodzielnictwo

• Poznanie i opisanie zgorzeli gazowej, zapalenia płuc, opłucnej, błony śluzowej nosa, gardła

• Leczenie objawowe, prognozowanie skutków choroby

• Zakaz sekcjonowania, anatomia o charakterze spekulatywnym a chirurgia naprawcza

• Naturoterapia w leczeniu miała podstawowe znaczenie

Hipokrates (470 - 377 r p.n.e.)

• Urodził się na wyspie Kos, jego ojciec był lekarzem - Herakleidas, a matka położną - Fejnarete

• Nazywany ojcem medycyny zerwał z religijno - mistyczną koncepcją choroby. Uczynił z medycyny naukę i sztukę, oparł ją na podstawach filozoficznych i empirii. Miała charakter racjonalno - empiryczny.

• Wiele podróżował, swoją naukę początkowo czerpał z wiedzy egipcjan;

• Główną rolę w zdrowiu pełnią 4 płyny: żółć, czarna żółć, krew i śluz, choroba jest zaburzeniem miedzy tymi składnikami, gdy któregoś jest w nadmiarze albo za mało; W wyniku leczącej siły organizm dąży do przywrócenia równowagi. Natura sama dąży do zwalczania chorób, lekarz ma być tylko jej sługą obserwując i usuwając możliwe do usunięcia przyczyny choroby. Środki lecznicze winny pochodzić z natury (kąpiele, ruch, zioła, właściwe odżywianie) - wyznawca teorii humoralnej

• 3 okresy w przebiegu choroby:

• okres wilgoci, nacieczania (inflammatio) - nadmierne nagromadzenie soków powoduje miejscowe działanie uszkadzające

• okres zważenia (coctio) - organizm usiłuje zneutralizować szkodliwe składniki w sokach, może dojść do ich zlokalizowania lub rozprzestrzenienia. Tu następuje przesilenie choroby (crisis) od którego zależą rokowania

• okres zdrowia - wydalenie zważonych substancji w postaci biegunek, wymiotów, odpluwania, kataru, krwawienia, upławów, potów i ropni

• przyczyny choroby mogą być zewnętrzne lub wewnętrzne (dieta, higiena życia)

• w czasie stawiania diagnozy należy brać pod uwagę warunki bytowe pacjenta, badać palpacyjnie, i uważnie obserwować - dał początek obserwacji w medycynie

• contraria contraris curantur - przeciwne leczyć przeciwnym

• primum non nocere - po pierwsze nie szkodzić

• natura sanat, medicus curat - lekarz leczy, natura uzdrawia

• salus aegrotis suprema lex - dobro (zdrowie) chorego najwyższym dobrem

• vita brevis, ars longa, tempus preceps, experimentus peniculosum, iudicium difficile - życie krótkie, sztuka długa, sposobność przemijająca, doświadczenia złudne, wyrokowanie trudne

• w chirurgii na najwyższym poziomie było leczenie schorzeń i urazów kości i stawów: zwichnięć, złamań, były trepanacje, nakłucia klatki piersiowej i jamy brzusznej, operacje żylaków odbytu, przetoki, polipy;

• krwawienia hamowano środkami ściągającymi, unoszeniem kończyn, tamponowaniem, uciskiem, rozżarzonym żelazem

• padaczka to nie choroba nadprzyrodzona a schorzenie mózgu „ O świętej chorobie”

• przysięga Hipokratesa ma rodowód Egipski; składana przez lekarzy, zawiera uniwersalne normy, zakaz eutanazji, aborcji, tajemnica zawodowa, dobro chorego

• Corpus Hippocraticum - dzieła zebrane - przysięga, „O sztuce lekarskiej”, „O chorobie świętej”, „O klimatach, modach i miejscach”, „Prognozy koskie”, „Aforyzmy”

• Pojęcia ze szkoły Hipokratesa:

• Anamnesis - wywiad lekarski (dziś w ujęciu holistycznym)

• Diagnoza

• Terapia

• Kryzys

• Odgłos zalegania płynu w opłucnej

• Endemia - epidemia - pandemia

• Twarz hipokratesowa - nos kościsty, oczy upadłe, skronie wklęsłe, uszy zimne i skurczone i odwinięte, skóra wokół czoła twarda, napięta, sucha, zielonawoblada barwa twarzy lub czarna lub sina - twarz w stanie zejściowym

Przysięgam na Apollona lekarza, na Asklepiosa, Hygieje, i Panaceje oraz na wszystkich bogów i boginie, biorąc ich na świadków, że wedle mej możności i rozeznania będę dochowywał tej przysięgi i tych zobowiązań.

Mistrza mego w tej sztuce będę szanował na równi z rodzicami, będę się dzielił z nim mieniem i na żądanie zaspokajał jego potrzeby: synów jego będę uważał za swoich braci i będę uczył ich swej sztuki, gdyby zapragnęli się w niej kształcić, bez wynagrodzenia i żadnego zobowiązania z ich strony; prawideł, wykładów i całej pozostałej nauki będę udzielał swym synom, synom swego mistrza oraz uczniom, wpisanym i związanym prawem lekarskim, poza tym nikomu innemu. Będę stosował zabiegi lecznicze wedle mych możności i rozeznania ku pożytkowi chorych, broniąc ich od uszczerbku i krzywdy.

Nikomu, nawet na żądanie, nie dam śmiercionośnej trucizny, ani nikomu nie będę jej doradzał, podobnie też nie dam nigdy niewieście środka poronnego. W czystości i niewinności zachowam życie swoje i sztukę swoją.

Nie będę operował chorych na kamicę, pozostawiając to ludziom zawodowo stosującym ten zabieg.

Do jakiegokolwiek wejdę domu, wejdę doń dla pożytku chorych, nie po to, żeby świadomie wyrządzać krzywdę lub szkodzić w inny sposób, wolny od pożądań zmysłowych tak wobec niewiast jak i mężczyzn, wobec wolnych i niewolników.

Cokolwiek bym podczas leczenia, czy poza nim, z życia ludzkiego ujrzał, czy usłyszał, czego nie należy na zewnątrz rozgłaszać, będę milczał, zachowując to w tajemnicy.

Jeżeli dochowam tej przysięgi, i nie złamię jej, obym osiągnął pomyślność w życiu i pełnieniu tej sztuki, ciesząc się uznaniem ludzi po wszystkie czasy; jeżeli ją przekroczę i złamię, niech mnie los przeciwny dotknie.

Szkoła aleksandryjska

• II/III w p.n.e. szkoła grecka przenosi się do Aleksandrii w Egipcie

• W Aleksandrii była biblioteka, laboratoria, obserwatorium astronomiczne

• Była zgoda na sekcjonowanie zwłoki i wiwisekcje co umożliwiło rozwój anatomii opisowej -złoczyńcy

• Przedstawiciele:

• Herofilos - zwolennik teorii humoralnej, wyznawca Platona, opisał mózg, układ nerwowy, komory mózgu, dusza miała się znajdować w calamus scriptorius, oko, nerw wzrokowy, odróżniał nerwy od ścięgien, wprowadził nazwę dwunastnica, wykazał różnicę w budowie żył i tętnic, określił związek między mózgiem a nerwami, uważał że na każdą chorobę istnieje lek, podkreślał znaczenie eksperymentalne w naukach medycznych, siła odżywcza w wątrobie, ogrzewająca w sercu, czucia w nerwach, myślenia w mózgu

• Erasistratos - opisał zabiegi chirurgii plastycznej, kontynuował szkołę indyjską; twórca 4 tomów chirurgii, duży wkład w rozwój anatomii; opisał opony mózgu, pnie nerwowe czuciowe i ruchowe, stwierdził, że trawienie to wynik mechanicznego ruchu ścian żołądka, opisał drogi żółciowe, mleczowe, wątrobę, opisał że nagłośnia zamyka wejście do krtani i tchawicy, stwierdził, że krew transportuje żywność i porusza się od serca, opisał działanie zastawki trójdzielnej, zwolennik leczenia dietą, gimnastyką, okładami, opaskami uciskającymi, przeszedł od teorii humoralnej do mechanistycznego pojmowania choroby

Empirycy - odrzucili naukowe uzasadnienie medycyny, anatomia i fizjologia były zbyteczne

- nie szukali przyczyn chorób

- poszukiwano środków przeciwko chorobie

- wprowadzili wiele nowych leków, tworzyli zielniki, próbowali różne trucizny i odtrutki

- leki stosowali metodą prób i błędów

Trójnóg Glaukiasa - ukazuje jak należy przeprowadzać badanie:

- autopsja - spostrzeżenia osobiste

- historia - spostrzeżenia cudze

- analogia (analiza) - wnioskowanie przez analizę

Teoria solidarna - Asklepiades

- atomistyczna teoria budowy wszechświata odzwierciedlona w medycynie jako solidarna teoria patogenezy, początki w poglądach Erisistratosa

- ciało ludzkie to atomy krążące w gąbczastej strukturze porów, gdzie znajduje się płyn i pneuma (nie odgrywające istotnej roli w działaniu organizmu); swobodny przepływ atomów gwarantował zdrowie

- leczenie dietą, kąpielami, masażami, ruchem, słońcem, zakazem spożywania mięsa

- zwolennicy tej teorii byli pod wpływem przekonania, że nie ma skutku bez przyczyny, życie to ruch atomów, natura sama sobie z chorobą nie poradzi

- zawdzięczamy im powiedzenie o podawaniu leków: cito, tuto, escuputo (szybko, pewnie, przyjemnie)

WYKŁAD IV - MEDYCYNA RZYMSKA - GALEN, MEDYCYNA ARABSKA - AVICENNA

Medycyna rzymska

• Początkowo miała charakter sakralny ale pod wpływem medycyny greckiej przeszła w ręce świeckich

• Eskulap - bóstwo

• Rzymianie niechętnie zajmowali się medycyną, pierwsi lekarze pochodzili z Grecji - Asklepiodes jego poglądy dały początek szkole metodyków:

• Choroba to napięcie, zmniejszenie porów lub osłabienie i ich rozluźnienie

• Przeciwne leczyć przeciwnym

• Brak lecznictwo indywidualnego

• Medycyna jest nauką łatwą, do jej opanowania potrzeba 6 miesięcy

• Rozwój dietetyki, balneologii, klimatoterapii

• Lekceważyli anatomię ale uprawiali chirurgię

• Celsus - nie był lekarzem ale w księgach swego traktatu zawarł wiedzę medyczną od źródeł staroindyjskich do Asklepiadesa

• Połowa V wieku to kryzys cesarstwa i rozwój Azji mniejszej (medycyna arabska)

Galen (129 - 199)

• Z jego śmiercią zgasła ostatnia gwiazda medycyny grecko - rzymskiej, ponad 400 dzieł medycznych

• Jego poglądy (zawierające pierwiastki nauk dogmatyków, pneumatyków i metodyków) zaważyły na medycynie przez kilkanaście wieków

• Stworzył system eklektyczny w anatomii i fizjologii zbierając z tego co powstało dotychczas to co najbardziej racjonalne

• Uznawał tylko jedną duszę mieszczącą się we krwi

• W anatomii popełnił liczne błędy ponieważ stosował anatomię porównawczą. Przeprowadzał sekcje i wiwisekcje na zwierzętach i odnosił to potem do ludzi. Opis szkieletu, stawów, więzadeł i mięśni, komory serca z zastawkami, automatyzm serca; podzielił tkanki na jednorodne i niejednorodne; był lekarzem gladiatorów

• W fizjologii stwierdził, że przepona i mięśnie międzyżebrowe mają udział w oddychaniu, tętnicami płynie krew

• Patologia - oparta na teorii humoralnej, choroby były podporządkowane siłom duchowym, choroby przewlekłe to zaburzenia śluzu i czarnej żółci a ostre - krwi

• Diagnozę oparł na badaniu tętna i oglądaniu moczu

• Natura sama leczyła człowieka, lekarz miał tylko jej pomóc w sposób racjonalny, zasady ze podobne leczy się podobnym a przeciwne leczy się przeciwnym,

• Wielki reformator lecznictwa - przedstawiciel dualizmu lekarsko - farmaceutycznego, dał początek farmacji stosowanej galenowej, był twórcą nauki o postaciach leków, od postaci leku zależy jego skuteczność (proszki, wyciągi, odwary i napary, globulki, pastylki, mazidła, plastry, maści)

• Od Galena do XIX w apteka była głównym miejscem wyrobu leków, głównie pochodziły z roślin, należało je przetworzyć, laboratorium galenowe na zapleczu apteki

• Rana goiła się przez tworzenie ropy

• Studia lekarskie powinny trwać 6 lat, w tym praktyka u boku mistrza, przeprowadzał publiczne sekcje zwierząt

• „O metodzie leczenia”, O sztuce leczenia”, „Ars parva” - dokładny opis deformacji kości, pojęcia skolioza, klifoza, lordoza, kolano koslawe

Medycyna arabska

• pomost między medycyną średniowieczną a starożytną

• arabowie niszczyli wszystko co było innowierców, w tym Aleksandrię

• język arabski zwany był łaciną wschodu, był powszechnie używanym międzynarodowym językiem nauki, techniki i administracji

• arabowie wnieśli wiele użytecznych wynalazków:

• uprawa ryżu, bawełny, trzciny cukrowej

• produkcja papieru

• budowali zapory wodne, używali kompasów, posługiwali się mapami

• wprowadzili pojęcie zera i arabskie cyfry

• w chemii posługiwali się destylacją, sublimacją, krystalizacją i filtracją

• słowa: alchemia, alchemik, algebra, alkalia, alkohol (do dezynfekcji ran), arsenał, balsam, bazar, eliksir

• medycynę uprawiali wg klasyków greckich i żymskich opierając się na znajomości :Corpus Hippocraticum, dzieł Galena i Celsusa

• Koran zabraniał sekcjonowania zwłok, dlatego spadł poziom chirurgii, anatomia wróciła do charakteru spekulacji

• Osiągnięcia w dziedzinie dietetyki, higieny, profilaktyki, organizacji szpitalnictwa i aptek, okulistyka, farmakologia (wprowadzili syropy, emulsje, kwas i alkohol, ocet)

• Lekarze arabscy byli mistrzami medycyny w Europie, kształcenie lekarza u boku mistrza

• Widzieli zależność stanu zdrowia od gwiazd w chorobach epidemicznych np. dżumie, leczyli choroby psychiczne

• Rozwinięto instytucje naukowe, prototypy szkół, dom asystenta, akademiki, sale wykładowe i biblioteki, przy szkołach znajdowały się szpitale i apteki, szpitale podzielono na oddziały, chrześcijańska Europa odrzuciła arabskie szpitalnictwo uważając je za innowiercze

• Awicenna = książę medycyny

• Twórca kanonu medycyny - podręcznika używanego do XVIII wieku, księga praw medycyny, kwintesencja myśli greckiej i arabskiej

• Opisuje dżumę, ospę, odrę, metody badania moczu, dietetykę, zasługi w farmacji

• Prawdopodobnie potajemnie sekcjonował zwłoki - jako pierwszy opisał przyczepy mieśni gałek ocznych

• Wyodrębnił zapalenie śródpiersia od zapalenia opłucnej

• Maimonides

• Lekarz żydowski i encyklopedysta

• Znakomity etyk - deontologia - normy etyczne w modlitwie porannej lekarza - prośba o to żeby równo traktował pacjentów, dobro pacjenta najwyższym dobrem, miłość do sztuki lekarskiej

• Dzieła z anatomii i filozofii, podręcznik balneologii i leczenie chorób psychicznych

• Przypalanie ran, zalewanie ich olejem

• Razes

• Destylacja alkoholu

• Pediatra, kliniczny opis odry i ospy

• Rozwój szpitalnictwa, budował szpitale

• Nazywany arabskim Galenem - wprowadził wiele postaci leków

• Stwierdził, że żółtaczka powstaje na drodze niedrożności przewodów żółciowych

• Jako pierwszy zastosował watę do opatrunków, i opisał wydobywanie ciał obcych z krtani

WYKŁAD V - UNIWERSYTECKIE NAUCZANIE MEDYCYNY. MEDYCYNA W ŚREDNIOWIECZU, PRZEŁOM RENESANSOWY

• Średniowiecze to epoka dogmatycznego stanowiska Kościoła, religii, braku zainteresowania człowiekiem, zastoju w anatomii i rozwoju Uniwersytetów

• Wyodrębniły się nauki będące podstawą nauczania w następnych stuleciach.

• Było siedem sztuk wyzwolonych: gramatyka, dialektyka, retoryka, arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka. W skład geometrii wchodziły: geografia, biologia, medycyna.

• Medycyna średniowieczna to medycyna sakralna (klasztorna, mnisia, świątynna). Przy klasztorach powstawały szkoły, które później ulegały przekształceniom w studia.

• Do XIX wieku na lekarza mówiono fizyk.

• duża waga do tradycji podczas uroczystości i ceremonii uczelnianych

• profesorowie podczas wykładów mieli togi, katedra to krzesło na którym siedzieli, studenci na wiązkach słomy siedzieli

• Na powstanie uniwersytetu musiał wyrazić zgodę papież. Z czasem ilość uniwersytetów rosła. W XV wieku było ich 54 a w XVIII - 108. Miały one podobną strukturę organizacyjną, wspólne prawa, jednakowy język wykładowy (łacina). Funkcje wykładowców sprawowali przede wszystkim duchowni. Na medycynie najszybciej następowała wymiana nauczycieli duchownych na świeckich. Dużą rolę odegrały tutaj ograniczenia narzucone na kler:

• zakaz leczenia za pieniądze

• zakaz wykonywania zabiegów chirurgicznych i położniczych

• w końcu zakaz studiowania medycyny

• Wiedzę na studiach medycznych parto na znajomości dzieł Galena, Avicenny i Hipokratesa, nie była ona poszerzana a jedynie systematyzowana

• Chętni do zdobywania wiedzy medycznej musieli pochodzić z dobrego rodu, być dobrej postawy i wykończyć wydział filozoficzny (facultas artium, obejmował siedem sztuk wyzwolonych: gramatyka, retoryka, dialektyka, arytmetyka, astronomia, geometria, muzyka). Studia lekarskie trwały 3-5 lat. P trzech latach nauki otrzymywało się tytuł bakałarza a po kolejnych 2 latach tytuł licencjata. Uzyskanie stopnia licencjata bądź bakałarza nie dawało pełnych uprawnień lekarskich. Trzeba było obronić doktorat: przedstawić tezy doktorskie i obronić je przed wydziałem, na który składali się praktykujący w pobliżu Uniwersytetu lekarze

• Wykłady polegały na czytaniu dzieł, początkowo wykładowcami byli duchowni - w tym czasie chirurgię wyłączono z nauczania - od XIV wieku panowała zasada Ecclesia abhoret a sanguine - kościół brzydzi się krwią - zakaz wykonywania zawodu lekarza dla duchownych

• Metody nauczania: lectio, exercitium (ćwiczenie w scholastyce - komentowanie wyuczonych tekstów), disputatio

• W nauczeniu medycyny w uniwersytetach odeszło się od popularnej nauki przy łóżku chorego.

• Liczba lekarzy była bardzo niewielka i byli dostępni dla najbogatszych. Biedniejszym pomagali rzemieślnicy - chirurdzy, balwierze i łaziebnicy.

• Wyższe szkolnictwo medyczne wiąże się z genezą średniowiecznych uniwersytetów. Nazwa uniwersytet pochodzi od łacińskiego słowa oznaczającego wspólnotę ludzi nauczających i uczących się. Powstawanie uniwersytetów odbywało się w wyniku przekształcania i łączenia istniejących wcześniej szkół specjalistycznych w uczelnie wieloprofilowe. Istotną rolę odegrały tutaj świeckie szkoły medyczne w Salerno i Montpellier.

• Na pięć istniejących w XII wieku uniwersytetów trzy wyrosły z tradycji świeckich: Bolonia, Salerno, Montpellier a dwa: Oksford i Paryż powstały ze szkół kościelnych.

• W wyjaśnianiu zjawisk fizjologicznych poszukiwano analogii między człowiekiem a kosmosem.

Świecka szkoła medyczna w Montpellier

• początkowo nauczali w niej lekarze arabscy i żydowscy, pierwsze ognisko szerzenia się medycyny arabskiej w europie

• nauczano na zasadzie wspólnego czytania i komentowania pism, nie oparta na doświadczeniach

• od roku 1220 przyjęcie do szkoły wymagało zdania egzaminu

• nauka trwała 5 lat + 6 rok praktyki

Świecka szkoła w Salerno

• wg legendy założyli ją grek, arab, żyd i rzymianin

• studia medyczne trwały 5 lat po uprzednim studiowaniu logiki

• obowiązywał staż, nauka przy łóżku chorego, także nauczano chirurgii

• nie tylko opierano się na przykładach ale także starano się tworzyć własne pisma medyczne

• do studiów dopuszczano kobiety

• nauczanie chirurgii trwało jeden rok i opierało się na nauce anatomii

• wprowadzono stopień magistra i doktora

Akademia Krakowska (12 maja 1364) oparła swa organizację na wzorach paryskiej Sorbony. Początkowo była niepełnym Uniwersytetem bo nie było na niej teologii, dołożył ją w 1400 roku Władysław Jagiełło. W Krakowie istniała jedna katedra medycyny. Na studia medyczne przyjmowano absolwentów facultas artium. Studia medyczne rozpoczynali młodzieńcy około 20 roku życia. Studia trwały pięć lat. Absolwenci otrzymywali stopień licencjata i mogli ubiegać się o stopień doktorski. Wiązało się to jednak z bardzo wysokimi opłatami. Druga katedra medycyny powstała w 1505 roku z fundacji Macieja z Miechowa, profesora Akademii Krakowskiej i jednego z najwybitniejszych lekarzy polskiego odrodzenia.

ODRODZENIE

XV wiek to gwałtowny rozwój uniwersytetów. Przyczyniło się do tego kilka elementów:

• Wynalezienie druku przez Gutenberga (pierwszym drukiem była Biblia, drugim „Kalendarz upuszczania krwi z żyły oraz stosowania środków przeczyszczających”, trzecim był zielnik)

• Rozwój reformacji wyzwalający szkolnictwo spod dominanty Kościoła

• Stopniowe wkraczanie języków narodowych do nauczania

Studia poprzedzone były nauką w szkołach średnich o różnej organizacji. Nazywano je gimnazjami (szkoły zakładane przez protestantów) bądź kolegiami (przyklasztorne szkoły katolickie). W gimnazjach nauczano także języka narodowego oraz przedmiotów praktycznych (matematyka, historia, geografia, wycieczki do lasów i zakładów rzemieślniczych). Gimnazja utrzymujące się na szczególnie wysokim poziomie nazywane były akademickimi. Nauczano tam poza przedmiotami tradycyjnymi tzw. curiosów, na które składała się m.in. Medycyna (anatomia i botanika). Gdańskie Gimnazjum Akademickie przyczyniło się w wielkiej mierze do rozwoju polskiej medycyny, szczególnie w czasach kiedy Akademia Krakowska przeżywała okres upadku.

W uniwersyteckim nauczaniu medycyny odchodzono od arabskich przekładów Galena i Hipokratesa, sięgano po oryginały. Zaczęto czytać dzieła innych autorów. Zwiększyła się liczna katedr medycyny. Kolejność wykładów na studiach medycznych była zgodna z anatomicznym podziałem chorób. (I - choroby głowy, II - choroby klatki piersiowej, III - choroby brzucha, IV - gorączki)

Girolamo Fracastoro

• Stworzył podwaliny dla współczesnej epidemiologii

• Uważał że choroba może się przenosić w wyniku bezpośredniej styczności, drogą kontaktu pośredniego - przez przemioty bądź też na odległość przez powietrze

• Dostrzegł że niektóre choroby zagrażające ludziom i zwierzętom są groźne tylko dla jednych z nich

• Udowodnił że kiła nie ma nic wspólnego z trądem, gdyż stanowi oddzielną jednostkę chorobową i nazwał ją syfilisem

• Jego wnioski odnoście chorób zakaźnych i epidemiologii zostały wykorzystane dopiero 200 lat później

• Zasady unikania chorób w miastach (wyjedź niebawem, uchodź daleko, wracaj nierychło)

• W miastach w czasie epidemii pozostawali lekarze, urzędnicy i duchowni oraz ludzie wyznaczeni do pilnowania dóbr

Sekcja zwłok w średniowieczu i odrodzeniu

• Raz na kilka lat, za zgodą Papieża bądź króla

• Trwały kilka dni(4 posiedzenia: jama brzuszna, klatka piersiowa, głowa, kończyny)

• Przeprowadzane w specjalnych salach amfiteatralnych, zwanych stąd teatrami anatomicznymi ("Theatrum anatomicum") - w odrodzeniu

• Profesor jedynie odczytywał odpowiedni ustęp ze znanych dzieł anatomicznych, a demonstrator pokazywał to na zwłokach

• Przeprowadzane na zwłokach przestępców skazanych na śmierć

• W roku 1299 Papież Bonifacy VIII zabronił dokonywania sekcji (bulla papieska była skierowana przeciwko praktykom ćwiartowania i obgotowywania zwłok poległych na wyprawach krzyżowych)

• •Na uniwersytetach na których były Katedry Anatomii na Wydziałach Lekarskich były czymś niezwykłym i sekcje przeprowadzał raczej profesor medycyny praktycznej

• Możemy przypuszczać że na Akademii Krakowskiej przeprowadzano sekcje zwłok mimo zakazu i możliwości narażenia się na konflikty z władzami. Domniemanie takie opiera się na dwu dziełach anatomicznych. Jedno to dokładny opis budowy oka z XIII w. dokonany przez Witelliona. Drugie pochodzi z 1464 r. Tractatus de anatomia omnium membrorum corporis humani (rozprawa o anatomii wszystkich części ciała ludzkiego) nieznanego autora

WYKŁAD VI - LEKARZE POLSKIEGO ŚREDNIOWIECZA I ODRODZENIA (??)

W średniowieczu:

• Lekarze przybyli do polski z uniwersytetów zachodnich, byli bezimienni lub mieli tylko imię

• Jan Smer - legendarny lekarz

• Ośrodek medyczny to Wrocław

Mikołaj (?)

• Studia ukończył w szkole w Montpellier

• Twórca medycyny taumaturgicznej (medycyna związana z działaniem cudów)

• Leczył za pomocą woreczków wypełnionych środkami leczniczymi

Witelo (XIII w) (?)

• Filozof, matematyk i przyrodnik

• Prekursor polskiej okulistyki i optyki, jego dzieło „Deperspective” - wiadomości z fizyki optyki i fizjologii wzroku

• Studia medyczne w paryżu

• Pisał traktaty z anatomii

Tomasz z sarotej (?)

• Duchowny, studiował na prawie wszystkich europejskich uniwersytetach

• Był lekarzem księcia z Wrocławia i króla czeskiego Karola VI

• Traktat o gorączce zaraźliwej - malarii

• Leczył także ludzi ubogich m.in. trąd

W renesansie:

• Zwrócenie się ku człowiekowi

• 1543 - dzieło Kopernika - o obrotach ciał niebieskich

• 1543 - dzieło Veseliusza - o budowie ciała ludzkiego

Jan Stanko: (XV w)

• duchowny, lekarz nadworny króla Kazimierza

• napisał „Antidotanium” ( leksykon medyczny)

• był chirurgiem (usunął kamień z pęcherza moczowego)

Maciej z Miechowa

• rektor Akademii Krakowskiej

• prekursor oświaty zdrowotnej

• poświęcił się w swojej pracy kile

• ufundował drugą katedrę medycyny na Akademii Krakowskiej

• „Contra saevam pestem regimem” - traktat o zarazie która szalała w polsce w 1508 roku, zawiera wskazówki profilaktyczne

• „Conservatio sanitatis” - naukowe wskazówki nt dietetyki i higieny

Mikołaj Kopernik (19.02.1473 - 24.05.1543)

• studiował w Krakowie, Bolonii i Rzymie, Padwie i Ferrarze

• studia medyczne odbył w Padwie, pomagał biednym i bogatym

• był doktorem prawa kanonicznego, lekarzem, matematykiem, astronomem, ekonomista, strateg

• wkład w rozwój matematyki, ekonomii i teoria heliocentryczna

• nie zostawił dzieł medycznych ale umieszczał notatki na dziełach które czytał

• był kanonikiem we Fromborku

Jan Benedykt Solfa

• lekarz duchowny Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta

• prekursor epidemiologii

• dzieło o kile i potach angielskich

Józef Struś

• prekursor polskiej kardiologii, nauki o tętnie, przewidział istnienie nerwów naczyniowo-ruchowych

• lekarz nadworny Zygmunta Augusta, budował zręby medycyny polowej, zmarł na dżumę pomagając chorym

• studia w Krakowie i Padwie

Wojciech Oczko z Warszawy

• studia w Padwie, Bolonii i Montpelliere

• pierwsza polska terminologia medyczna

• dzieła pisał w języku polskim, ojciec balneologii i o kile

• wodolecznictwo

• ofiarny, bezinteresowny, oddany chorym, fundator szpitali i przytułków

• „Cieplica” - wskazówki praktyczne, diagnostyczne i lecznicze z zakresu balneologii

• „Przymiot - czyli choroba dworska” - dzieje i leczenie kiły

Jan Jonstrun z szamotuł

• szkot, lekarz praktyk, encyklopedysta

• dzieło o medycynie powszechnej

WYKŁAD VII - ZDROWIE I CHOROBA - EWOLUCJA POJĘĆ. ROZWÓJ SZPITALNICTWA (??)

Zdrowie - stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej, potwierdzonej subiektywnie i obiektywnie, także przez badanie lekarskie /Wielki Słownik Medyczny/

Zdrowie jest stanem dobrego fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia, a nie tylko brakiem choroby lub ułomności. /WHO/

Choroba - reakcja ustroju na działanie czynnika chorobotwórczego prowadząca do wyczerpania zdolności adaptacyjnych organizmu do zaburzeń współdziałania narządów i tkanek, a w następstwie do zaburzeń czynnościowych i zmian organicznych w tkankach, narządach, układach i całym ustroju

XIX w	XX w
Model tradycyjny biomedyczny	Zmodernizowany system medyczny społeczno-ekologiczny
Choroba z dominacją elementu biologicznego	Zdrowie
Szpital	Społeczność
Ostra choroba	Przewlekła choroba
leczenie	Profilaktyka
Działania instrumentalne	Obserwacja (np. populacji)
Stosowanie metod leczenia	Opieka
Pacjent	Osoba zdrowa
Przedmiot	Podmiot

Rozwój szpitalnictwa:

• Starożytność

• Egipt - lecznice - świątynie bogów opiekujących się medycyną np. Imhotepa

• Grecja - świątynie Asklepiosa - asklepiejony - później w miarę przechodzenia medycyny w ręce świeckich tworzono pomieszczenia do kulkudniowego pobytu chorych w domach greckich lekarzy tzw. jatrejony

• Rzym - świątynie Eskulapa, później szpitale dla legionistów

• Kraje arabskie - szpitale na bardzo wysokim poziomie, sale na kształt krzyża, apteka, biblioteka, podział chorych wg płci i schorzenia, nauka przy łóżku chorego

• Średniowiecze

• Szpitale pełniły rolę przytułków dla podróżnych, sierot, chorych, kalek i żebraków - domus hospitalis

• Idea miłosierdzia nakazywała opiekę nad wszelaką nędzą a nie tylko nad chorymi - res sacra miser

• Zakłady opiekuńcze powstają przy klasztorach i kościołach, utrzymywane z kwest i datków, z czasem stały się miejscami utrwalania i rozpowszechniania wiary

• Powstają zakony i bractwa niosące pomoc chorym: zakon Benedyktynów na Monte casi9no, zakon Św. Ducha = duchacy, zakon najświętszej Maryi Panny (Krzyżacy), Zakon Joanitów na Malcie = zakon kawalerów maltańskich

• W Polsce pierwsze szpitale: Jędrzejów, Zagość, Wrocław XI-XII wiek

• Szpitale miały własne ogrody roślin leczniczych, zakonnicy nie w szpitalach a w specjalnych izbach dla chorych infimariach

• Średniowieczny szpital nie był instytucją leczniczą, miał na celu świadczyć akty miłosierdzia dla biednych i potrzebujących pomocy, szpitale urządzone na wzór kościoła z ołtarzami i podziałem na nawy

• Funkcje średniowiecznych szpitali:

• Opiekuńczo - przytuliskowa (w niewielkim stopniu lecznicza i społeczna)

• Katechizacyjna

• Motywna i przebłagalna

• Źródło dochodów dla parafii i klasztoru

• Odrodzenie

• Szpitale objęte reformacją nabrały nowych funkcji:

• Przechodzą w świeckie ręce

• Szpital dla ubogich ale chorych

• Rozwój medycyny klinicznej spowodował że szpitale stały się lecznicami

• Zmiany funkcji wpłynęły na zmiany architektury szpitali

• Szpitale psychiatryczne

• Duża śmiertelność, małe ciasne ciemne sale

• Cyrulicy - doglądali chorych

• Panie miłosierdzia - pielęgniarki

• W XVIII wieku zaproponowano budowanie nie jednego budynku na planie kwadratu a budowę pawilonową , zwrot w kierunku higieny, wietrzono sale, zlikwidowano baldachimy nad łóżkami i wspólne łóżka

• Szpitale psychiatryczne miały na celu odizolowanie chorych (tylko w krajach arabskich zajmowały się leczeniem) - zamykanie w klatkach, wieżach, przykuwanie do łóżek

WYKŁAD VIII - MEDYCYNA NOWOŻYTNA (ZABIEGOWA).

• XVI wiek to odejście od ascetycznego spojrzenia na człowieka - wiek anatomów

• W renesansie obserwuje się związek sztuk pięknych z anatomią

• Rozpoczynają się badania ciała człowieka

Paracelsus (1493 - 1541)

• Urodził się w Szwajcarii, studia medyczne ukończył we Włoszech w Ferrarze

• Zamiłowanie do medycyny zawdzięcza ojcu, który był lekarzem i alchemikiem

• W Bazylei objął stanowisko miejskiego fizyka po licznych podróżach po Europie

• Ubierał się jak chłop, nie mówił po łacinie a po niemiecku

• Wystąpił przeciwko dziełom Avicenny i Galena, spalił kanon medycyny za co zdjęto go ze stanowiska miejskiego fizyka

• Był przeciwnikiem scholastyki panującej na Uniwersytetach

• Uczynił w medycynie to co Kopernik w astronomii a Luter w Teologii - rewolucja

• Medycyna powinna być oparta na doświadczeniach, był orędownikiem połączenia medycyny i chirurgii

• Zalecał korzystanie ze zdobyczy chemii - ojciec jatrochemii

• Wprowadził nauke o dozowaniu leków

• Pierwiastki - principia: Hg, NaCl, S tworzą ciało wszechświata, zaburzenie ich proporcji powoduje choroby, leczenie polega na przywróceniu tych proporcji

• Bóg jest przyczyną wszystkiego, siła życiowa jest odzwierciedleniem myślenia

• Człowiek jest odzwierciedleniem świata, więc każdy lek znajduje się w przyrodzie, lekarz musi tylko ten lek odnaleźć, Bóg oznaczył leki sygnaturami - podobne leczy się podobnym - podstawy homeopatii

• „Cała natura jest jedną wielką apteką a Bóg - Stwórca największym aptekarzem”

Andrzej Wesaliusz (1514 - 1564)

• urodzony w Brukseli, syn aptekarza, studiował w Montpellier, Paryżu

• profesor anatomii w Padwie (tam mógł sekcjonować)

• ojciec współczesnej anatomii

• w czasie studiów nocami udawał się na cmentarz i zbierał kości pogrzebanych zwłok

• obalił nieuctwo i przesądy oraz dogmaty Galena za co spotkał się z krytyką, nazywany szaleńcem

• musiał opuścić Padwę i udał się na pielgrzymkę do Palestyny (zmarł w drodze powrotnej po tym jak dokonał sekcji zwłok szlachcica hiszpańskiego, u którego po otwarciu zwłok zabiło serce)

• zapoczątkował podczas wykładów anatomii sekcje zwłok ludzkich zamiast zwierzęcych i uzywał żywych zwierząt do doświadczeń

• „De humani corporis ??” - O budowie ciała ludzkiego ksiąg siedmioro z licznymi rysunkami anatomicznymi

• poprawił ponad 200 błędów Galena, udowodnił że była to anatomia zwierząt a nie człowieka

• stworzył podwaliny fizjologii, rozumowanie związku narządu z pełnioną funkcją

• jego anatomia to anatomia ożywiona

Wiliam Harvey (1578 - 1657)

• odkrył krążenie krwi

• teoria krążenia krwi z jej naukowym objaśnieniem wysunięta po 20 latach pracy w „Exercitatio anatomica de motu corcilis et sanguinis in animalibus”; przeprowadzi wiele sekcji psów, obnaził ich serca

• wykazał że skurcz serca jest mięśniowy i zaczyna się od przedsionków, przechodzi do komór a ich skurcz wypycha krew do tętnic. Serce to pompa tłocząca krew - krew stale krąży

• był jatrochemikiem dlategokrążenie krwi wytłumaczył na drodze mechanicznej

• krew krąży więc można ją upuszczać jak i uzupełniać, można do niej podawać leki

• skutki: nieudane próby transfuzji, upowszechnienie upustów krwi

WYKŁAD VIII - ROZWÓJ MEDYCYNY KLINICZNEJ

Herman Boerhaove (1668 - 1738)

• twórca nauczania klinicznego i obserwacji klinicznej

• zorganizował pierwszą klinikę uniwersytecką w Lejdzie (12 łóżek, po 6 na płeć)

• lekarze, po jednym na kązdej sali dokonywali obserwacji chorych i zapisywali je w dziennikach.

• Chirurdzy dokonywali sekcji zwłok, w której uczestniczyli lekarze i studenci

• 2xtydzień były wizyty profesorskie

• studenci mieszkali w klinikach razem z asystentami (do XIX wieku)

• nazywany był nauczycielem całej Europy

• metody diagnostyczne: dokładny wywiad, oglądanie chorego, obserwacja jego oddechu, wyglądu skóry, moczu, badanie tętna, obserwacja zmian w poszczególnych stanach choroby

• zebrał i opatrzył komentarzem całą znaną wiedzę medyczną, w tym systematyka chorób zakaźnych i przewlekłych

W XVIII wieku znaczenia nabierają uniwersytety w Niemczech, Holandii i Wiedniu. We Wiedniu cesarzowa Maria Teresa popierając rozwój nauk medycznych przystąpiła do reorganizacji uniwersytetu - Wiedeń stał się czołowym ośrodkiem klinicznym.

Stara wiedeńska szkoła kliniczna

• mierzenie temperatury, sceptycyzm terapeutyczny

• Gerhard von Swieten (1700-1772)

• Przeniósł się do Wiednia z Lejdy, miał udział w przejściu uniwersytetu z rąk jezuitów w ręce państwa

• Utworzył ogród botaniczny, laboratorium chemiczne i odzwierciedloną na wzorcu Lejdy klinikę

• Anton de Haen (1704-1776)

• Całkowicie poświęcony klinice i dydaktyce

• Jako pierwszy rozpoczął codzienne obserwacje chorych i na ich podstawie wydał dzienniki kliniki z opisami patologii chorób - bardzo dobre materiały dydaktyczne

• Pomiar temperatury za pomocą termometru Fahremnheita

• W razie śmierci pacjenta sekcja i konfrontacja z diagnozą

• Twórca szkoły wiedeńskiej

• Maksymilian Stoll (1742-1787)

• Doskonały klinicysta i odważny eksperymentator

• Zachęcony doniesieniami o skuteczności wariolizacji przeciw ospie próbował wprowadzić analogiczne postępowanie przeciwko szkarlatyną (płonicą) wszczepiając krew i łuski skórne osób chorych osobom zdrowym

• Johann Leopold Auenbrugger (1722-1809)

• Jego ojciec był oberżystą. Piwnice były zastawione beczkami z winem, które stopniowo opróżniano. Aby przekonać się do jakiego poziomu sięga wino pukano w ściany beczek słuchając odgłosu. Tam gdzie kończył się poziom wina stłumiony odgłos stawał się dźwięczny. Metodę tę zastosował do OPUKIWANIA KLATKI PIERSIOWEJ

• Johann Peter Frank

• Napisał pierwszy podręcznik higieny społecznej zawierający nowe koncepcje dotyczące zdrowia (obowiązków państwa wobec jednostki)

• Twórca medycyny społecznej

• Zakładał istnienie policji lekarskiej

Sceptycyzm terapeutyczny - brak zaufania do stosowanych środków leczniczych

XVIII/XIX przeniósł rozwój medycyny klinicznej do Paryża po czym znowu powróciła ona do Wiednia

XIX wiek to stulecie gruźlicy, chirurgów i anatomopatologów

Medycyna kliniczna w Paryżu

• Coruisart

• Rozpowszechnił w Europie metodę opukiwania Auenbruggera

• Najpierw opukiwano za pomocą palców potem wprowadzono pukadełko z podkładki i młoteczka

• Rene Teophilie Laennec

• Twórca osłuchiwania i stetoskopu

• Początkowo osłuchiwał uchem przyłożonym do klatki piersiowej pacjenta

• Do użycia czegoś nakłoniła go potrzeba osłuchiwania otyłych pań z dobrego towarzystwa (nie było nic słychać)

• Skonstruował stetoskop - rurka drewniana przykładana z jednej strony do ciała pacjenta z drugiej do ucha

• Rozwój patologii, próba klasyfikacjo chorób na podstawie zmian pato9logicznych a nie obserwacji klinicznych. Cały czas do upustów krwi stosowano pijawki

Nowa młodsza wiedeńska szkoła kliniczne, anatomopatologiczna

• „Mortui vivos docent” - martwi uczą żywych

• Karl Rokitansky (1804 - 1878)

• Konfrontował obraz kliniczny ze zmianami patologicznymi

• Zajmował się schorzeniami wątroby - choroba Rokitańskiego

• „ hanbuch der pathologischen Anatomia”

• Jozef Skoda (1805-1881)

• Przeciwnik upustów krwi, zwolennik diagnostyki fizykalnej

• Ulepszył metody diagnostyczne

• Konfrontował obraz kliniczny ze zmianami patologicznymi

• Wyznawał nihilizm terapeutyczny

• Józef Dietl - Polak (1804-1878)

• Lekarz, działacz społeczny, profesor UJ, prezydent Krakowa

• Pionier balneologii w Polsce

• Autor manifestu nowej szkoły klinicznej - przeniósł koncepcję wiedeńską do Krakowa

• Wykazał szkodliwość upustów krwi w przypadku zapalenia płuc

• Wyznawał nihilizm

• Najlepiej leczyć może natura, lekarz ma nie szkodzić

• Odkrył Krynicę i Szczawnicę, zwrócił uwagę na leczenie sanatoryjne i uzdrowiskowe

• Ostatecznie rozprawił się z twierdzeniem, że kołtun nie jest chorobą obcinając wiele z nich

Sekcje umożliwiły postęp w chirurgii ale nie w terapii (nihilizm). Terapia nic nie może pomóc więc należy stosować leczenie chirurgiczne. Dzień w klinice zaczynano od zajęć w prosektorium. Następnie nie myjąć rąk szło się do pacjentów - kliniki i szpitale stały się niebezpieczne dla pacjentów - na skutek braku aseptyki pojawia się sepsa - gorączka połogowa.

Nihilizm terapeutyczny - brak wiary w skuteczność interwencji lekarskiej, odrzucał terapię, dopuszczał jedynie interwencję chirurgiczną i stosowanie środków naturalnych. Na jego powstanie wpłynęło zachwianie się wiary w skuteczność terapii w związku z postępami badań anatomopatologicznych i histologicznych, bowiem z badań wynikało że stosowanie lekarstw nie wstrzymuje rozwoju zmian anatomopatologicznych.

WYKŁAD IX - CHIRURGIA, HISTORIA WALSKI Z BÓLEM, ASEPTYKI I ANTYSEPTYKI

Chirurgia = cheir (ręka) + ergon (działanie)

Rozdział chirurgii od medycyny nastąpił po synodzie laterańskim w 1215 roku na skutek wydania bulli:

„Ecclesia abhoret e sanguine - kościół brzydzi się krwią”

Odnosiło się to tylko do duchownych ale to właśnie oni byli lekarzami - rozdzielenie XIII wiek. Przyczyny odrzucenia przez synod chirurgii:

• Chirurgia jest krwawa (zakaz używania przez księży noża i ognia)

• Wyprawy krzyżowe (czyli ćwiartowanie zwłok i ich obgotowywanie by pochować na świętej ziemi w europie)

Rozdział chirurgii od medycyny spowodował, że przestano wykładać ją na uniwersytetach. Powstał cech chirurgów: balwierze, kaci, cyrulicy, łaziebnicy, fryzjerzy. Patent zdobywało się na naukach u mistrza. Kaci używali: żaga do użynania goleni.

Medicus purus - lekarz z uniwersyteckim wykształceniem, długie togi z rękawami, leczyli w jamach ciała; dietą + upusty krwi

Chirurdzy - zabiegi manualne i choroby zlokalizowane na zewnątrz powłok ciała

Grupa zawodowa chirurgów podzieliła się na:

• Bractwo długiej togi

• Mogli nosić długą togę lecz bez rękawów

• Ich opiekunami byli Kosma i Damian

• Byli to właściwi chirurdzy o nieograniczonych możliwościach, nauka trwała 3 lata

• Bractwo krótkiej togi

• Fryzjerstwo, upusty krwi, nastawianie złamań

Prawdziwą szkołą chirurgów była wojna. Chirurg wojenny nazywany był felczerem.

Ambroży Pare

• Pionier nowoczesnej chirurgii i zapowiedź rehabilitacji

• Był felczerem, nie miał akademickiego wykształcenia

• Wprowadzenie prochu wymusiło zmiany w leczeniu ran postrzałowych (do tej pory zalewano rzekomo zatrute rany gorącym olejem, jemu zabrakło raz oleju i u części zastosował mieszaninę olejku różanego i żółtek jaj i zauważył że te rany leczyły się lepiej) - 1545 rok

• Był chirurgiem czterech kolejnych królów francuskich od 1552

• Został naczelnym chirurgiem szpitala Hotel-Dieu i zaliczony został do bractwa Kosmy i Damiana

• Płatnerze na jego polecenie wykonywali narzędzia, udoskonalił techniki amputacji, wprowadził podwiązywanie naczyń krwionośnych oraz zaciski podczas amputacji

• Opisał pourazową przepuklinę przeponową

• Sztuczna gałka oczna, tracheotomia, operacja zajęczej wargi i rozszczepienia podniebienia

• Wprowadził technikę obrotu płodu przy nieprawidłowym ułożeniu

• Opisał złamanie szyjki kości udowej

• W dentystyce: sztuczne zęby, przeszczepy zębów, uzupełnianie ubytków

• Rehabilitacja: skonstruował wiele protez, które przywracały funkcję kończyny, buty na stope końsko-szpotawą, gorsety ortopedyczne, opaski na złamania

1648 - połączenie chirurgów i balwierzy

1721 - ponowne odłączenie chirurgów i balwierzy

Pod koniec XVIII wieku obserwuje się powrót chirurgii do medycyny. Rozwój chirurgii spowodował powstanie licznych szkół chirurgicznych, tworzenie klinik na wydziałach lekarskich. Do I połowy XIX wieku istniały szkoły tylko dla chirurgów. Był to poziom dzisiejszego liceum. Lekarze uniwersyteccy otrzymywali tytuł doktora nauk wewnętrznych, chirurgicznych i położniczych

Chirurgia w Polsce:

• Rafał Józef Czerwiakowski

• 1799 katedra Chirurgii, Anatomii i Położnictwa w Krakowie

• pisał podręczniki z chirurgii (zwiera rozdział o położnictwie)

• ojciec polskiej chirurgii

Bariery rozwoju chirurgii:

• brak możliwości pozbycia się bólu

• brak możliwości walki z zakażeniem

• brak możliwości uzupełniania ubytku krwi, tamowania i transfuzji

WALKA Z BÓLEM

• 1844 - Horace Wells - podtlenek azotu - ojciec anestezjologii

• 1846 - William Morton - eter

• 1847 - Ludwik Bierkowski zastosował eter w Krakowie

• 1847 - james Young Simpson - chloroform

• 1884 - Carl Koller - kokaina do znieczulenia miejscowego - okulista wiedeński, operacja zaćmy

• 1899 - Alfred Einhorn - pochodna kokainy - nowokaina

Morton podejrzał co robi Wells, skorzystał z jego doświadczeń w sobie przypisał odkrycie działania eteru. Wells po kilku udanych próbach z podtlenkiem azotu zrobił publiczny pokaz usuwania zęba. Pacjent jednak nie zareagował na znieczulenie - pokaz się nie udał, Wells popadł w narkomanię i popełnił samobójstwo. Morton w 1846 roku publiczny pokaz usunięcia guza z szyi.

Podawanie chloroformu przy porodzie skrytykował kościół który twierdził, że kobieta powinna rodzić w bólach jako kara za grzechy. Simpson na to, że Bóg uśpił Adama usuwając mu żebro.

O kokainie powiedział Kollerowi prawdopodobnie Freud. Ulepszano tą metodą stosując coraz dłuższe igły i znieczulając poszczególne narządy. Halsted - wprowadzenie środka znieczulającego w bezpośrednie sąsiedztwo neuronów powoduje znieczulenie całego obszaru przez nie unerwionego.

ROZWÓJ ANTYSEPTYKI I ASEPTYKI

Antyseptyka - walka z zakażeniem

• Ignacy Phillipp Sommelweis

• Uczeń nowej szkoły wiedeńskiej, jego uwagę zwrócił wzrost śmiertelności położnic w stosunku do oddziału gdzie pracowały tylko położne (nie było sekcji)

• Gdy nie było studentów śmiertelność była niższa

• Zgon jego przyjaciela, profesora medycyny sądowej po wystąpieniu u niego objawów gorączki połogowej skaleczonego przez studenta w czasie sekcji nasunął mu myśl, że przyczyną zgonów są przenoszone ze zwłok cząsteczi

• Zalecił mycie rąk w roztworze wapna chlorowanego po każdej sekcji i każdym badaniu

• Nie zostały jego spostrzeżenia docenione, popadł w psychozę i zmarł w szpitalu psychiatrycznym

Aseptyka - nie dopuszczenie do zakażenia

• Znaczenie odkryć Ludwika Pasteur'a

• Joseph Lister - w 1867 wprowadził kwas karbolowy (fenol) do odkażania (mycie rąk, spryskiwanie sali i pola operacyjnego, opatrunków - opatrunek nasączony fenolem - Listera)

• Jan Mikulicz Radecki - pierwszy zastosował rękawiczki bawełniane

• William Halsted - rękawiczki gumowe (w trosce o ochronę rąk instrumentariuszki uczulonej na fenol, później została jego żoną)

1667 - denis - transfuzja krwi od owcy do człowieka (+)

1818 - Blundell - przetoczenie krwi z żyły do żyły

1827 - Blancher - pierwsza transfucja krwi ludzkiej

1901 - Karl Landsteiner - wyodrebnia grupy krwi (1930 nagroda Nobla)

1910 - Hirszfeld - nomenklatura grup krwi A,B,AB,0, propagacja rozwoju krwiodawstwa (odkrył A1,A2,AB)

1940 - Landsteiner - odkrywa czynniki Rh i konflikt serologiczny

WYKŁAD X - ERA BAKTERIOLOGII, LUDWIK PASTEUR I ROBERT KOCH. POLSCY MIKROBIOLODZY

XIX w - choroby zakaźne były chorobami społecznymi, rozwój industrializacji pociągnął za sobą rozwój gruźlicy, choroby społeczne - weneryczne, alkoholizm, gruźlica, cholera, tyfus, gorączka jelitowa, w tym wieku zaczęto budować instytucje zdrowia publicznego

Ludwik Pasteur (1822-1895)

• Twórca bakteriologii i mikrobiologii

• Odnalazł bakterie

• Odkrycie dotyczące fermentacji - 1860 - każdemu rodzajowi fermentacji odpowiadają inne drobnoustroje - znaczenie pasteryzacji

• Obalenie doktryny samorództwa

• Nauka o zarazkach - badania chorób epizootycznych: jedwabników oraz zakaźnych chorób zwierząt domowych: wąglika, cholery drobiu

• Teoria szczepień ochronnych - wakcynacja - łagodna (poronna) postać choroby wywołana przez atenuowany zarazek chroni organizm przez zakażeniem zarazkiem zjadliwym

• 6.VI.1885 - pierwsze udane zastosowanie szczepionki p/o wściekliźnie (chłopiec pogryzniony)

• 1886 - pasterowska stacja szczepień ochronnych w Warszawie (Odo Bujwid)

• pracował nad opracowaniem szczepionki p/o wąglikowi. Zarządził pokazowe szczepienie owiec ale jego szczepionka nie była wtedy gotowa, dlatego użył szczepionkę opracowaną przez weterynarza podając że to jego

Robert Koch (1843-1910)

• współtwórca bakteriologii i mikrobilogii

• lekarz powiatowy w Wolsztynie, współpracował z aptekarzem Józefem Knechtlem, nauczył się polskiego; po śmierci aptekarza, żona zgodnie z jego wolą cały sprzęt i dorobek przekazała do Instytutu Kocha w Niemczech, nigdy nie było tam informacji że aptekarz pomagał Kochowi w badanich

• badanie nad etiologią wąglika: wyizolował zarazki z organizmu, hodował się w czystych kulturach poza ustrojem

• 1876 roku opisał jako pierwszy rozmnażanie się bakterii oraz powstawanie i naturę form przetrwalnikowych zarazków chorobotwórczych

• opracował nowe pionierskie metody barwienia. Dzięki temu dokonał odkrycia bakterii - czynnika etiologicznego gruźlicy płuc (1877-1882) - prątki Kocha, wykazał że choroba przenosi się drogą kropelkową

• 1905 - nagroda Nobla

• Triada Kocha:

• Zarazek powinien dać się wychodować na sztucznym podłożu

• Zarazek powinien być stwierdzony w każdym przypadku danej choroby

• Chorobę można wywołać przez doświadczalne zakażenie hodowlą danego drobnoustroju

• 1878 - Wyjaśnił etiologię gronkowcową zakażeń przyrannych

• 1883 - Odkrył i opisał przecinkowca cholery i zarazek egipskiego zapalenia oczu

Odo Bujwid (1857-1942)

• twórca polskiej mikrobiologii, lekarz, uczeń Kocha

• student w rosyjskim uniwersytecie w W-wie, w berlinie i Paryżu

• 1885 - założył druga w Europie pracownię bakteriologiczną

• 1886 - rok po pierwszym szczepienie p/o wściekliźnie przez Pasteur'a robił próby w Polsce

• 1897 - wydał „Pięć odczytów o bakteriach oraz rys zasad ogólnych bakteriologii” sam zrobił rysunki

• pierwszy otrzymał przesącz z hodowli prątków gruźlicy - nazwał je tuberkuliną

• objął katedrę higieny na UJ

• 1894 - otrzymał pierwszą polską surowicę p.o błonicy

• współtwórca jeżyka esperanto

• zasłużony społecznik i orędownik praw kobiet, otworzył w Krakowie gimnazjum żeński, pomagał uzdolnionej młodzieży

Rudolf Weigl (ur 1883)

• z pochodzenia niemiec, w wieku 5 lat stracił ojca

• ojczym wprowadził do domu polskość, co przeszło na Weigla

• dr filozofii, doc. Zoologii, anatomii porównawczej i histologii

• profesor biologii ogólnej na Uniwersytecie Jana kazimierza

• współtwórca riketsiologii

• zajął się tyfusem, pracował w szpitalach tyfusowych

• badał zarazki w środowisku ich występowania - wszy żywią się krwią ludzką, metoda karmienia wszy na ciele człowieka - klateczki - później zakażał wszy riketsjami tyfusu wprowadzając je do jelit wszy przez lewatywę i dalej preparując ich jelita i stamtąd robiąc szczepionkę

• 1927 - praca wyjaśniająca etiologię duru plamistego

• twórca szczepionki p/o tyfusowi

• tyfus wywołują riketsje Prowazaki roznoszące się z krwią

WYKŁAD XI - RADIOLOGIA. MARIA SKŁODOWSKA-CURIE

1895 - Wilhelm Konrad Roentgen odkrył promienie X (22 grudnia pierwsze zdjęcie)

28 lutego 1896 - Antoine Henri Becquerel odkrywa zdolność ciał fosforyzujących do emisji fal X

24 marca 1896 - Gerhard Carl Shmidt donosi o zdolności toru do emisji promieniowania (wyprzedził Skłodowską o 16 dni)

lipiec 1998 - małżeństwo Curie odkrywa Polon

26 grudnia 1898 - małżeństwo Curie odkrywa Rad

28 marca 1902 - Maria C.S. wyodrębniła czysty rad i oznaczyła jego skład atomowy

1910 - Maria C.S. otrzymała rad metaliczny

Zastosowanie promieni X:

• 1896 - w chirurgii profesor Obaliński (Kraków) - uraz kończyny dolnej

• 1897 - w chorobach wewnętrznych - profesor Jaworski - w diagnostyce chorób płuc

• wykrywanie ciał obcycg w ciele

• zmiany kostne w kile

• pionier radiologii w Polsce Mikołaj Ludwik Bruner - pierwsza pracownia radiologiczna w Królestwie Polskim

• 1902 - pierwszy Roentgen w Łodzi

• konstruktor aparatów, kaset

• 1897 - pracowania w szpitalu miejskim w Bydgoszczy

• w Krakowie - Nartowski - miał prywatnego Roentgena i stosował do leczenia nadmiernego owłosienia i depilacji

• pierwsze doniesienia o szkodliwości działania - polski Dermatolog Płoński (kobieta w ciąży miała poparzoną skórę na brzuchu po 0,5 naświetlaniu)

• 1900 pierwsza śmiertelna ofiara radiologii

Maria Skłodowska - Curie (1867 - 1934)

• urodzona w W-wie 7.IX.1867 roku jako ostatnie z pięciorga dzieci; ojciec Władysław, matka Bronisława; środowisko olskiej inteligencji, zubożała szlachta, pozytywizm w wychowaniu

• w wieku 15 lat skończyła gimnazjum

• 1890 - 1891 - Maria ma dostęp do laboratorium Muzeum Przemysłu i Rolnictwa (kierownikiem był jej kuzyn)

• 1891 - rozpoczyna studia w Paryżu

• 1893 - licencjat z fizyki

• 1894 - licencjat z chemii

• 1895 - małżeństwo z Pierrem Curie

• 1897 - urodziła pierwszą córkę, została asystentką matki w 1918 roku, odkrywa z mężem (Jolie) sztuczną promieniotwórczość i w 1935 otrzymują nagrodę Nobla, umiera mając 59 lat na białaczkę

• 1898 - pierwsza samodzielna naukowa praca Marii

• 1900 - 1905 - pierwsza kobieta profesor w Wyższej Szkole w Servier

• 1903 - nagroda Nobla w dziedzinie fizyki

• 1906 - umiera Piotr Curie, Maria obejmuje po nim katedrę na Sorbonie

• 1911 - Nobel z chemii

• umiera w wieku 67 lat na aplastyczną anemię złośliwą

Rad, który dzięki Marii Skłodowkiej-Curie „powstał jak Feniks z popiołów” i zaprowadził ją na szczyt sławy był bezpośrednią przyczyną jej śmierci.

WYKŁAD XII - LEK I JEGO ZNACZENIE W TERAPII

Etapy rozwoju nauki o leku:

1. okres leku antycznego (do galena)

2. okres dominacji Galena i wpływów Awicenny

3. okres leku analitycznego (od Paracelsusa)

Okres leku antycznego:

• pojawienie się pierwszego leku było pochodną spożywania pokarmów (rola empirii - doświadczenia, walka z bólem - opium)

• najstarsza farmakopea - tabliczka z Nippur - Sumer około 3000 BC

• podstawowy nurt rozwoju leków - ziołolecznictwo

• Chiny - od około 3000 BC księgi zielarskie Pentsao; ziołolecznictwo ulubionym zajęciem cesarzy chińskich, apteki jako miejsca sporządzania leków, aptekarze

• Egipt - kolebka wiedzy o lekach (papirus Ebersa - 1550 BC) szeroko stosowano zioła ale także środki pochodzenia zwierzęcego i mineralnego. Wyróżniano grupy farmakologiczne leków (przeczyszczające, przeciwrobaczne, wymiotne, moczopędne, przeciwbólowe) CZOSNEK

• Rozkwit nauk medycznych i ziołolecznictwa w Gracji

• Rola leku w koncepcjach terapeutycznych Hipokratesa - humoralna teoria patogenezy i zasada przeciwne leczymy przeciwnym, leki naturalne, roślinne, terapia naturalna

• Pedonios Dioskurides (I w n.e. czasy Klaudiusza i Nerona) - twórca pierwszego dzieła poświęconego wyłącznie środkom leczniczym „O środkach leczniczych” - uznawane do XVIII wieku

• Lecznictwo i lekoznawstwo w Rzymie - Galen. Przedstawiciel dualizmu lekarsko-farmaceutycznego. Wielki reformator lecznictwa i lekoznawstwa, twórca wiedzy o postaciach leków - farmacji stosowanej - galenowej; preparaty galenowe, nowe formy leków - od postaci leku zależy jego skuteczność. W produkcji leków wykorzystywał system miar i wag. Dodawał smak do leków, tworzył tabletki, globulki.

Okres dominacji Galena i wpływów Awicenny

• Średniowiecze - galenowskie metody sporządzania leków i badania ich skuteczności terapeutycznej były doskonalone przez lekarzy arabskich oraz europejskich

• Rozwój uniwersytetów jako instytucji naukowych. Nastąpił rozdział funkcji zawodowych w XV wieku, wyodrębnienie się aptekarstwa - od rzemiosła (cech kremarzy) do samodzielnej metodyki badawczej

• Wkład nauki arabskiej do rozwoju wiedzy o lekach, nowe formy leków,przepisy na destylację i fermentację

• Przyswojenie lecznictwa europejsckiego, środków farmacji chińskichi indyjskich

• Publiczne apteki

Okres leku analitycznego

• Paracelsus - ojciec jatrochemii i chemiatrii, chemii lekarskiej; rewolucja w zakresie nauki o lekach

• Pod wpływem Paracelsusa alchemia przenosi się do laboratoriów aptecznych

• Robert Boyle - narodziny chemii, definicja pierwiastka chemicznego

• Przełom XVIII.XIX wieku - złoty wiek aptekarstwa w związku z rozwojem podstawowych nauk tj. chemii i biochemii

• Apteki głównymi ośrodkami badań, a farmaceuci dokonywali wielkich odkryć. Konieczne było uniwersyteckie wykształcenie farmaceutyczne

• Powstawały licencjonowane apteki; odkrycia w zakresie środków spożywczych i chemii

• W laboratoriach przyaptecznych powstały: przemysł chemiczny, spożywczy i farmaceutyczny

• Odkrycie alkaloidów i rozwój fitochemii

• F.W.Serturner - odkrył morfinę i uzależnił się i napisał książkę ostrzegawczą

• Kolejne leki w terapii: strychnina, chinina, kofeina, atropina

• Wyodrębnienie w popiele morskim jodu i stworzenie jodoformu z jego antyseptycznymi właściwościami

• Salicyna - sali + alba - wyciąg z kory wierzbowej, 1763 pastor Stone zastosował wyciąg z kory wierzby przeciw bólom reumatycznym

Synteza organiczna jako źródło leków

• 1821 - Berzalius wprowadził pojęcie związku organicznego dla wszystkich produktów wytwarzanych przez organizmy żywe, rośliny i zwierzęta. Jest autorem podziału na chemię organiczną i nieorganiczną

• 1859 - kwas salicylowy - H.Kobbe

• 1886 - salicylan fenylu - salol - M.Nenacki (handlowa postać kwasu salicylowego)

• 1899 - kwas acetylosalicylowy=aspiryna w sprzedaży E.Hoffman

Światowe badania nad lekami w XX wieku

• narodziny chemioteriapii - Paul Elwlich - 1854-1915 poszukiwanie środków bakteriobójczych silnie działających ale nietoksycznych dla organizmu - 31.VIII.1909 podał królikom zarażonym krętkiem bladym salwarsan - kiła stała się uleczalna - jego odkrycie to bodziec to szukania skutecznego leczenia przyczynowego

• odkrycie hormonów i enzymów i witamin umożliwiło poznanie przyczyn wielu chorób wewnętrznych

• badania nad tarczycą i jodem - ch. Gravesa basedowa

• nadnerczami - Cybulski

• Jokichi Tokamine - adrenalina w stanie krystalicznym

• 1922 - odkrycie insuliny (paradoks medyczny - wzrost zachorowań, chorzy żyją dłużej, nie umierają w młodości, przekazują skłonności potomstwu)

• odkrycie sulfonamidów - wieli tryumf w zwalczaniu chorób zakaźnych - Gerarg Domak - pentosal rubru;

• 1939 - sulfatiazol

• 1940 - sulfaguanidyna

• odkrycie antybiotyków:

• 1928 - penicylina - Aleksander Fleming (uszkadza ściany bakterii)

• 1940 - czysta penicylina - Ernst Chain

• 1944 - streptomycyna - S. Waksman (gruźlica i tyfus)

• 1957 - erytromycyna - H.Chinezawa

• 1963 - gentamycyna

Waksman uporządkował nazwę antybiotyki - przeciw życiu - znanych 6000 stosowanych 100

WYKŁAD XIII - HISTOPRIA MEDYCYNY POLSKIEJ XIX I XX w.

• Jędrzej Śniadecki - ojciec polskiej chemii

• Kazimierz Funk - twórca terminu witamina, twórca nauki o witaminach 1911

• Jakub Parnas - schemat EMP (ciąg przemian związków fosforowych w mięśniach od fosforylacji glukogenu do kwasu mlekowego)

• Olszewski - skroplił tlen i azot

• Hirszfeld - podział grup krwi na A,B,AB i O, podział na A₁ i A₂

• Edmund Biernacki - patologia ogólna, patologia eksperymentalna, medycyna kliniczna, znaczenie śliny i tawienia dla prawidłowego działania układu trawiennego;

• Odczyn Biernackiego - OB. - szybkość opadania krwinek czerwonych

• 2-6 mm/h u mężczyzn

• 3-10 mm/h u kobiet

• Objaw Biernackiego - neuropatologia - znieczulenie nerwu łokciowego będące objawem wiądu rdzenia kręgowego

WYKŁAD XIV - NATURALNE I NIEKONWENCJONALNE METODY LECZENIA = MEDYCYNA ALTERNATYWNA

• Medycyna jest jedna tylko stosowane są różne metody leczenia

• Metody niekonwencjonalne - nie wyszukane, proste praktyki lecznicze uzupełniające leczenie lekarzy

• Pacjenci są zainteresowani niekonwencjonalnymi metodami na skutek dehumanizacji medycyny

• Metody niekonwencjonalne pochodzące z różnych czasów:

• Ziołolecznictwo

• Działanie szamanów, kapłanów i czarowników

• Akupunktura (kanon medycyny żółtego cesarza)

• Homeopatia

• Medycyna akademicka liczy 200 lat

• Akupunktura - dziś jej zasady zostały zaadoptowane w Europie - nakłucia blokują receptory

• Akupresura - terapia przez docisk

• Auriculopunktura - nakłucie małżowiny usznej

• 200 lat temu zrodziła się homeopatia - twórca Hahnemann. Do jej rozwojuprzyczynił się nihilizm terapeutyczny. Cała dotychczasowa medycyna opierająca się na przeciwne leczyć przeciwnym zamieniona na podobne leczyć podobnym

• podobne leczyć podobnym - I zasada homeopatii

• lek działa najlepiej gdy jest podany w dużym rozcieńczeniu - II zasada homeopatii

• wampiryzm - leczenie przy użyciu pijawek

• Galwani - zjawisko elektryczne w żywym organizmie - zastosował to Mesmer - z teorii mesmeryzmu rozwinęła się bioterapia

• Efekt placebo - wywołuje go środek placebo. % chorych u których zaobserwowano poprawę po zażyciu środka placebo - obudzenie zdolności samoleczenia tkwiących w organizmie

• Środek placebo - używany w próbach farmaceutycznych podaje się lek ale nikt nie wie jaki i obserwuje efekt, który on wywołał. Nie można go podawać bez środków towarzyszących (leków, które pacjent wcześniej zażywał stale np. w depresji bądź nadciśnieniu tętniczym)

---