"Dziady" jako dramat romantyczny
Jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich. Charakteryzuje go dialogowość i wielopodmiotowość, na ogół także fabularność. Dramat wywodzi się z starogreckich obrzędów religijnych ku czci Dionizosa. Jego główne formy klasyczne to tragedia, komedia, dramat satyrowy. W średniowieczu rozwijał się dramat liturgiczny, ściśle związany z obrzędami religijnymi i przeważnie odgrywany w kościele. Wzory dramatu antycznego podjęła tragedia renesansowa (Odprawa posłów greckich) oraz tragedia i komedia francuskiego klasycyzmu w XVII w (Corneille, Racine, Moliere). Odmiennie od nich ukształtowała się twórczość Szekspira, który wyrobił swój własny styl nazwany później dramatem szekspirowskim. W połowie XVIII w. powstał dramat mieszczański, który wprowadził nowego, prostego bohatera oraz jego zwykłe otoczenie (Lessing, Diderot).
Dramat romantyczny:
Odmiana dramatu, przeciwstawiająca się konwencjom klasycznym, a nawiązująca do dramatu szekspirowskiego i melodramatu. Ośrodkiem kompozycji stawał się bohater, wokół niego skupiały się luźno powiązane ze sobą sceny, ukazujące dzieje psychiki, wewnętrzne konflikty. Dramatyzm łączył się tu z liryzmem, nastrojowością; realizm rodzajowy z fantastyką i groteską; tragizm z fantastyką i groteską; tragizm z komizmem. Wielkie problemy metafizyczne powodowały wprowadzenie przestrzeni otwartej, pojawiały się sceny z udziałem tłumów. Charakterystyczne dla dramatu romantycznego było mieszanie różnych technik, tonacji i stylów, co pozwalało wyrażać dysonansową wizję świata.
"Dziady" jako dramat romantyczny:
Brak jedności czasu, miejsca i akcji (akcja niejednolita, wielowątkowa, w dowolnym czasie, w wielu miejscach).
Luźna kompozycja (odrębne sceny, z których każda ukazuje jakiś nowy aspekt rzeczywistości).
Występowanie samodzielnych epizodów luźnoa z akcją powiązanych (monolog liryczny IV cz. zastępujący akcję, która tu prawie nie istnieje).
Występowanie zbiorowości na scenie (kaplica cmentarna, scena więzienna).
Łączenie świata realnego ze światem pozaziemskim (sceny realistyczne i fantastyczne, wizyjne).
Bohater romantyczny (na tle bohatera zbiorowego - narodu; poeta: samotny, tajemniczy, wrażliwy, wybitny indywidualista, skłócony ze światem, niezrozumiały przez otoczenie, nieszczęśliwie zakochany, przemieniony w bojownika o dobro ogółu, kochającego ojczyznę i samotnie walczącego o szczęście narodu).
Synkretyzm rodzajowy - połączenie rodzajów literackich (liryki, epiki, dramatu).
Dominowanie pierwiastka lirycznego (monolog Gustawa, pieśni uwięzionych studentów wileńskich, Wielka Improwizacja).
Szekspiryzm - zmienność języka, nastrojowości i stylu w utworze (scena więzienna, widzenie Ewy, salon warszawski).
Łączenie elementów podniosłych ze scenami nasyconymi komizmem, satyrą, drwiną, groteską (patos W.I., groteskowe rozmowy diabłów).
Elementy ludowości.
Czynniki spajające dramat w jedną całość:
Tytuł utworu;
Główny bohater;
Rola obrzędu dziadów;
Wspólna idea nierozwiązalnego związku, jaki istnieje między światem żywych a światem zmarłych;