ZESPÓŁ SZKOLNO-GIMNAZJALNY NR 3

W RADOMSKU

SCENARIUSZE

AUDYCJI RADIOWYCH

13 KWIETNIA -

ŚWIATOWY DZIEŃ PAMIĘCI OFIAR KATYNIA

♫ FRAGMENT PIOSENKI JACKA KACZMARSKIEGO, KATYŃ - 2:02

CZYTANIE 1 Sylwia Walaszczyk

23 sierpnia 1939 roku w Moskwie Związek Sowiecki i III Rzesza podpisały układ o nieagresji, który przeszedł do historii pod nazwą pakt Ribbentrop-Mołotow. Do układu załączono tajną klauzulę, w której obydwa państwa uzgodniły podział terytorium państwa polskiego. Był to czwarty rozbiór Polski.

1 września 1939 roku niemiecki Wehrmacht dokonał agresji na Polskę i wciągu dwóch tygodni zajął połowę jej terytorium. 17 września 1939 roku Armia Czerwona dokonała agresji od wschodu. Sowiecka agresja uniemożliwiła dalsze prowadzenie przez Wojsko Polskie obrony kraju oraz przesądziła o upadku państwa polskiego. Po zakończeniu walk lokalnych ze stawiającymi opór jednostkami polskimi, Rosjanie wzięli do niewoli 200.000 żołnierzy, w tym 8 tysięcy oficerów i 6 tys. funkcjonariuszy policji.

CZYTANIE 2 Karolina Chybała

3 października 1939 roku ludowy komisarz spraw wewnętrznych, Ławrientij Beria rozkazał wyselekcjonowanie z masy jeńców oficerów Wojska Polskiego, Korpusu Ochrony Pogranicza, funkcjonariuszy policji państwowej, pracowników wywiadu, sądownictwa i zgrupować ich w obozach Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa. Jednocześnie na okupowanym terenie Polski trwały nieustannie dalsze poszukiwania oficerów Wojska Polskiego i funkcjonariuszy innych służb państwowych, nie wziętych bezpośrednio do niewoli we wrześniu 1939 roku.

CZYTANIE 3 Sylwia Walaszczyk

5 marca 1940 roku Biuro Polityczne Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) (WKP (b)) podjęło decyzję o rozstrzelaniu polskich oficerów znajdujących się w obozach jenieckich na terytorium Związku Sowieckiego. Na rozkazie nr 13 znalazły się podpisy: Józefa Stalina, Wiaczesława Mołotowa, Klimenta Woroszyłowa, Łazara Kaganowicza, Michaiła Kalinina i Anastasa Mikojana.

Akcja masowych rozstrzeliwań, powierzona specjalnym grupom NKWD, rozpoczęła się w kwietniu 1940 roku i trwała do połowy maja 1940 roku. Łącznie wymordowano 14.552 osoby w tym: 4.421 osób w Katyniu, 6.311 w Ostaszkowie i 3.820 więźniów w Starobielsku.

CZYTANIE 4 Karolina Chybała

13 kwietnia 1943 roku berlińskie radio ogłosiło, że niemieckie władze okupacyjne odnalazły mogiły polskich oficerów w lesie między miejscowością Gniezdowo i Katyń w pobliżu Smoleńska. O dokonanie zbrodni Niemcy oskarżyli Sowietów.

Władze sowieckie wyparły się zbrodni, winą obarczając Niemców. Rząd Rzeczpospolitej Polskiej na Uchodźstwie zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie o zbadanie sprawy. W odpowiedzi Związek Sowiecki zerwał z nim stosunki dyplomatyczne i oskarżył go o współpracę z hitlerowcami. Wielka Brytania i Stany Zjednoczone nie poparły działań rządu polskiego na uchodźstwie.

W 1944 roku Sowieci sfabrykowali dowody mające służyć oskarżeniu Niemców o tę zbrodnię. Mimo wysiłków sowieckich nie włączono tych pomówień do aktu oskarżenia w procesie Norymberskim.

CZYTANIE 5 Sylwia Walaszczyk

Władze PRL podtrzymywały sowiecką wersję wydarzeń aż do 1990 roku. Mówienie prawdy o tych wydarzeniach kończyło się szykanami komunistycznej administracji, a czasami prześladowaniem przez Służbę Bezpieczeństwa.

Dopiero 13 kwietnia 1990 roku do zbrodni przyznał się w imieniu narodu rosyjskiego prezydent Związku Sowieckiego Michaił Gorbaczow. W 1992 roku Polska otrzymała kopię decyzji Biura Politycznego KC WKP (b) z 5 marca 1940 roku o rozstrzelaniu 25 700 osób cywilnych i wojskowych pochodzenia polskiego. 28 lipca 2000 roku w Katyniu otwarty został cmentarz polskich i rosyjskich ofiar NKWD.

Niestety po dzień dzisiejszy „zbrodnię katyńską” władze Rosji nie chcą uznać jako „zbrodnię przeciwko ludzkości”.

FRAGMENT PIOSENKI JACKA KACZMARSKIEGO, KATYŃ - 2:05

8 MAJA

DZIEŃ ZWYCIĘSTWA NAD HITLERYZMEM

CZYTANIE 1 Sylwia Walaszczyk

62 lata temu 7 maja 1945 r. w Reims (czyt. rem) w jednym z budynków szkolnych niemiecki generał Alfred Jodl i niemiecki admirał Karl Dönitz (czyt. denic) podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji wojsk niemieckich na froncie zachodnim. Ze strony aliantów dokument podpisali amerykański generał i dowódca alianckich wojsk ekspedycyjnych gen. Dwight Eisenhower (czyt. dłajt aisenhałer) i brytyjski marszałek Bernard Montgomery.

Na sowieckie żądania podpisanie aktu bezwarunkowej kapitulacji powtórzono 8 maja w Berlinie w kwaterze dowódcy 1 Frontu Białoruskiego w dzielnicy Karlshorst. Ze strony Armii Czerwonej dokument podpisał marszałek Gieorgij Żukow, natomiast w imieniu Wehrmachtu niemiecki feldmarszałek Wilhelm Keitel (czyt. kajtel). Zaprzestanie walk nastąpiło o północy z 8 na 9 maja 1945 r. W Moskwie była już 5.00 rano. Stąd Rosja rocznicę zwycięstwa nad faszyzmem obchodzi obecnie dzień później.

Podpisanie przez III Rzeszę aktu bezwarunkowej kapitulacji zakończyło w Europie II wojnę światową, która miała miejsce w latach 1939-1945. Działania wojenne alianci prowadzili jeszcze przeciwko Japonii na Dalekim Wschodzie.

CZYTANIE 2 Karolina Chybała

II wojna światowa w Europie była największym i najbardziej krwawym konfliktem zbrojnym w historii naszego kontynentu. Tylko na naszym kontynencie zginęło 31 695 000 ludzi, co stanowiło ok. 89% wszystkich ofiar w II wojnie światowej. Największe straty poniósł Związek Sowiecki ok. 17 mln osób oraz Polska ok. 6 mln. Ponad połowę ofiar - ok. 16 mln ludzi - stanowili cywile. W wyniku nazistowskich działań wymordowano ok. 5 mln Żydów europejskich, w tym ok. 3 mln Żydów polskich. Ogromne ofiary wśród cywilów były wynikiem celowej polityki hitlerowców. Nazistowskie Niemcy przeprowadzały ludobójstwo na ogromną przemysłową skalę. Głównym narzędziem hitlerowskiego ludobójstwa były obozy koncentracyjne i obozy masowej zagłady. Zginęło w nich 11 mln ludzi.

CZYTANIE 3 Sylwia Walaszczyk

W czasie wojny miliony osób różnych narodowości zostały objęte deportacjami lub przymusowymi przesiedleniami. Miliony szukały ratunku przed nadciągającym frontem. Ogólna liczba ludzi objęta tymi działaniami wynosiła ok. 6 mln osób.

Łączne wydatki państw sprzymierzonych przeznaczone na pokonanie III Rzeszy i państw z nimi sprzymierzonych wynosiły 694 mld dolarów.

W działaniach militarnych decydującą rolę odegrało lotnictwo, lotniskowce i broń pancerna, wypierając na dalszy plan pancerniki i wielkie fortyfikacje. Pojawiły się nowe rodzaje broni: m.in. samoloty odrzutowe, rakiety, broń atomowa.

CZYTANIE 4 Karolina Chybała

Największe korzyści terytorialne w II wojnie światowej odniósł Związek Sowiecki. Ogólna powierzchnia zaanektowanych przez Związek Sowiecki terytoriów wyniosła 678 tysięcy km² z ok. 20 mln ludności. Bezpośrednim skutkiem wojny było utworzenie sowieckiej strefy wpływów, obejmującej w Europie Wschodniej Polskę, Czechosłowację, Węgry, Rumunię, Bułgarię, Albanię i Jugosławię oraz obszar Wschodnich Niemiec do rzeki Łaba - przekształcony w 1949 r. w Niemiecką Republikę Demokratyczną (NRD). Państwa, które znalazły się w sowieckiej strefie wpływów zostały uzależnione politycznie i gospodarczo przez Moskwę. Bilans terytorialny II wojny światowej był natomiast negatywny dla państw Osi i ich satelitów. Wojna nie oszczędziła jednakże również państw koalicji antyhitlerowskiej, które, jak na przykład Polska, utraciła znaczną część swojego terytorium (ok. 20%).

CZYTANIE 5 Sylwia Walaszczyk

Po zakończeniu działań wojennych rozpoczął się proces upadku starych imperiów kolonialnych tj. Wielka Brytania i Francja, gdzie w ich posiadłościach zamorskich rozpoczęły się ruchy narodowowyzwoleńcze, które dążyły do odzyskania niepodległości dla swoich krajów. Państwa te straciły również statut supermocarstw i nie mogły już wpływać na politykę międzynarodową na skalę globalną. Taką rolę przejęły po II wojnie światowej Stany Zjednoczone i Związek Sowiecki.

„POZNAŃSKIEGO CZERWCA 1956 ROKU”

FRAGMENT NAGRANIA - Muzyka do filmu „Dom” - 1:58

POZNAŃSKI CZERWIEC 1956 ROKU

NARRATOR 1

Poznański czerwiec 1956, strajk generalny i masowa demonstracja uliczna jaka odbywał się 28 czerwca 1956 roku w Poznaniu, która następnie przekształciła się w walki zbrojne.

Bezpośrednią przyczyną protestu były sprawy płacowe. Wiosną 1956 roku w całym kraju mówio­no o podniesieniu uposażeń. Niektóre grupy pracowników otrzymały nawet podwyżki. Tymczasem w Poznaniu dyskutowano o wpro­wadzeniu nowych norm obniżających zarob­ki, przewidywano likwidację premii i godzin nadliczbowych. Największe w mieście Za­kłady Przemysłu Metalowego im. Hipolita Cegielskiego (wówczas Zakłady im. Józefa Stalina) w stycz­niu i maju nie wykonały planów, co spowo­dowało obniżenie płac. W latach poprzednich władze nakładały na najlepiej zarabiających robotników duże podatki. Pieniądze miały zostać zwrócone robotnikom, jednak 27 czerwca rząd wycofał się z tych zamierzeń.

NARRATOR 2

Robotnicy postanowili poprzez strajk wymusić na władzach ustępstwa. Zaplano­wano go na czwartek 28 czerwca. Rano załogi zakładów Cegiel­skiego, Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego (ZNTK) i Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacji nie podjęły pracy, lecz wyszły na ulice. Po­chód zgromadził się w centrum Poznania na placu Adama Mickiewicza (wówczas placu Józefa Stalina). Około 9.00 tłum zebrał się przed siedzibą miejskiej Rady Narodowej i Ko­mitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Do robotników zaczęli szybko przyłączać się pozostali mieszkańcy miasta i liczba demonstrantów wzrosła z kilku tysięcy do 100 tys. uczestników. Śpiewano pie­śni patriotyczne i religijne, niesiono transparenty z hasłami: „Wolność”, „Chcemy chleba”, „Żądamy podwyżki płac, obniżki cen”, „Żąda­my wolnych wyborów”.

Przedstawiciele lokalnych władz nie zdołali opanować sytuacji. Również komitet strajkowy utracił kontrolę nad zachowaniem tłumu, który zajął gmachy publiczne.

NARRATOR 1

Ponieważ rozeszła się pogłoska, że aresztowano delegatów, dwie gru­py demonstrantów udały się pod więzienie na ul. Młyńskiej i pod Urząd Bezpieczeństwa na ul. Kochanowskiego. Gmach więzienia opanowano: rozbrojono straż i zajęto magazyn broni, nato­miast Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP) bronił się - użyto broni palnej, zaczęła się regularna bitwa.

Interweniujące siły porządkowe miały na początku zakaz użycia broni palnej. W pierwszym etapie walk uczestniczyły: jednostki Milicji Obywatelskiej, pułk Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, patrole Oficerskiej Szkoły Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych oraz Centrum Służby Tyłów Wojska Polskiego. Robotnikom udało się wówczas rozbroić milicjantów i żołnierzy, a nawet opanować oraz spalić kilka czołgów.

NARRATOR 2

Wobec zaostrzającej się sytuacji w Poznaniu Biuro Polityczne Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wysłało do Poznania de­legację z premierem Józefem Cyrankiewiczem na czele. Na lotnisku powstał rządowy sztab ak­cji, który podjął decyzję o użyciu wojska. Do Poznania ściągnięto jednostki II korpusu pancernego (10 i 19 dywizja pancerna) i II korpusu armijnego (4 i 5 dywizja piechoty). Łącznie siły użyte do pacyfikacji miasta wynosiły 10 tys. żołnierzy dysponujących m.in. 420 czołgami, działami pancernymi i transporterami opancerzonymi. Nad całością sił wojskowych dowództwo objął wiceminister obrony narodowej gen. Stanisław Popławski.

Około południa w rejonie Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego pojawiły się czołgi i wozy pancerne. O godzinie 14.00 wojsko otrzymało rozkaz użycia broni palnej. Walki trwały do południa następnego dnia. W ich toku straciło życie 75 osób, a 600-800 zostało rannych.

NARRATOR 1

Świadkami wydarzeń poznańskich byli go­ście przybyli na targi poznańskie, m.in. sekre­tarz generalny ONZ Dag Hammarskjöld (czyt. dag hamerskjóld). Prote­sty cudzoziemców nie wpłynęły jednak na pol­skie władze. Po stłumieniu oporu aresztowano ponad 650 osób, a blisko połowę spośród nich poddano w śledztwie torturom.

29 czerwca z przemówieniem radiowym wystąpił premier Cyrankiewicz:

FRAGMENT NAGRANIA - Przemówienie premiera Józefa Cyrankiewicza - 1:04

Wydarzenia poznańskie ujawniły słabość ekonomiczną wprowadzonego siłą przez PZPR, systemu politycznego i gospodarczego. Wypadki były szokiem dla obu stron: zarówno dla komunistycznych władz, jak i dla spacyfikowanych robotników, którzy zgodnie z oficjalną propagandą mieli być „klasą rządzącą”. Tragedia w Poznaniu wpłynęła również na nastroje całego polskiego społeczeństwa, które zaczęło domagać się przeprowadzenia reform politycznych i gospodarczych.

NARRATOR 2

Tragedia w Poznaniu zaogniła walkę w samej PZPR, która nastąpiła po śmierci Bolesława Bieruta w lutym 1956 roku. Na lipcowym VII plenum Komitetu Centralnego po raz pierwszy otwarcie starły się dwie najważniejsze frakcje: natolińczycy i puławianie. Puławianie domagali się demokratyzacji życia politycznego w Polsce i nadanie obywatelom większych swobód. Natolińczycy chcieli zachować dotychczasowy sposób rządzenia państwem, który opierał się na terrorze.

W Polsce kryzys polityczny coraz bardziej pogłębiał się. Rozpadały się spółdzielnie produkcyjne. Prasa atakowała natolińczyków, opisywała afery i żądała zmian. Od l października rozpoczęły się wiece na uczelniach i w zakładach pracy. Wszyscy pytali o Władysława Gomułkę. Były I sekretarz Polskiej Partii Robotniczej stał się dla całego społeczeń­stwa symbolem demokratyzacji i reform oraz osobą, która jak całe społeczeństwo była ofiarą stalinowskich represji. I sekretarz KC PZPR Edward Ochab i premier Cyrankiewicz doszli do wniosku, że tylko on mo­że nadać koniecznym refor­mom charakter bezpieczny dla władzy komunistycznej. Decyzje personalne miały zapaść na kolejnym plenum Komitetu Centranego.

NARRATOR 1

19 października odbyło się VIII Plenum KC PZPR, na kilka godzin przed rozpoczęciem obrad na lotnisku wojskowym w Warszawie wy­lądowała delegacja Biura Politycznego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego z Nikitą Chruszczowem na czele. Niespodziewana wizyta łączyła się z ruchami oddziałów radzieckich stacjonu­jących w Polsce w kierunku Warszawy.

Na lotnisku Chruszczow od razu zaczął atakować Ochaba i Cyrankiewicza, którzy przyjmowali delegację radziecką. Po tak niefortunnym spotkaniu dalsze rozmowy toczyły się w Bel­wederze. W rozmo­wach z delegacją radziecką uczestniczyli człon­kowie Biura Politycznego PZPR i Gomułka. To on wziął na siebie główny ciężar dyskusji. Uda­ło mu się przeko­nać Chruszczowa, że partii pod nowym kierownictwem uda się opanować sytuację w państwie. W godzinach popołudniowych wstrzymano ruchy wojsk radzieckich, a nad ranem delegacja KC KPZR odleciała do Moskwy.

NARRATOR 2

Wszyscy z niepokojem czekali na wyniki ple­num i rozmów w Belwederze. Ludzie bez przerwy słuchali radia, wiecowali, w fabrykach ogłoszono pogotowie załóg, organizowano milicję robotniczą.

20 października Gomułka wygłosił na ple­num przemówienie. Jego wystą­pienie zakończyło się pełnym sukcesem. Oto fragment wystąpienia Gomułki:

FRAGMENT NAGRANIA - Przemówienie Władysława Gomułki na VIII plenum - 1:10.

Cztery dni później na placu Defilad w War­szawie odbył się wiec, transmitowany przez ra­dio na całą Polskę. Ponad czterystutysięczny tłum entuzjastycznie witał nowego I sekretarza PZPR. Gomułka wygłosił wówczas bardzo płomienne przemówienie:

FRAGMENT NAGRANIA - Przemówienie Władysława Gomułki na Placu - 1:12.

W wypowiedziach wszyscy znajdowali coś dla siebie. Inteligencja uwierzyła, że nowe kie­rownictwo partii zachowa wolność słowa; chło­pi - że zagwarantuje prywatną własność ziemi; robotnicy, że umożliwi im organizować samorząd i za­pewni lepsze warunki życia, a aparat partyjny - że utrzyma jego rolę kierowniczą. Społeczeń­stwo uwierzyło w zapowiadaną demokratyzację, zobaczyło w niej szansę samodzielnego urządze­nia „polskiego domu”. Udzieliło nowemu przy­wódcy partii ogromnego kredytu zaufania.

NARRATOR 1

Dzięki powstaniu robotników w Poznaniu możliwe były zmiany w kierownictwie PZPR i we władzach PRL. Bohaterstwo poznańskich robotników przyspieszyło zakończenie w Polsce okresu stalinizmu. W październiku 1956 roku walkę o władzę przegrali natolińczycy, którzy nadal chcieli sprawować władzę w Polsce w oparciu o terror. Nowa ekipy rozpoczęła działania, które miały ostatecznie zerwać z polityką jaką uprawiano za rządów Bolesława Bieruta.

W listopadzie 1956 r. w Moskwie ustalono sta­tus prawny wojsk radzieckich w Pol­sce. Stalinogród znów przechrzczono na Katowi­ce. Do pracy na uczelniach przywrócono profesorów usuniętych w czasach stalinizmu. Zniesiono zakaz posia­dania złota i za­przestano zagłuszania radiostacji za­chodnich. Podjęto śledztwo w sprawie nadużyć w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego i wojskowym Głów­nym Zarządzie Informacji. Ludzi wiezionych za przestępstwa polityczne wypuszczano z więzień. Umożliwiono im rozpoczęcie procesów rehabilitacyjnych, gdzie przed sądami mogli udowodnić, że byli niesłusznie represjonowani. Zwolniono prymasa Stefa­na Wyszyńskiego i innych więzionych biskupów. Rozpoczęto odbudowę Związku Harcer­stwa Polskiego (ZHP). Ponownie zaczął się ukazywać „Tygodnik Po­wszechny” pod redakcją Jerzego Turowicza.

NARRATOR 2

Jednak Polska w 1956 roku nie wyszła z obozu państw socjalistycznych, w której dominował Związek Radziecki. Sam Gomułka był przeciwny takiemu rozwiązaniu. Według niego Polska podejmując taką próbę spowodowałby taką samą tragedię jaka miała miejsce na Węgrzech. Tam pod koniec października 1956 roku naród węgierski obalił władzę komunistyczną, a nowy rząd ogłosił, że Węgry występują z Układu Warszawskiego i stają się państwem neutralnym. W odpowiedzi przywódcy Związku Radzieckiego wysłali w listopadzie 1956 roku Armię Radziecką, która krwawo stłumiła rewolucję węgierską.

FRAGMENT PIOSENKI - Poznań Czerwiec 1956 - 3:21.

opracował: mgr Marek Biesiada

---